Pellumb Gorica – Page 3 – Dielli

SHPELLA E ZEZË E PËLLUMBASIT, DESTINACION TURISTIK QË NUK DUHET HUMBUR!…

December 4, 2016 by dgreca

NGA PËLLUMB GORICA/
Shpella e Zezë e Pëllumbasit është një ndër gjashtë shpellat më unikale në Europë. Flitet se është e 10 mijë vjetëve më parë, por s’dihet prej sa kohe është zbuluar, veç faktit se studiuesit e fushës speleologjike e kanë zbuluar tepër vonë këtë mrekulli natyrore shqiptare. Ajo ndodhet rreth 25 kilometra nga Tirana, në lartësitë shkëmbore të malit të Pashkasheshit, dhe në të majtë të luginës së lumit Erzen. Misteri që e rrethon po zgjon një kuriozitet të veçantë dhe përherë e më tepër po shton vizitorët. Për këtë shpellë dhe vendndodhjen e saj deri para disa vitesh askush nuk dinte për të, veç vendasve, por edhe prej tyre rrallë e kishin vizituar. Edhe pse është zbuluar vonë ka patur informacione interesante në kuadrin e gjurmëve të lashtësisë, sidomos ai i gjuhëtarit elbasanas, Kostandin Kristoforidhi.Duke iu referuar pozicionit gjeografik, Shpella e Zezë e Pëllumbasit ndodhet rreth 350 metra mbi nivelin e detit. Vetëm 20 vite më parë janë kryer studime rreth saj, duke përcaktuar disa periudha të zhvillimit njerëzor që nga neoliti, e bronzit dhe e hekurit. Nga gjetjet arkeologjike me interes janë zbulimet me vlerë të disa enëve, kocka të kafshëve e sidomos të arinjve të shpellave.

Për të shkuar tek ajo rruga kalon përmes një zone të populluar gjatë gjithë gjatësisë së saj, e ku ndihet më shumë dora e njeriut me ndërtime çlodhëse, që i kundron me tërë hollësitë. Gurgullima e lumit Erzen të shoqëron kilometra më tej dhe e ndjen thellë atë. Erzeni është një prej rrjedhave ujore më piktoreske të Shqipërisë së Mesme, që i tërheq vizitorët me shumëllojshmërinë deri në lartësitë e shpateve malore. Ndaj kënaqësitë që pret të shijosh janë të shumta, por edhe njëkohësisht ndrydhje në shpirt për Tiranën e mbuluar nga smogu.

Aty ku rruga gëlon nga trafiku i shumtë i makinave me hyrje-daljet për në Tiranë merr kthesën majtas, duke u ngjitur kodrave drejt vendbanimit të Pëllumbasit. Ai shtrihet në një hapësirë të madhe, tërësisht të hapur nën këmbët e malit të Pashkasheshit, ku ashpërsia shkëmbore e tij i qëndron si mburojë. Mali i Pashkasheshit i veshur me drurë dhe bimësi të shumtë, të bën përshtypje me pasurinë e pafundme dhe të shumëllojshme të tyre. Kush ka ardhur këtu e nuk është mrekulluar nga madhështia e tij, dhe e majave të tjera të larta: Priska dhe mali i Dajti përbri, që ngrihen si një gardh madhështor në lindje të Tiranës dhe pellgut të saj!…Nga kjo lartësi pamjet e hapësirave të largëta që sheh syri, të shfaqen si në pëllëmbë të dorës deri tutje, e të duket vetja sikur do të fluturosh i shoqëruar nën simfoninë e zërave të ndryshëm, dhe erës që hedh valle me flatra pëllumbash, nën rrezet e diellit bujarisht e ngrohtësisht, që të mbushin me gjallëri. Këtu duket se merr kuptim edhe fjala: të mbushesh me frymë, sidomos për ata që jetojmë në Tiranë. Të mungojnë fjalët për të përshkruar më shumë këtë peizazh, por të udhëtosh, jo vetëm fizikisht, edhe me pasionin për mrekullitë natyrore, është më të vërtet një kënaqësi e madhe. Udha këmbësore është tepër e ngushtë, dhe ngjitja nëpër të përpjetën e një varg kodrinash, të cilat ulen para rrjedhës gjithë dredha të Erzenit e vështirë. E mbrojtur nga parmakë druri, dhe nëpër disa valëzime shkallaresh, të ndërtuara vitet e fundit, ajo hijeshohet nga një pyll i dendur. Aty këtu ca stola prej druri të krijojnë mundësinë të qëndrosh për të bërë pushim, apo më mirë të themi të shpihesh pakëz nga lodhja e ngjitjes së mundimshme.

Në pjerrësinë shkëmbore të malit të Pashkasheshit dhe pikërisht atë më të thiktën, të murrme dhe të shpërlarë nga agjentët atmosferikë, nis hyrja e shpellës. Por, pak përtej pamjes së saj, një farë mërzitie të shkaktohet nga blana ngjyra – ngjyra emrash dhe datash të shkruara prej vizitorësh të papërgjegjshëm. Zhgarravinat mbi monumentet natyrore dhe historike janë një mungesë e theksuar kulture! Si kudo në Shqipëri kjo është kthyer në një fenomen shqetësues, dhe një realitet i zymtë, i cili fatkeqësisht po vazhdon të dëmtojë jo pak vlera të papërsëritshme të natyrës dhe lashtësisë tonë.

Shpella e Zezë e Pëllumbasit shtrihet në një thellësi prej 300 m (e eksploruar) dhe të tërheq vëmendjen me ndërtimin e brendshëm, të ngjashëm me thellësinë e një galerie të stërmadhe miniere. Që në hyrje përfshihesh nga gjithë ato emocione dhe para syve me zemër i mbledh ato. Siç do të shohësh më tutje ajo të fut në një botë misteresh, të një ndjesie ndryshe, ku mendimet kthjellohen e humbasin në hapësirën e pafundme të përfytyrimeve. Elektrikët e dorës çajnë errësirën, dhe i zhytur për ta eksploruar atë ecën lehtë nën impresionet e pamjeve dhe të freskisë së ajrit të lagësht. Në thellësi duhma e lagështirës të zë frymën, dhe heshtja thyhet nga hapat e kujdesshëm, shushurimat e turbullta të lakuriqëve të natës, dhe pikave të ujit më kumbuese që bien nga tavani shkëmbor. Udhërrëfyesi ynë, që i njeh kalimet kaq mirë, na tregon udhën nëpër kënde të panumërta ku vështron stalagmite dhe stalaktite gjithfarë formash, dikur të shumta, por sipas banorëve të Pëllumbasit janë dëmtuar nga njerëzit. Interesante janë gropat në dysheme, por edhe tavani i shpellës me togëzimet gëlqerore të gurëzuara, dhe me trajta të çuditshme gjeometrike. Më tej shfaqen si skulptura të gdhendura prej shekujsh, kolonat, ku më shumë e ku më pak janë ruajtur nga dëmtimet.
Shpella e e Zezë e Pëllumbasit është një nga mrekullitë e natyrës këtu, pasi kjo zonë ka dhe shumë të tjera, që përbëjnë pjesën më interesante, jo vetëm për një adhurues të natyrës, por edhe për një vizitor të thjeshtë. Na mbetet vetëm t’i admirojmë e sigurisht t’i fotografojmë ato, për t ua bërë të njohur të tjerëve. Shpella e Zezë e Pëllumbasit, sa afër dhe sa e panjohur për kryeqytetasit!

OHRI, QYTETI I NJË KUJTESE TË HARRUAR

November 8, 2016 by dgreca

OLYMPUS DIGITAL CAMERA — NE FOTO: Qyteti i Ohrit

Duke prekur hapsirat që shtrihen përtej kufirit të Qafë Thanës, çdokush prej nesh, që edhe pse ka udhëtuar disa herë në këtë vend provon mbresa. Jemi nisur për në Ohër, në brigjet e liqenit më piktoresk, ndaj udhëtimi ynë drejt tij është një kënaqësi më vete. Bashkëshoqëruesi ynë, Zamiri i cili sa herë që udhëton drejt Ohrit e pushton një ndjesi e madhe kënaqësie dhe padurimi, për të shkuar sa më shpejt atje. Kështu duke shkelur vende me histori, orët kaluan në biseda, zbavitje, shëtitje që e bën udhëtimin të gëzueshëm e të paharrueshëm. Ne do të rrëfejmë ca nga ca më poshtë, ku syri e shpirti e ndjen të bukurën, hijeshinë, kulturën, vlerat, dhe dhimbjen e harresës historike, si dhe ato që e ndryshuan atë kohë, por pesha e tyre bie mbi të gjithë ne, mbi brezat e sotëm dhe ata që vijnë.
Në Ohër peizazhet janë kartolinat më të këndëshme të qytetit, ndjesia e parë dhe e drejtpërdrejtë e tij dhe ato të vijnë pranë plot magji e mrekulli, ashtu siç është ky qytet. Për këtë ai është preferuar nga një lëvizje turistike përherë në rritje.Liqeni shtrihet me madhështinë e tij që nga prehistoria. Të eturit për tokë e ujëra e copëzuan atë. Ofshan i gjori liqen në shekuj, s’duron dot, kur në dy a më shumë gjuhë, ia lexojnë emrin e tij të ndryshëm. Kë emër më thonë!? Belbëzimet kthyer në valë nanuriten me bukurinë që ka.Ohri është në vetvete një mrekulli me ndërthurjen magjike të liqenit, qytetit, malit, e këto të pushtojnë emocionalisht.Tej në lindje, brezi madhështor i malit të Galiçicës, që ngrihet në një lartësi prej 2255 metra, duket sikur takohet me qiellin. Ai shndërit në diell me nuancat e natyrës e harlisjen e thellë të gjelbërimit dhe kjo është një tjetër shenjë e cila u thotë mysafirëve: Mirseardhët!
Histori që meriton të shfletohet
Është e natyrshme joshja, për të mësuar më shumë për historinë e Ohrit.Por sado që bëhesh kureshtar, pezmatohesh nga historia e lashtë, dhe e zbehur shqiptare.Heshtja dhe pluhuri i harresës së detyruar, duket sikur i ka mbuluar vlerat e këtij qyteti.Të dhënat historike janë baza e gjenezës, dhe kur historia hesht për të vërtetat, i deformon ato, e kur shkruhet e pabazuar e me interesa nacionaliste, ajo e fsheh qëllimisht shkëlqimin e saj të shëndritshëm, të këtij vendbanimi të lashtë. Banorët shqiptarë të Ohrit, edhe pse pakicë, krenohen me trashëgiminë shekullore,e cila është lënë në harresë si një këngë e pa shkruar në pentagramin e historisë. Jetojnë këtu në këtë bukuri që e ka falë natyra, por të trishtuar, kur reliket e historisë së lashtë të qytetit, që flasin shqip po fshihen nga kujtesa. I ngjeshur mes kësaj heshtje harrimi të kohëve të lavdishme, të pështjelluara pas perdeve të errëta të tyre, dallgët janë përplasur pamëshirshëm në bregun e tij, sa as një rreze dielli nuk po i bën dritë.
Ohri, si gjithë qytetet, e ka një histori të tijën, të madhe, të shkruar e të pashkruar.Një histori të larmishme e të paqëndrueshme me ngjarje të shumta, dhe dëshmi të pakundërshtueshme, që vërtetojnë mjaft fakte, për të cilat, studiuesit duhet ta thonë me forcën e fjalës, edhe pse ajo nuk ka munguar.Albanologë dhe qartësia e tyre, kanë mundësuar të përcjellin tek mentaliteti njerëzor historinë e Ohrit, duke ndriçuar thesaret e gjenezës sonë, të mbetur në hije. Ata kanë zbuluar shumë gjurmë ekzistence të kulturës ilire, që hedhin dritë me evoluimin e saj në shekuj,si një çertifikatë e moçme e këtyre trojeve. Ato të bëjnë me dije, të venë në mendime dhe punë kërkuese studimore të mëtejshme, për të depërtuar në tërë dimensionin e së shkuarës me argumente, duke zbutur ashpërsinë e urrejtjes me përmasat e tmerrshme, të gllabërimit të trashëgimisë sonë.Dihet se të gjitha i kanë përvehtësuar të tjerët, duke krijuar kështu shtete artificiale nga Iliria e lashtë.Ohri ka një mbijetesë mijëravjeçarësh.Ai është vendbanim ilir i fisit të Enkeleasëve, të lashtësisë, tashmë të njohur me emrin Lyhnidos. Nuk është rasti më shumë të shkruajmë për këto thesare me plot të panjohura, por,që hulumtimi i mëtejshën duhet të marrë përmasat pa i humbur ato. Në Ohër, koha ka ruajtur një pjesë të gjurmëve të hershme me pasuri historike, të fshehura thellë në gji të natyrës, edhe pse njeriu e natyra janë një binom i pandalshëm në fenomenet shkatrrimtare. Gjurmët më të hershme,të zbuluara këtu, i përkasin periudhave të shoqërisë njerëzore, të neolitit, e që përfaqësohen sot në muzeun e Ujit, në perferi të Ohrit, në brigjet e Liqenit, ose siç njihet ndryshe: Gjiri i kockave. Këto dëshmi me rëndësi për lashtësinë e këtyre trojeve tregojnë se këtu jeta ka qenë e zhvilluar.Ndërkaq, ndihesh po kaq i interesuar të mësosh më shumë për vazhdimësinë e jetës këtu, dhe për morinë e ngjarjeve përshtyplënëse në kohëra.Shekujt rendën dhe evoluan me hapa gjigande duke sjellë ndryshime rrënjësore të kufijëve.Nga furtunat e stepave, lukunitë e ardhacakëve, gëlltisnin kësisoj troje, artin, kulturën, historinë, të zhduknin thesaret e të çrrënjosnin gjithçka nga lashtësia e tij, duke krijuar një perandori të re dhe botkuptim e tyre.Qiellin e kaltër, si një korb i zi, retë e zezonin në fushata të shenjta dhe mjegulla që herë tkurreshin e herë zgjeroheshin.Me pozicionin e përshtatshëm, Ohri ishte përherë në lakmi të pushtuesve romakë, bullgarë, normadë, turq, të cilët tinëzisht dhe mizorisht i fshihnin gjurmët e lashtësisë me shkatërrime.Një popull vdes kur nuk ka histori, dhe i zhduken rrënjët e thella në shekuj.Por një gjë është më se e vërtetë që, banorëve shqiptarë të Ohrit, historikisht, prej padrejtësive të kohës, pushtuesve, shtypjes, diskriminimit u është mohuar e vërteta e historisë. Mëson më tej, se në shekullin e X, i pushtuar nga bullgarët mori emrin Ohrid, që shpjegohet si vend ″mbi kodër″. Ohri është quajtur edhe Ahras, e këtë e vërtetojnë drunjtë e shumtë të ahut.Ai ka qenë në shekuj vatër e atdhetarizmit me ngjarje të spikatura.Aty kanë lindur, jetuar e luftuar burra, që e vërteta e tyre sado ndryshe të ketë qënë duhet paraqitur ashtu siç është.Ohri ishte qendër e principatës arbërore të Gropajve, e shtrirë nga Dibra, Struga, Ohri deri në Pogradec. Historianët sllavo -maqedonas të Ohrit me kryeneçësinë e tyre, nuk duhet të ngrenë supet përpjetë e të mos harrojnë figurat e tij në kohëra, të kësaj familje si: Andrea Gropa, Pal Gropa, Zaharija Gropa, që në shekujt e XIII-XIV ishin sundimtare të tij. Pas vdekjes së Gjergj Kastriotit, e ripushtimit turk, një pjesë e tyre u largua në krahina të tjera. Është interesante të përmendim gjithashtu, se Ohri u bë simbol i qendresës kundër osmanëve turq, e ku janë zhvilluar luftime të ashpra në kohën e Gjergj Kastriotit. Ohri është i njohur në Rilindjen Kombëtare Shqiptare, dhe vendlindja e figurave të pavarësisë: Dervish Himës, Hamdi bej Ohrit, Zuhdi bej Ohrit, protagonistë në kohën ku roli i tyre ishte aktiv, por fatkeqësisht si mjaft territore ai mbeti jashtë kufijve të tokës shqiptare më 1912. Në Ohër, historikisht dominonin shqiptarët, por sot ata janë në pakicë si shkak i rrjedhojave, që ofroi shekulli XX, dhe luftërave grabitqare ndaj territoreve shqiptare, sidomos pas vitit 1945 me politikën e famkeqit Rankoviç për spastrimin etnik.Për të i u shmangur pasojave të tjera të mëtejshme, u larguan në Turqi, por edhe në Amerikë e vendet e Europës Perëndimore, plot brengë për braktisjen. Pushtuesit, maestro të padiskutueshëm të udhës ideologjike, buzëqeshnin me dhëmbë skërmitur, duke iu kënaqur largimit të shqiptarëve, mes asaj tymnaje të errët, e të përgojuar, si një e shkuar e zymtë, nga e cila e shohim në sy hapsirën e rralluar prej tyre, edhe në asimilimin klasik të atyre që jetojnë aty. Marrveshja e Ohrit midis liderëve të Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare dhe përfaqësuesve të qeverisë maqedonase, në gusht të vitit 2001, ishte një tjetër ngjarje në historinë e këtij qyteti.Pamë lëvizje protagonistësh, të mbërthyer në ngërçin e pazgjithshëm të situatave nacionaliste, e ku roli i mëvonëshm i kësaj marrveshje me albitër ndërkombëtarët e humbi vlerën, duke lënë pas shijen e hidhur të mosrealizimit.Historia e Ohrit ka aq shumë për të treguar
Një perlë për bukurinë e syve
Para syve shtrihej panorama piktoreske e Ohrit.Sa shumë e tregon vetveten ajo, ndaj, të pushton një kënaqësi, që ndoshta pse është e tillë e ndjen thellë. Shpirti gdhend në emocione magjinë e bukurive të tilla, që janë vërtet kënaqësi dhe më tepër.Një raport emocional me të panjohurën e peisazhit të mrekullueshëm, të liqenit, që të shfaqet më befasues para syve, teksa e sodit me një vëmendje ngulmuese. Ai përhap pasqyrime të shkëlqyeshme drite mbi gjithçka, rrugët, pemët, ndërtimet, njerëzit… Përshpëritjet e valëve, si ajo e të dashuruarëve, harmonizuar me hijezimin e ngjyrës çlodhëse të tij, bashkë me retë që kalërojnë qiellit blu, atë përplasjen gjithë finesë të krahëve pulëbardha me aromën e vjeshtës, të mbushin deri në plotësi. Të përhumbur në bukuritë që shfaqen ne nuk e ndjejmë që orët që kalojnë, dhe emocionet të shtohen vazhdimisht. Endur me dëshirën për ta soditur qytetin, syri të rrok rrëke turistësh, aty ku gjenden me shumicë botikë, restorante, kafene… Në faqet e dy kodrave të Ohrit, rrugicat janë me dhjetëra e vargu i shtëpive po i tillë, të ndërtuara në brinjë, të njëra – tjetrës, si një krah i hedhur sup mbi sup. Dielli përplasej në shtëpitë e bardha plot dritë, duke shpërndarë ngrohtësi.Qyteti i shtrirë ca më poshtë me ndërtime moderne, e rreshta ndërtesash të restauruara, ndërthuret me dekorin e gjelbëruar.Kishat, që janë të shumta, të ndërtuara dhe të gdhendura nga mjeshtërit voskopojarë, të lënë përshtypje me përsosmërinë e tyre arkitekturore.Si një admirues i artit, arkitekturës, natyrës dhe së bukurës humbet mes tyre.Nëpër komplekse ndërtesash interesante, të përqëndruara me një densitet të madh, në të dyja anët e tyre gëlojnë lloj-lloj dyqanesh me suvenire dhe ormanente të ndryshme, të cilat ravijëzojnë bukurinë dhe arkitekturën e qytetit, traditën dhe të sotmen.Fryte të mendjes dhe punës njerëzore janë edhe restorantet e gatimeve tradicionale, që ndër shqiptarët ishte më e theksuar.Gjëja e parë që të bie në sy është rregulli, pastërtia, kultura.Në një nga lagjet e vjetra, Çinari, ku banojnë shqiptarët, të tërheq vëmëndjen një rrap shumëvjeçar me trung të trashë e kurorë të madhe gjelbërimi.Jo shumë larg tij një pazar tradicional i një zejtarie autentike, gumzhinte nga turistët.Më tutje statujat e shenjtorëve mbushin sheshet dhe parqet e qytetit me dimesione të ndryshme e mbishkrime cirilike. Një tendecë e qëllimshme kjo,që të zmadhojnë historinë e tyre sllavo-maqedonase. Në majë të njërës nga kodrat dominon kalaja e Samoilit, e cila është pjesa tjetër, që i shton pamjen mahnitëse qytetit.Një rrugicë dredha – dredha, e shtruar me kalldrëm, dhe që gjarpëronte kodrës të shpinte atje. I josh vizitorët ajo, me muret e larta dhe kur i prek ato, padashur futesh në labirinthet e ngjarjeve antike aq të padeshifruara. Koha, kjo shkatrrimtare e madhe ka mbuluar me pluhurin e harresës lashtësinë e saj dhe histori të largëta, e aq më shumë të pathënat, e të vërtetat.Ajo i përket shekullit të IV (prk), por restaurimi, tashmë me ndjesinë e krijimit të madhështisë pushtuese, të shfaqet sikur është ndërtuar edhe njëherë nga e para me një veshje të papërshtatshme.Historia shumë herë ndodh nga shndërrimi i një vendi nga situata e dëshmi të kësaj qenësie, nga gurët, mënyra e ndërtimit të tyre.Ecim territorit të saj, aty ku koha, ngjarjet, luftërat, jeta kanë lënë gjurmë dhe që evokojnë histori.Kujtesa e ngjarjeve të ngacmon mendimet, dhe përfytyrimet gjejnë ca udhë të largëta.Vijnë ato nga thellësia e shekujve me zëra dhe kumte që tingëllojnë në vringëllimat e shpatave, rëndesat e parzmoreve e shkëlqimin e stemave.Furia e erërave të ftohta trazonin valët e bregu të kaltër, por heshtja e gjatë e shkrinte dëborën e pastër.Të duket se këtu takon Mbretin ilir, Bardhylin apo të birin, Klitin me vështrimin krenar, përhumbur diku tutje, mbi liqen, dhe luftëtarët ilirë, që me flakëdrite ndriçonin fortesën e enkeleasëve.E tretim shikimin në liqen dhe malet rrotull tij, prej frëngjive dhe kullave katrore. Malit të lartë të Galiçicës i dallon qartë jo vetëm konturet, por edhe gjelbërimin e thellë. Re të bardha si copëza çarçafësh shpoheshin nga rrezet depërtuese të diellit, që shkëlqenin në liqen.Nën këtë prarim, kjo pamje mangjepse të bënte më romantik se ç’duhet.
* * *

Një udhëtim i bukur lë mbresa kur përballesh me natyrën e gjallë që të shoqëron ngadalë.Një nga bukuritë e këtij udhëtimi është Shën Nauni. Sigurisht,nuk mund të largohemi pa marrë me vehte edhe përshtypjet e vizitës atje. Gëzimi i këtij udhëtimi, shtohet tek ndjekim gjarpërimet e rrugës me sytë e ngulur peizazheve pas çdo kthese. Rrugëtojmë nëpër pyje të dendura,plot me peizazhe të thyera, por të bukura, të cilat fshehin mrekullisht ndërtimet rrëzë shpateve, e që varen buzë liqenit. Sodit pamjet me dëshirën të fiksojmë në celuloid të veçantat mikpritëse.Era luante me majat e larta të pemëve.Të freskon magjia e saj që fryn lehtë, magji vjeshte, e këndëshme.Pas kilometrash të pyllëzuara, nën shkëlqimin e rrezeve të diellit në perëndim, Shën Nauni, buzë liqenit në një kodrinë, i rrethuar nga uji e gjelbërimi dhe objekte adhurimi e peligrinazhi për mijëra vizitorë, të shfaqet si mpleksje midis ëndrrës dhe reales.Shën Nauni është një manastir i pagëzuar me emrin e teologut të ditur, Naunit, i cili kishte shërbyer këtu. Me godina të ç’ngjyrosura nga koha, muret e pikturuara me zbukurime të ndryshme kishtare,dhe të zverdhura, shenjtorët e kupolat e dekoruara me motive ëngjëllore kanë një pamje tërheqëse, ku shpirti të humbet në mistikën e tyre. Ndaj, kushdo që vjen këtu e nderon këtë vend të shenjte, një perlë që dora arkitekte e Zotit e ka krijuar kaq mjeshtërisht dhe kaq hyjnore. E kaluara edhe këtu ka lënë gjurmë.Ai dikur ishte territori ynë, i dhuruar fatkeqësisht nga mbreti Zog, Jugosllavisë si kompesim nderesh kur erdhi në pushtet.Ecim dhe bisedojmë, duke u bërë shijues të një mrekullie të veçantë, me vështrim të kthjellët në horizontin e përflakur nga retë e ndezura, dhe diellin që lëshon reflekse mbi valët.Një fllad i lehtë valët i përplaste në breg të liqenit e të shpupuriste flokët.Uji i ftohtë dhe gjarpërues, që gurgullonte nga thellësitë e lartësive të vargmalit kishte intersante një dukuri, që të jepte të tjera emocione.Pranë një ure druri, adhuruesit praktikonin ritin e hedhjes së monellave në ujë, të cilat qëndronin aty e shkëlqenin nga rrjedha e pastër e tij.Bëhet fjalë për një rit të veçantë, që shumë vizitorë që vijnë këtu e çmonin aq shumë. Sipas një legjende, një bari i vogël nga Shën Nauni punonte në liqenet e Prespës tek një prift. Liqenet e Prespës kanë lidhje nëntoksore ujërash, të cilat ushqejnë liqenin e Ohrit.Bariu, ndërmjet këtyre ujërave u dërgonte familjes së tij të varfër çdo javë nga një qengj, të cilin e fuste në një thes, dhe ata e prisnin aty në Shën Naun.Një ditë prifti dyshon dhe e pyet pse po pakësohet bagëtia?Bariu i përgjigjet, ndoshta i sulmojnë kafshët e egra në mal.Prifti e ruan dhe e sheh veprimin e dërgimit të qengjit në ujrat nëntokësorë të Prespës.Kur vjen java tjetër, ai e vret bariun dhe e fut në thes trupin e tij në vënd të qengjit, duke e hedhur në ujrat nëntokësor.Të afërmit e djalit prisnin qengjin e radhës, por gjetën trupin e djalit. Që nga ajo kohë ky vend ka mbetur i shenjtë e njerëzia hedhin monella në kujtim të bariut. Heshtim për pak çaste për të kërkuar fjalët që ndjejmë pas rrëfimit të kësaj legjende nga bashkudhëtari ynë, Zamiri.Pemët e larta, uji i gjelbër, që reflektohet në sfondin plot dritë të dhurojnë një ndenjë qetesie, dhe kjo të bën të mendoje se po jeton një përrallë. Është kaq bukur sa mbetesh pa fjalë. Por, kënaqësisë i shtohehen edhe spektaklet e mrekullushme të fazanëve dhe mjelmave, aty ku uji formonte disa liqene të vegjël, që gurgullimën e kristalartë, e vijonin qetësisht në liqen.

* * *

Përsëri në udhë, po tani atë të kthimit. Përballë konturohet Pogradeci dhe plazhet e tij, por ne jemi akoma nën peshën e impresioneve tona.Vështrimin herë pas here e rikthejmë mbi tokën që lamë pas. Dielli, shfaqet në mes reve të bardha,tek perëndon i zhytur në horizont pas maleve. Por valëzat e liqenit nëpër pllaquritjet sikur kërcejnë një vals në muzg. Zhurma e motorrit të makinës që mbushte zbraztësinë e pamatë të tyre karakteristike mbytej nga tinguj kënge.

NJË KALA ILIRE, QË “DREMIT” NË HARRESË

October 7, 2016 by dgreca

KULLA E KAMUNAUT, NJË KALA ILIRE, QË “DREMIT” NË HARRESË/

PËLLUMB GORICA/

Krahina e Sulovës shtrihet në jug të Shqipërisë, në këmbët e shtatores Tomorr, malit të perëndive. Thepisjet e tij thyhen në kodrat shkëmbore të Sulovës. Ajo shquhet për pasuritë e pashtershme kulturore, arkeologjike nëntokësore, dhe mbitokësore, që nga thellësia e kohërave antike me dëshmi si Kulla e Kamunaut, kalaja e Irmajt, qyteti antik i Kodrionit, nëndega jugore e rrugës Egnatia, Kalaja e Qafës, Bazilika dhe vendbanimi mesjetar i Klosit etj. Në rrjedhën e përzier të shekujve një pjesë e tyre deri në ditët e sotme janë shkatërruar, ose janë duke u zhdukur plotësisht. Kjo mjegull e bën të vështirë qartësinë e ndërtimeve dhe rëndësinë e tyre, por që përbëjnë një material me mjaft interes njohës për historinë tonë antike. Ndaj të evidentohen më shumë vlerat e humbura ose pak të njohura të kësaj krahine me pasuritë tepër të rralla, edhe atyre që nuk kanë mundur t’i rezistojnë kohërave të egërsuara nëpër shekuj, të cilat kanë vepruar barbarisht, duke larguar pluhurin e rënë mbi to. Së toku me objektetet e lashta, edhe legjendat e misteret e tyre që gëlojnë anëkënd, duhen zbardhur e zbuluar në zhbirimet e thënieve dhe konkluzioneve shkencore për historinë, që na bën të ndihemi pse jo edhe krenarë. Të dhënat historike janë baza kryesore, sepse pa to historia nuk ekziston. Një prej dëshmive më interesante në këtë krahinë, Kulla e Kamunaut, një kala ilire, si vendbanimi më i hershëm në Sulovë, që “dremit” prej shekujsh, e lënë në harresë, mund të mbetet zgjuar në çdo kohë

Kulla e Kamunaut i kalon një nga një shekujt, dhe është një copëz e historisë sonë të lashtë ilire. Sa interesante për vlerat do të ishte për kureshtarët me kërshëri jo të zakontë për të mësuar rreth saj. Materiali i pasur arkeologjik zbuluar nga arkeologë dhe specialistë të fushave përkatëse u jep mundësinë atyre, që ndërmjet kërkimit dhe hulumtimit të fakteve të përftojnë argumente të sakta, edhe për zanafillën e kësaj kalaje ilire. Kjo kullë është e kohës antike, por emri i saj i hershëm endet në heshtjen e harruar të shekujve.

Kuptimin e sotëm të emrit të Kullës së Kamunaut disa studiues e nxjerrin nga bullgarishtja: Kulla e gurit; Kulla e Shkëmbit, dhe në disa raste e quajnë Kulla e Petras. Në përgjithësi toponimia e kësaj krahine, si gjithë krahinat rrotull saj, kërkon shpjegime më të studiuara, sepse dyndjet shekullore të ardhacakëve me forcën e vendimeve zyrtare të pushtetit ushtarak e administrative vendosën emërtimet e tyre. Kjo forcon mendimin e mësipërm se prirja e tyre ishte tjetërsimi i emërtesave të toponimeve. Një pjesë mjaft e madhe u ndërruan me pagëzime sllave. Ndaj duhet ndjekur edhe linja e emërtimeve popullore për t’ju afruar të vërtetës. Pa hyrë në shpjegime më të thella etimiologjike të fjalës, ky emërvend ka diçka interesante. Me ndryshimet fonetike është toponimi Kulë, që prej saj e merr emrin edhe kodra, qafa, rruga këmbësore që kalon aty afër. Por edhe moria e toponimeve të tjera rrotull saj, të cilat padyshim mbartin histori, të mbetur në kujtesën e kohës si: Kalaj, Mertelena, Gjimolla, Zhavur, Lumarake, Vilëza, Guri i Bletës, Shorra, Qyraze, Murza, Bokafet, Muzga, Gjeduda, Dardalush, Gomrri, Dardalilaj etj.

Kodra ku ndodhet Kulla e Kamuaut shfaqet si piramidë, tipike zotëruese dhe majë të sheshtë, si një kështjellë natyrore e përshtatshme për t’u mbrojtur nga çdo rrezik, ndonëse lartësia e saj nuk i kalon të 500 m. Ndërtimi i Kullës së Kamunaut në këtë pozitë të lartësuar ka edhe një veçori orientuese. Kjo kodër ka disa taraca të valëzuara, që përfundojnë qindra metra më poshtë atje ku derdhet një lumë i vogël.Bashkëlidhje me të qëndron vargu shkëmbor i lartësive të Sulovës, të cilat njihen Gorica, me hamendësime të ndonjë prirje tronditjesh gjeologjike të ndodhura në kohëra tepër të hershme, që nuk i kalojnë 811m. Ato të shtrira në kufijtë lindor të luginës së Devollit me një pozicion dominues, dhe që shërbejnë si fortesa natyrore, sot të zhveshura nga vegjetacioni, por se nuk ka qënë kështu, të mbuluar nga drurë shekullorë lisi sa nuk dukej rrezja e diellit kur kaloje. Mjafton të qëndrosh pak çaste aty e të vështrosh gjithë këto peisazhe, që të sjellin kënaqësi, e mburr panoramën, ajrin e pastër, qetësinë paqsore të luginës së Devollit, dikur në lashtësi një fushë moçalore dhe një rrugëkalim udhëtarësh e ushtrish. Por nga lartësia e saj ke në pëllëmbë të dorës një vijimësi fushash, kodrash, malesh, qytetesh e krahinash të tjera. Kushdo mund të pyes: Këto bukuri që ka krijuar natyra – sa të zot jemi ne t’i ruajmë. Sepse konfiguracioni i saj po pëson ndryshime si pasojë e zhveshjes nga drurët dhe gërryerjet që i bëhen materialeve të gurta.

Këto pamje shkëmbore kanë një konfiguracion interesant me thepisje, rrjedha uji që derdhen në lumin Devoll, dhe shpella. Ato kanë disa dukuri ku shpesh hyrjet janë të vogla, por edhe të thelluara në ndarje, ndërsa brenda tyre zgjerohen me përmasa të tilla, aq sa mund të strehohen disa njerëz dhe kafshë. Shpellat të afrojnë interes njohës për tregimet mitologjike fatlena të mjekëve apo priftërinjve, që i shfrytëzonin për peligrinët, të cilët vinin për të kërkuar zgjidhje për ëndrrat e shqetësimet e njerëzve të tyre. Ishin priftërinjtë e Dodonës që quheshin Selloi, të cilët janë përshkruar nga Homeri si njerëz që jetonin shpellave e flinin shtrirë në tokë, dhe që vepronin sipas një riti të lashtë pagan, duke lexuar kraharorin e shpendëve e shpatullat e kafshëve. Tek qasja në brendësi të shpellave ke një ndjesi të frikshme nga historitë e treguara. Aty nuk shquan shenja jete, se ndoshta koha mund t’i ketë zhdukur, por legjendat e thurura me mistikën e tyre tregojnë për gjurmë të Dodonës pellazgjike. Për këto shpella nuk është bërë asnjë studim, e që duhet një shtysë e studiuesve spelologë të hulumtojnë, për të vërtetuar rreth legjendave të lashta.

Shpalosja interesante e natyrës së kësaj krahine e kanë bërë që të preferohet në periudhat më të lashta për të ndërtuar kala të fortifikuara.

E pamundur të shprehemi më shumë për shtrirjen, megjithëse në një terren të mbuluara nga ferrat, shkurret e barishtet, Kulla e Kamunaut shfaqet në grumbuj gurësh të shpërndarë dhe fragmente qeramike. Përpara këtyre tabllove që të kujtojnë një shkatërrim sikur ka rënë tërmet e ka rrafshuar gjithçka, shpirti të proteston e të revoltohet.Veç ndjen emocion për lashtësinë e saj që është lënë në harresë për t’u kthyer në gërmadhë. Tashmë gjithçka që ka mbetur prej kësaj kulle antike, është si një turrë rrënojash rrafsh me tokën, duke mos të dhënë si duhet idenë se çfarë ka qënë, ndaj duhet një forcë e madhe perceptimi e përfytyrimi për të hedhur dritë, që dikur këtu ka qënë një kala ilire, e një periudhe të hershme historike. Ne, me një ekip televizioni ku realizuam një dokumentar historik hodhëm sytë përreth për të gjetur më shumë se këto rrënoja e të bënim që të flisnin. Mbeturinat e gurëve rrënojë të shpërndarë mbi majën e kodrës dhe në pjerrësinë e saj, që mund të jenë të shkatërruara në kohëra, e vërtetojnë faktin që kemi të bëjmë me një fortifikim antik. Muret në ca fragmente të degraduara, të punuar thjesht me gur nga shtresat shkëmbore deri vonë kanë qënë të plota, por më pas janë marrë nga banorët e zonës për ndërtime të ndryshme. Një fakt domethënës është se aty herë pas here janë gjetur objekte arkeologjike gjatë gërmimeve të bëra nga banorët, dhe pak fragmente qeramike e enë shtëpiake, që kanë vlera të veçanta. Pak metra larg saj gjatë punimeve për hapjen e një rruge është zbuluar një ujësjellës me materiale qeramike. Le të sjellim këtu dëshminë e zbuluar vitet e fundit, një plumbçe qemamike që paraqet interes si gjetje në gjëndje të mirë, e cila mbart vlera të veçanta, dhe që të ngacmon kureshtjen për të gërmuar më shumë.

Nisur nga këto fakte të pakundërshtueshme, pozicionin e përzgjedhur, mënyrën e ndërtimit, ku duhen hedhur gjykime mbi teknikën e ndërtimit, (gjurmët që ruan sot nuk janë të mjaftueshme për të gjykuar rreth arkitekturës), ne gjejmë elementë që e përcaktojnë qartë datimin e saj, edhe pse rete e zeza të së kaluarës e kanë errësuar atë. Me të drejtën e njohjes dinjitoze të historisë ndërmjet objekteve arkeologjike të krahinës së Sulovës e më gjerë, kërkimet e studiuesëve mendoj se duhen shtrirë më tej. Sepse, gjithësesi dhe gjithëherë ajo është brumi, sidomos për brezat e ardhshëm, që herët a vonë në të tatëpjetat historike sado të dhimbshme të jenë, janë dëshmia më e mirë.

Cila është historia e kësaj kalaje dhe të dhënat arkeologjike për të? Sipas hulumtimeve të arkeologëve e studiuesëve të historisë, koha dhe roli që ka patur ky objekt arkeologjik në këtë pozitë gjeografike, i përket një kulle vrojtimi të fortifikuar, të ndërtuar në shekullin e IV (para erës sonë). Është me vend që t’i referohemi atyre se kjo kala antike është shfaqur në burimet antike si kullë dominuese, e cila kontrollonte një degë jugore të rrugës Egnatia, që vinte nga Ultësira bregdetare, Apollonia. Ajo zinte një vend kyç në këtë rrugëkalim, dhe ‘‘është ndërtuar në vitet 1000-400, të mijë vjeçarit të dytë para erës sonë’’.Shyqyri Demiri në botimin “Histori e shkutër e trevës së Elbasanit”, faqe 10. Studiuesi, Perikli Ikonomi në shënimet e tij jepte të dhëna për ekzistencën e një qytetërimi të lashtë në këtë krahinë. Ku thekson se: “…mbi malin Gorica, gjendet një kështjellë e lashtë. Në këtë vend ka ekzistuar edhe një faltore tepër e vjetër, por që të shkosh sot atje është e pamundur.” E më tej ai shtonte se: “ Aty gjendet edhe një shkëmb me shumë dhoma në brendësi të tij dhe me një rrugë të thellë të nëndheshme që nuk dihet ku të çon. Nuk është çudi që kjo shpellë të jetë shpella e Sellopisë së Orestiadhës, ashtu siç e ka përshkruar Mollossi te libri i tij (faqe 12. kr. I)”.

Natyrisht vendbanime të tilla të fortifikuara janë ngritur në një hap më të zhvilluar të shoqërisë prehistorike. Dëshmitë gjuhësore dhe historike dëshmojnë se në antikitet me vendosjen e marrëdhënieve skllavopronare dhe me lindjen e qyteteve hapsira gjeografike e këtij territori është banuar nga fisi ilir i Dasaretëve. Në Fjalorin Enciklopedik, Tiranë 20006, faqe 145, shkruhet: “Dasaretët fis i madh ilir, banorë të krahinës Dasaretia, që shtrihej nga pjesa perëndimore e liqenit të Ohrit, në fushën e Korçës, krahinën e Kolonjës, Devoll në Gorë, Opar, Mokërr, e deri në Berat”. Kulla e Kamunaut përmendet shpesh herë thjesht si një qëndër e fortifikuar nga shumë studius të gjuhësisë, arkeologjisë dhe historisë si Eqerem Çabej, Hsan Ceka, Aleks Buda, Gjerak Karaiskaj, Skënder Anamali, Myzafer Korkuti, Shyqyri Demiri, Neritan Ceka etj. Ajo është vizituar nga ata disa herë, por nuk i është nënshtruar thuajse aspak gërmimeve dhe studimeve të mirfillta.

Në librin ‘‘ Historia e Popullit Shqiptar’’, faqe 79 të botuar në vitin 2000 nga Akademia e Shkencave të Shqipërisë është shkruar se “… nevoja e mbrojtjes dhe e tregëtisë bën që të lindin në rrugën e komunikacionit edhe një varg vendbanimesh të vogla, të fortifikuara me funksione ushtarake e administrative, të tilla mund të konsiderohet kalaja e Xibrit në Mat, qyteza e Shamit në Kërrabë, … Kulla e Kamunaut në Sulovë, në rrugën që lidhte Ultësirën bregdetare pas Apolonisë me luginën e Devollit; të cilat gjenden pa përjashtim në të gjitha rrugët e dorës së dytë që përshkruanin truallin e vendit tonë.’’

Studiusi i arkeologjisë, Gjerak Karaiskaj në librin e tij “5000 vjet fortifikime” shkruan se: “Vendbanimi i fortifikuar ishte më karakteristik i Ilirëve”.

Edhe arkeologu Neritan Ceka në “Gjurmime arkeologjike në krahinën e Elbasanit”, faqe 110 shkruan se: “Kulla e Kamunaut ishte qëndër e fortifikuar e ngritur mbi një kodër zotëruese të luginës së Devollit në shekullin e IV (para erës sonë)”. Mendohet sipas arkeologëve se ajo mund të jetë shkatërruar në vitin168 para krishtit me rënien e shtetit Ilir kur romakët u bënë zotër të vendit (si pasojë e luftrave iliro-romake). Në ndihmë na vijnë autorët e lashtësisë. Straboni(63 p.e.s. – 19 e.s.), bën fjalë për një Iliri shumë të banuar me shumë ndërtesa dhe popullsi, gjë që në kohën e tij çdo gjë ishte shkatërruar.

Duke menduar përpara kësaj kalaje ilire pezmatohesh dhe ndihesh fajtor që s’ke mundur të bësh asgjë, si gjithë banorët e krahinës së Sulovës për të shpëtuar shkatërrimin e mëtejshëm të saj. Erozionet shekullore, siç u theksua më lart, e kanë mbuluar historinë e kësaj fortese ashtu si harresa që gradualisht po e humb këtë objekt të lashtë arkeologjik, dhe ndoshta pas disa kohësh ai do të shëndërrohet në asgjë. Ajo është një shuplakë që ne i japim me dorën tonë historisë antike. Shkatërrimi i saj ka filluar herët. Invazionet e inkursionet shumta të barbarëve, të gotëve, hunëve, etj dhe luftrat e pushtuesëve të mëvonshëm kanë bërë të tyret, duke shkatërruar e shkretuar çdo gjë që nga tempuj e monumentet, kur kalonin në qytete e qyteza, fortesa e kulla, por nuk ka më keq kur është vënë dorë mbi to nga vetë ne shqiptarët: duke ua marrë gurët për ndërtime, apo duke gëmuar fshehurazi e u vënë minat, për të gjetur ar e monedha antike. Institucionet akademike i ka kapluar një heshtje e patolërueshme dhe vrastare. Ata nuk bëjnë asgjë tjetër vetëm lehtësojnë arsyen e tyre të argumentimit të mbërthyer e jo mirëbesues, se janë me qindra kala e vende historike që kërkojnë mbrojtje e studime. Por, edhe për Kullën ilire të Kamunaut është detyrë e tyre që të tregojnë vëmëndje, dhe ta vlersojnë këtë pasuri historike, që hedh dritë mbi jetën e lashtë dhe kulturën e kësaj krahine në periudhat e hershme të ekzistencës së saj. Prandaj, për të gjitha pak a shumë kërkohet t’i përvishen punëve të mira studiuesit, restauratorët, pushtetarët për të shpëtuar atë çka ka mbetur nga ajo, dhe duke bërë gërmime për të zbuluar thesaret e për të plotësuar më mirë boshllëqet që ka për këtë objekt arkeologjik. Historia jonë ka ende nevojë për rishfletime, gërmime, studime se ndryshe brezat do të na gjykojnë për shkatërrimet dhe heshtjen.

– Ndalohet kopjimi i plotë apo i pjesshëm pa lejen e autorit.

KARABURUNI, MAGJIA QË SFIDON ARKITEKTËT

September 9, 2016 by dgreca

NGA PËLLUMB GORICA/

Udhëtimet jashtë Tiranës, në fundjavë, në gjirin e natyrës së mrekullueshme të vendit tonë, janë sa të këndshme, dhe aq mbresëlënëse, sa kur kthehesh, pavarësisht nga lodhja fizike ndjehesh i ripërtërirë, e me një ndjenjë kënaqësie brenda vehtes. Sepse në këtë vapë përvëluese të verës ka edhe ca oaze qetësie. Deti i tërheq të gjithë të pushojnë brigjeve të tij. Sidomos kur dita është e bukur e me diell, dhe e ngrohtë nën një qiell pafundësisht të kaltër, pa asnjë re, të jep mundësinë të shijosh udhëtimin drejt hapsirash të pashkelura për shumë syresh ndër ne.

Pjesë e një udhëtimi drejt Vlorës

Mëngjesi ishte tepër premtues për një udhëtim drejt natyrës dhe detit. Është një nga ato mëngjese ku e ndjen të ngrohtin, por jo atë nxehtësinë që ka gjithmon ky muaj. Pikërisht ky mot ledhatar është prova e pakundërshtueshme e një dite të re. Qyteti zgjohet nga lëvizjet njerëzore dhe nga automjetet. Të jesh, në pritje të një udhëtimi të ri në vendet turistike është emocion më vete.

Tabelat e shkruara buzë rrugës me dritën e mrekullueshme të kësaj dite të urojnë një udhëtim të mbarë. Peisazhet ndryshojnë nga ndërtimet në të dy anët e rrugës, të cilat janë tregues i shpërthimit të vrullshëm të veprimtarisë ekonomike. Katrorët e fushave, përmasat e kodrave dhe lumenjve, fshatrat e shumtë e qytetet me radhë trazohen e formojnë një qilim shumëngjyrësh, po të përvëluar nga dielli i verës. Po udhëtojmë drejt Vlorës dhe shpesh na parakalojnë makina të shumta me shpejtësi. Vlora është një qytet me një histori madhështore, që kurrë nuk i kanë munguar kontributet e saj në dobi të kombit. Por si çdo qytet, që ka të veçantën e tij, Vlora me natyrën e pacaktuar në çdo stinë, por sidomos në verë është e vizitueshme nga shumë turistë. Zhurmat e makinave që kalonin bri nesh, zërat e kalimtarëve dhe murmërima e valëve të detit e bëjnë më kumbuese ardhjen tonë,si parathënie e një çlodhje të udhëtimit prej disa orësh. Por ajo që e bën të bukur qyetetin e Vlorës është pikërisht magjia e detit. Para syve ai shtrihet i kaltër si një pasqyrë gjigande. Në horizont spikasin kodra të veshura me ullinj dhe male hijerënda, të radhitur përbri njëri- tjetrit, e të mbështjellë nga një hartë resh të bardha. Ashtu si natyra që ka krijuar kufij të pakapërcyeshëm, malet dhe deti janë kurorë dhe vlera e vaçantë e Vlorës. Drita e pastër e qiellit e bën më të qartë pamjen e tij, ndërsa një fllad i lehtë e sillte më pranë jehonën e dallgëve. Anijet e ankoruara, varkat, çadrat dhe shezllongët e bëjnë më të padurueshme dëshirën të jesh pranë tij.
Ecim nëpër rrugën transballkanike që të nxirrte andej nga preferia e qytetit. Kalojmë Ujin e ftohtë, i cili është i njohur për pamjen e tij të mrekullueshme. Është një rrugë e gjallërueshme sidomos në verë, e mbushur me ndërtime që i ngjiten faqes së kodrës. Ato kanë mbirë gjithandej buzë detit, kryesisht në pallate shumëkatëshe dhe vezulluese, afër njëra-tjetrës aq sa të zihet fryma kur kalon përbri tyre. Por akoma pa kaluar tunelin e ujit të ftohtë ndesh një trafik në pak a shumë se normalja, dhe një kaos gjithë zhurma e pluhur të rrugës.
-Çfarë po bëjnë me këtë pjesë rruge? – pyesim një burrë të moshuar kur ndalojmë për pak çaste. Por në fjalët e tij ka një frymë revoltë, e cila është përgjigje e thatë si e çdokujt kur e pyet shpejt e shpejt.
-Po e shtrojmë, pasi ka vite që po zgjerohet dhe nuk dihet se kur do mbarojë.
Ndërsa dalim nga tuneli, të rëndon shikimin dendësia e ndërtimeve me komplekse të larta, ngjitur me njeri- tjetrën buzë detit deri tej Orikumit, e shumica prej tyre hotele. Pak më tutje, në Jonufër në vazhdën e surprizave të pakëndëshme të bien në sy ndërtime pa kriter, toka e kafshuar egërsisht, ndotje dhe plehra që hidhen vend e pa vend si diçka e zakontë. Natyrisht në buzë të rri pyetja: Kur do të mbarojnë një herë e mirë këto ndërtime të nëmura ?!…
Duhet ta ruajmë natyrën nga dëmtimet e të papërgjegjshmëve dhe përfituesve abuzivë, të cilët me egon e tyre po e shkatërrojnë atë, duke mos menduar për pasojat që vijnë sojesh. Të respektojmë natyrën, sepse, duke e shkatërruar atë nuk kemi të drejtë më pas të ankohemi. Jemi në dijeni të prishjes së këtyre ndërtimeve në emër të zhvillimit të turizmit dhe progresit. Por, sikurse ekzistojnë qënie njerzore që prodhojnë energji, drejtësi për të tjerët, e lenë gjurmë në emër të së mirës, në të njënjtin kohë ekzistojnë dhe qënie njerzore të tilla në emër ç’nderues të vlerave, të veshur e ngjeshur me pushtet, që vjedhin e shkatërrojnë natyrën, të mirën, të bukurën, e pasurive tona kombëtare.
Gjiri i Vlorës me natyrën interesante që ka përreth, ujërat e kristalta, plazhet e shumta i bëjnë pa dyshim vizitorët të kalojnë pushime të këndshme. Midis gjërave që afrohen këtu, vizitorët kanë mundësi zgjidhje jo vetëm duke u rrezitur në plazh, por edhe të eksplorojnë brigjet dhe panoramat e shumta të Gadishullit të Karaburunit, i cili nuk është larg, por shumë i dëshiruar besoj nga të gjithë.

Karaburuni, udhëtim në tokën e ndaluar të diktaturës

Po shkojmë drejt tij në një shëtitje në det si një vend ideal për pushime ditore, edhe pse në Shqipëri vende të bukura ka plot. Po pak dihet për vlerat e mëdha të tyre…
Vitet e fundit udhëtimi me anije e mjete të tjera lundruese këtu është kthyer në një destinacion të dëshirueshëm për pushuesit e shumtë që kanë preferuar brigjet e Vlorës, e sidomos për të gjithë ata që dëshirojnë t’i ikin rutinës dhe ritmit ditor të qyteteve të mëdha. Me shëtitjen romantike nëpër peisazhet e Karaburunit udhëtarët ndihen të gëzuar dhe të mrekulluar. Natyrish ardhja jonë këtu është një kënaqësi me të vërtetë e paharrueshme, edhe në një qëndrim që zgjat disa orë me risinë joshëse e të pashtershme në shpirt.
Karaburuni ka formën e gadishullit, ndaj emërtohet si i tillë, dhe është një prej atyre vendeve të lakmueshme. Një mal shkëmbor i rrethuar nga deti, me pak gjelbërim, dhe që të vret sytë me panoramë e tij gri. Kjo është përshtypja e parë e kujdo që e shkel dhe vështron natyrën e tij, blun e detit me afsh dielli nën pasqyrën e kaltër të qiellit. Tharmi i kësaj natyre duhet shfrytëzuar akoma më shumë për të mirë në zhvillim të turizmit. Dikur para viteve ’90, por edhe vite më pas, Karaburuni dhe Sazani ishte një ëndërr për shumicën e shqiptarëve për të shkelur dhe pushuar pranë brigjeve të tij, por sa ëndërra nuk u realizuan dot atëherë, sepse këtë privilegj e kishin një pakicë. Të shkelje aty përbënte sekret ushtarak. Duhej lejë e posaçme nga Dega … Ndal, Zonë Kufitare !… Kur erdhi demokracia, (një kapërcyell që do të ishte i dhimbshëm), rrodhën në të ngjarje të rënda. Për të mbushur xhepat e skllevërve të parasë lulëzoi këtu me mënyrë të paligjshme e të rrezikshme biznesi i trafikut të qënieve njerzore drejt brigjeve italiane. Ishte koha kur shqiptarët, dhe jo vetëm ata, u dyndën për të gjetur rrugë të papërshtatshme të kalonin detin, të cilat shpesh ishin me humbje jetësh njerzore. Kjo gjëndje vazhdoi vite me radhë, dhe ne të gjithë i kujtojnë tragjeditë e rënda që ndodhën e u përjetuan aty. Deti është dëshmitar i humbjeve, të cilat jetojnë në dhimbjen e nënave dhe baballarëve, motrave e vëllezërve. Askush nuk mund të thotë se kjo ishte normale, ashtu sikundër mund të pranohej lejimi i këtij fenomeni nga pushteti i kohës. Shoqërisë njerzore i duhen kujtuar këto ngjarje. Harresa e tyre është gabim i madh. Asgjë nuk duhet harruar, sepse u bë e mundur të frenohej disi fenomeni. Erdhi një kohë që turizmi, i cili duhet të lulëzojë më shumë nga inisiativat private, edhe pse do të përballej me probleme, e pengesa absurde , siç ishte moratoriumi për ndalimin e mjeteve të vogla lundruese, ishte një dëm për zhvillimin e tij, duke ngritur përsëri mure të mbyllur për këto peisazhe të bukur…

Përmes kaltërsive të Karaburunit

U ndalëm në Radhimë. Ishim pak metra larg detit që llokoçitej lehtë bregut. Një nga një zbritëm nga autobuzi për t’u gjendur pranë tij. Një fllad i këndshëm e gjallërues endej bregut që e dallgëzonte lehtë detin. Dielli i ngrohtë, por jo shumë i nxehtë. U akomoduam në anijen “Rexhina” për të pritur çastin e nisjes. Ajo është një anije e vogël udhëtarësh. Padurimi për t’u nisur çdokush e detyron të kërkojë shpjegime, por janë proçedurat e udhëtimit në det. Natyrisht ne e pritëm me kënaqësi këtë çast në një udhëtim eksplorues në Karaburun. Të gjendesh në det të hapur nën zhurmën ritmike të motorrit dhe dallgëve të vogla që përplaseshin, duke lënë pas gjurmë të shkumbëzuara është bukur, duke na dhënë mundësinë të shijonim udhëtimin. Herë- herë kreshtat e dallgëve përplaseshin beftas në trupit të anijes. Deti reflekton kaltërsinë me fuqinë e magjishme të madhështisë së tij. E kaltra e tij dhe e qiellit shkëlqente nga drita e diellit. Është dhe kjo pastërti e qiellit që kthjellon gjithçka; na bënte të shikonim me hollësi çdo gjë në breg, që edhe të nxisin dëshirën për t’i fotografuar. Natyra ka krijuar shkëmbinj që në kohëra i ka gërryer pa mëshirë deti me dallgë. Asnjë arkitekt, piktor sado i guximshëm qoftë s’do ia dilte dot mbanë të thurë mrekulli të tilla për syrin tonë. Thuajse asnjë nga ne nuk kishte udhëtuar këtu, dhe ndjesia e kuriozitetit, që të shkakton e panjohura e kësaj natyre të grish t’i vështrosh me shumë kënaqësi. Pamjet janë interesante me forma të shtresës shkëmbore shkallë – shkallë, ku gjire të fshehura të ftonin të pushoje. Pak përtej bregut, dhe në lartësitë e Karaburunit vraga rrugësh e përshkojnë atë, por ndesh edhe dëshmitë e ndërtimeve ushtarake, në ca godina të shkatërruara, bunkerë, tunele dhe qëndra zjarri, që socializmi i ndërtoi edhe këtu me shumicë, si në çdo pëllëmbë të Shqipërisë, të cilat të sjellin në kujtesë periudhën kur këtu popullohej vetëm nga ushtarët. Natyrisht është e kuptueshme se sot ato ndërtime fortifikuese nuk mund të jenë gjë tjetër përveçse gërmadha.

Në shpellën e Haxhi Aliut
Po shkojmë drejt shpellës së Haxhi Alisë. Kush ishte ky Haxhi Alija ?! Mbase ndonjë pirat deti i zoti, mbase ndonjë shenjt i krijuar nga njerëzit … Ajo do ta pasuronte me tej udhëtimin tonë. Fundja ky ishte qëllimi i udhëtimit, zbulimi i vendeve interesante me përbërësit e kurtheve të natyrës. Atmosfera bëhet më gazmore kur të rinjtë nën tingujt e këngëve ritmike vallëzojnë. Ata të shpenguar duan të marrin sa më shumë kënaqësi nga ky udhëtim. Stafi i anijes i miqësuar me ne, sikurse ne me ata, të përkushtuar krejtësisht që udhëtimi në det të jetë i këndshëm, e shoqërojnë atë me tregime për detin, malin e Karaburunit, dhitë e egra dhe gjarpërinjtë helmues, shpellat, koralet, Majën e e Frëngut, etj. Kalojnë minutat mes këtyre bisedave të këndshme dhe ja ku iu afruam shpellës së famshme, që është disi larg, përballë ishullit të Sazanit. Masivi i tij në mes të detit, shfaq konturet aq qartë në një ashpërsi diku të veshur me drurë, e diku me fortifikime ushtarake.

-Pas pak do t’i afrohemi shpellës së njohur të Haxhi Alisë- flet nga kabina e anijes, Arbeni, kapiteni i saj. Patjetër bëhesh tepër kureshtar të mësosh nga ai për misteret e kësaj shpelle, që në lashtësi ka qënë një vendstrehim për piratët e detit. Por kur çdokush është përballë saj befasohet nga përmasat gjeometrike, e futur thellë barkut masiv të malit. Aty, ku bregu shkëmbor shtrihet pingul mbi det, të shfaqet zgavra e saj me mbi 30 metrash gjatësi. Hyrja e saj ka një lartësi mbi 10 metra, dhe është shpella më e madhe detare në Shqipëri. I mrekulluar nga emocionet që ndodhesh këtu, duke bërë ëndërrën realitet, dhe jo vetëm kaq, nuk i shmangesh ngasjes të eksplorosh labirinthet e saj.

Historia e kësaj shpelle është përmbledhur në një legjendë, që në thelbin e vet tregon për piratin Haxhi Aliu, mjaft i njohur i shekullit të XVII-të. Në këtë shpellë ai strehohej së bashku me anijet dhe njerëzit e tij. Ajo i ofronte atij vendin më të përshtatshëm për të sulmuar anijet turke, veneciane, dalmate, napolitane, etj dhe për të ruajtur mallrat e plaçkitura. Edhe pse legjenda i ka zmadhuar trimëritë e tij ajo ka ardhur deri në ditët tona ndërmjet rrëfimeve që tregojnë se Haxhi Aliu ishte një hero, dhe tmerr i anijeve të Venedikut, Venecianëve, të Anglisë e Napolit, dhe që nuk i trembej askujt në përleshjet me ushtri, e piratët nëpër Mesdhe. Ai ishte nga Ulqini dhe kishte mbaruar shkollë detarie në Stamboll. “Deti ishte shtëpi a ime-thoshte Haxhi Aliu,por pragu i kësaj shtëpie është toka. Dallgët e detit i kam jastëk për kokë, ato do të jenë dhe guri i varrit tim”. Interesante kjo histori që natyrisht tregon guximin e Haxhi Aliut. “ Një pirat turk me origjinë algjeriane nga Afrika i dërgon një letër Haxhi Aliut. “Arrnaut, hiqmu nga sytë, hiqmu nga udhët e detit! Unë jam më i fortë se ti. Përndryshe, do t’a rrjep lëkurën tënde dhe do ta bëj pergamen për të shkruar në të suret e Kuranit.” Me të marrë letrën Haxhiu ju përgjigj kështu: “Kafkën tënde unë do ta bëj kokë për çibukun tim. Dhe u nis Haxhi Aliu, ngriti velat për t’u ndeshur me piratin turk. Ai u hodh në anijen e tij dhe vrau çdokënd që i doli përpara. Piratin, që ia kërkonte lëkurën e zuri të gjallë, ia preu veshin me gjithë vath; pastaj atë vath ia nguli në hundë dhe ashtu e tërhiqte zvarrë nëpër kuvertë të anijes”. Thonë se Haxhi Aliu ky pirat i detit u vra me të birin nga venecianët dhe e varrosën në Sazan.

Impresione

Të ngarkuar me impresionet e Karaburunit, të shpellës së Haxhi Aliut dhe me këtë hapsirë me thyrje të bregut shkëmbor, e me gjire të vegjël si të vizatuar me dorë, ne vazhdojmë drejt Shën Vasilit. Ky gji i vogël prej vitesh është kthyer në një kënd të qetë. Aty ndodhet një kalatë për tu ankoruar anije të vogla, motobarka e skafe, duke u kthyer në një vend pushimi ditor me kushtet të përshtatshme, e që të bëjnë të ndjehesh i kënaqur. Dhe duke e shijuar këtë pushim nën ngopjen e nxehtësisë përvëluese të rrezeve të diellit, ne i u gëzuam fatit, se po pushonim në një gji të qetë, ku magjike është deti dhe kthjelltësia e tij. Jo më kot atje nuk kishte shumë pushues. Personalisht i adhuroj këto vende të bukura për pushime, me qetësinë mbretëruese përmbi çdo gjë tjetër. Natyrisht të kaplon një ndenjë kënaqësie e thellë me ajrin e freskët, i cili i farfuronte dallgët, duke e thithur me tërë mushkritë aromën e detit që të futet thellë në shpirt, të shoqëruar me rrezatimin e diellit, i cili shpërndante reflekse të shëndritshme. Është një gjë që edhe ata që s’janë poetë i bën të fantazojnë.
Ja përmes këtyre përjetimeve të bukura me miq, ngrohtësi, dritë, diell, det, natyrisht njeriu nuk ka se si të mos ndjehet i lumtur. Është një lumturi që buron më së shumti nga vet peisazhi i këtij vendi të gdhendur dhe të qendisur si me dorë nga nëna natyrë, e pikturuar me ngjyrën e dritës dhe penelin e detit.

Zamiri, bashkëshoqëruesi ynë nuk priti fundin e udhëtimit për të falenderuar ata që u bën pjesë e tij. Në fytyrat e të gjithëve endej një lodhje e lehtë, por edhe kënaqësia e një dite të kaluar këndshëm, mes erës, detit dhe magjisë së kaltër. Shpirti ynë kishte nisur që të rrihte nën ritmin e valëve, dhe jo më kot ne ishim në Karaburun.

DARZEZA, MOTIVE TË NJË FSHATI TURISTIK QË PAKKUSH E NJEH

August 30, 2016 by dgreca

NGA PËLLUMB GORICA/ Stina e verës me vapën e saj përvëluese, sidomos këtë muaj, të shtyn të largohesh prej kryeqytetit tonë të mbytur, Tiranës, nga smogu e të trokasësh drejt plazheve, pishave dhe erës së freskët që fryn nga deti. Është kënaqësi të rendësh drejt tyre këto ditë, por edhe e vështirë paksa të zvarritesh mes trafikut të madh të makinave, që janë edhe ato frekuentuese të rregullta të plazheve të Jugut. Sepse ideja për të pushuar ca ditë në Jug është dhe mbetet gjithmonë tunduese për shumë prej nesh. Aq më shumë për mua që më është bërë rit udhëtimi drejt këtyre viseve.

Udhëtojmë drejt Darzezës. Një fshat turistik i vendosur brigjeve të detit Adriatik në qarkun e Fierit. Udhëtimi në Darzezë të ngjall kënaqësi dhe kureshtje, si kur e shkel për herë të parë atë, edhe kur familjarizohesh dhe ke se çfarë të tregosh e shkruash për të tjerët.
Ndonëse ky fshat bën pjesë në brezninë e një sërë fshatrash të begatë turistikë, ai është pak i njohur, por të tërheq brenda vetes me bujarinë e natyrës dhe veçantinë e tij karakteristike arkitekturore. Do të gaboheni nëse mendoni se këto vende nuk ofrojnë asgjë interesante. Sigurisht që aty nuk mund të gjesh një luks të tepruar, por në një farë mënyre kushtet janë të mira e çmimet të arsyeshme, ku njeriu kënaqet edhe me thjeshtësinë që gjen.
Ata që marrin rrugën ngazëllehen me peizazhin fushor, brezin pyjor, detin, rërën, qetësinë dhe ajo u le mbresa të pashlyeshme. Prej investimeve të bëra janë krijuar mundësi më shumë infrastrukturore, që pushimet të mos duken monotone. Gjithsesi mbetet ende shumë punë për të bërë për të ardhmen e kësaj perle në breg të Adriatikut. Makina fluturon e syri të rrok hapësira të gjëra të një peizazhi me ngjyra të larmishme ku dominojnë e gjelbra dhe e verdha. Rrezet e stërpikura të diellit veror reflektojnë një dritësim poetik. Në sfondin e këtij peizazhi janë shtrirë shtëpitë, biznese, e më tej vendbanime të grupuara si Çlirimi, Dërmenasi, Shënpjetra, Hoxhara…
Peisazhi i gjelbër sikur e zbut disi afshin e ngrohtë të vapës. Pamje që të çlodhin sytë dhe e bëjnë më të bukur ardhjen. Ecim në rrugën e asfaltuar, që zgjatet deri në bregdet, e cila edhe pse nuk tregohet nga tabelat orientuese, patjetër kuptohet nga lëvizjet e automjeteve të pushuesve të shumtë për t’u relaksuar në rërën e nxehtë dhe detin e kaltër. Teksa vazhdojmë udhëtimin drejt Darëzezës, ajo bëhet gjithnjë e më e qartë, ku ndërtesat me dushet diellore, depozitat e ujit, antenat lart tyre, të lëbyrin sytë nën shkëlqimin e diellit të verës. Rrëzë pyllit të dendur me pisha, afër bregut të detit Adriatik shtrihet Darzeza. Atë e qarkojnë kanale ujore, që kanë lidhje me detin ndërmjet hidrovoreve. Sapo hyn në Darzezë, ndjen një puhizë të lehtë me aromë pishe. Deti, që nuk është larg prej aty, me aromën joshëse e bukurinë e paanshme të pushton magjishëm. Mëngjeseve e mbrëmjeve simfonia e përplasjes së dallgëve të tij ëndndjellëse.

Darzeza – histori

Dallimi i parë për këdo që vjen për herë të parë në Darzezë është urbanistika. Një vendbanim disi i veçantë në ndërtim, i mbledhur dhe me një dendësi të madhe banimi për km2, por edhe ndryshe në jetën e vet shoqërore, në krahasim me vendbanime të tjerë të zonave të Fierit. Në vitin e largët 1988 këta banorë u shpërngulën nga shteti prej trojeve të tyre shekullore, Darëzezës e Dushkut të Gramshit. Kjo nuk u bë rastësisht, por është ndërtimi i Hidrocentralit të Banjës që i detyruan të fillonin jetën e re në fushën Hoxharës së Fierit, në bregdetin Adriatik. Për të mos e harruar fshatin ku lindën, u rritën prej brezash gjysh pas gjyshi, ata i vunë edhe vendbanimit të ri emrin, Darëzezë e Re. Por, Darzezasit mbetën po ata, e pavarësisht nga ndryshimi i vendosjes këtu nuk harrojnë historinë e lashtë të vendbanimit të dikurshëm, të mbushur me ngjarje interesante. Traditat e lashta të krahinës nga vijnë, Sulovë e Gramshit, përballja me vështirësi të mëdha, përpjekjet për mirëqenie dhe zhvillimeve të reja ekonomike, shoqërore e kulturore nuk i kanë bërë që t’i harrojnë. Një traditë e bukur është bujaria dhe mikpritja. Darzezasit të presin e përcjellin me ngrohtësi e dashuri.Darzezasit i ruajnë fort traditat e gramashiotëve. Bashkëbisedimet interesante, të mençura e plot humor shoqërohen me një gotë raki a birrë dhe përveç miqësisë që të ofrojnë ata mund të mësosh shumë gjëra për Darzezën. Ato ndizen edhe më shumë, sidomos kur vjen fjala tek e ardhmja, te jeta që po ndryshon nga dita në ditë. Ato ngjallin interes, madje edhe kur flitet për gëzimet e hidhërimet e tyre. Sigurisht do të ndjehesh i nderuar, por edhe i respektuar. Në kujtesë të vijnë ato çfarë kemi lexuar e çfarë kemi dëgjuar, por duke u mjaftuar për të kaluarën e largët të banorëve dhe traditat e tyre patriotike, le të përmendim edhe faktin se si çdo vendbanim tjetër, Darzëza e Re buzë detit Adriatik po shkruan edhe këtu historinë e saj. Sigurisht vitet e fundit kanë pësuar ndryshime të theksuara me ndërtime të reja e përshtatje të banesave ekzistuese, duke u prezantuar me një mjedis tërheqës e të këndshëm, rrugë të shtruara, trotuare, ndriçim, lule e pemë dekorative. Mendja dhe dora e banorëve i kanë zbukuruar edhe më shumë mjediset e banimit, duke i përshtatur për pushimet në bregdet. Por, po të bëhet pak kujdes, duke vënë dorë në infrastrukturën e brendshme të tij, ato mund t’i afrohen pse jo fshatrave të Evropës. Kjo u takon më shumë drejtuesve dhe të të arsimuarve, të cilët me idetë e tyre për t’u orientuar tek turizmi familjar duhet të jenë në pararojë të zhvillimeve Në fakt janë pjesa më indiferente që stonojnë dukshëm me interesin e tyre dhe mendimet e mykura.
Darzezasit në përgjithësi merren me bujqësi, blegtori, por edhe ndërmjet punës në emigracion, kryesisht në Greqi e Itali me të cilën sigurojnë jetesën e tyre. Dëshira e tyre është për më shumë dhe këtë e shikon në prodhimet bujqësore, që banorët e Darzezës i kultivojnë me merak si domate, shalqinj, bostan, speca, bamje, patate, etj. Jeta, sakrificat i kanë mësuar t’iu përshtaten kushteve dhe mjedisit dhe të marrin gjithçka të dobishme nga ai. Ata janë njerëz punëtorë, çka është gjë shumë e mirë. Kur njerëzit punojnë, djersa e ndershme merr vlera.

Ftesë pushimesh që vjen nga Darzeza

Darzeza është joshëse për shumëkënd. Çdokush që ndodhet këtu përshkohet nga kënaqësia teksa sodit peizazhin e çadrave, shezlongëve, pushuesve, detin e pastër pranë si loti. Deti valëkaltër, i cili të fton bujarisht të lahesh, shkëlqen nga disku i shndritshëm i diellit. Disa lahen, të tjerë marrin rreze. Rëra e pastër, jodi, deti, gjelbërimi i thellë dhe qetësia të bëjnë përshtypje. Puhia freskuese e pishave si një dorë përkëdhelëse të çlodh. Era që fryn lehtë i ngre dallgët shkumbardha, të cilat rrahin bregun nën një ritëm për t’u admiruar. Mrekullohesh edhe me çaste të papërsëritshme të varkave velëbardha në horizont, që rrëshqasin lehtë mbi pasqyrën e detit, spektaklin fluturues të pulëbardhave buzë tij.
Krahas të tjerave të bën përshtypje këtu në Darzezë prania e pushuesve jo vetëm të zonave të Fierit, por edhe nga Tirana, Berati, Elbasani, Gramshi, Kuçova, Mallakastra, etj të cilët kanë zgjedhur për të pushuar qetësinë e këtij peizazhi, por edhe e figurave të njohur të sferave politike e kulturore: pushtetarë, shkrimtar, këngëtar, balerinë.
Pushimet në Darzezë, krahas evenimenteve të tjera, gjithmonë shoqërohen me shëtitje në pyll, ekskursione dhe vizita në qendra të tjera turistike. Jo shumë larg prej Darzezës ndodhet Parku Arkeologjik i Apollonisë. I ngritur mbi një kodër zotëruese, tërheq gjithkënd me gjurmët e qytetërimit të lashtë. Duke shëtitur nëpër territorin ku shtrihet ky qytet antik i ndërtuar në shekullin e IV-III p.e.s, ndesh më së shumti Monumentin e Agonotetëve, Teatrin antik në një faqe kodërze me rreshta shkallësh prej 900 vendesh, shumë a pak në gjendje të mirë, edhe shëtitoren antike, murin rrethues. Dëshmitë të tjera me zbulime të vjetra dhe të reja, statujat, gurët ciklopik, mbishkrimet dhe mbeturinat e amforave, të ekspozuara në natyrë dhe muzeun të shtojnë më shumë krenarinë dhe entuziazmin veror.
Në Darzezë një kompleks i veçantë në llojin e vet, çdo ditë pret e përcjell dhjetëra pushues, të cilët shijojnë kuzhinën, qetësinë, intimitetin në natyrë. Është një ndërthurje midis modernes e traditës sonë të bukur. Të çlodh edhe një kafe e shijuar në peizazhin e bukur me harenë gazmore të fëmijëve. Në mbrëmje qendra e Darzezës gjallërohet së tepërmi. Kjo zakonisht ndodh në verë. Pushuesit e shumtë e bëjnë atë më të gjallë dhe të larmishme, që ndjehet në çdo ambient ku kalon. Respekti për njeriun, për njëri-tjetrin i bën këta banorë, që me të njohur e të panjohur, pushues të vjetër a të rinj, të afërt e të largët, të jenë shumë miqësor me ata.
Dielli ”puth” detin, ndërsa pushuesve u buzëqesh kaltërsia e tij. Pushimet kalojnë si pa u ndjerë dhe kur vjen koha për t’u rikthyer në Tiranë, në duar dhe trup kemi ende paksa nga jodi, dielli, deti dhe hapësira e saj e mrekullueshme gjithë dritë e gjelbërim.