Ese nga Xhevair Lleshi/

Ishim në vitin e tretë të shkollës së mesme, atë vit i largët, 1963. Sa pat filluar nëntori dhe vjeshta s’kishte ndërmend të dorëzohej aq lehtë. Domethënë shtronte gjethe të verdha dhe do të vdiste në shtrojën e saj. Një nga pasditet tona, jashtë mësimit, Aristiri na gjen duke folur për të rejat e shkencës, sepse profesori i fizikës Pandi Vakëflliu donte patjetër të merrej me diçka në kohën e lirë. Dëgjova se të nesërmen do të vinte i vëllai i Aristirit. Më vjen gjithnjë para syve edhe Arisitiri, edhe i vëllai, të cilin e kujtoj me emrin David a Grigor. Nuk mund të jetë mëkat për mua që ndenja a s’ndenja tri a katër ditë me të dhe, veç të tjerash e hapi gojën vetëm sa për të marrë frymë, se zërin nuk ia dëgjuam. Ah, po, një pasdite luajti futboll me ne dhe Guxim Mukli, futbollist dhe trajneri i ardhshëm i «Tomorrit» që bëri emër në futboll, e konsideroi talent. Se, të mos harrojmë që ai talent i madh ishte edhe vetë. Aristiri dhe i vëllai ndenjën bashkë atyre ditëve, madje edhe në klasë gjatë mësimit. Pëshpëritnin vazhdimisht, nganjëherë edhe qeshnin, por pa zë. Fytyra e Aristirit, e bardhë, ndërsa e vëllait pak e zeshkët, hunda e Aristirit e vogël dhe si e ndërprerë mes, duke u ngritur pastaj dhe ashtu mbahej mend lehtë, ndërsa e të vëllait ishte e drejtë dhe e bukur. Balli i Aristirit dukej sikur rrëzohej, kurse i vëllai ngrihej lart. Edhe flokët u ndryshonin. Aristiri sytë i kishte kafe dhe me dy vija të shkruara, kurse i vëllai sy të zinj korb. Nga trupi ishte i mbushur dhe me gjatësi mesatare. Buzëqeshjen ia mbaj mend si pika e vesës, e shndritshme, kurse Aristiri qeshte, ai njeri nuk buzëqeshte. Buzët e holla, mjekra me një gropë të thellë dhe trupi i gjatë. Në orën e letërsisë, mësuesi ynë Ksenofon Ilia i pat thënë njëherë makbethian. Aristiri u skuq i tëri, aq shumë sa fytyra iu bë si lafshë këndesi.

Ditët e Aristirit me të vëllain në shkollën tonë mbaruan. Erdhi e shtuna dhe ata të dy ikën dhe nuk u kthyen më. Ne na mbetej të komentonim. Pse Aristiri e mbante aq afër vëllain? E pse ai erdhi në shkollë dhe ndenji me të? Si i lejuan të rrinin në klasë? Mirë në dhomën e konviktit, por në klasë si ishte e mundur? Drejtori i rreptë Skënder Kameniku priste si teh thike, s’i dilej përpara. E si qe e mundur që e mbajti në mësim edhe Andon Sinjari, duke u bërë si me miell nga shkumësi dhe tymi i tij, duke shpjeguar matematikën? Po edhe Ilia Zaka nuk bëzajti asnjëherë gjatë orëve të rusishtes, po me sa dukej ai merrej me Myrvete Kasëmin dhe Afërdita Duhanxhiun dhe kaq mjaftonte. Po Josif Tashi si s’na shpjegoi asnjëherë asgjë në lidhje me Aristir Nakon? Por deri tani ne s’kishim pse i trazonim edhe aq ujërat, sepse tek e fundit asgjë s’kishte ndodhur ende…

Fluturuan edhe e shtuna me të dielën. Të hënën shkolla, aty nga ora dhjetë shpërtheu nga habia. Aristir Nako nuk erdhi në shkollë dhe emrin e tij e mbanin të gjithë në gojë, por neve të klasës III-C na ra barra e vërtetë. «Krimineli! Batakçiu! I poshtri! Paska qenë i tmerrshëm! Si nuk e ke marrë vesh? U bu bu bu! Ka vrarë të ëmën, vëllain dhe motrën. Edhe gjyshja është në spital, vetëm sa ia ka zhvatur çaçkën e kokës! Si?! E llahtarshme! Po atij s’i dëgjohej fjala! Si qenka e mundur! … » Të gjithë edhe flisnim, edhe s’flisnim. Përfytyronim skenën tragjike dhe na ngrihej leshtë përpjetë. Fantazia e shfrenuar e moshës ku nuk na çonte. Aristiri befas e pa u ndierë fitoi përmasa të jashtëzakonshme. E paskemi mbajtur gjarprin në gji dhe se dinim! Dhe luanim, qeshnim, mësonim, rrinim kot duke parë yjet e vjeshtës apo të pranverës me të. Shprehnim ëndrrat tona, dëshirat e zjarrta. E mbaj mend si fliste kur ngrihej në dërrasë dhe përherë i qeshur. Fliste me zë të ulët fare dhe mësuesit që pillonin veshët për t’ia marrë vesh ç’thoshte. Dhe Aristir Nako fliste «heroikisht» mbrapsht. Domethënë «ishte» e thoshte «etshi» dhe pastaj mijëra fjalë rresht. Se, duket që në Myzeqe, apo në fshatin e tij flisnin mbrapsht, së prapthi. Dukej sikur flisnin në gjuhë të huaj, që s’ekzistonte në asnjë vend të botës. Aristiri ishte kampion. E shihte Alqi Klemon që bënte ushtrimet gjimnastikore dhe bëhej rrodhe derisa ta mësonte edhe vet ushtrimin në unazë. Pastaj edhe Josif Tashi nuk e linte të qetë me ato ushtrime. Agim Doko kur e shihte ashtu, aq të preokupuar, nuk ia kursente lëvdatat. Vetëm Andon Sinjari në matematikë nuk e krahasonte me askënd. Sepse në orët e tij të algjebrës apo të stereometrisë ai nuk tregonte vëmendje… Ziente shkolla dhe orët e mësimit ishte e pamundur të zhvilloheshin. S’mbaronin pyetjet për Aristir Nakon. Si, qysh, tek. Por askush nuk mund të shpjegonte dot. Në diskutimet tona, në pyetjet dhe përgjigjet, në interesimin për shokun tonë dhe sidomos për atë ngjarje të tmerrshme që kishte ndodhur, ne donim të dinim të vërtetën. Si kishte ndodhur ashtu, aq papritur, e me buzën në gaz? Se askush s’mund të shpikte dot fjalë të tjera për Aristir Nakon, veç portretit të tij të qeshur, e cila tani qe vizatuar me gjak. Edhe duke i rënë mandolinës, sido që Misir Bano fshehurazi ia çakordonte nganjëherë, apo kur Teli Prifti ia ndërronte mandolinën me të tijën. Vetëm një çast, kur i bërtiti Andon Sinjari për një ekuacion të pazgjidhur, veç atëherë ai e barazoi zërin e tij me të mësuesit. Por kjo ishte e vetmja herë. S’do të ndodhte më kurrë…

Edhe nofkën «makbethian» që ia dha si me të ndrojtur Ksenofon Ilia, i skuqur flakë nga tensioni i fjalës, për diçka që nuk shkoi mbarë kur mësonim Makbethin dhe detyrimisht edhe vargjet përmendësh, komentet dhe vlerësimet, ai befas qeshi. Atë sikur e kishte dënuar Zoti që vetëm të qeshte. Ndoshta do të bëhej një aktor planesh pa folur, sepse fytyra e Aristirit ndryshonte bojë, nga e verdha në të kuqen e flamurit, madje nganjëherë dhe i nxihej ose i zbardhej tej mase. Vapem. Këtë çudi ne e komentonim kur nuk e kishim mes nesh shokun tonë. Edhe të donim ta harronim, ai s’na harronte kurrë. E kishe aty. Nuk është se ia ruajtëm vendin bosh në bangë, as edhe t’i çonim ndonjë lule, këto nuk ndodhnin, sepse ajo që bëri ishte katastrofë, tmerr, e papërfytyrueshme…

Hë, hë, aty-këtu, vinin lajme ndryshe. E dinim që Aristiri ishte burgosur, por ende nuk kishte mbushur shtatëmbëdhjetë vjeç dhe konsiderohej i vogël. Mos ishte i sëmurë mendërisht dhe askush nuk e dinte? Mos vallë i dhanë për të pirë ndonjë bar dhe ai u tërbua? Mos ndoshta ia ka mpirë trurin ndonjë i afërt me shpifje a me fjalë detyruese? Përveç hundës së hollë e si të ndërprerë ai s’kishte asnjë shenjë tjetër shëmtie në fytyrë dhe në trup. Ai njeri të mundte menjëherë vetëm duke qeshur, sado që ajo e qeshur na qe kthyer në zhgënjim të llahtarshëm. Atë njeri, me ta njohur do ta doje patjetër. Edhe Piro Tase, që ishte i ftohtë akull, edhe ai ngrohej prej të qeshurës me stil të Aristirit. Faruk Bollëke nuk ia mbante, ia kthente të qeshurës së kthjellët  të Aristirit me shpërthim të qeshure, sa që Palush Çepele zinte veshët me duar. Ose Iliaz Bregu që s’rrinte dot pa e kruar hundën me mish të huaj dhe buzën e sipërme të përveshur lart (të cilat i dhanë motivime aktoreske më pas!), i përulej të qeshurës aq të sinqertë të Aristir Nakos. Ne nuk e mbanim në gojë, por ai ishte kurdoherë në mendjen tonë. Si të thuash ne vijonim komunikimin tonë të heshtur me të. Dhe kjo do të ndodhte gjatë gjithë jetës, si një mrekulli.

Aristiri i kishte të gjithë miq në klasë, po edhe në shkollë dhe për çudi, edhe pas asaj kasaphane që bëri, askush s’ia ktheu shpinën. Nuk di pse, por të gjithë e donim. Edhe kur ishim në maturë, edhe kur dilnim shëtitje, edhe kur luanim, po të doni edhe kur flinim ai ishte kurdoherë me ne. Gjithmonë e gjithkund. Ç’ sekret fshihej këtu? Mos vallë Aristiri kishte gjakun e ëm­bël? Megjithatë e mohonim duke nënvizuar se dukej një gjë aq e thjeshtë. Po atëherë si ishte e mundur? Si ndodhi ashtu? Dikush thoshte se e ëma qe ndarë nga i ati. Se i ati ishte shofer dhe nuk mblidhej në shtëpi. Se ai e shtynte ta urrente të ëmën, të motrën, vëllain, gjyshen. Se e ëma e kishte tradhtuar dhe ai duhej të shkëputej prej tyre… I dëgjonim dhe nuk na hynin në veshë. Ose tek e fundit, nuk na pëlqenin të qenë të vërteta. Se Aristiri nuk ishte tip që futej në thes dhe aq më keq të përdorej. Ai njeri në dy vite nuk qe grindur me ndonjë prej nesh. Edhe Alqi që ia bënte borxh, edhe atij nuk ia merrte për keq. Ai vishej bukur, pastër (me ato që kishte, por ama ishte ndryshe nga të tjerët, sepse duket që i sillte diçka edhe i ati. Por askush nuk i shtynte këto ura. Veçse truri ynë analizonte dhe sillte ndërmend edhe gjërat më të largëta. Merrej edhe me një bisht fjale, pse jo edhe për ta mbrojtur, pavarësisht asaj që kishte bërë. Nuk gjenim dot fijen e humorit në makabritetin e asaj që kishte bërë… Afër e afër me të vëllamë. Hëngrën darkën bashkërisht, dremitën pak me fjalët, treguan gjërat që kishin ndodhur andej e këtej dhe më në fund i pat mundur gjumi. Pas mesit të natës (Aristiri ishte shtrirë por nuk flinte). Kishte dalë në korridor, pat marrë sëpatën e druve dhe (ky qe varianti përfundimtar i tragjedisë së pabesueshme!) u qe sulur me radhë së ëmës, motrës, gjyshes dhe… o Zot, vëllait! Kasaphanë. I lyer i tërë me gjak. Klithma, rënkime, grahma të fundit… Dhe ai me sytë hapur, me sytë nga tavani dhe i zhyer në gjak!… Do të ishte i pakët roli i Makbethit, ndoshta edhe i një makbethiani të rëndomtë. Mirëpo fjalët nuk mbaronin këtu. Fjalët, sido që të ishin vinin edhe gjer tek ne. Dhe neve na mbetej t’i përtypnim… I ati, kishte ardhur dhe i pat gjetur të gjithë në gjumë. Të parit i qe afruar Aristirit, qe përqafuar me të. Thonë se shoku ynë dridhej i gjithi si kundje, nga ato buzë kënetave. Pastaj kishte plasur hataja. Klithma e parë, e dyta,… Aristiri në këmbë. Ç’bën o i çmendur? Ia kapi bishtin e sëpatës dhe gjyshja vetëm sa u plagos. Pastaj tek e motra i shpëtoi. Kurse vëllai i gjorë i Aristirit bënte gjumin e madh. Nuk ndiente asgjë. Dhe e pësoi goditjen i fundit. Aristirin, që duket i pat rënë të fikët, e ngre dhe e çon në krevat, e lyen edhe më keq me gjak, i vë edhe sëpatën në duar dhe ikën. Policia vjen afër mëngjesit dhe i gjen të gjithë mbytur në gjak. Edhe Aristiri, veçse pa plagë. E diel në mëngjes herët. I marrin, doemos do t’i merrnin. Aty s’kishte më vend për askënd. Fytyrat përbindshore të lemerisnin. Tharmi gjenial i lojës makbethiane. As si lajm të bujshëm nuk e servirje dot. Mëngjesi i së dielës trembej nga vetvetja, shëmbëllente me një skenë nga ato të lashtësisë kur silleshin me filmat e mëdhenj që shihnim asokohe! Kuje e madhe, por askush nuk qante. Kuiste vetëm era e fillimnëntorit me shumë diell. Ndërsa një vit më parë të mbyste shiu dhe politika e lidhte shiun e mallkuar me provat e shumta bërthamore!…

Atmosfera e klasës ishte plot me të këtilla mynxyra. Javën e ardhshme do të vinte dikush tjetër, një i njohur i tyre dhe, si ta kishin bërë me fjalë, e përplasnin kokën tek ne. Çudi e madhe. Dhe të thuash se ne kërkonim për Aristir Nakon, s’mund ta thoshe dot. Ne nuk kërkonim asgjë. As edhe Sefedin Çela, shkrimtari i klasës, autori i Kurbatkës që e lexonim në fletoren me vija dhe me shkrim dore dhe diskutonim aq shumë për të. Sefedini s’kishte fjalë me askënd. Bluante mokra e tij mendime të mëdha, por gjithnjë me frikën se mos ngrinte ndonjë bina të madhe dhe e zinte nën vete. Fatmirësisht binaja e madhe u bë dhe Sefedinin tonë nuk e zuri dot nën vete. Po edhe të tjerët nuk i pranonin fjalët, por ato të uruara hynin vetiu në kokat tona. Hynin dhe s’dilnin më së andejmi. Kishte rrezik të na fryhej koka nga fjalët. Dhe ne qeshnim se atë çast qeshi Androniqi, Marjeta, Marinaqi, Myrveti, sidomos kjo me atë të qeshurën e fshehur nën buzë, edhe pse Pëllumb Qama nuk e linte kurrë një çast pa i thirrur «motra!». Të thuash të vërtetën, u dergjëm nga fjalët e mallkuara që s’kishin të sosur për Aristir Nakon tonë, të cilin edhe pse thuhej se bëri atë gjëmë aq të madhe, kurrë nuk e bëmë me faj. Përveç të qeshurës së tij, o Zot! Nuk e dha kurrë pa një shkak, ndoshta edhe në çastet më të këqija ai kurdoherë do të ketë qenë vizatuar nga e qeshura e tij e madhërishme. Humbi. Sigurisht humbi. Por humbja e tij s’besoj kurrë se ka ardhur prej atij vetë. Ia ndiej ankthin, tmerrin, vështrimin e ngulur të syve kafe me ato dy vija rrethore që i përshkonin magjishëm dhe… edhe unë tmerrohem me pamjen e ngjethëse që shkaktoi ajo sëpatë e lashtë mbi kokat e të afërmve. Nuk e besoj, por ndoshta kjo s’ka të bëjë me të vërtetën.

Na erdhi edhe një lajm tjetër: Aristirin e kishin çuar në çmendinën e Vlorës. Më mirë ta kishin vrarë, tha dikush. Mjerë ai! Atje në çmendinë nuk mbaron kurrë e keqja. Atje çdo ditë gatuhet një bukë me lot të hidhur, me gjak, me qurre, me të pëgëra dhe hanë të gjithë të përditshmen e pamundur. Diçka danteske dhe prej Ferri. E si mund ta kalonte kohën Aristiri në çmendinë? Mos vete ndonjë nga ata të çmendurit e vërtetë dhe ia priste kokën dhe ia fshihte në komodinë, për t’ia treguar të nesërmen doktorit? Shshsht! Doktor, mos trego, mos na ndien, se ia kam fshehur kokën në komodinë… Si thua? Dhe doktori, me siguri, ikte tej duke e mbajtur kokën lart me një seriozitet të shtirë. Do të fillonte, patjetër, të mbetej të shumtën e kohës vetëm. Vegimi i asaj dite të mallkuar nëntori nuk do t’i ndahej kurrë. Çdo gjë do t’i dukej se qe përzier me gjakun dhe me trutë e nënës, motrës së pafajshme, vëllait të tij, të cilin patëm fatin e keq që ta njihnim edhe ne të klasës III-C të shkollës pedagogjike «Babë Dud Karbunara». Askush nuk na ngushëllonte dot, as vetvetja jonë, as lodhja që na përvidhej me të keq, as vajzat, as shokët. More asnjë. Edhe atij, besoj, kështu i ndodhte. Vetëm e qeshura e tij mbetej pezull…

Aty nga fundi i vitit të katërt, kur po bëheshim gati të fillonim provimet e maturës, vjen dikush një pasdite dhe na thotë se do të vinte në provim edhe Aristir Nako. U drodhëm nga një emocion i çuditshëm. Të ishte e vërtetë. Kujt i erdhi ndërmend kjo shaka e ligë? Mos vallë Llambro Lamajt, atij kockë-e-lëkurës, të cilit i kishte mbetur vetëm hunda, apo Pandeli Salcës? Kush e di! Nuk u gjet dot. Edhe Izet Xhindi që mezi e hapte gojën, edhe atij i hipën xhindet nga kjo thagmë. Ne na ziente koka nga gjuha shqipe, provimi i parë. E në këto çaste morëm vesh se në sallën e teatrit kishte ardhur teatri popullor i Tiranës dhe do të shfaqte Makbethin. Makbethin? Vërtet? Po, do vemi, se ne e kemi një lidhje me Makbethin. Ne jemi shokët e makbethianit, ndoshta të vetë Makbethit. Dhe sytë, pa dashur i kryqëzuam tek Nazmi Muhameti (Bregasi) që mbahej më me sqimë. Pastaj ne i kishim dy tre kokrra shkrimtarësh, ose që mbaheshin të këtillë!) dhe s’kishte lezet të mos shkonim. Ja këto shtonim dhe e gjetëm. Premë biletat dhe e pamë tragjedinë e shquar të Shekspirit. Gjakun. Tmerrin. Fjalët e arta. Mrekullinë teatrore dhe s’dihet përse sillnim në mendje Aristir Nakon. Vetëm për atë batutë që i hodhi në mënyrë spontane mësuesi ynë, Ksenofon Ilia! «Aristir Nako, ti je makbethian!» A e kapi dot njeri thelbin e brengës së tij? Po ç’them, të tragjedisë së tij të jashtëzakonshme, të vetëdijshme. Se të vërtetën e saktë e di vetëm i ati i tij që thonë se e varën në një degë rrapi, apo dhe vetë Aristiri i gjorë! Më tremb edhe sot ideja se mos po shpik ndonjë gjë të paqenë! Vërtet, ç’ishte ky njeri? Do të thosha me vete: një shpirt i qeshur, njeri i dhënë pas përjetimit të fiksuar të imazhit të fundmë e që s’mund t’i shqitej dot nga sytë e bukur! A i përjeton tani ato gëzimet e vogla njerëzore, apo ka humbur në hijen e madhe të asaj që i ndodhi. Ndoshta ka vdekur, sepse atje në çmendinë ka qenë me siguri shoku më i ngushtë i tij…

Nuk vonoi dhe ne u ndamë. Shumica filluan punën si mësues, të tjerët vijuan shkollat e larta. S’kishte mbrëmje, s’kishte mëngjes që të mos ishte pranë nesh Aristir Nako dhe e qeshura e tij e bukur, vështrimi i syve të tij të shkruar që s’do të na ndahej kurrë… Dhe unë bashkohem me ta. Dhe ja mua më ndriti fati. Ishte korriku i vitit 1990. Në Plazhin e Vjetër në Vlorë. Një mesditë shoh një burrë të gjatë që ecte i veshur me rroba të lehta verore (të cilat, thosha më vonë kishin ca njolla gjaku të çuditshme!). M’u bë se po vinte drejt meje dhe se po më shihte me ngulm. «Aristir!» thirra. Ai mbajti këmbët, më pa drejt në sy dhe ia dha vrapit drejt detit. U hodh brenda në ujë dhe pastaj me not u largua. Pranë meje u afruan dy djemtë e mi dhe po shihnim se si njolla e tij largohej në thellësi të detit derisa humbi krejt…

 

Tiranë më 05.02.2016