Nisma e Qëndres Mbarëkombëtare të Koleksionistëve Shqiptarë në Tiranë e presidentit të saj, historianit e koleksionistit, Shpëtim Sala/
Shkruan nga Plave- Guci: Ramiz LUSHAJ/
Një kërkesë vrellon nga Plavë-Gucia. Ing. Tahir Gjonbalaj, një nga personalitetet elitare të kësaj krahine etno-historike shqiptare në shekuj, sëbashku me disa shqiptarë atdhetar plavë-gucias, i përcjellin besimin e vet të plot’ e të sigurt Qëndres Mbarëkombëtare të Koleksionistëve Shqiptarë (QMKSH) në Tiranë për t’iu dhuruar libra në gjuhën amtare shqipe për bibliotekën publike të komunës së Gucisë. Nuk është hera e parë që ndihet një mungesë e nevojë e tillë, pasi kanë fol shpesh gazeta dore, portale në internet, e së fundit, edhe një televizion kombëtar shqiptar i Tiranës në një emsion të tij për kit’ trevë. Edhe vet e kam ngrit’ si problematikë. Këto ditë i kam shetitë me sy e kamb’ krejt qytetet Guci e Plavë me rrethina e kurrkund nuk kam pa astenji libër të vetëm në shqip. Asnjë gazetë apo revistë në shqip. Aty, në disa kioska, i gjen vetëm në serbisht (apo: malazeze, si i thonë këndej) e në boshnjakisht… Edhe librat shkollor në shqip janë të pakët, të mangët, të diskutueshëm…për orët e tyre të mësimit edhe në shqip si në 9-vjeçaret e Gucisë e të Plavës apo filloret shqipe në disa fshatra të trevës. Nuk po hy’ me rrëfye për varfërinë e tejskashme në libra shqip të bibliotekave komunare publike në Guci e Plavë e në shkolla. Plavë-Gucia, ndryshe nga çdo krahinë tjetër kufitare me Shqipërinë ose Kosovën, për të blè një libër në shqip në qytetet ma të afërta si Pejë apo Gjakovë ose Shkodër e Lezhë, iu duhen tek e pakta 4 deri në 6 orë rrugë me shkue e po kaq me u kthye në vendlindje. Një fëmijë 12 vjeç në një shtëpi u zgjue syskuqur në mëngjes, pasi gjithë natën kishte lexue një libër timin për Kosovën, mjaft i vështirë për moshën e tij. Pra, dashuria për librin është shumë e madhe. Kjo gjendje e jashtëzakonshme për shqiptarët e ndërkombëtarët, pasi ka të bajnë me vet praktikat shovene të asimilimit të shqiptarëve etnikë, të cilët në komunën e re të Gucisë janë 41 për qind e popullsisë së saj, ndërsa në disa fshatra të mëdha me qindra banorë si në Vuthaj, Martinaj, etj. janë mbi 98 për qind. Kjo gjendje është e patolerueshme për vet shtetin e Malit të Zi që po don me hy’ në Europën euro-atlantike, ka statusin e vendit kandidat për në BE, po synon antarësimin në NATO, hiqen si “kampion të demokracisë” në Ballkan (!)
Krahina e Plavë-Gucisë është një luftëtare e madhe e kombit shqiptar, pasi Lufta e saj e Nokshiqit (1879-1880) ishte ma e madhërishme se e Termopileve, ishte Parathënia e Shpalljes së Pavarësisë së Pambyllun të Shqipërisë në Vlorën e 1912-tës të Ismail Qemalit. Plavë-Gucia është edhe e sakrifikuar për lirinë kombëtare deri në tragjedi që përbajnë genocid nga ma të mëdhenjt në botë, pasi në vitin 1913 Mbretëria e Malit të Zi të Krajl Nikollës i vrau 700 shqiptarë në varre masive.
Perandoria Otomane në krahinën e Plavë-Gucisë hapi shkollë serbe më 1868 dhe shkollë turke më 1878 po astenjiherë shkollë në gjuhën shqipe për shqiptarët etnikë. Vetëm Austro-Hungarezët në vitet e Luftës së Parë Botërore (“Koha e Nemces”) dhe italianët në vitet e Luftës së Dytë Botërore (“Koha e Shqypnisë”) hapën masivisht e cilësisht shkolla shqipe. Jugosllavia e Krajlëve, e Titos, e Millosheviçit e tashti Mali i Zi i Gjukanoviçit me shkollat shqipe kanë luajt lojë shovene “hap e mbyll”, etj. Sidoqoftë për aq kohë sa u hapën e mbyllen dhe aty ku u hapën e mbetën këto shkolla shqipe (apo paralele në shqip), prej atëherit e deri më sot, në rreth një shekull kohë, kanë luajt rolin e vet madhor e hyjnor për breznitë shqiptare të atyshme, të cilët u shkolluan për lart edhe në Prishtinë e Tiranë e ndokund tjetër. Nga krahina e Plavë-Gucisë, nga studimet me libra në gjuhën shqipe, kanë dalë fuqi intelektuale të kohës, të cilët janë të origjinës apo i kanë ende kulla e troje aty, si akademik Esad Mekuli – lind në qytetin e Plavës, kryetari i parë i Akademisë së Shkencave e Arteve të Kosovës; akademik Rexhep Qosja – lind në Vuthaj, ish drejtor i Institutit Albanologjik të Prishtinës; akademik Jashar Rexhepagiq – lind në qytetin e Plavës, shkrimtar e studiues; akademik Rexhep Ferri, pedagog e piktor; prof. dr. Fehmi Agani, Ukshin Hoti, prof. dr. Isuf Dedushaj – lind në Vuthaj, ish ministër i Shëndetësisë i Kosovës; Hasan Mekuli – lind në Plavë, ish kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës; dr. Liri Berisha e Rexhep Ramës nga Martinajt – Zonja e Parë e Shqipërisë (1992=1997), autore libri mjekësor, etj.; Zuvdi Hoxhiq –Berisha, lind në Guci, poet e shkrimtar; Rexho Mulliq – lind në Guci, kompozitor; Mimoza Ahmeti – poete, etj.; studiues e botues të veprave për historinë e kulturën e krahinës si Rexhep Dedushaj, Hasan Gjonbalaj, Ismail Ahmetaj (në Tiranë, në Amerikë), Elmaz Plava, Binak Ulaj, Idriz Ulaj, Adem Dervish Çelaj, Ali M. Ahmeti; Alex Selimaj – mjeshtër i fotografisë artistike; Sadri Ahmeti – piktor e poet; Avdyl Dedushaj – aktor; piktorët Zake e Musë Prelvukaj; Gëzim Mekuli – publicist; Adem Haxhaj – përkthyes; Fortuna Balidemaj – Mehaj – poete; e dhjetra të tjerë.
Veçojmë edhe ing. Tahir Gjonbalaj, kryeorganizator, nismëtar e kryefjalë i veprimtarisë tradicionale plavë-guciase “Alpet Shqiptare – Vuthaj”, i katër sesioneve shkencore (me kumtime të akademikëve të Tiranës, Prishtinës, etj.) për Plavë-Gucinë, e kryenegociator i nismës ma të fundit për pasurimin e bibliotekës publike të Gucisë më libra shqip tue koordinue me Qendrën Mbarëkombëtare të Koleksionistëve Shqiptarë (SHMKSH) në Tiranë, e cila ka për president historianin, koleksionistin e publicistin Shpëtim Sala, i dekoruar nga AFCES me çmimin “Frang Bardhi”, etj.
Shpëtim Sala është një “ambasador i kulturës shqiptare” në botë. Ai ka kryer veprimtari dinjitare, të shumta, të ndryshme: si ekspozita me koleksione relikore me libra të vjetër, flamuj, objekte, etj. si për Flamurin Kombëtar Shqiptar, për Skënderbeun, për shkollat shqipe, për ngjarje e figura historike, etj. E tillë ishte ekspozita në Budapest për 90 vjetorin e marrëdhënieve Shqipëri-Hugari, ekspozita në Trieste për shkollat e hapura nga italianët në Shqipëri. Veprimtari të kësaj natyre ka pasë edhe në Strugë (katër herë), Prizren (tre herë), Prishtinë e Ulqin (nga dy herë), Shkup (Maqedoni), Tuzi (Mali i Zi). Qendra (QMKSH) që e drejton prej një dekade ka një biografi të pasur pune, veprimtarie: mijëra koleksione të kontributeve shqiptare përgjatë historisë sonë kombëtare, dhjetra ekspozita (edhe në Tiranë, Vlorë, Korçë, Pogradec, etj) të ndjekura nga mijëra vizitorë; disa botime me interes shkencor, kanë hap’ librari të tyre në Tiranë, synojnë të çelin një muzeum etnografik kombëtar, etj.
Historiani Shpëtim Sala ka në CV e tij disa botime emblematike: vepra madhore shkencore “Fjalori italisht-greqisht-shqip i Thimi Mitkos” në dy vallime me 634 faqe (v. 2013); “Akti i Shpalljes së Pavarësisë Shqiptare” (Tiranë, 2006, 2011), “Shkollat shqipe në vitet 1878-1944” (Muzeu Historik Kombëtar. Tiranë, 2014), “Letra të panjohura të Fan Nolit 1906-1913” (Botimet Franceskane At Gjergj Fishta, Shkodër, 2008), “Një perandor në Prizren” (Botimet Franceskane, Shkodër, 2008), “Maximilian Lambertz – Raport mbi studimet e mia linguistike në Shqipëri nga mesi i majit deri në fund gushti 1916” (Përkthim nga gjermanishtja, botim i franceskanëve – Shkodër, 2011), “Pogradeci në Lëvizjen Kombëtare për Pavarësi” (QMKSH, 2011), “Këngë qytetare të kënduara në Shqipërinë e Mesme” (QMKSH, 2011), etj. Pesë veprat dorëshkrimore tejet të veçanta të historianit Shpëtim Sala kanë interes të jashtëzakonshëm kombëtar, si monografitë shkencore: “Kontribute të Shqiptaro-Amerikanëve në Çështjen Kombëtare Shqiptare” (mbi 500 faqe); “Klubet, shoqëritë, vëllazëritë, komitetet dhe lidhjet e krijuara jashtë Shqipërisë në vitet 1824-1912”; “Orkestrat frymore shqiptare 1878-1939”; “Shtypshkronjat, botuesit dhe libraritë shqiptare në vitet 1869-1944”, “Enciklopedi e fotografisë shqiptare shek. XIX-XX”.
Nisma ma e re, kjo e fundit për të dhuruar mijëra libra për Plavë-Gucinë, nuk është e para në veprimtarinë e historianit, koleksionistit, botuesit e publicistit Shpëtim Sala e Qëndres Mbarëkombëtare të Koleksionistëve Shqiptarë në Tiranë. Vet, i përkushtuari misionar i Çështjes Kombëtare Shqiptare, Shpëtim Sala, ndër vite, ka dhuruar mbi 3.000 libra për biblioteka, shkolla e institucione të ndryshme në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Malin e Zi, etj.
Kjo nismë atdhetare kulturore e arsimore e Shpëtim Salës e QMKSH në Tiranë ka marrë vlerësime nga tëgjitha trevat shqiptarë në Ballkan e në mërgatat shqiptare në botë. I ndjekim disa komente të këtyre ditëve në rrjetin social facebook. Veprimtari i dimensioneve kombëtare, Tahir Gjonbalaj, shpreh mirënjohjen e tij: “I faleminderojmë të gjithë ata si e kanë marrë shumë seriozisht kërksën tonë për pasurimin dhe rritjen e fondit të librave në gjuhën shqipe në krahinat e Plavës e të Gucisë”. Historiani e koleksionisti Jaho Brahaj, autor i monografisë shkencore “Flamuri i Kombit Shqiptar”, etj: vlerëson: Nismë dinjitoze dhe fisnike. Ilia Karanxha e cilëson: aksion atdhetar e patriotik. Poeti e shkrimtari Kristaq Shabani nga Gjirokastra, president i LNPSHA Pegasi – Albania, prononcohet: një akt i lartë për gjuhën shqipe.Poetët, shkrimtarët e studiuesit pegasianë do të sjellin një fond të konsiderueshëm me librat e tyre”. Naser Vuçetaj nga Zvicra i shpreh përgëzimet e tij.
Gjithandej vijën komente tejet vlerësuese për nismëtarin prijëtar, personalitetin e veprimtarive me vlera kombëtare, Shpëtim Salën. Nga Amerika, të dy sëbashku, Mchaell sala e Hektor Sala e mbështesin nismen dhe, përveç kësaj, Hektori shkruan i entuziasmuar në fb: “Ju lumtë Shpëtim. Me punën tuaj aq të dobishme ti po i vjen në ndihmë popullit shqiptar kudo që jetojnë.Ti po nderon familjen dhe të gjithë kombin shqiptar. Marr’ shkas të sqaroj se kjo nuk është rastësi po një ndjenjë patriotike që po e trashëgon nga paraardhësit e tij, të cilët në koëra kur kombi i ka thirrur kanë qënë të gatshëm t’i përgjigjen pa kursyer dhe jetën. Historia nuk flet vetëm për një rast, por për gjenerata të tëra…Na nderova të gjithëve si familje!”. Atdhetari e koleksionisti i njohur Shkëlqim Gjoçuka shkruan nga Italia: “Shpëtim e ka emrine shpëtim është”. Njëjtësisht, shprehet edhe atdhetari vuthjan, Shaqir Gjonbalaj në Nju Jork: “Emrin Shpëtim po e përdor në vepra. Zoti të bekoftë!’.
Nisma “Libra dhuratë për Plavë-Gucinë” ka marrë përkrahje të madhe, tepër entuziaste, ka veprime konkrete. Deri tani janë grumbullue e premtue mbi 2.000 copë libra. Poeti për fëmijë. Fran Ukcama në Fier, komenton në fb: “Zogjtë e shpirtit tim – librat, do të fluturojnë drejt Gucisë”.
Ndër përkrahësit e parë kontributor me libra veçojmë: Shpëtim Salën, Emona Metaliaj, Vasfi Baruti, Shkëlqim Gjoçuka, Kristaq Shabani, Nikollë Loka, Frederik Stamati, Lulzim Ferati, e dhjetra të tjerë.
Qëndra Mbarëkombëtare e Koleksionistëve Shqiptarë parashtron rregullat e saj përparësor për të gjithë dhuruesit: pranon libra në gjuhën shqipe, libra albanologjik, shkollor, artistik, shkencor, po jo libra politik e fetar. Librat e dhuruar do të dorëzohen të gjitha në librarinë publike në komunën e Gucisë e, prej aty, komisioni përkatës vendor (kopjet e dyta, treta, etj.) do t’i ndajë në bibliotekën tjetër të Plavës e në bibliotekat e shkollave në Guci e Plavë. Gjithçka konkrete: nismëtari institucional Shpëtim Sala ka vendos në fb adresën e komunikimit: Qendra Mbarëkombëtare e Koleksionistëve Shqiptarë. Rruga Don Boska. Nr. 29. Tiranë. Numri i telefonit celular: 068 21 88 499.
Në përmbyllje: kjo nismë, ky kontribut, që po jep Shpëtim Sala me Qëndren Mbarëkombëtare të Koleksionistëve Shqiptarë, nuk e kanë dhanë as shteti i Malit të Zi –jo se jo, po as shtetet shqiptare në Tiranë e Prishtinë me institucionet e tyre të politikave të jashtme, kulturore e arsimore.
Puna e tyre ka një kryefjalë: Kombëtare. Nga të gjithë po burimon ma e para fjalë: Nderim! Nisma e tyre është ftesë-hapur për të gjithë e ka një objektiv të lartë: Mijëra libra shqip dhuratë për Plavë-Gucinë!
Plavë-Guci, 20 gusht 2014