Paulin Marku – Page 2 – Dielli

Xhevat Kallajxhiu, kontributi patriotik e publicistik nga “Zëri i Amerikës” te gazeta “Dielli”

February 4, 2023 by s p

Dr. Paulin Marku/

Xhevat Kallajxhiut lindi në vitin 1903 në Gjirokastër. Profili i tij në fushën publicistike-gazetareske është i lartë. Fillimisht e nisi në Shqipëri dhe pastaj e zgjeroi veprimtarinë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Edhe pse larg Shqipërisë, ndjenja dhe dashuria për vendlindjen nuk u zbehen asnjëherë. Lidhjet me atdheun demonstrohen të forta dhe nuk i humbi asnjëherë marrëdhëniet dhe interesin për vendlindjen dhe mbante kontakte të vazhdueshme me bashkëkombësit.

Kallajxhiu gjatë karrierës dëshmoi profesionalizëm në fushën mediatike e publicistike që në Gjirokastër drejtor i gazetës “Demokracia” dhe botoi disa vepra të rëndësishme, të cilat u mirëpriten me interes. Ai ishte besimtarë i devotshëm religjioz, si një bektashian me edukim shpirtërore e njohës i mire i komunitetit, i cili arriti të botonte në vitin 1964 librin, “Bektashizmi dhe Teqeja Shqiptare në Amerikë”; “Skënderbeu”;“Larg Atdheut.”; “John Kenedy, Kampion i Paqes dhe Lirisë”; Abraham Linkoln, etj… .Xhevat Kallajxhiu punoi në Zërin e Amerikës nga ku doli dhe në pension, dhe më pas për 10 vite në krye të gazetës Dielli, si editor.

Xhevat Kallajxhiu përjetoi ngjarje të rëndësishme në Shqipëri. Ai ishte në moshe të mitur kur u shpall Pavarësia e Shqipërisë, Luftërat ballkanike si dhe përjetoi qeverinë e Princ Vidit, qeveri të ndryshme në Shqipëri dhe shndërrimin e republikës në monarki nën mbretnin e Ahmet Zogu. Po ashtu, përjetoi Luftën e Parë dhe të Dytë botërore. Ai shpesh here shkroi dhe publikoi rreth ngjarjeve të rëndësishme të Shqipërisë në këndvështrimin e njohësit të mirë të ngjarjeve historike të popullit shqiptar.

Ashtu, si shumë atdhetar të tjerë nacionalist që u larguan nga Shqipëria për shkak se nuk pranonin t’i nënshtroheshin regjimit komunist, edhe Xhevat Kallajxhiu u largua nga atdheu. Ai mori rrugën e emigrimit në vitin 1944. Me vete mbarte një eksperience të madhe politike e publicistike, si njohës i mirë i ngjarjeve historike që do t’i shërbenin në emigracion për të pasuruar vizionin e tij, intelektual e profesional. Këto eksperienca, të përjetuara qysh prej fillimit të shekullit XX-të, ishin frymëzim e vizion që do ta shoqëronin gjatë gjithë jetës për të informuar opinionin publik shqiptar dhe të huaj në SHBA në fushën publicistike e gazetareske. Veprat e tij u mirëpriten në opinionin publik dhe patën interes të madh, ku mund të përmendim “Bektashizmi dhe teqeja e parë në Amerike”; Monografinë për Skënderbeun; Presidentin, Jon F. Kenedy; Librin për Abraham Linkoln që u ribotua dhe u promovua së fundmi në Vatër në bashkëpunim me Teqenë bektashiane shqiptare të Detroitit me parathënie të Eliton Baba Pashaj.

Xhevat Kallajxhiut e shikonte si frymëzim për shoqërinë jetën dhe veprimtarinë e Abraham Lincoln, i cili kishte patur një udhëtim të gjatë e të vështire deri kur arriti të behej president i Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Lincoln, u përball me vuajtje dhe vështirësi nga fëmijëria me plot sfida e sakrifica të ndryshme. Autori analizon mënyrën si u rrit e u shkollua, jetën në adoleshencë dhe mënyrën autodidakt të shkollimit të tij, si dhe për formimin universitar. Kallajxhiu sjell në vëmendje të lexuesit qasjen optimiste me një frymëzim pozitiv për mënyrën se si një njeri i familjes së thjeshtë që vinte nga shtresa e ulet e shoqërisë, ku punët e tij të para ishin, bujk, druvar e detar për të arritur në të ardhmen, në majat me të larta politike, si President i Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Abraham Linkoln kaloi vështirësi të mëdha dhe dëshmoi vlera dhe virtyte të larta për qasjen autodidakte dhe këmbëngulës për të realizuar synimet e tij.

Sipas Kallajxhiut, profili i Lincolni ishte i larte, i një intelektuali humanist të jashtëzakonshëm dhe të veçantë, të një presidenti që la gjurme pozitive në historinë institucionale amerikane. Shprehjet e Lincolnit janë mjaft domethënëse, i cili pohonte, se:“njerëzit nuk mund të jetojnë gjysmë të lirë dhe gjysmë skllevër”, dhe e përshkroi “Deklaratën e Pavarësisë Amerikane” me këto fjalë: “Liri jo vetëm për popullin e këtij kombi, por edhe shpresë për të gjithë botën dhe për të gjitha kohët e ardhme”. Teoritë dhe analizat e shumta politike e filozofike rreth Lincolnin me parimet bazë: “Liria e Mendimit”, “Liria e fjalës”, “Liria e Shtypit”, “Liria e Besimit Fetare dhe për të Drejtat e Njeriut”. Për këto arsye, e shume të tjera, Lincolni arriti të realizojë dy objektiva thelbësore “zhduku sistemin e skllavërisë dhe siguroi bashkimin e përjetshëm të kombit”. Figura e Lincolnit ishte frymëzim dhe shembull pozitiv për Kallejxhiu, fakt ky që e dëshmon mënyra se si analizon jetën dhe veprimtarinë e Presidentit të SHBA në librin e tij.

Veprimtaria publicistike e mediatike e Xhevatit Kallejxhiut është e gjerë në fushën e botimeve. Po ashtu, ishte i kujdesshëm për ruajtjen e marrëdhënieve me bashkëkombësit, si dhe përpiqej të mbante lidhje me miq dhe koleg kudo që ndodheshin, brenda dhe jashtë Amerikës.

Ndërsa, lidhjet e tij me regjimin komunist dhe me drejtuesit në Shqipëri nuk qenë aspak të mira për arsye se ishte një kritik i forte i komizmit dhe i veprimeve të ashpra të sistemit diktatorial të Enver Hoxhës.

Xhevati ishte adhurues e bashkëpunues me Federatën “Vatra” dhe “Diellin” që kur punonte në Zërin e Amerikës, para se të merrte drejtimin e gazetës Dielli. Këtë e vërtetojnë shkrimet dhe letërkëmbimet e tij me Vatrën. Krahas veprimtarisë publicistike e mediatike në Zërin e Amerikës, la gjurmë edhe në Federatën “Vatra”, i cili drejtoi gazetën “Dielli” për dhjetë vjet, 1976-1986. Pasi doli në pension në Zërin e Amerikës, krerët e Vatres e ftuan për të drejtuar gazetën Dielli, post ky që e pranoi me shumë dashamirësi. Kallajxhiu kishte të ardhura të mjaftueshme nga pensioni dhe pohonte se “tashti kam kohë të mjaftueshme për të shërbyer në komunitet dhe për të qenë editor i Diellit me kohë të plotë. Shprehej krenar që drejtonte gazetën “Dielli”, e cila vazhdonte të ruante traditën qysh prej 15 shkurtit 1909 kur doli në Boston në shërbim të Atdheut dhe popullit shqiptar. Xhevati arriti të botonte dhe të shpërndante gazetën kudo ku kishte shqiptare në Amerike, në Departamentin e Shtetit në Washington, dhe në disa vende të ndryshme të Evropës.

Fakti që vinte nga një eksperience e gjatë mediatike, si njohës i mire i historisë, si dhe një mbrojtës i të drejtave të shqiptareve, arriti të publikonte shkrime të shumta rreth situatave në trojet shqiptare. Për shkak se qëndrimet e tij antikomuniste i kishte bërë publike, nxitën sigurimin e shtetit të ishte vigjilent dhe të ndiqte veprimtarinë e Kallajxhiut. Gjenden disa letërkëmbime të sigurimi të shtetit që raportonin mbi veprimtarinë dhe për qasjen e tij antikomuniste. Shkrimet e shumta në gazetën Dielli, dëshmojnë ndjenja të larta atdhetarie dhe guxim për të demaskuar të vërtetën që përjetonin shqiptarët. Si shume intelektual shqiptar të mërgatës, edhe Kallajxhiu bënte pjese në listën e sigurimit të Shtetit që përndiqej në aktivitetet publike dhe publicistike të tij.

Oficeri i sigurimit të Shtetit njoftonte eproret për qëndrimin e gazetës Dielli në radiogramin, 28 qershorit 1977, nr 290 njoftonte MPJ, citoj: “Xhevat Kallajxhiu, në një artikull mbi të kaluarën e “Vatrës”, bën thirrje për forcimin e saj dhe për t’u përgatitur për mbrojtjen e “Shqipërisë etnike”, se e ardhmja mund të sjellë të papritura edhe më shpejt se sa parashikohet.

Një tjetër dokument, oficeri i sigurimit të shtetit pohon për Kongresin e Legalitetit dhe fjalimin e përfaqësuesit të Federatës “Vatra” Xhevat Kallajxhiu. Dokumenti konsiderohet Sekret, i nxjerre nga relacioni i kongresit të “Legalitetit” më 13 mars 1978 dhe thuhet se me insistim të kryesisë së Kongresit, e mori fjalën Xhevat Kallajxhiu. Puna është që të gjithë së bashku të punojmë, të heqim dorë nga akuzat, sepse “Dielli” bëri të dëgjohet në të gjitha anët puna e Kosovës. Xhevati shprehte qëndrimet e tij edhe për çështjen e Kosovës. Ai pohonte: “Ne morëm kontakte me senatorë amerikanë, sepse Kosova nuk shpëtohet pa përkrahjen e amerikanëve e të senatorëve amerikanë. “Të jini të bindur, – tha më në fund Xhevati, – se Xhevat Kallajxhiu e ka në zemër Kosovën sa edhe çdo kosovar e shqiptar tjetër. Për mua çdo shqiptar është besnik, është patriot, fisnik e i ndershëm, është raca më e bukur që ka lindur perëndia në këtë botë”. (Nxjerrë nga relacioni i dërguar nga rezidentura e New York-ut më datë 22.12.77, për Xh. Kallajxhiun e “Vatrën”, nga p.op. R. Leli, më datë 13.3.78 AIDSSH, Dosje e organizatës “Vatra”, volumi 2)

Për survëjimin që i bëhej Vatres dhe publikimeve te gazetës Dielli

një tjetër dokument pohonte: “Ne po punojmë që “Vatra” të jetë e vetmja organizatë ku të grumbullohen të gjithë shqiptarët të çfarëdo tendence politike, duke përfshirë këtu ata nga Jugu e Veriu, Kosova e Çamëria”.

Veprimtaria e Xhevat Kallajxhiu dëshmon se ishte një profesionist me njohuri të përgjithshme, i cili botoi monografi të ndryshme dhe pati veprimtari të gjerë gazetareske e mediatike. Po ashtu, në drejtimin e gazetës “Dielli” la gjurme pozitive si editor i gazetës për dhjete vite. Ai ishte një zë i fuqishëm për opinionin publik shqiptaro amerikan dhe institucionet në SHBA për çështjen shqiptare. Xhevat Kallajxhiu ishte një kritik konsekuent i regjimit komunist dhe i padrejtësive ndaj shqiptareve , i cili i bëri publike nëpërmjet shkrimeve te tij.

Ismail Qemali, marrëdhëniet e tij me Italinë për Pavarësinë e Shqipërisë (në burimet arkivore diplomatike italiane)

November 27, 2022 by s p

Dr. Paulin Marku/

Ismail Qemali është ndër figurat kryesorë të veprimtarisë politike e organizative në fillim të shekullit XX. Ai nuk mbeti vetëm në suazën politike, por pati jehonë të madhe dhe në qarqet diplomatike. Ashtu si diplomatët e tjerë, edhe italianët interesoheshin për situatën në Perandorinë Osmane dhe për rrjedhojat e ngjarjeve në Ballkan, përfshirë dhe ato në viset shqiptare. Kancelaritë e huaja ndiqnin me interes zhvillimet politike të Portës së Larte si dhe të krerëve shqiptar.

Po ashtu, lëvizjet e Ismail Qemalit ndiqeshin me interes dhe nga autoritetet e larta të Stambollit dhe nga diplomacitë e huaja. Ai ishte një personalitet i rëndësishëm në procesin e gjatë dhe të vështirë të Pavarësisë së Shqipërisë. Italia ishte e interesuar për gjendjen e trazuar në Ballkan dhe për çështjen shqiptare. Në arkivin historik e diplomatik të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Italisë gjenden dokumente të rëndësishme për çështjen shqiptare. Aty ka të dhëna të shumta për situatën politike, ekonomike e kulturore të shqiptarëve. Dokumentet arkivore italiane hedhin dritë mbi lëvizjet dhe organizimin e shqiptarëve, me të dhëna të shumta në spektrin politik, ekonomik kulturor-shoqërore. Po ashtu, gjenden materiale të shumta për elitën politike të kohës në shërbim të lëvizjes kombëtare shqiptare. Një vend të rëndësishëm zënë edhe takimet politike e diplomatike gjatë periudhës së Pavarësisë së Shqipërisë dhe Konsolidimit të Shtetit Shqiptar, kryesuar nga Ismail Qemali.

Italia informohej në mënyrë të vazhdueshme nëpërmjet diplomatëve e bashkëpunëtoreve të tyre për lëvizjet e elitës shqiptare dhe për politikën e brendshme të Perandorisë Osmane. Ismail Qemali, ishte njëri prej tyre që mbronte interesat e popullit shqiptar brenda parlamentit në Stamboll dhe ishte një zë i fuqishëm në politik-bërje, ndaj ngjallte interes veprimtaria e tij. Rikthimi i tij në jetën aktive politike në vitin 1908, falë rivendosjes së kushtetutës dhe legjislacionit perandorak që detyronte Portën e Lartë të shpallte zgjedhjet parlamentare, shikohej pozitivisht nga shqiptaret dhe ndiqej me interes dhe nga diplomatët e huaj. Rikthimi i Ismail Qemalit në atdhe për të marrë besimin e shqiptarëve me votë, për në parlamentin e Stambollit duke bërë fushatë elektorale në zonën Berat-Vlore u ndjek me shumë interes dhe nga Italia. Ai, e priste prej kohësh shpalljen e kushtetutës perandorake dhe daljen e një amnistie të përgjithshme që i lejonte rikthimin në vendlindje. Në takimin e Ismail Qemalit me ambasadorin italian në Londër, San Giuliano, ndodhur në gusht të vitit 1908, pohonte për Ministrinë e Punëve të Jashtme të Italisë rreth bisedës së tyre. San Giuliano shprehej se ishte diskutuar për çështjen konstitucionale dhe për situatën e shqiptarëve gegë e toske të cilët dëshirojnë kushtetutën, lirinë, rendin dhe progresin. Në njoftimin e tij, diplomati italian e përshkruan Ismail Qemalin si një burrë inteligjent shqiptar, që e njihte prej vitesh. Ai i kishte folur dhe për programin politik. Bëhet fjalë për vitin 1908 kur San Giuliano mbanë postin e krye-diplomatit italian në Londër që më vonë transferohet në Romë me detyrën Ministër i Jashtme i Italisë. Programi politik i Ismail Qemalit ishte i gjatë, ku përshkruante gjendjen në vilajetet shqiptare, projekt me mendim politik për të ardhmen. Në vitin 1908 shprehej se ishte për një “autonomi të gjere administrative në suazën e Perandorisë”, faktorizim i çështjes shqiptare në qarqet ndërkombëtare dhe mbrojtjen nga copëtimi i territoreve shqiptare, themelimin e disa shkollave shqipe dhe shtypjen e shpërndarjen e librave në gjuhen shqipe dhe i kërkonte ambasadorit që vendi i tij të investoje në mënyrë sekrete dhe sa më parë, si dhe investime të kapitalit të huaj. Ndërkohë që Ismail Qemali mbante mandatin e deputetit dhe qëndrimet e tij opozitare ishin publike, bashkë me një grup deputetësh shqiptar në parlamentin e Stambollit, ai vazhdonte të mbante kontakte me diplomatët e huaj dhe herë pas here vizitonte përfaqësues të ndryshëm në Evropë.

Ismail Qemali nuk arriti të fitonte mandatin e II-të, të deputetit në vitin 1912. Ai gjithsesi nuk e ndaloi veprimtarinë politiko-diplomatike nëpër kancelaritë Evropiane për të lobuar në mbrojtje të drejtave kombëtare të popullit shqiptarë dhe përpiqej që të bindte diplomacinë e Vjenës, Romës, Londrës, etj, se ishte në dobi jo vetëm të shqiptarëve, por edhe të Perandorisë Osmane dhe të Fuqive Evropiane që të njihen sa më parë kufijtë dhe t’i jepej autonomia Shqipërisë. Dokumentet italiane paraqesin veprimtarinë intensive me informacione dhe raporte diplomatike të shumta për takimet dhe udhëtimet e intelektualëve shqiptar.

Përfaqësuesit shqiptarë kishin kërkuar ndihmë dhe mbështetje tek qeveria italiane edhe para 1912 por me daljen e pranverës gjendja në Ballkan ishte e tensionuar dhe shqiptaret përpiqeshin të krijonin aleat në mbrojtje të interesave kombëtare shqiptare. Italia tregohej e kujdesshme në qëndrimet zyrtare, duke i konsideruar probleme të brendshme çështjen e shqiptarëve me Perandorinë Osmane, si dhe për shkak të konflikteve të hapura në Tripoli.

Në një takim që Ismail Qemali kishte zhvilluar me diplomatin italian Labia, ishte shprehur se shqiptarët kishin shpresuar shumë tek ata, por nuk kanë marrë ndihmë nga Italia. Ai i kërkonte konsullit italian, që të komunikonte me Romën zyrtare dhe t’ju shpërndante shqiptarëve një sasi të konsiderueshme armatimesh. Sipas dokumentit diplomatik, thuhet se I. Qemali e motivoi kërkesën e tij me argumentin se, shqiptarët do t’i përdorin armët vetëm për vetëmbrojtje dhe jo për kryengritje sepse i frikësohej rrezikut të ndonjë ndryshimi territorial në dëm të programit shqiptar, pasi Lufta Italo-Turke e kishte dobësuar Perandorinë Osmane. Në gjykimin e tij situata ishte sa premtuese aq edhe e rrezikshme për të ardhmen e Shqipërisë. Në përfundim të takimit, Labia i kishte thënë Ismail Beut se qeveria italiane ishte e gatshme që në rrugë ligjore të nxiste Perandorinë Osmane që të siguronte kushte sa më humane për shqiptarët dhe këtë do të vazhdojë ta bëjë edhe në të ardhmen, ndërsa për pajisjen e shqiptarëve me armë nga ana e Italisë, i kishte dhënë një përgjigje negative. Sipas diplomatit ndihma e Italisë do të shkaktonte trazira të mëdha dhe do të jepte pretekste për interpretime Portës së Lartë. Ai e këshillonte Ismail Qemalin që shqiptarët duhet të qëndrojnë të qetë dhe të evitojnë lëvizjet kryengritëse.

Citoj dokumentin e diplomatit italian, Labia dërguar Ministrisë së Jashtme të Italisë për takimin e zhvilluar me Ismail Qemalin, i klasifikuar telegram i rezervuar, nr. 230, nga Korfuzi, më 2 maj 1912: “Kam patur mbrëmë një intervistë me Ismail Qemal Beun. Në përfundim, pas të njëjtave deklarata dashamirëse kundrejt Italisë, ai shtoi se shqiptarët nuk kanë marrë deri më tani ndihmat e mëdha që prisnin prej saj. Ai më përsëriti se i kishte paraqitur Shkëlqesisë së Tij Markezit Imperiali, ambasadori ynë në Londër, kërkesën se meqë situata e vështirë në Turqi mund të sillte ndryshime territoriale në dëm të programit shqiptar gjatë dhe pas luftës italo-turke, Italia t’u shpërndante shqiptarëve një sasi të madhe armësh (nga ato të skartuarat e ushtrisë).” Por përgjigja ishte tepër diplomatike dhe e matur. Labia e falënderoi për ndjenjat në favor të Italisë, dhe ju përgjigja se, ishte në dijeni, se qeveria italiane ka bërë gjithmonë gjithçka ne mënyrë ligjore që të nxisë qeverinë osmane t’u siguronte kushte sa më humane shqiptarëve, dhe këtë do vazhdonte ta bënte me një interes të madh. Diplomati italian pohonte nuk është e mundur të vendoset shpërndarja e armëve pasi kjo mund të krijojë pavarësisht gjithçkaje, një situatë të rrezikshme. Për më tepër elementë trazues shqiptarë nuk janë të gjithë të disiplinuar dhe të bindur. Ë shpërndarja e armëve nga ana e Italisë (që do merrej vesh shumë shpejt) do të jepte padyshim pretekste për interpretime dhe komente false dhe të rrezikshme.

Në qarqet diplomatike italiane situata në viset shqiptare konsiderohej shqetësuese. Këtë e konfirmonte një tjetër diplomat i Italisë nga Athina. Ambasadori pohonte se shqiptaret po bëjnë përpjekje për të siguruar armatime për popullatën. Në vazhdimësi të rendimit të situatës të shqiptarëve përpjekjet për të kërkuar ndihma dhe bashkëpunim me Italinë ishin të vazhdueshme të Ismail Qemalit. Këtë e konfirmon ambasadori italian në Paris nëpërmjet telegramit të tij, dërguar ministrit të Jashtëm San Giuliano, emërtuar, I rezervuar nr. 1564, telegram nr. 670. Në atë takim, Ismail Qemali kishte kërkuar ndihma nga Italia sepse revolta ishte në rritje dhe situata mund të përshkallëzohej dhe për pasoje rrjedhat e ngjarjeve mund të ndryshonin. Citoj: “Qemal Beu u përqendrua në lëvizjen aktuale shqiptare, duke u përpjekur që të marrë një ndihmë nga qeveria italiane. Sipas tij, revolta aktuale është e paracaktuar që të zgjerohet dhe të ketë ndikim të madh në qeverinë qendrore të Kostandinopojës aq sa të ndryshojë rrjedhën e ngjarjeve. Pavarësisht se Aloisi i kishte paraqitur deklaratat e përsëritura të Italisë për Ballkanin, Ismail Qemali ka këmbëngulur, duke treguar se ndërhyrja e Italisë mund të sillte një ndryshim të favorshëm për përfundimin e veprimeve ushtarake. Ai nuk kishte besim te udhëtimi i ministrit të Brendshëm Osman, Haxhi Adil beu për të kryer reforma në Shqipëri.”

Por, shpërthimi i kryengritjes së përgjithshme në vitin 1912 nxori në pah disa aspekte të rëndësishme të gjendjes së dobësuar të Perandorisë Otomane, shfaqjen haptazi për realizimin e qëllimit të shqiptarëve, si dhe nxjerrjen në pah të synimeve të fqinjëve ballkanik në dëm të tokave shqiptare.

Diplomacia italiane edhe pse në dijeni të ngjarjeve që ndodhnin në Shqipëri, ajo ishte shumë e kujdesshme në deklaratat zyrtare për situatën e rënduar në këto vilajete, madje evitonte të ndërhynte në punët e brendshme të Perandorisë. Qëndrimet zyrtare ishin për mos të hapur probleme të tjera me Stambollin si dhe për të mos ngjallur rivalitet me Austro-Hungarinë. Në komunikimet telegrafike që kishte patur ministri i Jashtëm i Italisë me diplomate italian, ai ishte shprehur se vendi i tij ishte në dijeni të trazirave që po ndodhnin dhe nuk mbështeste situatën e rënduar dhe masat e ashpra që po ndërmerrte ekspedita osmane në viset shqiptare. Italia pati edhe qëndrime jo zyrtare për përkrahjen e çështjes shqiptare, të cilat ishin iniciuar nga njerëz të pushtetshëm. Siç ishte rasti i vitit 1911 kur në Romë u themelua komiteti me lëvizjen “Pro Albania”, nën kryesinë e Ettore Ferrarit, që mbante postin e kryetarit të partisë Republikane. Komiteti u mbështet edhe nga i mirënjohuri Riciotti Garibaldi. Ai ishte edhe ndër nismëtarët që organizoi ekspeditën prej 500 vullnetarësh garibaldianë për t’u ardhur në ndihmë çetave shqiptare. Vullnetarët që do të niseshin nga vendi fqinj do t’i priste juristi arbëresh Terenc Toçi që ndodhej në Shqipëri, por në momentin e fundit kjo lëvizje u pengua nga qeveria italiane. Roma zyrtare deklaronte zyrtarisht se hiqte dorë nga lëvizja pasi dëmtonte interesat e politikes së jashtme të Italisë.

Tentativat e udhëheqësve shqiptarë për të siguruar ndihmë tek qeveria italiane ishin të vazhdueshme, por ato nuk përmbushen pritshmëritë e shqiptarëve. Ismail Qemali qe në marrëdhënie të mira me italo-shqiptaret. Ai kishte vizituar disa here komunitetin shqiptar në Itali. Edhe kur ishte pyetur në vitin 1907 nëse politika italiane përputhej me programin e popullit shqiptar, Ismail Qemali nuk kishte ngurruar të përgjigjej në mënyrë pohuese. Udhëtimet e Ismail Qemalit u shtuan në vjeshte të vitit 1912. Më 26 tetor 1912 Ismail Qemali niset nga Stambolli për në Bukuresht. Ai së bashku me Luigj Gurakuqin, e të tjerë prijës organizuan emigracionin shqiptar në Bukuresht, të cilët vendosen përgatitjen e një kongresi kombëtar shqiptar. Gjithashtu, vendosen të dërgojnë telegrame në çdo cep të Shqipërisë se kishte ardhur koha që të realizohen aspiratat kombëtare. Pas takimit në Bukuresht, Ismail Qemali shkoi në Vjenë nga ku i dergoi edhe telegramin të birit rreth të ardhmes së Shqipërisë dhe të bënte të njohur lajmin e mirë në të gjitha anët e vendit. Biseda me Berchtoldin në Budapest, me miratimin e pikëpamjeve mbi çështjen kombëtare shqiptare, me përkrahjen gjithashtu edhe prej Italisë, Ismail Qemali u nis për Trieste ku e prisnin një grup shqiptarësh për t’u kthyer së bashku në Shqipëri. Më 28 nëntor 1912 u mblodh një asamble kombëtare, kryesuar nga Ismail Qemali dhe u shpall Pavarësia e Shqipërisë dhe u formua qeveria e përkohshme. Menjëherë u njoftuan me telegram Fuqitë e Mëdha për Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë.

Telegrami i kryetarit të Qeverisë së Përkohshme të Vlorës, Ismail Qemali, i datës 28 nëntor 1912, drejtuar Ministrive së Punëve të Jashtme të Italisë, Austro-Hungarisë, Francës, Gjermanisë, Rusisë dhe Britanisë së Madhe, me anë të cilit njoftonte për Shpalljen e Pavarësisë Kombëtare dhe kërkonte njohjen zyrtare nga ana e tyre.

Ndonëse shqiptarët nuk gjeten mbështetjen e pretenduar tek Italia, akti politik i Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë shënon fundin e procesit të komb-formimit modern te shqiptarët dhe i hap udhë procesit të ngritjes së shtetit shqiptar me mbështetjen kryesisht të Austro-Hungarisë dhe me përkrahjen e Italisë.

SHQIPTARET NË LUFTËN BALLKANIKE, SFIDAT PËR MBROJTJEN E TROJEVE SHQIPTARE NGA COPËTIMI

October 29, 2022 by s p

Dr. Paulin Marku/

Në fillimet e shekullit XX-të, çështja shqiptare ishte një problem serioz për Perandorisë Otomane. Zhvillimet në viset shqiptare u ndoqën me interes edhe nga Fuqitë e Mëdha dhe fqinjët ballkanik. Porta e Lartë evitonte me çdo kusht shkëputjen e vilajeteve nga Perandoria Otomane. Ndryshimet legjislative dhe reformimi politik që po ndodhte në politiken e brendshme perandorake, ngjallnin një fare shprese për përmirësimin e marrëdhënieve dhe për plotësimin e aspiratave të pretenduara prej kohesh. Ndër ta, që shpresonin se mund të ndryshonte në plotësimin e kërkesave ishte edhe popullin shqiptar. Komiteti xhonturk apo siç njihet edhe si lëvizja e “Turqve të Rinj”, organizoi një fushate të gjerë politike në vitin 1908 në të gjitha vilajetet perandorake. Ata, nëpërmjet propagandës xhonturke me premtime elektorale të mëdha për ripërtëritjen e Turqisë, me moton “modernizim evropiane” dhe “reforma të mëdha perandorake”, arritën të fitojnë shumicë parlamentare në Stambollit dhe të marrin pushtetin. Programi politik xhonturk u mbështet dhe nga një shumice e konsiderueshme deputetesh nga viset shqiptare. Kjo mbështetje vinte si pjese e premtimeve të shumta elektorale, duke shpresuar se qeveria e re do të sillte ndryshime të mëdha.

Qeveria e xhonturke, e dale nga zgjedhjet e vitit 1908, ndërmori disa reforma, të cilat priteshin të kishin efekt pozitiv në popull. Me nisjen e zbatimit të programit politik, pritshmëritë e shqiptare dhe premtimet që ata kishin marrë para zgjedhjeve nuk përkonin me ato çka Porta e Lartë po zbatonte në terren. Nisma e qeverisë me reforma të thella nëpërmjet politikes centralizuese e rendonte gjendjen e shqiptareve dhe ndezi edhe ma shumë ndjenjat e thella të rilindësve kombëtarë shqiptar për çështjen kombëtare. Këto iniciativa xhonturke, shkaktuan debate parlamentare, midis disa deputeteve shqiptar dhe kabinetit xhonturk. Shqiptaret i kundërshtuan edhe nëpërmjet rebelimeve e kryengritjeve nder vite,1910, 1911 dhe me kryengritjen e vitit 1912. Stambolli nuk mundi t’i shtypte plotësisht kryengritjet dhe ishte detyruar të bënte disa lëshime të domosdoshme dhe të jepte shume premtime. Por, marrëveshja e përkohshme me shqiptaret e gushtit të vitit 1912, nuk zgjati shumë dhe situata në Ballkan sa vinte e përkeqësohej. Po ashtu, përplasja luftarake Italo-Turke dobësonte Perandorinë Osmane. Fuqitë e Mëdha e ndoqën me përparësi luftën dhe situatën në Ballkan. Atyre iu rezultonte se konflikti në Ballkan në vitin 1912 ishte një rrezik i madh dhe ishin të shqetësuar për trazirat. Referuar relacioneve zyrtare dhe raporteve diplomatike, evidentohet se shume prej dokumenteve pohonin se ishin për ruajtjen e “status-quos”. Austro-Hungaria dhe Italia ishin në rivalitet midis shtetesh për të fituar simpati dhe influencë sa më të madhe në territoret shqiptare por kur ishte fjala për mbështetjen e tyre, ato ishin në krah të shqiptarëve. Ambasadori Italisë në Vjene, Avarna njoftonte Ministrinë e Punëve të Jashtme për gjendjen në viset shqiptare dhe pohonte “politika austro-hungareze është për ruajtjen e status-quo-së dhe kjo linjë do të vazhdonte të ruhej”. Po ashtu dhe në njoftimin e ministrit Fuqiplotë italian në Beograd, dërguar Ministrisë së Jashtme përshkruhet situata rreth gjendjes në Shqipëri dhe në Ballkan. Ai e vlerëson shumë serioze gjendjen në Shqipëri, por këto kohë nuk ka vënë re ndonjë fakt konkret që mund ta përkeqësojë gjendjen dhe sipas tij, shqetësimi i krijuar ishte për pasoje të fushatës zgjedhore parlamentare të vitit 1912. Diplomati italian, Baroli shtonte, citoj: “Në anën tjetër, është shumë e mundshme që shtetet kufitare, pa përjashtuar asnjë, edhe pse kanë shpallur qëllimet e tyre paqësore, kanë kontribuar në furnizimin me armë të popullatës myslimane dhe katolike të Maqedonisë dhe Shqipërisë duke i përgatitur për çdo eventualitet. As këto nuk do të bien dakord dhe duke lënë mënjanë xhelozitë, intrigat, sinqerisht do të tregojnë se nuk duan “status quon” të trazuar. Kështu çështja shqiptare do ngelë dhe këtë vit e lokalizuar”. (BAROLI AMAE në AIH, Fondi: Serie Politica “P” (viti 1912), Pako 674, dokumenti 7340, 7341)

Gazeta “Sarajevoer Tagblatt” e datës 12 mars 1912 shprehej se pritej një pranvere me trazira shqetësuese. Këto shqetësime vinin veçanërisht nga malësorët, të cilët bëjnë mbledhje të vazhdueshme. Për këto organizime thuhet se qeveria e Stambollit është në dijeni dhe po merrte masa serioze nëse do të shpërthejnë trazirat. Por, pritej se sapo të shkrihet bora dhe rrugët të jene të kalueshme, do të këtë shpërthejnë revoltat në të gjithë Shqipërinë. Sipas informacioneve që kishin, qeveria ishte angazhuar për të shtypur kryengritjet shqiptare por do të ishte e pamundur të ndalojnë ngjarjet qe do të ndodhnin patjetër. Shqiptaret synonin daljen e shtetit më vete por rreziqet ishin të mëdha, pasi Shtetet e Aleancës Ballkanike ishin të qarta në objektivat e tyre dhe rreziku që i kanosej trojeve shqiptare nga copëtimi ishte i madh. Ashtu, siç ishte parapërgatitur nga krerët shqiptar dhe përcaktuar dhe roli i tyre në organizimin dhe shtrirjen e kryengritjes, e cila do të shpërthente në Kosove dhe do të përfshinte të gjitha trojet shqiptare. Mund të thuhet se kryengritja shqiptare bashkoi shqiptaret nga treva të shumta në kryengritje por nuk arriti të shtrihet në të gjitha trojet shqiptare. Por, vera e vitit 1912 shfaqte një gjendje teje alarmante për autoritetet e Stambollit dhe për diplomacitë e huaja, të cilat e ndiqnin me preokupim të madh zhvillimet në rajon. Nga ana e tyre aleancat ballkanike ishin ne kontakte të vazhdueshme dhe prisnin rastin e përshtatshëm me dobësimin e ushtrisë turke që të realizonin synimet territoriale.

Situata paraqitej alarmante dhe në dokumentet e kohës, edhe pse ne disa raste kemi informacione kontradiktore për gjendjen e trazuar. Por duhet të theksojmë se në tërësinë e tyre, raportet diplomatike evidentojnë se Perandoria Osmane ishte dobësuar për shkak të luftës në Dardanele dhe detin Egje si për shkak te trazirave në Ballkan. Në njoftimin e Sekretarit të Përgjithshëm të Legatës italiane në Beograd, Rinella, dërguar eprorit te tij, ministrit të Jashtëm, San Giuliano shprehej rreth të ardhmes së Ballkanin.

Sekretari i Përgjithshëm i legatës italiane në Beograd, Rinella njoftonte ministrin e Jashtëm San Giuliano, mbi pesimizmin që ka kryeministri serb për të ardhmen në Ballkan, derguar nga Beogradi, më 12 maj 1912, Nr. 507/104 AMAE në AIH, Fondi: Serie Politica “P” (viti 1912), Pacco 674, Citoj dokumentin “Zoti Ministër, Shqetësimet që ka ngjallur këtu situata në Shqipëri, ashtu siç pritej, janë gjithnjë e në rritje për shkak të lajmeve mbi përleshjet mes kryengritësve dhe trupave osmane, të mbërritura në qeverinë serbe nga konsujt e saj. Pikërisht bazuar në vlerësimin e situatës, kryeministri serb më foli dje rreth gjendjes në Ballkan me një shpirt pesimist.”

Me shpërthimin e kryengritjes së vitit 1912, situata në Portën e Larte shfaqej problematike. Ushtria turke mobilizohej për të përballuar situatën dhe vijonte të dërgonte përforcime nga provinca të ndryshme perandorake. Dezertimet e shumta të ushtareve shqiptar për të mos luftuar kundër bashkëkombësve të tyre ishte problem serioz për Ministrinë e Luftës. Dokumenti i datës 31 maj 1912, AMAE, Turquie, Guerres Balkaniques, II, Vol. 230, mars-maj, 1912, AIH, F 204, raportonte mbi gjendjen në Shqipëri. Konsulli i Francës në Shkup, raportonte zotin, Poincare, kryeministër dhe ministër i Punëve të Jashtme për gjendjen në Shqipëri. Ai pohonte se: “janë një numër i madh oficeresh dhe ushtaresh që kanë pohuar se nuk dëshirojnë të shtinë me armë kundër vëllezërve shqiptar”.

Gushti i vitit 1912 shënon një arritje të rëndësishme për kryengritësit shqiptar, të cilët arritën të detyrojnë qeverinë në Stamboll të pranonte 12 prej 14 pikave të paraqitura me shkrim. Shqiptaret pranuan marrëveshje me qeverinë, pa çka se kishte edhe prej atyre qe ishin kundra, por me ndërmjetësimin pajtues të Hasan Prishtinës, ata u binden të pranojnë marrëveshjen. Ftesa e Hasan Prishtinës për shpërndarjen e popullsisë u respektua nga kryengritësit në vilajetin e Kosovës dhe nga pjesa dërmuese e krerëve drejtues në vilajetin e Manastirit dhe të Janinës. Përsa i përket vilajetit të Shkodrës, sidomos Malësia e Mbishkodrës dhe Mirdita nuk pajtoheshin me marrëveshjen e gushtit.

Qarqet malazeze ishin të interesuar që të përshkallëzonte kryengritja. Autoritetet austro-hungareze akuzonin Malin e Zi se ishte nxitës i malësorëve për masivizimin e kryengritjes. Konsulli austro-hungarez, Zambaur njoftonte kontin Berchtold dhe përshkruante gjendjen e malësorëve të Mbishkodrës dhe rrezikun e propagandës malazeze. Në botimin Shqipëria në dokumentet Austro-Hungareze, 1912 Vëllimi V, f. 84 Zambauri pohonte për pakënaqësitë e shqiptareve ndaj qeverise dhe shtonte se shpresat e fundit janë të drejtuara tek Austro-Hungaria, dhe se njerëzit e mençur vazhdojnë të shpërfillin ndërhyrjen e Malit të Zi.

Konti Berchtold, i lutej ambasadorit të vet në Kostandinopoje , që t’i thotë Portës “në mënyrë të serte e energjike” t’i plotësojë dëshirat e malësorëve, që kështu, të mos hidhen në anën e malazezëve, dhe në anën tjetër të kënaqet opinioni publik që gëzonte simpati për Austro-Hungarinë. Sipas Berchtold, këto dy kërkesa nuk i sjellin asnjë dëm Turqisë: I- Lirimi i tyre prej detyrimit ushtarak apo duke bërë Malësinë kufi ushtarak dhe shqiptarët e armatosur të shërbejnë vetëm në kufi. II- Të lirohen prej taksash për një kohë të caktuar, duke qenë se popullsia është shume e varfër.

Në fund të gushtit të vitit 1912, mbreti Nikolla i Malit të Zi kishte propozuar një takim me përfaqësues të lëvizjes shqiptare. Po ashtu, mbreti Nikolla tentoi të bashkëpunoi edhe me klerin katolik me pretekstin kundër Portës së Lartë.

Ismail Qemali ishte i bindur se shpëtimi i Shqipërisë nuk mund të merrej me mend në një bashkim veprimesh me shtetet ballkanike, pasi diheshin planet e aleatëve Ballkanik lidhur me të ardhmen e Shqipërisë.

Ministri i Jashtëm i Austro-Hungarisë Berchtoldt dhe homologu i tij, ministri i Jashtëm i Italisë, San Giulianno ishin te informuar për qëndrimin e shteteve fqinj dhe për pretendimet e tyre, ndaj tokave shqiptare. Austro-Hungaria dhe Italia ishin rivale midis tyre sepse secili shtet donte të fitonte simpatinë dhe mbështetje sa më te madhe midis shqiptareve duke lidhur objektivat e tyre më lëvizje shqiptare në interes të shtrirjes së influencës në Ballkan. Shqiptaret iu kërkonin ndihme dhe mbështetje në qarqet ndërkombëtare pasi i konsideronin në krahun e tyre si shtete që mund të mbronin interesat kombëtare dhe ishin kundër copëtimit të tokave shqiptare.

Ndërsa nga ana tjetër, Serbia, Mali i Zi e Greqi, e kishin kërcënuar hapur Perandorinë Osmane. Synimi i tyre ishte të finalizonin me sukses objektivat e vjetra, në dëm të tokave shqiptare.

Shqiptaret, të udhëhequr nga krerë të lëvizjes kombëtare shqiptare kishin për qëllim që të largonin forcat ushtarake, nëpunësit osmanë dhe të luftonin kundër forcave turke, ndërsa nga ana tjetër kishin për qëllim mbrojtjen e tërësisë së territoreve shqiptare nga pushtuesit serb, malazez, grek e bullgar. Fuqitë e Mëdha ishin të shqetësuara për Ballkanin e trazuar në prag të një përplasjeje. Austro-Hungaria dhe Rusia propagandonin për ruajtje të “status-quos” dhe për të krijuar ura bashkëpunimi edhe nëpërmjet diplomatëve të tyre. Në një komunikim (të datës 23 shtator 1912, në dokumentet Austro-Hungareze, 1912 Vëllimi V, f. 239) pohohet se ministri i Jashtëm Berchtold udhëzonte diplomatin e tij Von Giesl në Cetinë, se Vjena mbështeste ruajtjen e paqes në Perandorinë Osmane dhe shtonte që të veprojë ashtu siç ka vepruar kolegu i tij rus, që të flasë në mënyrë miqësore dhe me vendosmëri, si me Mbretin Nikolla ashtu edhe me qeverinë mbretërore në mbështetje të ruajtjes së qetësisë.

Në telegramin nr. 740 dërguar më, 18 shtator 1912 nga ambasadori i Rusisë në Kostandinopojë, Girs, dërguar ministrit të Punëve të Jashtme të Rusisë, Sazanov dhe i komunikonte se: “për shkak të mobilizimit të shteteve të Ballkanit, Këshilli i Ministrave është mbledhur që në mëngjes dhe pa dyshim do të nxjerre vendimin për mobilizimin e trupave turke”. Sipas tyre, ndoshta ende do te ishte e mundur të parandalohet lufta, pasi Fuqitë iu kërkojnë paqe të dy palëve dhe se do të marrin në duart e tyre reformat në Turqinë Evropiane. Diplomati shprehet se është e domosdoshme që Fuqitë të kenë qëndrim të njëzëshëm.

Pavarësisht këshillave dhe diskutimeve, aleatët ballkanik nuk e respektuan notën e perandorive, Austro-Hungareze dhe Ruse që i paralajmëronte të ruanin paqen dhe të respektonin status quo-në dhe i shpallën luftë Perandorisë Osmane. Diplomati Girs, pohonte në telegramin nr. 223, të datës 26 shtator 1912, se i ngarkuari me Punë i Malit të Zi, në Kostandinopoje, Pllamenci, kishte dorëzuar detyrën në Ministrinë e Punëve të Jashtme me një note, në të cilën deklarohej hapja e veprimeve luftarake dhe ishte larguar nga Kostandinopoja.

Nëpërmjet telegramit nr. 102, më 3 tetor 1912 diplomati Austro-Hungarisë në Mal të Zi, Giesl von Gieslingen njoftonte Vjenën se qarqet qeveritare llogarisin gatishmërinë e ushtrisë dhe javën tjetër pritet shpërthimi i veprimeve luftarake, në qoftë se Bullgaria akoma nuk do të niste sulmin.

Në lidhje me situatën në Ballkan dhe pasojat e mundshme, Pallavicini njoftonte Vjenën se lufta në Ballkan është e pashmangshme dhe se nuk besonte në suksesin e Fuqive për të penguar shpërthimin e luftës. Ai shtonte se uniteti ndërmjet Fuqive është katandisur në mënyrë që, kur flitet për “ruajtjen e paqes” ose të “status quo-së” të duket se behet fjale për fraza boshe.

Shtetet ballkanike ishin te mobilizuara për të filluar luftën kundër Perandorisë Osmane dhe synimet e tyre ishin të qarta. Një pjese e madhe e interesit të përgjithshëm në këtë periudhe ishte edhe qëndrimi që do të mbanin shqiptaret dhe me kë do të vendosnin të bashkëpunonin në lufte.

Mali i Zi, ishte shteti që veproi i pari, më 8 tetor 1912, i mbështetur nga Aleanca Ballkanike, duke i shpalli luftë Perandorisë Osmane.Sipas njoftimeve zyrtare, malazezet kapërcyen kufirin pranë Gucisë më 8 tetor dhe sulmuan bazat turke duke shkatërruar katër fortifikime.

Pak ditë më vonë, më 17 tetor 1912 Serbia e Bullgaria deklaruan pjesëmarrjen e tyre në luftë, dhe një ditë më pas koalicionit të shteteve ballkanike iu bashkuan edhe Greqia dhe kapërcyen kufijtë e Perandorisë Osmane. Tokat shqiptare ishin kthyer në shesh beteje. Shqiptaret u përballën me sfida të mëdha, me beteja dhe kryengritje të shumta kundër Portës së Lartë, luftës për mbrojtjen e territoreve shqiptare nga fqinjët ballkanik. Austro-Hungaria dhe Rusia evitonin përplasjen e drejt për drejte dhe ngjante se interesat e tyre nuk ndeshen me njëra tjetrën, edhe pse simpatitë e tyre ndaj popujve të Ballkanit ishin të ndryshme. Thirrja perandorake otomane për mobilizimin të përgjithshëm, në përgjigje të shteteve ballkanike për ndarjen e Turqisë evropiane ishte thirrje për çdo njeri të aftë për pushke të mobilizohet të mbroje kufijtë. Malazezet sulmuan Shkodrën. Luftime të ashpra pati dhe në vilajetin e Kosovës, Janinës e Manastirit. Betejat ishin të përgjakshme. Nga fundi i nëntorit luftimet kishin përshkruar të gjitha trojet shqiptare.
Fitorja e ushtrive ballkanike kundër ushtrisë osmane gjatë luftës në Ballkan krijoi një situatë të re për rajonin. Pjesa më e madhe e tokave shqiptare ishte e pushtuar. Elita drejtuese shqiptare, gjendej në rrethana të vështira, pasi Lufta e Ballkanike ishte kërcenim serioz për copëtimin e vendit, si dhe për shkak se konfliktet apo kundërshtitë midis Fuqive të Mëdha mund të shkaktonte një tjetër dëm të madh për të ardhmen e Shqipërisë. Ata shfrytëzuan çdo rrethanë për mbrojtjen e territore shqiptare nga copëtimi dhe për realizimin e ëndrrës shekullore të Çështjes Kombëtare.

Më 28 nëntor 1912 u Shpall Pavarësia e Shqipërisë dhe u formua kuvendi i Vlorës me një qeveri të përkohshme. Ismail Qemali me cilësinë e kryeministrit, dërgoi telegram drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme të Italisë, Austro-Hungarisë, Francës, Gjermanisë, Britanisë së Madhe e Rusisë me anë të cilit njoftonte Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë dhe kërkonte njohjen zyrtare nga ana e tyre. Po ashtu, Ismail Qemali njoftoi Portën e Lartë për Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë dhe i dërgoi telegram Ministrave të Punëve të Jashtme të Malit të Zi, Serbisë, Bullgarisë dhe Greqisë për Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë, me dëshirën për të jetuar në paqe me të gjitha shtetet fqinje.

“NËNË TEREZA, MALLI DHE DHIMBJA PËR ATDHEUN”

October 8, 2022 by s p

Dr. Paulin Marku/

“Nënë Tereza” lindi më, 26 gusht 1910 dhe vdiq më 5 shtator 1997. Gjate misionit të saj religjioz arriti të shërbejë nëpër vende të ndryshme dhe fitoi zemrat e popujve të shumtë. Veprimtaria e saj e gjerë ndër popuj të vuajtur dhe të uritur, të sëmurë e të braktisur, të rinj e të vjetër që e bëri të njohur dhe të mirëpritur në shumë, e shumë shtete të ndryshme. Profili i lartë i Nënë Terezës, çmimi Nobel i Paqes është një vlerë dhe kontribut i rëndësishëm në shoqërinë mbarë botërore, ku padyshim për popullin shqiptar mbetet një përfaqësuese e denjë, e cila nuk ka harruar kurrë origjinën shqiptare dhe interesin për atdheun. Mund të thuhet se temat dhe diskutimet për të hulumtuar për jetën dhe veprimtarinë e Nënë Terezës janë të pafundme, ku disa prej tyre janë trajtuar me seriozitet nga përfaqësues religjioz e akademik. Por, shumë prej nesh kemi gjithmonë kureshtjen për të ditur për veprimtarinë e saj fetare, raportet e saj me përfaqësues të ndryshëm ndërkombëtare, si dhe në lidhje me vendlindjen e me familjarët. Prandaj, kjo është edhe arsyeja kryesore që humanistja e madhe, Nobel i Paqes dhe shenjtore nga Vatikani do të ngjall interes për t’u thelluar edhe më tepër në misionin e saj.

Profilin e lartë të Nënë Terezës e gjejmë të trajtuar që nga fëmijëria e saj, misioni religjioz në Indi dhe në shumë vende të ndryshme të botës, si dhe marrëdhënieve me përfaqësues të lartë të Vatikanit, Papa Gjon Pali II, Benedikti XVI, deri tek Papa Franqesku. Vlen që të citoj një thënie mjaft domethënëse të Nënë Terezës,“Jeta është vetëm një dhe unë dua ta shpenzoj duke mbjell dashuri deri në ditën e fundit të jetës time që do të marr frymë, kur në të vdesim do të marrim me vete vetëm valixhen e bamirësisë dhe unë do të kërkoj ta mbush sa të kem mundësi”.

Nënë Tereza na jep mundësinë të njohim nga afër dhe të hyjmë në jetën e njeriut të urtë e të dashur që falë lutjeve, sakrificave dhe ndihmave për popuj të ndryshëm hyri në zemrën e secilit . Kjo është një dhunti e Zotit që pa sponsor, pa propagandë televizive dhe mediatike apo lobim të kishës katolike, ajo arriti të ketë impakt pozitiv në mbarë boten. E them botërore sepse veprimtaria e Nënë Terezës ishte e atillë dhe gjithashtu po aq e gjerë dhe e ndjeshme për shtresa të ndryshme sociale-ekonomike dhe kulturore, tek fëmijët, pleqtë, të sëmurë, të varfrit, nëpër popuj të dhunuar dhe të frustruar nga luftëra të ndryshme, si dhe për përpjekjet e vazhdueshme që të ngrejë raporte, jo vetëm shpirtërore e religjioze por edhe institucionale në mbarë boten. Por, në lidhje me marrëdhëniet e saj me familjaret dhe atdheun gjatë regjimit komunist në Shqipëri, mbeten një sfide e madhe, të cilës iu refuzua kërkesa për të vizituar familjaret.

Shqipëria e regjimit komunist filloi kalvarin e luftës së pandalshme kundër ideologjisë fetare me 6 shkurt të vitit 1967. Komunizmi urdhëroi mbylljen e institucioneve fetare (kisha e xhamia). Për popullin shqiptar regjimi ishte i ashpër dhe pasojat qenë të mëdha në Shqipëri, përfshirë dhe besimet fetare. Regjimi përdorte forma të ndryshme nga më të dhimbshmet, nëpërmjet torturave deri në eliminimin fizik, persekutimeve, internimeve familjare, dhe, po aq e ashpër dhe me komunitetet fetare, në mënyrë që të ndalohej plotësisht liria e besimit fetarë. Këto pasoja të rënda ndikuan edhe për shqiptarët që ndodheshin jashtë vendit, pasi iu mohohej e drejta për të vizituar të afërmit në Shqipëri. Po ashtu, pasojat e regjimit ishin të rënda edhe për Nena Terezën e cila kishte në Shqipëri nënë e motrën dhe nuk arriti t’i vizitonte për së gjalli. Njeriu i urtë dhe i dashur që u mirëprit me respekt dhe dashuri në shumë vende të botës, jo vetëm nuk gjeti mikpritje në Shqipëri por saj iu mohua kërkesa që të vizitonte familjaret. Shqipëria ishte shpallur me kushtetutë shtet ateist. Në dekretin nr. 5912, të korrikut të viti 1979, citoj, “personat që paraqesin rrezik për sistemin shoqëror socialist të Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë mund të internohen në mënyre arbitrare dhe për një kohë të papërcaktuar pa asnjë proces gjyqësor. Vendimi për këto dënime do të merrej nga gjykatat por nga organet administrative lokale. Pra, kushdo mund të ishte pre e sistemit dhe mund të dënohej nga organet drejtuese administrative lokale, pa dalë përpara një trupe gjykatësish edhe pse shërbëtore të sistemit komunist.

Përballjet e shqiptareve me regjimin ishin të vazhdueshme me vrasje e dhunë fizike-psikologjike, përsekutime e internime, përfshirë edhe përfaqësuesit fetarë. Përballjet ishin po aq të ashpra dhe të dhimbshme dhe për klerikët katolik në Shqipëri. Regjimi do të rezultonte i ashpër edhe për Nënë Terezën. Malli dhe dhimbja për familjen dhe atdheun u shtua më shumë me 12 korrik 1972, kur i vdiq nëna Drane dhe do të varrosej në Tiranë. Nënë Tereza e pati të pamundur të hidhte një grusht dhe mbi varrin e nënës saj të shtrenjtë, si dhe të motrës, pasi regjimi komunist i Enver Hoxhës i kishte refuzuar kërkesën për të hyrë në Shqipëri.

Gjatë kësaj periudhe, Nënë Tereza shfaqte interes të vazhduar për të vizituar trojet shqiptare dhe arriti të shkonte në Prizren në vitin 1970, pas 8 vitesh 1978 vizitoi vendlindjen e saj, Shkupin dhe në vitin 1980 vizitoi Prishtinën ku u prit edhe aty me ngrohtësi e dashuri nga bashkatdhetarët shqiptarë.

Pas vdekjes të diktatorit Enver Hoxha, 11 prill 1985 i cili qëndroi në krye të tiranisë tij për 41 vite, ka disa sinjale sikur po zbutej persekutimi ndaj fesë. Hapja e Evropës lindore dhe njëfarë liberalizimi të politikes së jashtme, ngjallte shpresa tek nënë Tereza se një dite do të vizitonte edhe Shqipërinë. Në gjysmën e dytë të viteve 80-të, dukej sikur diçka po lëvizte edhe pse me ritme të ngadalta. Kështu, pas vdekjes së Enver Hoxhes qeveria bënte ndonjë lëshim dhe mundësoi lirimin e ndonjë kleriku dhe lejoi udhëtimin ndonjë përfaqësuesi religjioz për në Shqipëri. Ajo që kishte pritur gjatë dhe lutej vazhdimisht për popullin shqiptarë dukej sikur po ngjallte shpresën që një ditë edhe humanistja shqiptare do të vizitonte shtetin ateist të izoluar nga regjimi komunist. Me ndërhyrje të ndryshme edhe të autoriteteve ndërkombëtare, Nënë Tereza arriti të shkelë në Shqipëri, më 15 gusht të vitit 1989 që shënon një prej ngjarjeve më të rëndësishme gjate regjimit komunist në Shqipëri. Ajo ishte e mbushur me mall dhe me dhimbje, e cila nuk kishte patur mundësi të vizitonte familjarët për së gjalli dhe as të merrte pjese në varrimin e nënës dhe motrës që prehej në paqen e amshuar në varrezat e Tiranës. Vizita e Nënë Terezës në Shqipëri ishte me karakter privat por u ndoq me interes nga autoritetet e larta shtetërore dhe lëvizjet e saja ishin të monitoruara nga sigurimi. Pasi takimet me autoritete te larta, si në rastin me Ministrin e Punëve të Jashtme të Shqipërisë dhe me Kryetaren e Frontit Demokratik, Nexhmije Hoxha dhe ndalesa në varrin e diktatorit Enver Hoxha, ngjallen kureshtje dhe interes të madh në qarqet kombëtare e ndërkombëtare.

Studiues, Markus Peters në librin e tij “Përballjet e kishës katolike në Shqipëri 1919-1996” e cilëson qëndrimin e Nënës Tereza si një diplomate të mprehtë. Ai shprehet se, edhe pse vizita ishte me karakter privat, Nënë Tereza pranoi të takonte autoritete shtetërore: Ministrin e Jashtëm, Reis Malile; Kryetaren e Frontit Demokratik, Nexhmije Hoxha; si dhe vizitoi edhe varrin e diktatorit Enver Hoxha, edhe pse ky i fundit i kishte refuzuar e privuar çdo tentative për të hyrë në Shqipëri. Nënë Tereza do të pohonte: “Jam thellësisht e prekur dhe shpreh mirënjohjen time të thellë viktimave e martirëve të Kombit që kanë dhënë jetën për Çlirimin e Kombit”. Një përkufizim i thelle dhe domethënëse që linte hapësire për interpretim.

Në këtë periudhe, Nënë Tereza ishte në një moshë relativisht të thyer por me një përvojë të madhe humanizmi në spektrin global. Ajo udhëhoqi me pasion e përkushtim “Komunitetin e Dashurisë”, i përberë prej me shumë se 3500 vetë pjese e misionit, të shpërndarë në 470 shtëpi, nëpër vende të ndryshme, për më shumë se 95 shtete të botës, por me një peng në zemër që lutej vazhdimisht që të arrinte të hapte qendrat e saj edhe në Shqipëri. Përpjekjet e saj ishin të vazhdueshme. Më, 2 mars 1991 ajo u rikthye në Shqipëri dhe zhvilloi takime me përfaqësues të lartë të qeverise shqiptare. Në takimin që pati me Presidentin Ramiz Alia ajo i kërkoi drejtpërdrejt që të hapte qendrat e saj në Shqipëri. Përgjigjja ishte e prerë dhe justifikohej se kushtetuta nuk e lejonte atë, ndaj e kishte të pamundur realizimin e kësaj kërkese. Por me urtësinë e saj, Nënë Tereza pohonte se nëse ekzistonte vullneti dhe dëshira e mirë mundet që të ndërrohet kushtetuta. Edhe pse kërkesa iu refuzua, ajo nuk hoqi dorë për të hapur qendrat e saj dhe në Shqipëri. Shumë shpejt do të hapej qendrat në Shqipëri. Dy qendrat e para u hapen në Tirane dhe në Shkodër. Në vitin 1993 u hapen disa qendra “Komuniteti Dashurisë”, dy në Tiranë dhe nga një në Shkodër, Puke, Durrës, Elbasan, Korçe, etj… .

Hapja e qendrave dhe vendosja e pluralizmit në Shqipëri ishte mundësi e mirë edhe për Vatikanin që të ndërtonte ura bashkëpunimi me vendin ateist që gjatë regjimit komunist kishte mbyllur kisha e xhamia dhe arrestuar e internuar klerikë te ndryshëm duke ndaluar me ligj lirinë e besimit fetar. Më 25 prill të vitit 1993, Papa Gjon Pali II-të, së bashku me Nënë Terezën vizitojnë Shqipërinë. Nga katedralja e Shkodrës papa shprehej: “Atdheu i saj është këtu. Edhe në kohët e izolimit të plotë të Shqipërisë, kjo rregulltare e përvujtme ishte ajo qe e përçonte emrin e atdheut në mbarë botën. Në personin e Nënë Terezës, Shqipëria është nderuar gjithmonë.

Nënë Terezës u nda nga jeta, më 5 shtator 1997 por falë punës, përkushtimit dhe dashurisë që kishte për njerëzit, arriti të kishte famë botërore. Ajo nderohet me respekt the konsideratë të thellë anë e mbanë globit. Po ashtu, Vatikani ndihej krenarë për veprimtarinë e bamirësisë së saj, ndaj hapi dhe procesin e lumturimit, i cili u finalizua me sukses me 19 tetor 2003. Nënë Tereza u shpall e lume dhe në homelinë e rastit së lumturimit, Gjon Pali II pohonte “Madhështinë e saj e shikojmë në aftësinë për të dhënë pa marrë asgjë, për të dhuruar deri në dhimbje, gjithë jetën e saj ishte një Ungjill i gjallë.

Për t’u pasuar më pas me shenjtërimin e kanonizuar, më 4 shtator 2016 në sheshin Shën Pjetri në Vatikan, celebruar nga papa Franqesku.

Për Nënë Terezën janë shkruar dhe, padyshim, që do të shkruhen edhe libra te tjerë pasi veprimtaria dhe kontributi i saj është jashtëzakonisht i madh. Për vete faktin se ajo u gjend pranë njerëzve të vuajtur dhe të dhunuar, të uritur e të sëmure. Nëna Tereza ndoqi me mall dhe me dhimbje gjendjen në atdhe,

Siç e pohonte Nënë Tereza “Për të promovuar paqe në botë ,shko në shtëpi dhe duaje familjen tënde”.

VATRA DHE KONTRIBUTI I SAJ NE NGRITJEN E MARREDHENIEVE SHQIPTARO-AMERIKANE

August 27, 2022 by s p

Dr. Paulin Marku/

Marrëdhëniet shqiptaro-amerikane këtë vit celebrojnë 100-vjetorin e zyrtarizimit diplomatik. Për shqiptaret është nder dhe privilegj që të kemi mik, shtetin demokratik, i cili u gjend në krah të shqiptarëve në momente vendimtare për kombin shqiptar. Diaspora shqiptare në Amerikë ka patur rol të rëndësishëm në ngritjen e marrëdhënieve politike e diplomatike me përfaqësues të politikes dhe administratës amerikane për interesa të çështjes kombëtare. Ajo që mund të pohohet dhe është për t’u vlerësuar përgjatë këtyre dekadave shqiptarët e Amerikës, edhe pse larg fizikisht, ndjenja e atdhedashurisë dhe dëshira e madhe për të kontribuar për vendlindjen ka qene dhe vazhdon të jete e fortë. Përpjekjet e vazhdueshme të shqiptareve për të bashkërenduar forcat dhe për të krijuar ura bashkëpunimi me Shtetet e Bashkuara të Amerikës kane qenë një zë i forte qysh para zyrtarizimit të marrëdhënieve diplomatike e deri në ditët e sotme. Në këtë proces Federata Pan-shqiptare “Vatra” zë një vend të rëndësishëm në ngritjen dhe kultivimin e këtyre marrëdhënieve ndërkombëtare.

Federata Vatra, qysh në fillesat e saj kur u zyrtarizua në vitin 1912 përpiqej të bënte me dije opinionit publik amerikan dhe shprehte pakënaqësitë në lidhje me padrejtësitë që ju bënë territoreve shqiptare. Më, 17 nëntor 1912 Vatra organizoi një miting të madh në Boston për të kundërshtuar publikisht, ndaj planeve të Aleancave Ballkanike dhe Fuqive të Mëdha për copëtimin që i kanosej të tokave shqiptare. Shpërthimi i Luftës Ballkanike dhe aleancat e krijuara në dëm të tokave shqiptare, u kundërshtuan nga vatranët dhe pati reagime të forta nga Vatra. Mitingu i 17 nëntorit 1912 u finalizua me një telegram dërguar presidentit të Amerikës, William Howard Taft, ku i kërkonin të ushtronte autoritetin e tij për të shpëtuar Shqipërinë nga copëtimi. Po ashtu, Vatra iu dërgoi telegram Perandorisë Austro-Hungareze, Gjermane, Mbretit të Italisë, ministrit te Jashtëm të Rusisë, ministrit të Jashtëm të Francës si dhe Papës në Vatikan.

Vatra i ndiqte me interes të gjitha ngjarjet që ndodhnin në Shqipëri, dhe më shqetësuesja për t’a në këtë periudhe ishte “Konferenca e Ambasadoreve ne Londër” mbajtur 1912-1913 me përfaqësues ndërkombëtare nga (Britania e Madhe, Gjermania, Austro-Hungaria, Rusia, Franca dhe Italia) . Vendimi i “Konferencës së Paqes në Londër” që përgjysmoi territoret shqiptare u kundërshtua fort nga shqiptaret. Vatra shprehej kategorikisht kundër vendimit të Fuqive të Mëdha, e cila shprehte pakënaqësitë me organizimin e protestave dhe pati shkrime të shumta në shtypin periodik të gazetës Dielli.

Me fillimin e luftës së Parë Botërore dukej sikur politika amerikane nuk po interesohej për të drejtat e popujve të shtypur, ndërsa me hyrjen e saj në luftë ngjallte shpresa se kjo fuqi e madhe do të sillte ndryshime në spektrin e gjere gjeopolitik dhe në marrëdhëniet ndërkombëtare. Në vitin 1917 Ministri i Marinës së SHBA i bënte thirrje Vatrës të organizojë diasporën shqiptare të Amerikës për të dërguar marinarë shqiptare në flotën e Adriatikut. Shqiptaret iu përgjigjën pozitivisht thirrjes së ministrit. Në një telegram dërguar presidentit amerikan, në emër të 60 000 shqiptareve që jetonin në Amerikë, Kol Tramara, i deklaronte solemnisht se shqiptaret “do ta quajnë për nder të luftojnë për njerëzinë, lirinë, qytetërimin dhe të drejtat e kombeve të vogla nën flamurin e lavdëruar te Amerikës”. Shqiptarët mbajtën premtimin dhe dërguan më shume se 3000 shqiptar mbi baza vullnetare dhe iu bashkuan ushtrisë amerikane. Shqiptaret pohonin që ky qëndrim është në përputhje me interesat kombëtare dhe e gjykonin se ishte një mundësi e mirë për të ndihmuar Shqipërinë dhe Amerikën, si dhe për të dëshmuar se janë në anën e amerikanëve.

Me datën 15 mars 1918, Federata Vatra i dërgoi një telegram presidentit të Amerikës, Woodrow Wilson lidhur me protektoratin italian mbi Shqipërinë. Telegrami përshkruan situatën në Shqipëri të vitit 1918 duke marre spunto nga e shkuara historike dhe padrejtësitë që i janë bërë popullit shqiptar. AQSH, F. Shoqëritë Shqiptare në SHBA, V.1918, D. 15, fl. 1-9, citoj pjesë të telegramit: Kohë mbas kohe, pjesë të Shqipërisë janë shkëputur për të kënaqur pretendimet ushtarake të shteteve fqinje, dhe në qoftë se Konferenca e Paqes do t’i përmbahet principeve të kombësisë, atëherë duhet të ngrejë në këmbë një shtet me dinjitet të madh, me një territor më të gjerë se ky i shtetit të sotëm të Shqipërisë, duke përfshirë edhe qytetet e Prevezës, Janinës, Ohrit, Dibrës, Shkupit, Prishtinës, Mitrovicës, Pejës, Gjakovës dhe malësitë e Plavës, Gucisë, Hotit e Grudë.

Lobimi i diasporës shqiptare për të krijuar mundësi komunikimi dhe lidhje me përfaqësues të lartë në SHBA ishin të vazhdueshme. Në një letër të Kol Tromarës drejtuar Mehmet Konicës më 30 korrik 1918 nga Boston, thuhet që Fan Nolit ka zhvilluar një takim shumë të rëndësishëm me Presidentin Wilson dhe i pohonte se, citoj: “Fan Noli u takua me Presidentin Wilson në bordin e anijes “May flower” më 4 korrik 1918, duke qenë i ftuar si përfaqësues i të gjithë shqiptarëve të Amerikës për të shoqëruar Presidentin në varrin e G. Washingtonit. Ai pati rastin të fliste më se njëherë me Presidentin rreth Shqipërisë. Presidenti Wilson e dëgjoi atë me dashamirësi e interes dhe i tha: “Unë do të jem një zë në Kongresin e ardhshëm të Paqes dhe do të përdor atë për të mirë të Shqipërisë”.

Po ashtu, një tjetër bisede e rëndësishme në interes të çështjes kombëtare është takimi i Fan Nolit me ish-presidentit e SHBA, Roosvelt. Më 25 korrik 1918, Noli pati një bisedë të gjatë me ish presidentin Roosvelt në Klubin Harward të New York-ut. Kolonel Roosvelt i dha këtë mesazh për shqiptarët: “Unë besoj se Pavarësia e Shqipërisë mund të rivendoset nën proteksionin e garancinë e përbashkët të Amerikës, Anglisë, Francës. Unë do të jem i gëzuar sikur të bëja ndonjë gjë që është në dorën time për të arritur këtë rezultat”.

Vatra arriti të organizojë dhe dërgoi një delegacion për në Evrope në prag të Konferencës së Paqes të mbajtur në Paris. Shqiptarët synonin të arrinin të mbronin tërësinë territoriale të tokave shqiptare. Shpresohej se ShBA do të ishte një mike pajtuese midis të gjithë kombeve ballkanike, të gatshme për konflikte dhe pas një periudhe të caktuar do të krijonte mundësinë e përcaktimit të kufijve në Ballkan në bazë të parimit të etnive dhe të vetëvendosjes.

Konferenca e Versajës, organizuar prej 18 janar 1919 – 21 janar 1920 kishte qellim shuarjen e konflikteve me moton dhënia fund e gjendjes së luftës midis palëve të konfrontuara. Konferenca që në fillim u kthye në arenë debatesh midis vetë fuqive fituese për shkak të ndarjes së përfitimeve. Në këto rrethana Shqipëria ishte vendi që rrezikonte copëtimin. Kuvendi i mbledhur në Paris ishte për të vendosur fatet e popujve dhe të territoreve,i cili ndiqej me interes të madh. Pra, fatet e kombeve te vogla, ishin në dore të të mëdhenjve. Përsa i përket diskutimeve të çështjes së Adriatikut dhe rreth Shqipërisë, presidenti Wilson shprehej se memorandumi “ruan në një masë të gjerë unitetin e shtetit shqiptar” kurse kompromisi i 14 janarit “e ndan popullin shqiptar midis tri fuqive te huaja”. Ndërhyrjeve SHBA me qëndrimin e vendosur të presidentit Wilson, i detyroi aleatët evropian të tërhiqen dhe rezultoi shpëtimtare për shtetin shqiptar.

Përfaqësues të Vatres në Amerikë, me në krye Kosto Cekrezin ishin në kontakte të vazhdueshme me senatin amerikan, me Departamentin e Shtetit dhe me personalitete te ndryshme politike amerikane.

27 marsi i vitit 1920 është një date e rëndësishme për marrëdhëniet shqiptaro amerikane, ndonëse Shqipëria nuk kishte zyrtarizuar marrëdhëniet diplomatike dypalëshe me ShBA. Për here të parë emërohet një përfaqësues i Shqipërisë, një komisioner pranë departamentit te shtetit, (edhe pse nuk kishim marrëdhënie zyrtare diplomatike). Ky ishte një sukses i madhe politik, në te cilin Vatra ishte kontribuues kryesor për emërimin ne ketë post te rëndësishëm. Komisioneri shqiptar i kërkonte qeverisë Amerikane: njohjen e pavarësisë dhe vendosjen e marrëdhënieve diplomatike midis dy vendeve. Shqiptarët përpiqeshin të bindnin qeverinë amerikane dhe shefin e diplomacisë amerikane për vendimet e Kongresit Kombëtar të Lushnjës që përfaqëson vullnetin e palëkundur të popullit shqiptar në harmoni të përcaktimit të SHBA në favor të pavarësisë së Shqipërisë dhe me vendosmërinë e Presidentit Wilson që e shpëtoi Shqipërinë nga copëtimi.

Pas kongresit te Lushnjës, i cili u mbajt në janar të vitit 1920, Vatra i përqendroi objektivin e saj për njohjen e qeverisë shqiptare nga Departamenti i shtetit.

Një tjetër takim i rëndësishëm me përqendrim të institucionalizimit të Shqipërisë me ShBA ishte takimi i Kosto Cekrezit me sekretarin Amerikan të Shtetit, më 7 prill 1920 ku i kërkonin përkrahje në konsolidimin e shtetit shqiptar nga pala institucionale amerikane.

Sekretari Amerikan i Shtetit, Colby i deklaronte Cekrezit se duhet të presim dhe pak kohë për njohjen. Takimet vijonin të ishin pjesë e agjendës së përfaqësueseve shqiptarë me përfaqësues të larte mund të citohet takimi me sekretarin e Presidentit, Timulty; drejtorin e punëve të Ballkanit W. D Robbins etj… në vijimësi të takimit, Cekrezi mori përgjigje pozitive nga Robbinson ku i deklaroi se çështja e njohjes “ u vu në udhë nga ana e tij sipas vijave të përgjithshme dhe se ishte përgatitur memorandumi, me anë të cilit i rekomandohet Sekretarit të Shtetit njohjen e Shqipërisë”.

Vatra me diasporën shqiptare ishin të përqendruar për shpëtimin e Shqipërisë nga copëtimi dhe njohjen e Tiranës zyrtare nga Shtetet e Bashkuara te Amerikës. Duhet theksuar se, Shqipëria ishte vend i panjohur për popullin amerikan, por falë lobimeve e takimeve me përfaqësues të larte të Shtetit Amerikan, ata arritën të jenë një zë i fuqishëm për interesa kombëtare. Përpjekjet për njohjen e Tiranes zyrtare dhe vendosjen e marrëdhënieve diplomatike janë një rezultat konkret dhe patën rendësi të veçantë për të prezantuar çështjen shqiptare në Departamentin e Shtetit dhe për t’ju bërë të njohur opinionit publik amerikan nëpërmjet medieve dhe më gjerë. Bashkëpunimi dhe investimi i diasporës shqiptare me në krye Federatën Pan-shqiptare “Vatra” ishte aktor kryesor për vendosjen e marrëdhënieve institucionale me Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Sot, në ketë vit jubilar te 100 vjetorit, mund të thuhet se Vatra dha një ndihmese të madhe së bashku me diasporën shqiptare të Amerikës në interes të kombit, në ruajtjen e trashëgimisë etnike si dhe për koordimin e veprimeve të tyre përkrah të mëdhenjve. Vatra arriti të organizoje diasporën shqiptare nëpërmjet një qendre për të koordinuar nismat si një organizim unik për të përfaqësuar forcat kombëtare dhe me qellim për të ndihmuar aspiratat në ShBA dhe me gjerë. Vatra ia doli me sukses nëpërmjet bashkëpunimit midis shqiptareve dhe me kontakte te vazhdueshme me institucionet e larta amerikane duke qenë një zë i larte për mbrojtjen e të drejtave të bashkëkombësve duke ndikuar pozitivisht për të përdorur ëndrrën e lirisë në shërbim të vendit ku jetojnë dhe për ti shërbyer kombit.

Vendosja e marrëdhënieve diplomatike midis Shqipërisë mban datën 28 korrik 1922 kur shteti shqiptar sapo kishte rikonfirmuar pavarësinë e tij, pas vetos së presidentit amerikan Thomas Woodrow Wilson që vuri në Konferencën e Paqes në Paris, për t’i rikthyer pavarësinë Shqipërisë. Ky 100 vjetor shënon një prej ngjarjeve më të rëndësishme për shqiptarët në arenën ndërkombëtare si një prej pikave kulminante për diplomacinë shqiptare në vendosjen e marrëdhënieve diplomatike me ShBA. Kontributi i diasporës shqiptare në Amerike ishte mjaft i rëndësishëm gjatë këtij procesi ndërkombëtar, ku padyshim Vatra dhe vatranët ishin aktore të rëndësishëm gjate këtij procesi.