Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Bardha e Temalit, Miti dhe Kujtesa, Pashko Vasa në vlerësimin e Olimpia Gargano

by

Si e vlerëson Pashko Vasën dhe Bardha  e Temalit një studiuese e  huaj/
Bardha e TemalitNga Gëzim Llojdia/ 

1.Olimpia Gargano  një studiuese e pasionuar  italiane ka hulumtuar rreth fushave të albanologjisë dhe identitetit kombëtar si dhe figurave të shquara të këtij identiteti.

Ajo eshte perqendruar tek- Miti dhe Kujtesa: Përfaqësimi dhe keq përfaqësimi i Kulturave Kombëtare dhe Popujve- tek shkruan:Procesi i ndërtimit të kombit shqiptar i njohur si Rilindja (dmth,”Rilindja”),lulëzoi në fund të shekullit XIX, u rrit shumë nga angazhimi i palodhur i intelektualëve shqiptarë që botonin veprat e tyre jashtë vendit për t’iu shmangur censurës osmane, me qëllim parandalimin e shfaqjes së një kulture kombëtare shqiptare. Ky material fokusohet në një rast të veçantë të përfaqësimit kulturor, lidhur me shkrimtarin dhe diplomatin shqiptar Pashko Vasa (1825-1892), i cili, për të paraqitur kombin e tij në një audiencë ndërkombëtare, zgjodhi gjuhën franceze për romanin e tij.

 2.Studiuesja italiane në vëmendje të saj duke cituar këtë personazh si Pashko Vasa merë në shqyrtim,  veprën e tij:”Bardha e Témalit” një botim të diplomatit shqiptar . Si dhe për një libër gramatikor që do të thotë t’i mësojë lexuesit shqiptarë për të huajt. Duke vepruar kështu, Vasa  shkruan O.Gargano,vuri në vend atë që rezulton të jetë një dukuri mjaft e pazakontë në fushën e studimeve imagjinare, në atë që nuk bie në asnjë nga dy tipologjitë e përfaqësimit të identifikuara nga krahasuesi holandez Joep Leerssen, përkatësisht”vetë dhe imazh .Do të thotë si një përfaqësim letrar i bërë nga një autor në gjuhën e tij, që nënkuptohet si një përfaqësim i bërë me të vërtetë. Përfaqësim “, të arritur nëpërmjet t ëdhënave  gjuhësore.

Rrjet tjetër nga ai në të cilin autori i përket. Në mënyrë interesante, në formësimin e imazhit të vendit të tij, Vasa përdorte të njëjtat stereotipa, që dilnin në literaturën evropiane të udhëtimit. Megjithatë, nëse në këtë të fundit ato mund të lexoheshin si sinjale të folklorit ekzotik, duke u ndezur kur erdhi në vendet e Ballkanit, në një intelektual të angazhuar në një zgjerim identitar të kulturës së tij kombëtare, ato shfaqen si një mjet i fuqishëm konceptual me të cilin imazhi i kombit shqiptar u themelua, për të thënë, nga brenda.

Dule vlerësuar këtë rast  autorja italiane  shkruan:Përfundimisht, përmes këtij studimi të rastit, ky dokument synon gjithashtu të theksojë një aspekt që deri më tani është lënë pas dore, përkatësisht roli ndërmjetësues i literaturës frankofone në fushën e studimeve shqiptare.

3.Prof. Zymer Mehani shkruan:Romani “Bardha e Temalit” priti një shekull që t’i jepej publikut në gjuhën shqipe. Shtëpia Botuese “Naim Frashëri” në Tiranë e botoi atë me përkthimin e Sotir Çaçit, duke e përfshirë në veprën seriale të Pashko Vasës më 1987; kurse Rilindja në Prishtinë e botoi liber më vete të përkthyer nga Ymer Jaka, më 1969.Edhe pse “Bardha e Temalit” që botuar frëngjisht një qind e ca vjet më parë, edhe pse iu dha lexuesit me një shekull vonesë, si një nga romanet e parë të letërsisë sonë, ai ishte dhe mbetet një nga krijimet më interesante të traditës. Duke e analizuar këtë vepër të shkruar frëngjisht, Prof. M. Gurakuqi, me gjalljen e tij , theksonte se “ajo asht pjesë përbamëse e letërsisë sonë, ashtu si janë veprat në latinisht të Barletit dhe Bicikemit”.Ky roman, ndër më të parët e llojit, dëshmonte se autorët e Rilindjes po ngriheshin dhe formoheshin nga ana e mjeshtërisë artistike dhe po nisnin, ashtu, edhe gjininë e prozës së gjatë.Romani “Bardha e Temalit” është një pasqyrë e gjallë e jetës shqiptare në shekullit të XIX. Me frymëzimin e tij pasionant autori ka pasqyruar skena të jashtëzakonshme familjare dhe sociale në ambjente tipike shqiptare, përmes një sfondi të theksuar romantik.

NJE COPEZ SHQIPERIE TEK FITUESJA E NOBELIT PER LETERSINE

by

Studiuesja italiane Olimpia Gargano në Çmimin Nobel për Letërsinë aty është një pjesë e Shqipërisë/

 Nga Gëzim Llojdia/

Ne Foto: Olimpia Gargano/

Studiuesja italiane Olimpia Gargano e cila mund të quhet Edit Durham i këtij shekulli ka dërguar për gazetat shqiptare këtë shënim të sajën për fituesen e çmimit Nobel. Gargano e quan këtë çmim si një copëz Shqipërie,sepse tregimi “Virgjëresha shqiptare” ndoshta është më i bukuri në kurorën e shkrimtares kanadeze.

Ja çfarë shkruan Olimpia Gargano:Në Çmimin Nobel për Letërsinë në vitin 2013 aty është një pjesë e Shqipërisë , një nga tregimet më të bukura të shkrimtares kanadeze  Alice Munro , fitues i çmimit prestigjioz letrar dhënë vetëm nga Akademia Suedeze , në fakt është i përkushtuar për figurën e burrnesha . Titulluar “Virgjëresha shqiptare” ( “Virgin shqip “)është pjese e grumbullimit Secrets Hapur ( Neë York , Alfred A. Knopf , 1994) , e cila është konsideruar si një nga antologjitë e tij më të mira .

Alice Munro u lind në vitin 1931 në Ontario (Kanada ) , është një specialiste në histori të shkurtër apo ” histori të shkurtuara” . Shkurtësia , kuptohet si një përdorim të mençur të fjalëve të reduktuara në minimum , është trakti i saj  i paimitueshëm , protagonistët e tregimeve të  saj janë njerëz të zakonshëm nga ndjeshmëri të jashtëzakonshme,duke  vëzhguar njerëzit dhe gjërat në hollësi të madhe si : dashurie ,vuajte , ata jetojnë intensivisht të gjitha nuancat e ndjenjat e tyre .Në “Virgjëresha shqiptare”është historia e , një grua të re duke luftuar me një histori të vështirë dashurie tregon një histori që ka ndodhur shumë vite më parë me një grua kanadez ,në një fshat në veri të Shqipërisë . Tashmë në vijat e para të tregimit , e cila është dhënë më poshtë, ne shohim një stil konciz dhe i saktë. Alice Munro kap në një goditje pak të penës shpirtin i maleve shqiptare ,forca e heshtur e popullit të saj dhe thjeshtësia e grave të tij luftëtare .

“Ndoshta ajo u përpoq për të thënë emrin e saj atje në male , dhe në Malësia Madhe , dhe atë që ata kishin dështuar për të kuptuar se ishte ‘ Lottar ‘ . Ajo kishte një plagë në këmbën esaj , të cilën ajo e kishte prokuruar mbi shkëmbinj të mprehtë , kur ata qëlluan në drejtimin e  saj. Ajo  kishte ethe .

Sa kohë u desh për ta sjellë atë nëpër male , përfundoi në një qilim dhe e lidhi për të mbështetur një kalit, ajo nuk mund të imagjinohet . Nga koha në kohë i dha të pijë një grimë ‘ e ujit , dhe nganjëherë rakisë , e cila ishte një lloj brandy , shumë i fortë . Ai mund të ndjejnë aromën e pishave . Pasi ata ishin në një barkë , dhe ajo tha se u zgjova dhe pashë yjet që shkëlqenin dhe u zhduk dhe ndryshuar  vendi – grupimeve paqëndrueshme që dha vjelljen e saj .Më vonë e kuptoi se duhet të ketë qenë në liqen.Liqeni Scutari ,ose Sckhoder , ose Shkodrës . Ata qëndruan ndër xunkthe .

Qilimi ishte plot me insekte , të cilat kanë bërë rrugën e tyre nën zhele lidhur rreth këmbën e saj. Në fund të ditës , edhe pse ajo e dinte se ishte fundi , e gjeti veten të shtrirë në një kasolle guri , e cila ishte një ndërtesë e bashkangjitur në shtëpi të madhe , të quajtur Kulla . Ajo ishte te vendi  e sëmurë dhe duke vdekur . Ajo ishte te vendi ku ata vijnë në botën e fëmijëve :  gratë ishin në fushat e grurit , ose në anët e rrugës , ndërsa mbante ngarkesa të rënda ndaj * tregut “.Kjo nuk është hera e parë që karakteri i frymëzuar nga gratë burrnesha të  famshme në kulturën e gjuhës angleze : në dhjetor të vitit 2011, në një intervistë me New York Times,aktorja e madhe amerikane Glenn Close tha se ajo ishte frymëzuar nga shembulli i ” betuar virgjëreshave  shqipe” të përsërisë rolin e saj  si një grua e veshur në rroba të meshkujve në filmin anglo- irlandez të  Nobbs Albert , drejtuar nga Rodrigo Garcia.

             Kush është Olympia Gargano

Lindur në Ravello në bregdetin Amalfi, me një diplomë në Classics, me specializim në gjuhësi dhe Master italiane në mësim të gjuhës italiane për të huajt.
Përkthyese (nga anglisht,frëngjisht, gjermanisht)e veprave  të reja nga udhëtarët e huaj në Italinë jugore .Profesore e gjuhës italiane dhe latine në shkolla të larta, është e angazhuar aktualisht në një projekt kërkimor për imazhin e Shqipërisë të letërsisë moderne dhe bashkëkohore evropiane në NICE Sophia Antipolis – FRANCE. Olympia Gargano ka  pjesë të aspiratuës Universitetin e NiCE  Sophia Antipolis – FRANCE ,studimin :Imazhi i Shqipërisë në letërsinë Evropiane për shekuj XIX .