parajsa – Dielli

Valter Dauti ne kerkim te nektarit poetik dhe parajses

June 29, 2015 by dgreca

INTERVISTË ME POETIN,PROZATORIN dhe GAZETARIN –Valter DAUTI/

Valter Dauti u lind në Luaras të rrethit të Kolonjës në 12 tetor 1962.Pas mbarimit të shkollës tetë vjeçare në vendlindje,vazhdoi gjimnazin “Petro Nini Luarasi”në qytetin e Ersekës.I prirur drejt letërsisë dhe nën ndikimin e poetit të mirënjohur Dhori Qiriazi,njëkohësisht edhe mësues letërsie në gjimnaz,botoi në organet e shtypit të kohës;Gazeta “Drita” dhe revista “Nëntori”,organe këto të Lidhjes së Shkrimtarëvë dhe Artistëve të Shqipërisë. Pas përfundimit të gjimnazit,pas dy vjetësh stazh,vazhdon Universitetin e Tiranës,dega gjuhë letërsi,me ndikimin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë,e cila i akordoi të drejtën e studimit në degën që kërkonte.

Periudha e viteve 1984-1989 është një periudhë kur autori u afirmua qartë në organet e shtypit të kohës,duke marrë pjesë gjallërisht në jetën kulturore,sidomos në jetën e fakultetit ku studionte.Bashkëkohësit e kësaj periudhe,Robert Goro,Roland Gjoza,Thoma Gëllçi,Nikollë Lesi e Irma Kurti,shprehen se Valter Dauti ishte një student i palodhur dhe organizues i shumë aktiviteteve në Universitetin e Tiranës, aktivist i përhershëm në botimin e gazetës “Studenti”.

Përfundimi i Universitetit,përkoi me konkursin e shpallur nga gazeta “Zëri i popullit”,gazetë qëndrore e asj kohe,e cila kërkonte gazetarë terreni,të porsa diplomuar.”Ishte zhgënjim i madh për mua që pas përfundimit dhe shpalljes si fitues në konkurs,nuk munda të filloj punë atje ku mund të punoja më mirë-shprehet autori në gazetën lokale”Gramozi”.Ishte një përjetim negativ që më mbylli përkohësisht në vetvete.Arsyeja ishte e thjeshtë:Erseka kishte nevojë për punonjës në gazetën lokale dhe si kuadër i porsa dalë,unë duhet t’i shërbeja asaj.”

I emëruar në vendlindje e më vonë,pas viteve ’90,si mësues në Zgjanë të Lushnjës,Kosovë,Gorre,Savër dhe Lushnjë,pasqyroi artistikisht,gjithmonë problemet sociale të shoqërisë shqiptare,duke u prezantuar si një penë e rreptë dhe e vecantë në radhën e krijuesve shqiptarë.

Ka botuar në prozë dhe poezi vëllimet:

-Pak nektar-poezi-1988.

-Parajsa nuk është e virgjër-poezi-2000.

-Rënkimet e bregut tjetër-tregime e novela-2000.

-Moshë e cmendur-poezi-2011.

-Gruaja që zbukuronte të gjitha moshat-tregime e novela-2013.

Aktualisht,punon si mësues i gjuhës shqipe dhe i letërsisë në gjimnazin “Vath Koreshi”,në qytetin e Lushnjës.

Bisedoi:Raimonda MOISIU

-Disa vëllime me prozë dhe poezi; romane dhe tregime, që dëshmojnë gjithnjë e më shumë se jeni ndër autorët e mirënjohur, tashmë në atdhe dhe më tej. A ka dicka të tillë në fëmijërinë tuaj që ju hapi rrugën për t’u bërë shkrimtar?

-Padyshim që jo vetëm fëmijëria,por e gjithë jeta e një shkrimtari është shumë e rëndësishme në atë që quhet proces krijues.Rruga nis të ravijëzohet, duke u tretur në një të vetme rrugicat e çiltra dhe çamarroke të fëmijërisë.po të shikosh me kujdes tek çdo artist, i madh apo i zakonshëm qoftë(Për mendimin tim nuk mund të përdoret termi artist i vogël, sepse bie ndesh me fisnikërinë e kulluar të estetikës artistike,)fëmijërinë e ka përherë të pranishme në veprën e tij,sigurisht të transformuar artistikisht dhe në funksion të mesazhit.Mund të them që kjo prani i jep edhe autorit edhe lexuesit një katarsis,një aromëz që zbut dhe legjitimon të ashprën e pranishme.Në fëmijërinë time unë kam lexuar gjithçka që më binte në dorë.Kopjoja mënyrën e të lexuarit të heronjve të letërsisë,tërhiqesha në një cep të vetmuar dhe lexoja,lexoja pa një ide të qartë se përse lexoja.Sigurisht kështu krijohej një bagazh i çrregullt,dhe kështu do të ndodhte duke lexuar që në moshën 13 vjecare ‘’E kuqja dhe e zeza’’pas ‘’Taras Bulba’’ apo ‘’Ujërat pranverore’’.Nga më të rriturit në familje,lexues të rregullt por edhe nxitës për mua,më ra në dorë Esenini.E kam lexuar disa herë i mrekulluar.E recitoja nën zë dhe mahnitesha.Pëlqeja Lasgushin e mrekullueshëm,por më dukej i largët hera-herës,i ftohtë.Kështu do të ndodhte.Lasgushi kërkon një lexues tepër të kualifikuar për ta kuptuar.Vetëm pas gjimnazit,në universitet,nisa të mrekullohem me Lasgushin e madh.Shtysë tjetër në formimin tim ishin këngët popullore.Ne kemi këngë të mrekullueshme.Si të mos më bënte për vete,madje ta këndoja edhe vetë, aq sa dija të këndoja, strofën e mrekullueshme:’’Se ç’ta ndjeva zërin,ç’t’i dëgjova çapet\natën tek më vije,zbathur në çorapet…’’?Kështu nisa të shkruaja vjershëzat e para dhe t’ia jepja me ndrojtje të madhit Dhori Qiriazi,asokohe mësues letërsie në rrethinat e qytetit të Ersekës.Dhori,po dihet.Me zemrën më të madhe se e gjithë pllaja e Kolonjës,duke futur brenda edhe malin e Gramozit,kënaqej duke lexuar dhe qortonte kujdesshëm për të mos lënduar.Sot tek ripërtërij një pjesë të bisedave me poetin Dhori Qiriazi,e kuptoj shumë mirë se poeti me një mënyrë të mrekullueshme,më shumë më ka qortuar se sa më ka lavdëruar.I goditur vetë nga sistemi,siç duket,ai e dinte fare mirë se ç’ishte një plagë arti.

-A ju kujtohet kur ju së pari keni shkruar një poezi, tregim apo ndonjë gjini tjetër dhe i keni thënë vetes: Ja dola! Kam krijuar diçka që është me të vërtetë krijimi im. Kur ka ndodhur kjo, herët apo më vonë?

Është shumë fëmijërore, por gjithsesi po e them.Dashuroja një vajzë.Më mirë të them më pëlqente dhe e mbylla brenda shpirtit.S’mund të lejoja askënd që ta prekte,gjithmonë duke ëndërruar i vetëm,mesazhi i vetëm që mund t’i kem dhënë është vetëm ndonjë drithërimë shpirti,belbëzim të hutuar,i bindur se ajo e dinte ç’ndieja unë.Por jeta është shumë më e gjerë se sa hapësira e shpirtit të një njeriu.Vajza iku,u transferua në një qytet tjetër me prindrit.Unë mbeta aty duke shkruar një poemë,nën ndikimin e Gëtes-‘’Vuajtjet e djaloshit Valter’’.Isha vetëm katërmbëdhjetë vjeç.E kam mbajtur atë krijesë me vete edhe kur shkova në universitet si një balsam për plagën e hershme.Më pas,dihet,jeta lind dashuri të reja dhe të bukura që kanë brenda edhe pafajsinë edhe pjekuritë e moshave.Para se të vija në universitet kam botuar te ‘’Drita’’ dhe te ‘’Nëntori’’ poezi jo të dobëta.Madje para se të shkoja në universitet,me rekomandimin e Lidhjes së atëhershme të Shkrimtarëve,kisha gati për botim librin tim të parë që s’doli kurrë,për arsye të një grindjeje me redaktorin e librit,në “Naim Frashëri’’E them me bindje se në rast se nuk do të kishte ndërhyrë Dritëroi në Ersekë,duke nisur një të drejtë studimi nga Lidhja e Shkrimtarëve,do të isha ngrysur veteriner.E kam takuar vetë Dritëroin në zyrë,sapo kisha mbaruar gjimnazin e Ersekës,më kishin qethur kokën zero, sepse isha në moshë për të kryer ushtrinë.Ende rrënqethem nga dora e Dritëroit mbi flokët e mi të qethur zero dhe fjalisë së tij:’’Mundohu të mos ikësh ushtar,shpjeri një dash atij kryetarit të degës,se në shtator do vish në shkollë, këtu në Tiranë…’’

-Në tërësi ju jeni një autor i shëndetshëm, profilik, me besimin solid për jetën; megjithatë herë herë vihen re doza melankolie të ndjeshme, Si bashkëjetojnë optimizmi me pesimizmin te ju?

Kjo bashkëjetesë,herë duke mbizotëruar njëri dhe herë tjetri,pa gjetur asnjëherë mirëkuptim të plotë, është e domosdoshme sepse nuk e le njeriun të qetë,të jesh i qetë do të thotë që të jesh në gjysmëmgjumë.Të jesh në gjysmëgjumë do të thotë të mos kërkosh dot diçka më tepër.Dhe nëse kërkon,edhe mund të dështosh përkohësisht.Nëse dështon melankolia dhe pesimizmi nuk të ndahen,kjo do të thotë që duhet të ngresh sërish furtunë shpirtërore, për të arritur aty ku deshe.Melankolia,pesimizmi janë bashkudhëtarë të optimizmit në jetë.Jeta i kërkon dhe i do të gjitha.Pastaj,pëlqimi i një krijimi artistik dhe mospëlqimi i një tjetri është subjektiv,është subjektiv në kuptim më të gjerë kohor,koha herë pëlqen optimizmin dhe herë melankolinë.Krijuesi duhet ti shprehë në art këto ashtu siç janë.Krijuesi asnjëherë s’mund të jetë plotësisht i shëndetshëm dhe solid,edhe pse vetë është gjallesë,edhe pse shkruan për gjallesat, të cilat janë shumëformëshe nga shpirti .

-Libri tuaj me tregime e novela “-Rënkimet e bregut tjetër”, dallohet për strukturën narrative dhe imagjinatën letraro-artistike, mes tradicionales, modernes dhe post-modernes. Prozë që nuk është fantazi, por është bota e brendshme njerëzore, e cila dëshmon më së mirë edhe penën tuaj të prozatorit. Si shkoni ju në lidhje me vendosjen e emrave, të vendeve në ndërtimin e një “bote të re” me tipikë; burim-rrëfim-frymëzim-kulturë?

Ky libër ka brenda një periudhë kohore të gjatë,për shkak të pamundësisë ekonomike të botimit.Kjo do të thotë që aty janë përfshirë turbulenca shpirtërore të ndryshimeve jetësore personale dhe më tej.Ndaj edhe ka një kraharor të gjerë dhe mendoj se frymëmarrja nuk ia thyen brinjët.Aty ka fantazi artistike,ka personazhe reale që janë skalitur në funksion të ideve,ka pak realizëm magjik e pak romantizëm, të domosdoshme për tematikat që bart.Njeriu është edhe i mirë edhe i keq,edhe mendon,edhe priret instiktivisht,sepse vetë jeta është e bukur por edhe e vështirë,vetë jeta të ndjell të ecësh por edhe të zvarrisesh.Kështuqë,misioni i të shkruarit nuk është i lehtë. E rëndësishme është që njeriu të jetë i mirë,dhe po s’është i tillë,të bëhet.Mendoj që më shumë se letërsia, këtë gjë nuk mund ta bëjë dot asnjë lloj tjetër forme.

-Unë vecanërisht, do të përmendja librin tuaj më të fundit , “Gruaja që zbukuronte të gjitha moshat” me tregime e novela, por që pati jehonë në letrat shqipe, por dhe mjaft i vlerësuar nga kritika e kohës. Cfarë ju tërhoqi për të shkruar këtë libër me prozë? Përse ky titull? Si kini arritur ta realizoni botimin e tij?

‘’Gruaja që zbukuronte të gjitha moshat’’ u nis dhe përfundoi me idenë e strukturuar të një romani,roman të cilin unë s’guxova ta quaja kështu as në kopertinë.Shumë dashamirës e kanë quajtur roman,një roman që po ta krasitësh pak tematikisht radhitet në krijimtarinë time më të mirë.I prirur drejt idesë se mëmësia e jetës është produkti më i rëndësishëm në planetin tonë në drejtim të ruajtjes dhe përtëritjes ekzistenciale dhe jo vetëm kaq,por është burimi i mirësisë,kënaqësisë,i brishtësisë,madje edhe i diplomacisë dhe urtësisë,jam munduar të prek në gjirin e shoqërisë njerëzore.Edhe nepërka lind të vegjël me anë të vezëve,lind nepërka të vogla që edhe pse të vogla, emrin e kanë nepërka.Le t’i lemë gjallesat e tjera të ndërtojnë jetën e tyre,ashtu siç duhet të ndihmojmë femrën,t’i lejojmë asaj të përtërijë jetën pa e fyer,pa e anashkaluar; njeriu është produkt i saj; ajo e rrit në trup,ai është një pjesë nga trupi i saj që e shkëput me dhimbje për t’i dhënë jetës jetë.Është paradoksale,që të dish se në jetë të ka sjellë një femër dhe të kërkosh të dominosh.Gruaja është e bukur kur është çupkë e dashuruar,është e ndjeshme dhe e mençur kur lind dhe rrit fëmijë,është simbol i urtësisë kur bëhet gjyshe.Më thuaj,kam të drejtë apo jo kur përgjithësoj dhe them se gruaja i zbukuron të gjitha moshat?Për botimin e tij,dhe jo vetëm të tij, por të gjithë krijimtarisë më kanë ndihmuar miqtë.Unë kam shumë miq.Nuk kam arsye pse të mos kem miq.Gjithë shoqëria njerëzore funksionon normalisht vetëm mbi parimin e miqësisë së ndërsjelltë.

– Ju shkruani poezi. Biles keni botuar disa vëllime me poezi; “Pak nektar”, 1988, “Parajsa nuk është e virgjër”, 2000, “Moshë e çmendur”, 2011. Cila ka qenë poezia e parë, kur dhe si lindi ajo?

Mendoj se krijimtaria fillimisht nis me poezinë tek çdo autor.Edhe nëse mund të ketë prozatorë që s’kanë shkruar asnjë varg,shkëndija e parë në ndërgjegje është dhënë nga poezia.Kjo sepse ajo është më fine,më lajkatare,më ngacmuese përsa i përket procesit të krijimit.Proza vjen atëherë kur ke jo vetëm shumë për të thënë dhe kërkon t’i thuash, por kur ke akumuluar në palimpsestin personal shumë përvojë.Poezia është fluide,kërkon më shumë mund dhe djersë për ta shkruar,por është edhe kryeneçe,pa qenë i pranishëm frymëzimi ajo lind bastarde,çasti ka shumë rëndësi për të,nëse ai çast nuk kapet,shkëndija vdes,transformohet në një shkëndijëz tjetër por kurrë si e para.Poezia kërkon shije fine, si në të shkruar edhe në të lexuar,shijimi i poezisë është process i gjatë i formimit estetik te njeriu,prandaj edhe masa e lexuesve të poezisë është më e tkurrur se lexuesit e prozës.Krahasuar të dyja, proza është më e ashpër, është më e çlirshme,ka më pak rregulla,kërkon më pak zjarr prodhues dhe më shumë kohë të qetë,poezia shprehet në ndezje e sipër të vetëdijes,një ndezje që mund të jetë fare e shkurtër.Do të thosha se proza vjen nëpërmjet rrugës së poezisë,e ka çelur ajo e para shtegun.Më pas ajo bëhet preferencë.Ata që shkruajnë prozë ‘’kanë dështuar’’ në poezi.Kur ke prodhim në poezi,mundohesh të klasifikosh cilësinë e këtij prodhimi.Unë nuk e mbaj mend cila ka qenë poezia ime e parë.Besoj se nuk do të ketë qenë e bukur.Besoj se ndërgjegja ime do ta ketë klasifikuar si thjesht një provë.

— Kur shkruani poezi, cili është vendi tuaj më i preferuar, në studio, në natyrë apo krejt rastësisht edhe duke pirë kafe diku?

Poezia nuk është e rastësishme si pjellë,motivi fle dhe zgjohet papritur,shkëndijon dhe ky është çasti kur duhet hedhur në letër,ashtu bruto.Ka pasur raste që unë kam thurur poezi në gjumë e sipër.I jam rikthyer për ta latuar dhe për t’i dhënë formën përfundimtare, po në gjumë.Të nesërmen ajo është kthyer në një krijesë të vagullt,të cunguar,sado që jam munduar t’i jap frymën e ëndrrës,kur u krijua,ka qenë e pamundur.Vendi më i preferuar për të shkruar poezi gjendet nga vetë poezia.Ndërsa me prozën është ndryshe.Ajo kërkon domosdoshmërisht pak komoditet,detyrimisht edhe kohë më të gjatë.

-Ju shkruani lirika dashurie, që me vargjet tuaja ilustroni dashurinë njerëzore.Çfarë ju ka shtyrë për të shkruar lirika të tilla?

E gjithë jeta duhet të jetë një lirikë e bukur,një lirikë që të fytyrëzohet me brumin e dashurisë njerëzore.Jo vetëm pse jeta është shumë e shkurtër,por edhe sepse ajo duhet zbukuruar me fisnikëri,duhet përsosur.Pastaj,kur shkruan lirika ndjehesh shumë më mirë shpirtërisht,më i mirë dhe më lirë.Dhe njeriu kur ndihet i tillë duket sikur ka jetuar dy jetë.Nga ana tjetër,kjo lidhet edhe me temperamentin.Unë jam një sanguine i pastër që nuk le dot dy gurë bashkë.Edhe kur në krijim kam nota melankolie do të thotë që s’rri dot rehat as me veten time,e qortoj,e shaj,i kërkoj asaj më shumë,sepse koha rrjedh pamëshirshëm.

Çfarë është muza për ju, është aftësi gjenetike, sipas mendimit tuaj?

Muza është bërthamë gjenetike që aftësohet me punë duke e kulturuar vetveten estetikisht,duke e fisnikëruar shpirtin për të prodhuar pastaj art të bukur.Muza fle dhe zgjohet gjithmonë te poezia.

-Çfarë ju shtyn të shkruani një poezi protestë me ton qytetar e intelektual?

Njeriu lind dhe rritet në një qytetërim të caktuar që edhe e zgjedh vetë,por edhe ia zgjedhin.Gradualisht,duke e ndierë veten edhe pjesë, edhe jo pjesë e këtij qytetërimi,merr përsipër rolin e zëdhënësit intelektual,për të ndryshuar atë që është ndërtuar keq.Këtë rol nuk e kryen duke dalë në tribunë,por zgjedh mënyrën më të lehtë dhe më të përshtatshme për të-artin.Toni qytetar i ngjizur artistikisht ndikon më shpejt dhe më butë tek ajo që duhet rikuperuar.Prandaj edhe poetët janë në pararojë të lirisë dhe dhe përparimit.Ata janë të prirur gjenetikisht të jenë në krye,madje aq në krye sa ndonjëherë ndodh edhe të krijojnë keqkuptime rastësore.

-Letërsi artistike, poezi, publicistikë, dhe eseist. Në cilën prej tyre ndjeheni më mirë? Çfarë mendoni se ka mbetur e pandryshueshme? Si lindi shtysa për të kaluar nga vargjet në prozë, apo nga proza në vargje?

Ju thashë pak më lart se proza të lejon të thuash shumë,por kërkon kohë të gjatë.Poezia është më e drejtpërdrejtë dhe ndikon më shpejt estetikisht.Kështuqë,sipas kohës në dispozicion të lexuesuit,artisti duhet të japë mesazhet te njeriu me të gjitha format e mundshme.Të mos harrojmë se koha në jetën e njeriut është e shenjtë dhe e shtrenjtë.Poezia komunikon më drejtpërdrejt në kohë,është më telegrafike,ka vetinë të prekë më lehtë dhe më shpejt.Proza është më e ngadaltë në ndikim,për vetë natyrën e saj të përpunuar gjatë.Sigurisht të dyja kërkojnë talent dhe përkushtim,poezia do mjeshtëri dhe përqëndrim estetik,proza kërkon kohën e saj në kompozim,nuk mund të jetë aq telegrafike sa poezia.Jo më kot sot,duket një gërshetim i gjuhës së të dyjave.Kjo ndodh që përjetimi estetik i lexuesit të jetë më i plotë,ndonëse ato asnjëherë nuk mund të zëvendësojnë plotesisht njëra-tjetrën.

-Z.Valter, ç’do të thotë për ju të merresh me art dhe letërsi?

Të shkruash poezi,për mua do të thotë që hera-herës të qëndrosh larg njerëzve të përditshëm,të qëndrosh larg jo sepse nuk je pjesë e së tërës,por sepse ke mundësinë që të perceptosh detaje nga një këndvështrim tjetër,këndvështrim ky që e ka të domosdoshme largësinë.Ndërsa të shkruash prozë,duhet të jesh gjithmonë tërësi me njerëzit,brenda asaj që vlon apo që e shqetëson shoqërinë njerëzore.

-Mos po thoni që nuk është e njëjta gjë,si të shkruash poezi dhe si të shkruash prozë?

-Pikërisht këtë po them.Pavarësisht se të dy llojet kanë më shumë të përbashkëta se sa të veçanta,përdorin gjuhë të figurshme,kanë të domosdoshëm frymëzimin,edukojnë dhe kënaqin estetikisht lexuesin si funksion artistik,kanë edhe veçoritë e tyre që i dallojnë nga njëra-tjetra fare qartë.

-Atëherë,me qenë se ekziston një ndryshim i tillë sipas estetikës suaj,mund të specifikoni diçka më të qartë në këtë drejtim?

-Po,mendoj se dallimi thelbësor është te baza e krijimit.Të shkruash një poezi,ngacmimin e merr nga çasti,nga detaji dhe e ke të domosdoshme që ta hedhësh në letër,pasi frymëzimi tretet,humbet përqindjen e momentit,kthehet në diçka të zakonshme në se nuk i jep pulsin që kërkon.Të shkruash një tregim,novelë e për më tepër një roman është më tjetër.Ngacmimin mund ta marrësh nga momenti,ama e përpunon pa e hedhur në letër fle dhe zgjohesh me subjektin riparon;shton dhe heq linja, kohë e personazhe.Koha që kërkon proza është e gjatë,përjetimi është më i klasifikuar në marrëdhënien me lexuesin.Poezia ka përjetim më të kualifikuar.Si të them,edhe pse një autor mund të shkruajë prozë dhe poezi njëkohësisht,aty janë dy njerëz,të ndryshëm nga njëri-tjetri përsa i përket përjetimit.

–A ka kritikë të mirëfilltë letrare sot?

Pasi kalon një kohë jo e shkurtër në procesin e krijimtarisë,shkrimtarit, komunikimi artistik i kthehet në profesion.E ndjen veten të detyruar të komunikojë me lexuesin,në rast se hesht,i duket se nuk po jeton atë që duhet të jetojë.Ky komunikin kthehet në një detyrim pse jo,edhe reciprok.Lexuesi ka të drejtën të pyesë:’’Kohët e fundit sikur s’po na shkruan më…’’!Është pikërisht ky detyrim që krijon një marrëveshje të heshtur dhe kur arrihet kjo pikë,mund të themi që artisti le në ndërgjegjen e bashkëqytetarëvetë vet gjurmë të cilat kanë ndikimin e tyre.Ky mision është mirë që të realizohet me atë zhanër tek I cili shkrimtari e ndien veten komod në komunikim.Ky komoditet pasqyrohet nëpërmjet qëndrimit të lexuesit dhe kritikës.Me që ra fjala për kritikën,ajo sot pothuajse ka shterur,është manipuluar,nuk zbërthen vlerat e vërteta,është kthyer në një ombrellë të klanizuar.Libra të tërë, të botuar privatisht pa ndonjë kriter artistik,me vlera dhe pa vlera,trumbetohen si kryevepra botërore nga kritikë të porositur enkas,thua se letërsi mund të shkruajë kushdo.Kjo çorbë-letërsi –kritikë,ka ndikimin e vet jo vetëm në zhvillimin e mediokritetit që s’lejon përsosmëri kur e dobëta quhet e shëndetshme,por edhe në nivelimin e vlerave.Të vjen mirë kur gazeta lokale e kombëtare i përkushtojnë pak vend letërsisë në faqet e tyre,por të tmerron fakti kur shikon që përkrah Lasgushit botohet një cikël apo një tregim i dobët,pa vlera artistike,botohet thjesht nxitur nga marrëdhëniet shoqërore midis botuesve dhe autorëve.Ana tjetër e medaljes-shkrimi i kritikave të porositura-e çorienton dhe e shpie drejt shkërrmoqjes kritikën në tërësi.Ka pak ose aspak kritikë të mirëfilltë sot.

-Pas disa librave shumë të suksesshëm për të shkruar prozë dhe poezi , me shkrim të qartë e gramatikisht korrekt, cila është lidhja midis veprave tuaja?

Poezinë tanimë e shikoj me një sy më të kujdesshëm.Tek iu rikthhem librave të mi,vë re se kam pasur mundësi për të punuar më bukur.Poezia është tekanjoze, kërkon shumë frymë dhe shumë punë,një fjalë e vetme e vendosur aty ku s’duhet,i humbet vlerën,ia shëmton fytyrën.Poezia është krijesë e gjallë,ka nevojë për gjithçka që ka nevojë një krijesë,ashtu siç do formën e përkryer,tingëllimin,zërin e jashtëm dhe të brendshëm,ashtu kërkon edhe ledha, edhe kozmetikë,edhe shpirt,edhe hare,edhe trishtim.Në prozën time të fundit jam përpjekur jo pak që të fut elemente të poezisë,sigurisht jo aq sa të shfytyrohet zhanri,sepse pastaj shfytyrohet vetë vlera.Në vargjet dhe prozën time është e pranishme jeta,fëmijëria,e sotmja dhe e nesërmja.

– A keni përjetuar fëmijëri të lumtur? Kush është poeti e prozatori Valter Dauti për audiencën e lexuesve?

-Aktualisht unë jap mësim në gjimnaz,në qytetin e Lushnjës.Aktiviteti i përditshëm mes nxënësish,miqsh që shkruajnë dhe nuk shkruajnë por që janë dashamirës,krijon gradualisht një audiencë dashamirëse.Janë një sërë shkrimtarësh në qytetin tim që komunikojnë artistikisht me njëri-tjetrin.Përmend këtu shkrimtarët Faslli Haliti,Fatbardh Rustemi,Kozma Gjini, Elmaz Qerreti dhe shumë të tjerë që krijojnë një vatër të ngrohtë artistike me promovime vlerash të vërteta artistike dhe botime të shpeshta në shtypin periodik.Ndihem shumë mirë mes miqsh të tillë.

-Kush ju mbështet shpirtërisht në krijimtarinë tuaj të larmishme letrare?

Kush shkruan shumë ka edhe huqe shumë.Unë kam familje,kam dy vajza të mrekullueshme studente, që krenohen hapur me babain.Bashkëshortja është e vetëdijshme dhe e kënaqur me ato që mund të quhen huqe.Kështuqë gradualisht, krijohet një lloj statusi i ligjëruar në familje.Kjo është mbështetje e domosdoshme për një shkrimtar.Nga ana tjetër,lexuesi im që u afrua ngadalë në krijimtarinë time,i kujdesshëm për atë që i pëlqen dhe për atë që s’i pëlqen,të ndjek hap pas hapi dhe reagon edhe atëherë, kur ty të duket se ka heshtur.Ky lloj reagimi është mbështetje shpirtërore dhe gjykim,nxitje për të kërkuar të bukurën dhe kujdes për moszhgënnjim.Çdo shkrimtar e ka të domosdoshëm publicitetin e veprës së tij te lexuesi,në të kundërt fillon të heshtë dhe të tkurret brenda guaskës personale;ajo ç’ka do të shkruajë më pas i ngjan një bime të rritur në hije,pa diell dhe dritë.Atje ku mungon drita,gjithçka projektohet gri pastaj.

Projektet tuaja në të ardhmen? Çfarë iu ka mbetur peng?

Kam një vëllim poetik të përfunduar dhe një në prozë.Besoj se së shpejti lexuesi do t’i ketë në dorë.Nuk ju thashë se, më është bërë si zakon, që prodhimet ti publikoj të binjakëzuara.Katër librat e fundit kështu janë prezantuar,dy e nga dy.Kam në proces krijimi një roman,gati në përfundim,megjithëse nuk e di ende nëse do të kem guximin ta botoj.Jo se nuk jam i guximshëm,por një roman ose është i realizuar artistikisht më mirë se krijimtaria jote deri para tij,ose është dështim.Nëse një vëllim poetik mund t’i ketë të tri nivelet artistike brenda,nëse një vëllim me tregime mund t’i ketë të tri nivelet,një roman mban brenda vetëm një nivel.Nëse mjalti që ke shpërndarë më parë,tani nuk arrin në esencën e qumështit të bletës,ajo ç’ke arritur deri në çast,rrënohet dhe e humbet shkëlqimin artistik.Këtë do t’iu sugjeroja edhe talenteve të reja.Procesi i të krijuarit është i vështirë,kërkon sakrifica,netë pa gjumë,nuk është profesion si të tjerët,të krijon vuajtje, sepse nuk t’i jep frutet lehtë.Sot shtypi duket sikur është tejet i lirë,të krijon mundësi prezantimi,por kjo nuk është gjithçka.Përfitimet e klaneve që menaxhojnë,organizatat shoqërore, politike dhe ekonomike çoroditin nivelet artistike dhe i barazojnë padrejtësisht.Talentet e reja,duke botuar krijime pa nivel,përkrah një krijimi me nivel,nivelojnë edhe vlerat.Kjo nuk dëmton lexuesin,sigurisht,por vetë talentin tek i cili krijohet një ego barasvlere.

Ju faleminderit!

Bisedoi:Raimonda MOISIU

Thethi, “parajsa” natyrore që kërkon vemëndje

June 27, 2015 by dgreca

Nga Nikolla Lena/

“Dita e Bjeshkës” tashmë është futur në kalendarin e festimeve alpine dhe zhvillohet në krah të Bjeshkëve të “Namuna”, pikërisht në Luginën e Thethit. Aty çdo vit më 25 qershor mblidhen burra e gra nga zonat e Shalës, Pultit, Shoshës, Bogës dhe festojnë së bashku.Pata një ftesë nga Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura që të merrja pjesë në “Ditën e Bjeshkës”. Ata nën organizimin e ministrisë së Mjedisit si dhe disa shoqata të tjera që merren me mbrojtjen e mjedisit dhe të parqeve natyrore si, INCA, përfaqësues të GIZ-it, kishin menduar ta shfrytëzonin këtë ditë feste për prezantimin e një projekti promovues të vlerave natyrore, klimaterike, turistike dhe kulturore të zonës. “Ministria e Mjedisit dhe Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura (AKZM) synon zgjerimin e kësaj zone, duke nisur nga Vermoshi deri në Valbonë, që do të quhet Parku Kombëtar i Alpeve, duke përfshirë ndër të tjera edhe dy parqet kombëtare ekzistuese, Parkun Kombëtar të Thethit dhe atë të Luginës së Valbonës. Kështu, Parku Kombëtar i Alpeve do të ketë një sipërfaqe prej 85 mijë ha dhe do të jetë më i madhi në vend”, më shpjegonte gjate udhëtimit për në Theth Drejtori i Përgjithshëm i Agjencisë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura, Zamir Dedej.

Pasi lame Shkodrën dhe fshatrat fushore të saj, u futëm në luginën që të çon drejt Bogës. Nuk di si ka mbetur ky emër. Zoti në këtë luginë të bukur, nga sllavishtja do të thotë “Zot”. Mbase Zoti im ose vend i Zotave, ose nga latinishtja “Grykë e Bukur”…por vërtet është një vend tepër tërheqës dhe i bukur. Fshati ishte rregulluar në të dyja anët e luginës me shtëpi të reja e bujtina për vizitorët e huaj.Pasi lamë Bogën u drejtuam për lart, drejt Bjeshkëve. Qafë Sora (ose Sorra) bën ndarjen midis Bogës dhe Thethit. Pikërisht aty, në pikën më të largët i sheh të dyja Luginat, në lindje atë të Thethit dhe perëndim atë të Bogës. Aty ngrihej madhështor një kryq betoni, por aty ishte edhe e para bujtine buzrruge. Rruga ishte e gjatë dhe u ulëm ta pinim një kafe. Ishte një lokal alpin i ndërtuar me dru, me një shesh pushimi ku mund të kundroje dy botë, lindjen dhe perëndimin. Nuk ia mësova emrin e vërtete pronarit të lokalit se aty shërbenin ca “Culla” (djem) dhe ca gra, por i thoshin Lokali i Bajraktarit të Bogës….Rruga drejt Thethit ishte e vjetër dhe e vështirë. Ndeshëm disa turiste ceke dhe angleze, që me çantat e tyre mbi shpinë marshonin drejt Thethit. Ndeshem edhe karvane qe shtegetonin bagetite drejt alpeve…Festa ishte organizuar në sheshin e Kishës së fshatit. Një shesh i madh dhe i gjelbëruar. Gra e burra me veshje karakteristike të zonës e kishin mbushur atë.

Në ceremoni foli Zamir Dedej, që bëri një parashtrim për Zonat e Mbrojtura dhe rëndësinë që marrin ato për natyrën shqipëtare dhe atë turistike. Ai theksoi se këto parqe shtrihen tashmë në tri shtete, atë të Malit të Zi,Shqipërisë dhe Kosovës. Ruajtja dhe mirëmbajtja e tyre tashmë nuk është detyrë vetëm e ministrisë përkatëse, por edhe e vet komunitetit dhe e pushtetit lokal ku shtrihen. Foli gjithashtu edhe specialisti i vjetër të mjedisit, Nihat Dragoti, i cili theksoi se ky studim do të diskutohet me komunitetin e zonës dhe debati do të mbetet i hapur për t’u diskutuar dhe në nivele të tjera nga specialist të ndryshëm, nga grupet e interesit, si dhe do të vilet mendimi nga gjithë komunitetet e zonave, që përfshijnë Alpet. Prezantimi i historikut të zonës u bë nga Prof. Luigj Shyti, prezantimi i vlerave kulturore dhe tradicionale nga Zef Bari, prezantim i procesit të zonimit të parkut të alpeve nga Nihat Dragoti, ekspert i INCA. Më pas pati diskutime nga pjesëmarrësit.

Përfaqësuesi i bujtinave të zonës promovoi vlerat dhe traditat e trevës. “Shtëpia asht e zotit dhe e mikut“, është shprehja tradicionale që përdorin banorët e bjeshkëve dhe dyert e kullave të tyre janë të hapura për miqtë, vizitorët, turistët vendas dhe të huaj. Banorët e kësaj zone kanë perfeksionuar shërbimet dhe kulinarinë etj. Këta malësorë janë jo vetëm mikpritës, por edhe shembull i bashkëjetesës së natyrës me njeriun, përfundoi ai. Ceremonia mbaroi mes stendave të shumta të varura rreth e qark, valleve tradicionale dhe këngëve me çifteli. Pati edhe një panair të vogël me produkte të zonës.

Fare prane kishës, rreth 100 m në perëndim të saj, ndodhet kulla e famshme e nguimit. Një kullë e gurtë që ka hyrë dhe ka mbetur në histori si një instrument i çuditshëm gjykimi dhe dënimi. Një kullë e gdhendur në gure katrore, me vrima të vogla që përfaqesonin dritare dhe themelet e veta i kishte të ngulura në shkëmb. Pronari i saj i saj, Sokol Koçeku, një mesoburre, na rrëfen historinë e kullës dhe bëmat e saj. Ngjarjet e para nga kjo kullë janë një roman më vete dhe duan shumë kohë t’i tregosh, por unë mësova se aty është ngujuar edhe njëri prej 7 shalianëve, Mark Sadiku, që lane nam në Shkodër me bëmën e tyre. E pyeta Sokolin edhe për mbiemrin e ndryshuar të disa Shalianëve si, Mark,Fran, Marash…të kthyer në mbiemra myslimane si, Sadiku psh. Ai më shpjegoi se në kohën e “Turkies” nuk i lejonin katolikët apo të krishterët të bënin pazar në Shkodër dhe kështu detyroheshin të ndrronin mbiemrin, por të ruanin fenë. Kulla e ndërtuar në tri kate, kishte hapësira të kufizuara dhe frëngi fare të vogla. Orenditë ishin të pakta dhe ato më të nevojshmet si sofra, ena e ujit dhe disa shtroje prej lëkurë delje. Sigurisht dhe arma vrastare. Çdo kat përfaqësonte nivelin e krimit. Kur krimi gjykohej tepër i padrejtë, vrastari vendosej në katin e parë ku ishte një shkëmb i madh guri dhe pak orendi. Kur krimi gjykohej mesatarisht, vrasësi vendosej në katin e mesëm dhe më i drejti në katin e sipërm. Tamam si në Ferrin e Dantes, sipas gjykimit. Vizitorë të shumtë hynin e dilnin nga kulla me përshtypje të çuditëshme në kokat e tyre. Shihje gjermane, zvicerane, angleze e ceke, të çuditur nga ato që kishin dëgjuar për këtë kullë. Ishte kohë dreke kur u larguam prej saj dhe u drejtuam për nga kulla e Mollajve ose e Ujkajve, për te Fran Molla ose Ujka. Një kullë krej ndryshe, e re dhe me dritë. Me dritare të mëdha, me mure të rregullt e me plot hapësira. Brenda ishte e areduar në mënyrë moderne. I zoti i kullës priste miq dhe drekën e kishte shtruar në oborr të saj. Gratë dhe djemte e rinj shërbenin me mirësjellje. Zakoni e donte një berr në hell, verë e raki kumbulle. Gjelbërimi dhe ajri i pastër të shtonin oreksin. I zoti i shtëpisë kishte thirrur edhe dy rapsod prej Shale. Çiftelia shoqëronte këngët e traditës dhe ato të kohës së sotëme. Bjeshkët e Namuna ngriheshn thik mbi kokat tona. Tashmë ato nuk na dukeshin më të “namuna” por të bukura e të bekuara. Gjelbërim i pa anë,ajër i pastër,uji me shumicë dhe legjenda e histori të çuditëshme e mbresëlënëse.

Lugina e Thethit është vërtetë një parajsë tokësore që kërkon më shumë vëmëndje për resurset ekonomike që mbart,për historinë, për turizmin, për vizitorët e shumtë që ka dhe për vet banorët e kësaj zone që jetojnë gati në kufijt e legjendës.(Kortezi:ATSH)

LETËR E VEHBI SKËNDERIT NGA PARAJSA PËR 20 SHKURTIN

February 19, 2015 by dgreca

Poemë nga ELIDA BUÇPAPAJ*/
do të kisha arritur/
nga fundi i botës/
sot më 20 shkurt /
23 vjet /
pas asaj dite/
kur Zoti kishte zbritur në/
Tiranë për të mbjellë/
tek rinia/
trimërinë dhe/
shpresën/
e jetës/
tonë të vrarë/
për së gjalli/
në mënyrat
më të përbindshme
të tokës tonë
që pikon
në vend të shiut
lot

do të kisha marrë
avionin
trenat
do ta kisha kaluar
Adriatikun dhe Jonin
me not
do të kisha zbritur
rendshëm
shkallëve të qiellit
nga fryma
do të isha bërë
rishtas

do të kisha ecur
pa u ndalur
me ditë e muaj
natën e ditën
do t’u kisha hypur
kuajve të stuhisë

do të isha bërë 20 vjeç
si ata djemtë e vajzat
më 20 shkurtin 1991
që sot janë dyzetë
e ca vjeç
të gjithë të zhgënjyer
si unë

do të kisha ardhur
edhe i vdekur
nëse nuk do të më
kishin vrarë
të gjallë
dalë e ngadalë
pronarët e lirisë
sikur liria të ishte
jo shenjtore
por prostitutë

do të isha aty
i pari
me mish e kocka
me kocka e shpirt
nëse
nuk do të më
kishte rivrarë
prapë për së gjalli
diktatura e tranzicionit
duke i zëvendësuar
torturat reale
me plumbat
abstraktë
të indiferencës
shurdh-memece
nën breshëritë
e kryetitujve
ku shfaqej
Mesia
ndërsa mëkatonte
si satanai
pa vrarje ndërgjegjeje

ishte një vrasje e ngadaltë
e pabesë
heshtas
për njëzetë vite rresht
pa plumba
me këngët e sorrave
duke i nxjerrë të tepërt
poetët
nga dheu që i lindi
nga qielli e dielli
që i mbuloi
e u dha frymëzimin
edhe në kohën e kolerës

ju u bëtë shpirti binjak
me persekutorët
që i mbajtët rreth vetes

ju ishit artileria e rëndë
e antilirisë
me skuadrën e pushkatarëve
që i shkrepin karikatoret
e të vrasin me heshtjen
kriminale

unë do të isha aty
i gjallë apo i vdekur
nëse Tirana
do të merrte frymën
që Zoti i dha rinisë
atë 20 shkurt
23 vjet më parë
kur unë u futa mes atij oqeani
shpresash njëzetëvjeçare
i gatshëm të vdisja
nga plumbat
që mezi prisnin urdhërat të shtinin
nga tarracat
tek muzeumi
tek 15 katëshi
tek pallati i kultures

ju e mashtruat rininë
e mashtruat Tiranën
i mashtruat poetët
që besojnë të parët
por që e ndjejnë
po të parët tërmetin e
zhgënjimit
andaj rebelohen
të parët

ju ishit falls
ju shitës
ambulant sloganësh
ju ishit falls
si paret falls
me të cilat nuk blihet asgjë
aq më pak liria

ishit një iluzion
që shkrumboi
miliona ditë
shqiptarësh

tani i pafuqishëm
të ripërsërisësh skenarin
e dramës që luhet
për 23 vjet
unë që prehem
diku në Zvicër
jam shumë më i fuqishëm se ti

sepse duke i patur të gjitha çelësat
në duar
me to u hapën
zgafellat e urrejtjes
sikur nuk na mjaftoi koha
kur na detyruan
të urreheshim
pa asnjë tjetër
rrugëzgjedhje

rrugët tona tashmë
janë të ndara
një herë
e përgjithmonë
unë do të vazhdoj të rend
si shpirt i lirë
pas rinisë
që nuk njeh kurrë plakje
që nuk njeh kurrë vdekje
që rilind
20 vjeçarë
çdo 20 shkurt

ti s’je ndalur
duke i zvarritur shqiptarët
sa herë ka ardhur 20 shkurti
për 23 vite rresht
nëpër tranzicionin
makabër

shumëzoji
23 vite me 5 milionë shqiptarë
sa milenarë jete bëjnë

tashmë një kapitull
i historisë
është mbyllur
si dështim i përkryer
i poetëve dhe popullit

tani asnjë dhe askush
nuk do të të mundë
të imitojë më
këta 23 vjet tërheqjezvarrë
të gjithë
dishepujt e tranzicionit
majtas apo djathtas
tash e mbas janë
buratinë letre
përpara oqeanit
të rinisë

sa për mua
nëse do të rilindja
nga universi i hirit
apo do të ngrihesha nga varri
i baladave
bashkë me të gjithë
shpirtrat e poetët
që i dhanë shpirtin
këtij vendi
për ta bërë më të mirë
s’do bënim gjë tjetër
veç do t’i bashkoheshim
rinisë
për të përsëritur
20 shkurtin…

(E shkruar më 20 shkurt 2014. Kjo poemë është përfshirë në librin poetik të Elida Buçpapajt “Anticirkland”, Onufri,2014)

Arti hyn në shpirt ashtu siç hyn shpirti në parajsë

November 26, 2013 by dgreca

(Shënime nga një ekspozitë pikture)/

Nga Vaso Pata/

Autorët, në ekspozita, paraqesin punime të gjinive të ndryshme, të punuara me teknika, po ashtu, të ndryshme. Motivet lidhen me njeriun apo me natyrën. Tablotë kanë përmasa të mëdha apo të vogla. Vizatimi realizohet me vija të prera apo linja të buta. Ngjyrat janë të gjithëfarëllojshme. Të gjitha këto ndikojnë për të vlerësuar një punë, në të dyja kahet, për ta bërë më të bukur ose thjesht të rëndomtë. Duke gjetur “prerjen e artë” të raporteve të mësipërme artisti arrin të nxjerrë nga duart diçka të bukur, të cilën e pëlqen shumica. Vetëm disa pak prej këtyre “bukurive” kthehen në vepra arti.

Ekspozita e çelur nga Edi Kojani pati punë të bukura që do të zbukurojnë mjediset e do të gëzojnë të zotët e tyre. Aty pamë edhe vepra arti të denja për të rritur vlerat e galerive e të muzeve.

Në punën e tij, Edi interesohet për gjithçka që sheh, përjeton e mediton. Sheh njeriun dhe botën shpirtërore të tij, me ndjenjat e emocionet por dhe shqetësimet e ndërlikimet e jetës, sheh natyrën në të gjitha shfaqjet e në të gjithë përbërësit e saj. Sheh pyllin, pemët e pyllit, degët dhe gjethet e pemëve por gjithnjë pa humbur nga sytë pyllin. Ka mjaft ide për të arritur aty ku kërkon, motivet nuk mungojnë, teknikat e punës i njeh mirë, vizatimi nuk përbën problem për të, ngjyrat janë aty dhe ai di t’i përzgjedhë sipas qëllimit e t’i kombinojë ato për të arritur efektin maksimal. E njeh mirë thelbin e punës së vet dhe ka njohuri të gjera nga fushat e tjera të artit, nga letërsia e më gjerë.

Nuk është aspak e thjeshtë të analizosh gjithë “këtë pyll”. Madje, edhe të japësh mendime për “pemët” është ndërmarrje e vështirë. Gjithësesi do të përpiqemi të vlerësojmë disa prej “pemëve të pyllit”

Një motiv, që e ngacmon artistin, lidhet me “Qytetin e Jugut” tepër i dashur për të.

“Ky ishte një qytet i çuditshëm, që dukej sikur kishte dalë në luginë papritur një natë dimri si një qënie prehistorike dhe duke u kacavjerrur me mundime të mëdha, i ishte qepur faqes së malit. Gjithçka në këtë qytet ishte e vjetër dhe e gurtë, duke filluar nga rrugët dhe çesmat e gjer te çatitë e shtëpive të tij të mëdha, shekullore, që ishin të mbuluara me pllaka guri ngjyrë gri të cilat u ngjanin luspave gjigante. Ishte e vështirë të besoje se nën ato korraca të forta gjëllonte dhe përtërihej mishi i butë i jetës.”

Tabloja tregon se Kojani piktor e sheh Gjirokastrën si Kadareja ynë i madh. Megjithatë, pamjen e gurtë të qytetit dhe ashpërsinë e maleve përballë, artisti e zbut me një tis të hollë e magjik mjegulle.

Deti nuk mund të mungonte në ekspozitën e një piktori vlonjat. Ai paraqitet i egërsuar dhe mësyn shkëmbin, ashtu siç ka bërë gjatë gjithë historisë së tij. I kreshpëruar e shikon shkëmbin nga lart si për t’i treguar se është mbi të gjithë. Po ai det, në një tablo tjetër, di të tërhiqet me dinjtet e butësi, duke ftuar pulëbardhat të marrin ushqimin e tyre të përditshëm, vogëlushët të mbledhin guacka dhe peshkatarët të kërkojnë krimba për grepat e tyre. Artisti luan me kontrastin e ideve, ndjenjave, emocioneve, linjave, ngjyrave, dhe e shfrytëzon atë, shpesh, si mjet artistik.

Tabloja “Perëndim” që fare mirë mund të titullohet “Dashuria që lind dhe dielli që perëndon” të kujton që je njeri dhe duhet të dashurosh (gjithçka të bukur e të mirë) por edhe të meditosh. Dielli ka perënduar por do të lindë përsëri, ashtu siç ka bërë mijëra e mijëra vjet dhe do të vazhdojë të bëjë mijëra e mijëra vjet më pas. Po ashtu njerëzit janë dashuruar për mijëra e mijëra vjet e do të vazhdojnë të dashurohen deri në pafundësi.

Ky punim ku ndihet një frymë romantike përçon ndjenja të holla lirike. Ngjyrat e përdorura, jo të kursyera por, të përzgjedhura me kujdes, i theksojnë edhe më shumë ndjenjat aq të pastra dhe emocionet aq të thella.

Kalimthi vërejmë se artisti parapëlqen arin, ngrohtësinë, afërsinë, ndriçimin e fortë e plot ngjyra të diellit më shumë se argjendin, ftohtësinë, largësinë, ndriçimin e zbehtë e monoton të yjeve.

Tablotë e Kojanit janë piktura që flasin. Shikuesit nuk e kanë të vështirë të dëgjojnë personazhet, të përjetojnë botën e tyre shpirtërore.

Ja një tablo ku personazhet plotësojnë njëri-tjetrin. Shohim dy mullarë, nuhasim aromën e kashtës së thatë dhe ndiejmë ngrohtësinë që lëshojnë në atë vjeshtë të vonë. Një peizazh pastoral e idilik që flet për paqë e fton për prehje. Ngjyrat e buta, të ëmbla e të ngrohta i janë përshtatur më së miri subjektit duke plotësuar vizatimin tepër shprehës.

Në një tablo tjetër shohim një rrugicë fshati dhe dy plaka që po bisedojnë. Aty në kënd duken disa rrënoja. Duke admiruar tablonë “dëgjojmë” bisedën e tyre. Ato qajnë hallet për shëndetin në muzgun e jetës por më shumë për mungesën e djemve të tyre që janë larg. Njëra nga plakat është me fytyrë nga shikuesi, tjetra me shpinë. Eshtë pikërisht kjo e fundit që “flet” më shumë. Një gjetje shumë e goditur. Ngjyrat e kursyera janë përshtatur më së miri për personazhet dhe mjedisin që i rrethon ato.

Portreti i djaloshit me ngjyrë është punuar me ndjeshmëri të hollë. Qëndrimi i djaloshit, fytyra e, sidomos sytë shprehës, pasqyrojnë botën e tij shpirtërore. Ai nuk shikon vrëngër por i shqetësuar dhe paksa i brengosur. Gjithë pamja e tij pyet: Pse më shikoni shtrëmbër?

“Personazhet” (në thonjëza ose jo), në punët e Edit, ndërveprojnë, kundërshtojnë ose plotësojnë njëri-tjetrin. Kompozimi “No coment” paraqet trotuarin e një rruge pak të ndriçuar. Lart, në mur, duken tre foto të mëdha të “Statujës së Lirisë”. Poshtë, në trotuar një vajzë me kokën ulur mbështetur në gjunjë. Megjithëse titulli nuk e kërkon, ose pikërisht për këtë arsye, tundohemi të bëjmë ndonjë koment. Janë vendosur përballë, simboli dhe njeriu. që e ka krijuar atë simbol. Tek vajza me pamje të përhumbur mungojnë liria, dinjiteti, krenaria që aq shumë i rrezaton simboli. Njeriu është i ndërgjegjshëm për forcën por dhe dobësitë e tij, për përsosmërinë e botës por dhe pamundësinë për ta shijuar plotësisht atë. Jeta e tij është e kufizuar nga ligjet e natyrës por dhe nga veprimet, nganjëherë kundër arsyes, të shoqërisë. Për të kapërcyer dobësitë, pamundësitë, kufizimet etj. njeriu krijon simbolin. Njeriu jeton të sotmen ndërsa njerëzimi mbijeton me të ardhmen (simbolin).

Kompozimet “Ardhja e çamëve”, “Komisioni i festës” “Oborri i Ali Pashës” etj., me tema kryesisht historike, do të kërkonin një analizë më të thelluar.

Diskutimi mbi punët e ekspozuara nuk mund të quhet aspak i shterrur. Dashamirës të tjerë të artit mund të thonë më shumë, për më tepër, të kenë këndvështrime të tjera, të parashtrojnë interpretime të ndryshme nga ato që u shjelluan në këtë shkrim, madje edhe të kundërta.

Artdashësit kanë parapëlqime të ndryshme për gjinitë, teknikat, motivet, për realizimin e tyre, për vizatimin dhe ngjyrat. Është mëse e natyrshme. Kojani ka edhe ai qëndrimin e këndvështrimin e vet, por vetëm buzëqesh, duke shpjeguar e interpretuar kur ja kërkojnë, duke mos mbajtur anë. E ka vënë re tashmë se të gjithë bashkohen në një pikë. Eshtë kënaqësia që ndien e përjeton secili duke shijuar artin e tij. Artisti ofron dhe shpërndan bujarisht kënaqësi të tilla dhe Edi di ta bëjë mirë këtë.