Shkruan: Dr Zekri Palushi-AUSTRALI-

Ashtë një së mundje e moshës, -ku kockat, si rrezultat i humbjes së mineraleve,-e kryesisht KALCIUMIT, dobësohen, humbin trashësinë (densitetin apo masën), e si pasojë bahen lehtësisht të thyeshme,-kështu pra, një përplasje, apo një rrëzim i vogël, mund të jenë shkaktar të një frakturë (thyerje) serjoze.
Çdo kockë mund të preket prej osteoporozës, por ato ma të prekshmet janë kockat femorale, vertebrat e shtyllës kurrizore, dhe kyçet e dorës.
Frakturat e vertebrave, mund të çojnë në humbjen e gjatësisë së trupit.
Osteoporozën e thirrin edhe “sëmundja e heshtur”,- pasi ajo zakonisht nuk jep dhimbje, apo shenja të tjera, deri sa të ndodhë një frakturë.
Prandaj njerëzit duhet të konsultohen me doktorin e tyre, për ta njoft ma mirë këtë sëmundje, si dhe RRISK-FAKTORET e saj.

Po kush janë kto rrisk-faktorë?
Faktorët e rriskut, mund ti gjejmë si në gratë, -ashtu edhe në burrat, mbi moshën 50 vjeçare,-por gratë, kanë ma shumë rrisqe, që u vijnë si rezultat i uljes apo paksimit te shpejte te nivelit te OESTROGEN-it, gjate MENOPAUZES, – ku grave ne moshen 45-55 vjeçare, – nuk u vijnë perjodat mujore, për ma tepër se 12 muaj.
Ulja ë nivelit të oestrogenit shkakton humbjen e KALCIUM-it dhe mineraleve të tjera, prej kockave. Për pasojë, kockat humbin afërsisht 2% të masës së tyre, në vit, -që zgjatë zakonisht 5-10 vjet,-pas menopauzës.
Me moshimin, edhe burrat humbin masën kockorë, -por jo aq shpejt sa gratë,-kjo për arsye së niveli i TESTOSTERONIT paksohet gradualisht, e nga pak, -kshtu që masa kockore mbetet pothuajse e përshtatshme deri në pleqërinë e vonshme të tyre.
Ç’do kush, në moshë mbi 50 vjeçare, që ka psue një frakturë, nga një përplasje apo rrxim të vogël, duhet të investigohet për osteoporozë.
Vazhdojmë me faktorë të tjerë rriskut:
-Niveli i KALCIUMI-t dhe Vitaminës D:
Të rriturit duhet të marrin 1gram (1.000mg) KALCIUM në ditë (preferohet të merret nëpërmjet dietës, ushqimeve,-një gotë qumështi në ditë, plotëson ma së miri këtë nevojë). Sasia e kalciumit duhet të rritet në 1.300 mg në ditë për gratë mbi 50 vjeçe, dhe për burrat mbi 70.
Vitamina D, – rritë absorbimin e kalciumit, dhe asht e randësishme për mineralizimin e kockave. Prodhohet në lëkurë nga stimulimi i rrezeve ultraviolet, -prandaj mos- ekspozimi në diell, tregon se ju s’jeni duke marrë mjaftueshëm vit.D, -e cila asht e domosdoshme per absorbimin e kalciumit në trup. Për këtë qëllim, rekomandohet ekspozimi i trupit në diell për 15 minuta,-4-6 herë në javë. Për ato që punojnë në zyra, dhe rezidentët e shtëpiave të pleqve, duhet të marrin 1000 -2000 IU (unitete) CALCIFEROL (vit D3) në ditë, nga goja.
-Historia juaj mjekësore:

-CORTICOSTEROIDS- që shpesh përdoren në mjekimin e asthmës, arthritit rheumatoid, e sëmundjeve të tjera inflamatorë.
-Hyperaktiviteti i gjandrrave TYROIDE apo PARATYROIDE.
-Sëmundje që shoqërohen me malabsorbim të ushqimeve në zorrë,- si Koliti Ulçeroz, sëmundja COELIAC-e, etj
-Disa sëmundje kronike si Arthriti Rheumatoid, sëmundjet e mëlçisë dhe veshkave, etj.
-Disa nga mjekimet që përdoren në kancerin e gjoksit, prostatës, epilepsy, anti-depresant etj.
Faktorët që lidhen me Mënyrën e t’jetuarit (Lifestyle faktors).
-Aktivitete të pakta fizike
-Pirja e duhanit
-Teprimi në pijet alkoholike.
-Mbi-pesha (obeziteti). Disa nga studimet e tanishme, kanë tregue se hormonet që kanë lidhje me obezitetin, -prekin edhe kockat).
Frakturat mund të çojnë në dhimbje kronike, invaliditet, e deri në vdekje të para-kohëshme. Kështu që kujdesi për të t’I mbajtur kockat e shëndetshme, dhe prevenue frakturat, duhet të jetë prioritet.
Dihet se rrisku për një frakturë të ardhëshme, rritet pas çdo frakture të re. Psh -atyre grave që kanë pas një frakturë në shpinë, u shtohet rrisku për të pas një frakturë tjetër, 4 herë, brenda një viti.
Prandaj asht esenciale që osteoporoza të diagnostikohet, e të trajtohet sa më shpejt, -në mënyrë që të prevenojmë frakturat.

Si DIAGNOSTIKOHET?

Çdo person mbi 50 vjeç, që ka psue një frakturë, nga një trauma minimale,-duhet t’konsiderohet OSTEOPORETIK, -dhe në këtë rast, mund ti fillohet mjekim anti-osteoporotik, edhe pa konfirmimin e diagnosës me skaner.
Duhet të dyshojmë për një frakturë, nqs gjatsia e trupit asht zvoglue mbi 3cm, apo të sëmurit ankon për dhimbje të pa-shpjegueshme shpine, -ose paraqitet me një gungë (kyphosis) në shpinë.
Pra, Osteoporoza diagnosikohet nëpërmjet të një skanimi RADIOLOGJIK të quajtur DXA (Dual energy X-ray Absorptiometry), nëpërmjet së cilës matet DENSITETI I KOCKAVE, -zakonisht ai i vertebrave dhe pjesës proximale të kockave femorale. Kjo procedurë, zakonisht zgjat rreth 10-15 minuta.
Ç’far do t’ju tregojnë rrezultatet e BMD?
-Rrezultat NORMAL, –(T-Score 1 deri -1),- Në këtë rast sigurohuni se jeni duke marrë kalcium dhe vit D në dozat e nevojshme, si dhe jeni duke ba një jetë aktive.
-Densitet i ultë kockore,-OSTEOPENIA,-(-1 to -2.5), – Në këtë rast ju duhet të merrni masa për t’mos humbur ma tepër masë kockore, -doktorri juaj duhet të kontrollojë nivelin e Kalciumit dhe Vit D, e po kështu të organizojë pas 1-2 vjetësh një Scaner tjeter DXA.
-Osteoporozis, -(-2.5 e posht), -Në këtë rast, doktorri juaj duhet t’ju japë një mjekim specific për osteoporozen, si dhe të sigurohet për nivelet e Kalciumit dhe vit D, që ju keni.
MJEKIMI
Në ditët e sotme ka mjekime të shumë-llojshme, të bollshme e shumë efektive, -por unë po përmendi vetëm grupin e BISPHOSPHONATE-ve, (Alendronate, 70mg në javë, nga goja; Risedronate, 35mg në javë, ose 150mg në muaj, nga goja; Zoledronic acid, 5mg në vit Intra-Venoz).
DENOSUMAB, 60mg, SC (sub-cutane),çdo6 mujë.
OESTROGEN (Raloxifene 60mg ne dite nga goja).
Hormone zevendesuese per MENOPAUZEN, (HRT) si- kombinime OESTROGEN-i me PROGESTERONE, ose vetëm oestrogen. Kombinimet janë nga ma të ndryshmet, dhe kanë emra të ndryshëm.
TIBOLONE, -asht një steroid syntetik, me një efikacitet të përafërt me bisphosphonatet. Jepet në tableta 1.25mg,çdo ditë, nga goja.
Vitet e fundit, kanë hy në përdorim edhe ANABOLIKET, me përfaqësues TERIPARATIDE 20 microgram, që jepet çdo ditë SC.
Për sa kohë duhet të zgjatë mjekimi?
Nqs T-score qëndron nën (-2.5), dhe pacjenti ka pas fraktura vertebrale incidentale, -atëherë mjekimi duhet të vazhdojë, NDRYSHE, nqs pas 5-10 vjetësh, T-score ash (-2.5), e ma shumë, dhe pacjenti s’ka pas një frakturë të re,-atëherë mund ta ndërpresish mjekimin.
Në përfundim, do t’ju sygjeroja që të diskutoni me doktorrin tuaj, si për DIAGNOSTIKIMIN, MJEKIMIN dhe EFEKTET e PA-DËSHIRUESHME të tij, dhe MENYRAT PREVENUESE.
Dr Zekri Palushi
AUSTRALI
17 Korrik 2020