peter R Prifti – Dielli

KUJTOJMË EDITORIN E DIELLIT,SEKRETARIN E VATRËS, PETER R.PRIFTI

August 17, 2018 by dgreca

-Me 17 Gusht 2010 ndërroi jetë në San Diego Prof. Peter Prifti, i fundmi i kohës Noliane-/*Peter R. Prifti erdhi në SHBA në moshën 15 vjeçare, në mars 1940 dhe u vendos në Filadelfia, ku jetonte babai Rafael dhe vëllai Paul.

Kreu studimet në “Pensylvania State College”, ku studioi shkenca politike, letërsi, gjuhësi, psikollogji dhe histori.
Më 1955 Peter Prifti u diplomua ”Master of Arts” në University of Pensylvania.
1958-59 kreu detyrën e Editorit të gazetës”Dielli”, më 1960 ishte sekretar i Vatrës.
Në vitin 1965 shkoi për studime në Paris. Ai thelloi njohuritë për gjuhën frënge në ”L’Alliance Francaise”.
Arkivi personal me 200 Dosje i Peter Priftit i është besuar Shoqatës “Bijtë e Shqipes” në Filadelfia.

Nga Dalip Greca*

Sot me 17 gusht kujtojmë ish Editorin e Gazetës “Dielli”, ish sekretarin e Federatës Panshqiptare të Amerikës Prof. Peter Prifti. Ishte i fundmi ndër bashkëpunëtorët e Nolit. Ai ndërroi jetë me 17 gusht 2010, në San Diego në moshën 85 vjecare. Vdekja e profesor Peter Prifti u përcoll si një humbje jovetëm për të afërmit dhe miqët, por për të gjithë botën akademike shqiptare. Ai qe një ndër dishepujt e Nolit dhe një punëtor i palodhur dhe tepër i kualifikuar i çështjes kombëtare shqiptare. Shërbeu me shpirt e dije për kombin shqiptar, për Shqipërinë dhe Kosovën. Janë të njohura letrat e tij publike drejtuar presidentëve të SHBA apo sekretarëve të Shtetit për çështjen e Kosovës.Trashëgimia e tij studimore, letrare, gazetareske, përbëjnë pasuri kulturore dhe historike kombëtare.

Prof. Peter Prifti, është shprehur shpesh në të gjallë të vet se ishte me fat që e e pat njohur nga afër Ikonën e Kombit, Fan S.Nolin. Në kujtimet e veta ai shkruan:”Jam i lumtur që pata fatin e mirë ta njoh për së afërmi këtë intelektual gjigand, këtë luftëtar të paepur, këtë punëtor të palodhur, këtë burrë të madh të racës shqiptare. Ai është dhe do të jetë për mua shembull i patriotizmit të kulluar shqiptar, shembull i punës vetmohuse për të ngritur kulturën shqiptare në një nivel më të lartë dhe për përparimin e gjithanashëm të popullit shqiptar.”

Peter R. Prifti, i vëllai i shkrimtarit Naum Prifti, pat lindur në Rehovë të Kolonjës më 1925 dhe në moshën 15 vjeçare, në kohën e Luftës së II Botërore, mori rrugën për në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Në mars të 1940 u vendos në Filadelfia, ku jetonte babai i tij Rafaeli, që pat ardhur në SHBA më 1916 dhe vëllai Paul, që pat ardhur dy vjet para Peter-it.

Peter-i përfundoi me rezultate shumë të mira shkollën e mesme(High School) më 1944 dhe po atë vit nisi studimet universitare në “Pensylvania State College”, ku studioi shkenca politike, letërsi, gjuhësi, psikollogji dhe histori. Më 1948 Peter u diplomua në “Bachelor of Arts” dhe pas 7 vitesh, më 1955 kurorërzoi përpjekjet e gjata të studimeve universitare; u diplomua ”Master of Arts” në University of Pensylvania. Në vitin 1965 shkoi për studime në Paris për të thelluar njohuritë për gjuhën frënge në ”L’Alliance Francaise”.

Peter R. Prifti punoi për shumë vite në sektorin për studime ndërkombëtare në Massachusetts Institute of Technology në Cambridge, një nga më të famshmit e llojit të vet, nëpër të cilin kishin kaluar edhe shqiptarë të tjerë si i famshmi Gjon Mili(ish arkëtar i Vatrës), inxhinieri Kostë Mani, i ati i artistit të madh Pirro Mani e të tjerë.Peter R. Prifti u mor kryesisht me çështjet shqiptare.

Në vitin 1958 Peter Prifti mori një ftesë nga Vatra për të punuar si redaktor i gazetës “Dielli”. Ftesa i ishte bërë nga kryetari i Vatrës, nacionalisti i njohur, Kristo Thanasi, ndërkohë që gazetën e drejton gazetari veteran, editori-njëkohësisht sekretari i Vatrës për më shumë se dy dekada, Qerim Panariti. Ky nuk ishte kontakt i atypëratyshëm me Diellin dhe Vatrën; Peter Prifti kishte qenë bashkëpunëtor i Diellit prej kohësh, edhe babai edhe vëllai Paul ishin vatranë. Ai e priti me kënaqësi ftesën edhe nga adhurimi që kishte për Nolin e madh, të cilin pati rast ta vizitonte disa herë dhe ta intervistonte.

Peter Prifti punoi pa u kursyer për Diellin dhe Vatrën. Në arkiv gjendet letërkëmbimi i tij me vatranë dhe lexues të Diellit, ku me korrektësi ai vlerësonte reagimet dhe kërkesat e lexuesëve. Në arkiv po ashtu ka letërkëmbime edhe me Tiranën zyrtare dhe ambasadën shqiptare në Paris.

Editori i Diellit dhe sekretar i Vatrës

Peter Prifti fitoi vendin e editorit të gazetës Dielli në Kuvendin e vitit 1958. Në fakt pati një lloj konflikti në atë Kuvend për arsye se Qerim Panariti, që ia kishte propozuar dhe e kishte prezantuar me kryetarin e Vatrës, Kristo Thanasi, në Kuvend duket se ndryshoi mendim, jo për Peter-in, por për vete. Ai kishte paralajmëruar para kuvendit se kishte nevojë për një ndihmës dhe me sa dukej arsyeja ishte dalja në pension e gazetarit veteran që e drejtonte Diellin që nga viti 1944 dhe pagesa e pensionit e pengonte në marrjen e rrogës si editor. Por ç’kishte ndodhur? Ai kishte ndërruar mendje në çastet e fundit, pra do të vazhdonte vetë si editor dhe nuk e paraqiti kandidaturën e editorit në Kuvend. Natyrisht që Peter Prifti nisi punën si editor dhe nga ai moment Panariti ishte Managing Editor. Konfliktin e sqaroi vetë Peter Prifti në shënimet dhe komentet për Kuvendin që i botoi me 28 tetor 1958 me shënimin: Peter R. Prifti, delegat i degës 28 në Philadelphia. Detyrën e editorit paralel ai e vazhdoi edhe gjatë vitit 1959, konkretisht deri me 16 shtator 1959, por në prag të kuvendit vjetor të Vatrës, Dielli botonte njoftimin se kërkohej editor i ri. Edhe pse formalisht editori zgjidhej në çdo kuvend, kuptohet se diçka kishte ndodhur. Duket se punët nuk shkuan vaj mes dy editorëve nga që përfaqësonin breza të ndryshëm. Kohë më vonë është vetë Peter Prifti që në kujtimet e veta zbardh të vërtetën:”Pas disa muajësh në zyrën e Vatrës, Qerimi dhe unë ramë në konflikt të madh për një sërë çështjesh. Atëhere unë kërkova nga kryesia e Vatrës që të zgjidhte midis Qerimit dhe meje; përndryshe unë jepja dorëheqjen.Të alarmuar, zyrtarët e Vatrës iu drejtuan Nolit për të këshilluar me të.

“T’i mbani që të dy!”- i këshilloi Noli pa hezitim.

Sqaron Peteri: Arsyetimi i Nolit ishte se Qerimi dhe unë përfaqësonim dy breza të vatranëve, ai brezin e vjetër dhe unë të riun dhe kështu e mira ishte të punonim së bashku.” …

Kompromisi u arrit, Peter Prifti dha dorëheqjen si editor, por pranoi të mbante detyrën e sekretarit të Vatrës për vitin 1960, nderkohe qe Qerim Panariti kaloi serish editor dhe P. Chikos u emërua Managing Editor.

Gjatë kohës që ishte editor ai shquhej për stilin e veçantë të të shkruarit, për temat që trajtonte dhe argumentet që përdorte në ndihmë të ideve që parashtronte.

Në bisedat që kam bërë me Prof. Peter Priftin, kam mësuar se ai ka ndjerë kënaqësi të veçantë për kaq kohë sa ka punuar si editor i Diellit(rreth një vit e pak). Vlerësimet për punën e tij ruhen ende në arkivin e Vatrës. Vlen që të citojmë një letër të 6 majit 1959, ku lexuesi H. G. Chorrushi me banim në Kokomo, Indiana, i shkruan jë letër : I nderuar z. editor, Peter R. Prifti! Ju përgëzoj për punën tuaj përhiruese me gazetën Dielli.

Dielli na mësoi të shkruajmë emrin tonë; na mësoi patriotizmin, na mësoi të duam atdheun, na mësoi të luftojmë armiqtë e Shqipërisë me dollarët e Amerikës; Vatra dhe Dielli shpëtuan Shqipërinë nga barbarizmat greke, nga serbët dhe rebelët më 1914. Duhet thënë se gazeta Dielli hodhi poshtë turqit dhe kaurrët dhe i bëri bashkë të gjithë shqiptarët.

Komentet dhe analizat e Peter Priftit dallohen për forcën e argumentit dhe kthjellësinë e mendimeve. Në gazetën e 8 tetorit 1958, ai shkruan editorialin:”Dilema e shqiptarëve të Amerikës-Të venë apo të mos venë në Shqipëri?” Është koha kur Washingtoni ka hapur dritën jeshile për shqiptarët e Amerikës që të shkojnë në Shqipëri, por ata ende nuk po vendosnin. Dhe ai paraqet dilemat për grupime të veçanta; për ata që kanë familjet atje, për grupimin politik që i druhen shkuarjes për arsye politike, për ata që i druhen sëmundjeve, për ata që i friken ndonjë lufte dhe mund të mbeten matanë etj. Gjithësesi ai në një editorial të mëparshëm nuk e kursen këshillën për të gjithë grupimet: Kujdes, mos shkoni në Shqipëri me mendësi amerikane dhe të mos harrojnë faktin se Amerika nuk kishte përfaqsi diplomatike në Shqipëri!

Peteri shkruan: Ju bëni si të doni, por unë po shkoj….! Dhe ai shkoi në Shqipëri.

Në editorialin e 22 tetorit 1958 ai boton komentin për të ardhmen e Vatrës me titull ”Vatra në udhëkryq”. Pasi rendit faqet e arta të historisë që shkruan kolosët e saj Noli, Konica, Dako, Floqi, Chekrezi e të tjerë, analizon orientimin në kohët e reja, ku krahas brezit të vjetër, kërkonte përkujdesje për brezin e ri të lindur në SHBA, brez që nuk mund të jetonte me lavdinë e kohëve të shkuara. “Ka ardhur koha, shkruante Peter Prifti para 52 vitesh, që Vatra të marrë një udhë të re dhe të interesohet për brezin e ri dhe të ardhmen e tij në SHBA. Kjo nuk nënkuptonte harresë për brezin e vjetër. Një ide të tillë ai e shpallte absurde. Ai kërkon një brez të ri të integruar dhe të orientuar nga çështja shqiptare dhe këtë orientim duhej t’ia jepte Vatra.

Edhe si sekretar i Federatës Vatra, Peter Prifti bëri punë të kualifikuar. Ai së bashku me Peter Vangel ishin organizatorë të seminarit të parë në SHBA për Studimet Shqiptare. Seminari vazhdoi për pesë mbrëmje radhazi 8-12 gusht 1960, dhe trajtoi tema mbi politikën, kulturën, historinë, muzikën dhe gjuhën shqipe.

Në kohën kur ishte editor i Diellit, Peter Prifti botoi në disa vazhdime dhe një dramë të tij me 3 akte “Për mbrojtjen e Atdheut”. Në fakt, siç shkruan vetë, është dramatizim i librit të Foqon Postolit, botuar më 1921. Drama nisi të botohej nga nëntori i vitit 1958 deri në muajët e parë të vitit 1959. E kishte shkruar dramën në Baltimore, Meriland më 1957; një vit më vonë në Philadelphia e kishte përkthyer në anglisht.

Audiencë me Kryepeshkopin

Ruhet në koleksionet e Diellit një intervistë që editori i Diellit në vitet ’58-59, Peter Prifti i pat marrë Nolit, që ato kohë jetonte vitet e fundit të pleqërisë në Kryekishën e Shën Gjergjit. Në fakt Peter Prifti e ka emërtuar atë jo intervistë, por audiencë me Hirësinë e Tij, me Kryepeshkopin Mitropolit F. S. Noli. Atij i kishte bërë përshtypje të thellë përgjigja që i kishte dhënë Imzot Noli, njërës prej pyetjeve, që ai i kishte drejtuar: Imzot, cila është vepra juaj më e çmuar për Kombin?

Ai i qe përgjigjur:-“ Futja e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve më 1920” sepse i dha fund copëzimit të trojeve shqiptare nga fqinjët!

Natyrisht që pranimi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve është merita e padiskutushme e Fan Nolit, falë ortatorisë dhe diplomacisë së tij, si dhe ndikimit të madh që patën shoqëruesit e tij, por kryeveprat e Nolit janë të shumta, pat menduar atëherë gazetari që e intervistonte. Futja e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve kishte sponsorizimin e Federatës Panshqiptare “Vatra”.

Audienca me kryepeshkopin është botuar në gazetën Dielli në numrin e 10 dhejtorit 1958. Po hyjmë në detajet e kësaj audience për faktin se ajo jep saktësisht mprehtësinë e intervistusit dhe padyshim admirimin që kishte ai për ikonën Kombëtare Fan Noli.

Në tre paragrafet e para editori i Dielli, Peter Prifti përshkruan takimin në rezidencën e kryepeshkopit:”E takuam në rezidencën e tij në rrugën Blagden, një vend i mobiluar me modesti, ku ai ka punuar e ka jetuar për shumë vjet….Në studion e tij, syri sheh rafte të tëra me libra. Kur dikush e pyeti një herë se a ndjehej i vetmuar pa njeri pranë për të biseduar, Noli i tha:- Ata janë të gjithë miqtë e mi;unë mund të bisedoj me secilin prej tyre.”

Duke komunikuar me lexuesin e Diellit, editori Prifti shkruan:Ishim të interesuar të dinim pikëpamjet e tij për tri çështje të lidhura me njëra tjetrën: Nacionalizmi shqiptar, puna e tij krijuse dhe komuniteti shqiptar në Amerikë. Për çështjen e parë kryepeshkopi tha se kish filluar të interesohej për Nacionalizmin shqiptar në moshën dhjetë vjeç, kur lexoi përkthimin shqip të Dhjatës së Re nga Kostandin Kristoforidhi dhe pamflete të tjera propogandistike shqiptare. Kopje falas të këtyre materialeve ishin shpërndarë me shumicë në fshatin e tij të lindjes, Ibrik Tepe në Turqi. Fitoren më të madhe në betejën e tij për çështjen shqiptare Imzot Noli konsideron pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve. Trishtimi më i madh që ndjente ishte largimi nga Shqipëria në Dhjetor 1924.

Në vazhdën e punës për Shqipërinë ai hyri në lidhje me shumë udhëheqës shqiptarë, veçanërisht me Faik Konicën.

Opinionin e Tij për Konicën Noli e ka dhënë në parathënien e librit ”Shqipëria, Kopështi Shkëmbor në Evropën Juglindore”, ku shkruan:”Konica mund të konsiderohet si krijues i prozës moderne shqiptare.Me këshillën dhe drejtimin e tij unë përktheva disa vepra të Shekspirit, Ibsenit, Edgar Allen Poes dhe Don Kishotin e Servantesit. Vlerësimi i lartë del në kontekst, ku Imzot Noli e quan veten nxënës të Faikut.

Duke bërë fjalë për çështjen e dytë të audiencës; puna krijuse e Imzot Nolit, editori shkruan se ai ka punuar në shumë fusha; përfshirë historinë, fenë dhe muzikën.

Ishim kuriozë të dinim se cilat nga këto i interesonte më tepër sepse kishim dëgjuar mendime të kundërta. Fakt është se feja është lënda e tij më e preferuar.”Jam marrë,” tha Hirësia e Tij,”me histori, letërsi dhe muzikë me raste, por feja ka qenë puna e jetës sime, sepse e fillova karrierën time si njeri i Kishës më 1908 dhe jam akoma njeri i Kishës pas 50 vjetësh.”

Aktualisht njerëzit që çmon më shumë, Hirësia, janë krijusit e Kombit si George Washington dhe Skënderbeu dhe reformatorët e Kombit si Lincoln dhe Cromwell. Arsyeja, siç tha vetë, është se është përpjekur që të bëjë të njëjtën punë për Atdheun e tij.

Kryepeshkopi ka përkthyer në gjuhën shqipe shumë klasikë të letërsisë dhe vepra të rëndësishme fetare. Vetë Noli tha:”E konsideroj versionin ritmik të Hymneve Bizantine përfshirë në vëllimin Kremtore si më të vështirin dhe më tërheqsin e përkthimeve të mia.”

Ç’mendon ai për muzikën moderne, poezinë, oratorinë dhe diplomacinë?

Përgjigja është se i interesojnë të dyja format e këtyre arteve, si modernia ashtu edhe antikja, sepse sikurse Gëte ai është universal në shije.

Për çështjen e tretë, Komunitetin shqiptaro-amerikan sot, ai ka besim tek e ardhmja e komunitetit nëse do të ecim me kohën.Lidhur me punët e kishës ai ndjen nevojën e domosdoshme të amerikanizimit të Kishës Ortodokse. Alternativë për këtë , mendon ai, është vetëvrasja kishtare. Sipas mendimit të tij, sa më shpejt të bëhet kjo, aq më mirë është sepse ”politika e ngadaltë mund të çojë në humbjen e pariparushme të brezit të ri, i cili nuk i kupton shërbesat në gjuhën shqipe.Ai nuk e llogarit rrezikun e grekofilisë ndaj kishës. Për këtë pikë Kryepeshkopi thekson se “ne i kemi mundur ata për 50 vjetët e fundit dhe do t’i mundim edhe në të ardhmen.”

Editori shton:Ne pajtohemi me të!

Në vitin 1976 ai la Bostonin për t’u shpërngulur në San Diego në Californi, për të punuar në Universitetin e vendit si specialist i shqipes.

Në gjurmët e misterit të jetëgjatësisë të Vatrës dhe Diellit

Peter R. Prifti mbeti vatran deri në çastet e fundme të jetës. Në numrin e prillit 2010 ne botuam letrën e fundit që ai i dërgoi z. Agim Karagjozi. Një letër plot konsiderata e fjalë të ëmbla, por shkrimi i shkruar më me dashuri për Vatrën dhe Diellin mbetet ai me titull ”Misteri” i jetëgjatësisë së Vatrës dhe Diellit. Ky artikull u botua në gazetën Dielli në numrin e Janar-shtator 1994. Artikulli të intrigon që hyrje të tij: “Vatra e mbaroi qëkuri misionin e saj historik”…”Vatra dhe Dielli po i ngrysin ditët”… Sa herë vallë, na kanë dëgjuar veshët fjalë si këto? Fjalë të tilla për Vatrën dhe Diellin janë pëshpëritur poshtë e lartë me vite e me dekada. E megjithatë, Vatra dhe Dielli janë gjallë edhe sot e kësaj dite.I kanë përgënjeshtruar të gjitha predikimet e vdekjes së tyre. Si për inatë të pesimistëve, kanë refuzuar të tërhiqen dhe të zhduken nga skena e botës shqiptare.

…Stili i rrjedhshëm i artikullit të bëjnë për vete. Autori që e njeh mirë si Vatrën ashtu dhe Diellin, sjell argumentet e jetëgjatësisë: Arsyeja numër një është shërbimi madhështor që i bëri atdheut Vatra për 12 vjet, që nga 1912-1924. Me punën e shkelqyer Vatra rrëmbeu zemrat dhe mendjet e shqiptarëve dhe u fut thellë në shpirtin e tyre, madje kaq thellë sa nuk mund ta harronin as brezi i imigrantëve të parë, që e krijoi atë shoqatë, as brezat që e pasuan deri në ditët tona. Dielli u bë fanar i shkëlqyer që ndriçonte rrugën e shqiptarëve në atë periudhë të artë, dhe trumbetë e fuqishme që ndizte zemrat e tyre flakë me ndjenjat e atdhedashurisë…Jeta e Vatrës është paralele me jetën e Shqipërisë moderne. Të dyja kanë një moshë. Prandaj, kur kujton apo bisedon për Vatrën, shqiptari dashur pa dashur e lidh emrin e saj me kombin shqiptar, me vendin e origjinës së tij.Dhe sikundër ai dëshiron të rrojë Shqipëria, po ashtu dëshiron-ndofta pa e kuptuar edhe ai vetë-të rrojë dhe moshatarja e saj, Vatra. Sipas Peter Priftit, shqiptari e sheh Vatrën jo si një shoqatë e thjeshtë, por si një institut apo monument historik. Si e tillë, ajo qëndron mbi interesat lokale, të kufizuara dhe kalimtare të këtij ose atij grupi. Dielli për Peter Priftin është regjistri më i vjetër i jetës kolektive të shqiptarëve të Amerikës. Në faqet e tij është shkruar gati e gjithë historia e tyre, që kur zbarkuan imigrantët e parë e deri tek imigrantët e fundit.

Në mbyllje të artikullit-esse, Peter Prifti gjen dhe një arsye semantike-gjuhësore, që spjegon misterin e jetëgjatësisë të binomit Vatra-Dielli: Fjala Vatra tingëllon bukur në vesh, pasi na sjell para syve imazhe të këndshme e të dashura si oxhakun e shtëpisë, zjarrin e ngrohtë, rrethin familjar, zakonet e mikpritjes dhe bujarisë. Po ashtu fjala Diell na tërheq si një magnet sepse “diell” do të thotë dritë, energji e pasosur, jetë e gjallëri. Përfundimi?- Nuk ka mister në jetëgjatësinë e Vatrës dhe të Diellit, ata janë të lidhur ngushtë me jetën e shqiptarëve të Amerikës, ndaj kanë jetëgjatësi…

Disa nga Vepra të Peter R. Priftit

Socialist Albania since 1944(USA 1978)
Confrontation in Kosova-The Albanian-Serb struggle, 1969-1999 (USA 1999)
Remote Albania-the politics of isolation (Tiranë, 1^stedition 1999; 2nd edition 2000)
Gjuha është organizëm i gjallë (Shtëpia botuse Lilo-Tiranë 1995)
Land of Albanians- A crossroads of pain and pride (Tiranë 2002)
Mozaik shqiptar (Publicistikë-Portrete-Studime-Recensione-Pjesë teatrale)-Botoi Buzuku në Prishtinë 2003.

Me bashkëautorë

Standard Albanian me L. Newmark dhe F. Hubbard (USA 1982)
Spoken Albanian me L. Newmark, I Haznedari dhe F. Hubbard Vol I-II-III, USA 1980)
Readings in Albanian me L. Newmark dhe F. Hubbard(USA 1979)
Shënim: Edhe pse Peter R. Prifti kishte qenë aq i lidhur me Vatrën, edhe pse kishte kryer detyrën e Editorit të Diellit dhe sekretarit të Vatrës 1958-60, i vëllai, shkrimtari Naum Prifti, që po ashtu e mbajti detyrën e sekretarit për gati një dekadë, arkivin personal të vëllait prej 200 dosjesh si dhe biblioteken personale, nuk e solli në Vatër, por ia besoi shoqatës”Bijtë e Shqipes” në Filadelfia. Kushdo që është i interesuar për studime rreth tij dhe veprës së tij, mund t’i gjejë materialet tek Bijtë e Shqipes.
Kumtesë e paraqitur në akademinë përkujtimore kushtuar Peter R. Prifti, organizuar nga Vatra dhe Dielli, shtator 2010. Për realizimin e këtij shkrimi u shfrytëzua koleksioni i gazetes”Dielli” si dhe libri i studiueses Eleni Karamitri”Peter R.Prifti: në botën e dijetarëve shqiptaro-amerikanë” : studim. Author, Eleni Karamitri. Publisher, Botim i Universitetit të Shkodrës, 1997

SOT DITËLINDJA, “DIELLI” U BË 109 VJEÇ

February 15, 2018 by dgreca

-Peter R. Prifti: VATRA DO MBYLLET, DIELLI U SHUA, SA HERE I KEMI DEGJUAR KETO FJALE…?/

Ne Foto: Presidenti i Republikes, Shkelqesia e Tij, Bujar Nishani duke i dorezuar Editorit te Diellit, dekoraten”Nderi i kombit” per Gazeten e kohes se Rilindjes”DIELLI” i Vatres./

NGA DALIP GRECA*/
Gazeta më e vjetër e Botes Shqiptare, që vazhdon të botohet në Amerikë, Dielli,mbetet një monument i gjallë i gazetarisë shqiptare dhe i kulturës tonë Kombëtare, që sjell 109 vite histori të shqiptarëve të Amerikës. Në Gjoksin e Diellit ka shumë histori, ka dhe një cmim të tretë në konkursin e shpallur nga Organizata COMMON COUNCILL FOR AMERICAN UNITY, ku morën pjesë 1000 gazeta që botoheshin në Amerikë në gjuhë të huaja. Dielli konkuroi me Editorialin e shkruar nga editori i asaj kohe, Qerim Panariti, nje nga dishepujt e Nolit. Presidenti i Shqiperise, Shkelqesia e Tij, Bujar Nishani, i akordoi Diellit dekoraten e larte”Nderi i Kombit”.
***
Gazeta më e vjetër e Botës Shqiptare, me emrin simbolik “Dielli” sot ka ditëlindjen, të Enjten, me 15 shkurt mbushi plot 109 vjet. Gazeta”Dielli” u themelua në Boston prej Shoqërisë atdhetare Besa-Besë dhe ka si ditëlindje datën 15 shkurt 1909. Më 11 mars 1912, mbasi shoqëritë shqiptare të Amerikës vendosën që të federohen në Vatër (dita zyrtare e themelimit të Vatrës 28 prill 1912, dita e njohjes nga Shteti i Massachusetts, 10 qershor 1912) Dielli u bë pronë e Federatës Panshqiptare të Amerikës Vatra dhe nisi të dalë dy herë në javë. Me 18 Nëntor 1914, Gazeta nisi të botohet tri herë në javë dhe më 9 nëntor 1915 u bë e përditshme nen drejtimin e Kostë Çekrezit. Natyrisht është kjo koha më e artë e Vatrës dhe gazetës së saj Dielli. Historishkruesit e Vatrës dhe të Diellit e kanë bërë tashmë publik faktin se Dielli erdhi si nevojë shpirtërore dhe informuese për shqiptarët e Amerikës në një kohë të vështirë.
Mëkëmbsi i Mit’hat Frashërit, i shumëdturi Hasan Dosti, është shprehur se “Vatra” dhe “Dielli” na zgjuanë iden’ e zjarrit e të dritës, që do të thotë flakë patriotizmi dhe rreze kulture. Këtyre simbolizmave u janë përgjegjur edhe realitetet”.
Kronika e lindjes së Diellit, është e njohur: Me mbylljen e gazetës “Kombi” të Sotir Pecit në Boston me 10 Janar1909, diktohej nevoja e një tribunë kombëtare për të luftuar për të drejtat e Kombit shqiptar, ndërkohë që ishte mbyllur tashmë dhe Albania e Faik Konicës. Kur qe hapur Kombi me 6 qershor 1906 numri i shqiptarëve sipas regjistrave të kohës ishte rreth 7 mijë,ndërkohë që kur u mbyll gazeta e Pecit, numri i shqiptarëve së paku kishte shkuar në dhjetë mijë. Pa gazetën Kombi emigrantët shqiptar kishin mbetur si në shkretëtirë, në terrin e padijes e mosinformimit. Nevoja për një gazetë u bë më emergjente kur xhon turqit burgosën Dervish Himën sepse i gjetën Flamurin e Shqipërisë në gji dhe asnjë gazetë në Shqipëri nuk guxoi që të shkruante e ta mbronte atdhetarin nga frika e represionit turk. Atëhere Konica në Londër dhe Noli në Boston ranë në ujdi për botimin e një gazeta shqip në Amerikë. Deri në atë kohë dy patriotët nuk njiheshin përsafërmi me njëri-tjetrin, por ishin të njohur në distancë duke lexuar shkrimet e njëri-tjetrit në shtypin e kohës si dhe nga letërkëmbimi. Me përpjekjet e të dy kolosëve të mendimit shqiptar të asaj kohe u ndez ky kandil kombëtar, siç e cilëson ish editori Refat Gurrazezi, kandil që ndriçon ende edhe sot në SHBA falë kontributit të shqiptarëve të Amerikës.
Ende nuk dihet se kush e pagëzoi gazetën me këtë emër simbolik në kohën e errësirës otomane për Shqipërinë. Dihet se emri i Vatrës ka për Kumbar Konicën.Është e dokumentuar kjo në një artikull të botuar në gazetën Dielli me rastin e 10 vjetorit të themelimit të Vatrës, në numrin special, ku Konica dëshmon:”Për emrin, formën federale, Kanunoren, rregulloren, dhe shpiriten e parë të VATRËS, jam responsible (përgjegjës) unë. Po e drejta është që Vatra, të cilën un’ e lashë çilimi shtatë muajëshe, u rrit, u madhua, u bë një forcë nga Fan Noli dhe Vatranët e Amerikës, me 1915-1919 dhe në atë zhvillim unë s’kam patur asnjë pjesë (Faik Konica-Dielli, 31 mars 1922)
Në shkollën e Diellit kanë kaluar shumë gazetarë. Editor i parë i Diellit prej Shoqërisë Besa-Besë u emërua Faik Konica, por e vërteta është se 29 numrat e parë të gazetës i drejtoi Fan Noli, më pas erdhi nga Londra Faik Konica dhe e mori në dorë Diellin. Në historinë e Vatrës është shkruar se editor i parë i Diellit ishte Fan S. Noli, ndërkohë që në numrin e parë të Diellit qe botuar ky shënim:”Kjo gazetë do të botohet prej shoqërisë Besa-Besë, e cila do të bëjë mbledhje të përgjithshme me 15 të marsit(1909), në Boston për të zgjedhur një direktor.Gjersa të vijë direktori i kësaj flete, Dielli do të dalë një herë më dy javë, pastaj do të nisë të dalë për javë me rregull.”
Faik Konica mbërriti në Boston me 9 tetor 1909. Refat Gurazezi shkruan në Historinë e Vatrës se ”Kur doli nga “Inverna” ish veshur me kostum Kombëtar dhe i mbajti veshur disa ditë, jo vetëm aq, por s’desh t’i hiqte dhe i lutej Fan Nolit që të vishej edhe ai si prift me kamilaq të lartë dhe të shëtitjin tok nëpër rrugët e Bostonit. Më në funt e bindën shokët që i hoqi ato petka dhe veshi rroba të vendit.Më 22 të tetorit Konica mori drejtimin e Diellit.”

DIELLI DHE PROGRAMI KOMBËTAR

“Dielli ishte ungjilli i shqiptarëve të Amerikës, të cilët të mbledhur rreth Vatrës, e kthyen atë në një busull orientuese në kohë të trazuara, kur kombi shqiptar përjetonte çastet e vështira të egzistencës. Do të mjaftonte shfletimi i programit të kësaj gazete për të gjykuar mbi misionin, orientimin, guximin dhe arritjet në fushën e atdhetarisë, shtetësisë dhe natyrisht të gazetarisë shqiptare.
Dielli ka meritën historike se shtroi para shqiptarëve programin Kombëtar, i cili paraqet edhe kthjelltësinë Kombëtare dhe orientimin kombëtar të atyre që e hartuan atë program. Ka dy mendime për autorin e programit, një pjesë mbrojnë idenë se e shkroi Noli, një pjese këmbëngulin se sitli është i Konicës, balanca anon nga i pari. Në programin Kombëtar të Diellit kërkohej njohja e Kombësisë shqiptare prej qeverisë turke; njohja e gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare, Arsim Kombëtar në shqip, kërkohej zhvillim ekonomik, ndërtim rrugësh, kërkohej përcaktimi i kufijëve kombëtar që të përfshinin Vilajetet e Kosovës, Shkodrës, Janinës dhe Manastirit dhe këmbëngulej fort për qeverisje të vendit prej shqiptarëve përmes një Parlamenti Kombëtar.Programi i Diellit kërkonte lirinë dhe të drejtat e Kombësisë shqiptare prej guvernës turke, por pa u ndarë nga Perandoria,duke patur të përbashkët veç ushtrinë, punët e luftës dhe punët e jashtme.
Gazeta Dielli luajti rol të rëndësishëm në përgatitjen e lëvizjeve kryengritëse të viteve 1910-1912 dhe duket se kjo ishte arsyeja që Perandoria e ndaloi hyrjen e saj në Shqipëri, por u përdor një reng për ta futur gazetën sërish në Portat e Perandorisë dhe në Shqipëri, u përdor emërtimi”Dielli dhe Flamuri”. Aty nga gushti 1912 Dielli u la i lirë pasi Qeveria e Qamil Pashës vendosi ta njohë autonominë e Shqipërisë, gjë që nuk u konkretizua sepse shtetet e Ballkanit i shpallën luftë Turqisë në tetor 1912.
Që në kryeartikullin e parë të Konicës në Dielli me 29 tetor 1909, u shfaq mendimi për krijimin e një shoqërie të fortë Kombëtare, rreth së cilës të mblidheshin të gjithë shqiptarët e Amerikës. Konica e drejtoi Diellin deri në mars 1910, më pas për ca kohë Diellin e nxori komisioni i Besa-Besën , por ai nuk vazhdoi më gjatë se fundi i prillit, Konica e rimori Diellin si editor në fillim të majit deri në korrik. Gazeta nuk doli për 3 muaj. Është koha kur Konica nxjerr Trumbeta e Krujës në St. Louis.

NOLI, KONICA DHE EDITORËT E TJERË QË DREJTUAN DIELLIN

Gazeta “Dielli” qe me fat sepse që në numrin e parë trashëgoi erudicionin e Fan Nolit, stilin e tij informativ, ironik e sarkastik; dhe më pas edhe përvojën e vyeshme e stilin polemizues, por dhe plot elegancë të Faik Konicës, Kristo Dakos, Kostë Çekrezit, Bahri Omarit, Rafat Gurrazezit,Qerim Panaritit, Nelo Drizarit, Xhevat Kallajxhiut, ish drejtorit të gazetës Demokratia e Gjirokastrës, Athanas Gegës etj. Mbi të gjitha Faik Konica, i mbiquajturi ”babai i gjuhës shqipe” sillte me vete shkollën e madhe të Albania-s, ç’ka shërbeu në rritjen e standardeve të profesionalizmin të mëtejshëm të Diellit.
Duke shfletuar koleksionet e Diellit, bindesh se secili prej editorëve i dha ngjyrën e stilit dhe të shpirtit të vet gazetës së shqiptarëve të Amerikës. Lënda që rrjedh në faqet e Diellit i ngjanë një përroi malor që rrjedh rrëmbyshëm, pa u ndalur; në të është përjetësuar jo vetëm historia e shqiptarëve të Amerikës, por e gjithë shqiptarëve, kudo që jetojnë. Aty është kombi shqiptar, aty është shteti shqiptar, pasi qe fat për Vatrën që lindi para shtetit dhe e orientoi shtetin, që foshnje.
Gurazezi, hartuesi i së parës Histori të Vatrës, shkruan se si Noli ashtu dhe Konica patën mosmarrëveshje me komisionin e Besa-Besën që nxirrte gazetën. Në kohën kur Noli vazhdonte studimet në Harvard, nuk e braktisi gazetën që e kishte krijuar vetë. Edhe pse ishte i ngarkuar me studimet dhe punët e kishës ai gjente kohë të drejtoi Diellin edhe për nëntë muaj, tetor 1910- qershor 1911. Pas Nolit ishte Efthim Natsi, që e mori përsipër barrën e drejtimit të Diellit për dy herë, por me periudha të shkurtëra kohore. Pas tij ishte Kristo Floqi editor i Diellit nga tetori 1911 deri në korrik 1912. Konica edhe pse e la Trumbetën e Krujës dhe iku nga St. Louisi, nuk u mor për ca kohë drejtëpërsëdrejti me Diellin dhe aso kohe lëshoi një batutë, që i zemroi ata që merreshin me Diellin ”Nuk e lexoj më Diellin pasi kam frikë se harroj shqipen” pat thënë Faiku, por në fakt iu afrua prapë Diellit dhe bashkëpunoi me të ngushtësisht, duke u rikthyer edhe si editor i gazetes rilindase.

Sipas nje studimi te realizuar nga Editori i Diellit ne vitet 1994-2009, poeti dhe studiusi Anton Cefa, 29 numrat e parë të Diellit i nxori Fan S. Noli, ndërkohë që nga 22 tetori 1909 gazeta doli nën drejtimin e Faik Konicës, që u thirr nga Londra. Përveç Nolit dhe Konicës, Diellin e kanë drejtuar pena dinjitoze, intelektualë të shquar, atdhetarë të përkushtuar si: Kristo Floqi, Kostë Çekrezi, që e bëri gazetën të përditshme( 7 nëntor 1914), Andon Frashëri, Bahri Omari(1916-1919), Aqile Tasi, Refat Gurrazezi, Nelo Drizari,Peter Tikco, Qerim Panariti, Peter Prifti, Dr.Athanas Gegaj , Xhevat Kallajxhiu, Dr. Eduard Liço, Prof. Arshi Pipa, Anton Çefa etj.
Prej 9 vitesh Dielli drejtohet nga Kryeredaktori Dalip Greca, duke patur një cikël të stabilizuar botimi në print të përmuajshem dhe të përditshëm Online, ndërkohë dhe që çdo 28 Nëntor publikohet numri special me më shumë se 100 faqe.

Mirenjohje per te gjithe Editoret e Gazetes Dielli!

*Editor i DIELLIT, Prej gusht 2009

***

VATRA DO MBYLLET, DIELLI U SHUA, SA HERE I KEMI DEGJUAR…?

Shkroi: PETER R. PRIFTI*/

“Vatra e mbaroi qëkuri misionin e saj historik.”!

“Vatra dhe Dielli po i ngrysin ditët.”!
Sa herë, vallë, na kanë dëgjuar veshët fjalë si këto?
Fjalë të këtilla për Vatrën dhe Diellin janë pëshpëritur poshtë e lart me vite e me dekada. E megjithatë, Vatra dhe Dielli janë gjallë dhe sot e kësaj dite. I kanë përgënjeshtruar të gjitha predikimet e vdekjes së tyre. Si për inat të pesimistëve, kanë refuzuar të tërhiqen dhe të zhduken nga skena e botës shqiptare.
Jetëgjatësia e Vatrës dhe organit të saj – të dyja tashmë në dekadën e tetë të jetës së tyre – është më tepër se kureshti. Ajo paraqitet si një “mister” që të çudit, dhe që kërkon shpjegim. Por, po të rrish e të mendosh pak, nuk është vështirë të kuptosh pse Vatra dhe Dielli kanë arritur një moshë kaq të lashtë.
Pa dyshim, arsyeja numër një është shërbimi madhështor që i bëri atdheut Vatra gjatë 12 vjetëve, që kur u themelua më 1912 dhe deri më 1924. Me punën e shkëlqyer që bëri në atë periudhë, Vatra rrëmbeu zemrat dhe mendjet e shqiptarëve dhe u fut thellë në shpirtin e tyre, madje kaq thellë sa nuk mund ta harronm as brezi i imigrantëve të parë që e krijoi atë shoqatë, as brezat që pasuan 20, 40 dhe 60 vjet më vonë, deri në ditët tona. Vatra dhe Dielli u bënë fanar i shkëlqyer që ndriçonte rrugën e shqiptarëve në atë periudhë të artë, dhe trumbetë e fuqishme që ndizte zemrat e tyre flakë me ndjenjat e atdhedashurisë. Oshëtimat e asaj trumbete nuk heshtën, nuk u tretën në hapësirë, por tingëllojnë edhe sot në veshët e shqiptarëve.
Jeta e Vatrës është paralele me jetën e Shqipërisë moderne. Të dyja kanë një moshë. Prandaj, kur kujton apo bisedon për Vatrën, shqiptari dashur pa dashur e lidh emrin e saj me kombin shqiptar, me vendin e origjinës së tij. Dhe, sikundër ai dëshiron që të rrojë Shqipëria, po ashtu dëshiron – ndofta pa e kuptuar dhe ai vetë – të rrojë edhe moshatarja e saj, Vatra. Kjo ndjenjë fisnike i ka nxitur shqiptarët ta mbajnë gjallë këtë shoqatë famëmadhe për më se 80 vjet.
Kur kujton apo bisedon për Vatrën dhe Diellin, shqiptari, gjithashtu, kujton menjëherë emrat e nderuar të Fan Nolit, Faik Konicës si edhe të veteranëve të tjerë që themeluan Vatrën dhe punuan natë e ditë për Shqipërinë. Prandaj, respektin dhe admirimin që ka për Nolin dhe Konicën, ai e ndan me Vatrën, që është krijesa e tyre dhe thesari që u lanë trashëgim shqiptarëve. Këtë trashëgim shqiptarët e kanë ruajtur si amanet, dhe kjo ka ndihmuar për t’ia zgjatur jetën Vatrës nga një brez te tjetri.
Shqiptari e sheh Vatrën jo si një shoqatë të thjeshtë, por si një institut, apo monument historik. Si e tillë, ajo qëndron përmbi interesat lokale, të kufizuara dhe kalimtare të këtij ose atij grupi. Ndonëse është marrë me politikë – se me politikë u angazhua edhe Skënderbeu dhe Ismail Qemali – ajo shihet gati si simbol kombëtar, që përfaqëson dhe bashkon të gjithë shqiptarët, pa dallim. Ja një tjetër arsye që shpjegon jetëgjatësinë e Vatrës dhe DIELLIT.
Dielli është regjistri më i vjetër i jetës kolektive të shqiptarëve të Amerikës. Në faqet e tij është shkruar gati gjithë historia e tyre, që kur zbarkuan imigrantët e parë dhe deri te imigrantët e fundit. Vetë ky fakt i lidh ata me Diellin dhe Vatrën në një mënyrë intime, të ngrohtë, pak a shumë ashtu siç lidhen njerëzit me shokë e miq të vjetër dhe të paharruar. Edhe ky fakt ka lojtur rol në jetëgjatësinë e Vatrës.
Ka edhe një arsye tjetër që shpjegon misterin e lashtësisë së pashembullt të Vatrës. Ky është faktori semantik apo gjuhësor që ka të bëjë me vetë emrin e Vatrës dhe të organit të saj. Fjala “Vatra” tingëllon bukur në vesh, mbasi na sjell para syve imazhc të këndshme e të dashura si oxhakun e shtëpisë, zjarrin e ngrohtë, rrethin familjar, zakonet e mikpritjes dhe bujarisë. Po ashtu fjala “Dielli” na tërheq si një magnet, sepse “diell” do të thotë dritë, energji e pasosur, jetë e gjallëri. “Vatra” dhe “Dielli” janë emra të goditur, që i kanë tërhequr shqiptarët qysh nga fillimi i shekullit 20 dhe deri te pragu i shekullit 21, ku kemi arritur.
Nga diskutimi i sipërm del se jetëgjatësia e Vatrës dhe Diellit, sado e çuditshme që duket në sipërfaqe, nuk është mister i pazgjidhshëm. Vatra dhe Dielli kanë rrojtur dhe rrojnë mbasi ato janë të lidhura ngushtë qoftë me jetën e jashtme, kolektive të shqiptarëve (është fjala për punët e mëdha që kanë bërë nëpërmjet Vatrës), qoftë me jetën e tyre të brendshme, me ndjenjat shpirtë- rore dhe emocionale, me krenarinë dhe nostalgjinë për të shkua- rën, me gjithë historinë e tyre në Amerikë.
* Peter R. Prifti, ishte editor I Diellit dhe sekretar I VATRES. Ky artikull u botua DIELLI, Nju Jork, numri janar-shtator 1994.)

KUJTOJME PETER PRIFTIN NE 90 VJETORIN E LINDJES

November 10, 2015 by dgreca

Perpjekjet e Peter Priftit per Njohjen e Shqiperise dhe Ceshtjes se Kosoves ne Arenen Nderkombetare/
Me rastin e 90 vjetorit te lindjes dhe 5 vjetorit te ndarjes nga jeta/
Nga Sadik Elshani*/
Profesor Peter Prifti, padyshim, eshte njeri nder figurat me te njohura, me te rendesishme dhe me te gjithanshme te shqiptareve te Amerikes. Ai ishte gjuhetar, shkrimtar, historian, perkthyes dhe mbi te gjitha shkencetar e studiues i perkushtuar i historise dhe kultures sone kombetare. Ishte nje ze i fuqishem ne boten e lire qe me shkrimet dhe studimet e tij te nje cilesie te larte shkencore dha ndihmesen e tij per nderkombetarizimin e ceshtjes se Kosoves . Profesori i nderuar ishte nje atdhetar i flakte qe me nje perkushtim te celikte, me nje durim, disipline prej shkencetari, me tere qenjen e tij u angazhua per ta bere te njohur Shqiperine, historine, kulturen dhe ghuhen tone ne arenen nderkombetare. Si njeri qe kishte qene prane Nolit si bashkepunetor i tij i ngushte, ai nuk mund te ishte ndryshe nga ai qe ishte.
Shkrimet, recensionet dhe studimet shkencore i botoi ne mjaft revista prestigjioze: “Slavic review”, “East Europian Quarterly”, “East Europian Magazine”, etj. Si shkencetar erudit, me mjaft kompetence shkroi edhe per Encyclopedia Britannica, zerat per Shqiperine. Gjithashtu ai eshte edhe autor i afro dhjete librave qe si epiqender studimi kane Shqiperine dhe ceshtjen e Kosoves, Prof. Prifti kur e ka filluar kete mision fisnik, ka patur parasysh dhe eshte udhehequr nga parimi se, ne duhet t’ia paraqesim botes historine, ceshtjet dhe problemet tona, synimet dhe aspiratat tona, e jo t’ua leme te huajve qe t’i bejne per ne. Kurrkush me mire se ne nuk i njeh perpjekjet, dhimbjet dhe vuajtjet tona. Nje gje te tille e ka bere edhe Vaso Pasha kur me 1879 ne Paris botoi ne frengjisht studimin e tij, “E verteta per Shqiperine dhe shqiptaret. Studim historik dhe kritik”. Ai e beri kete studim, sepse ishte i vetedijshem per rendesine qe kishte Europa per njohjen e luftes se Shqiperise.
Prof. Prifti eshte sidomos i njohur per librin e tij: “Socialist Albania since 1944” (“Shqiperia Socialiste nga viti 1944”), botuar me 1978. Ky eshte nje liber qe u prit mjaft mire nga lexuesit dhe sidomos nga specilistet ne lemin e shkencave politike dhe studiuesve qe merreshin me ceshtjet ballkanike. Librat qe ishin botuar gjer atehere per Shqiperine e periudhes se pas vitit 1944 ishin te njeanshme: dikush shkruante vetm keq e dikush shkruanta vetem mire. Pra, keta studiues, qofshin te huaj, apo shqiptare nuk mbanin nje qendrim te vertete shkencor dhe nuk i bazonin perfundimet e tyre ne baza faktike. Ndersa prof. Prifti ne kete liber sjell nje freski shkencore, ai nxjerre ne shesh anet positive, por edhe anet negative te regjimit komunist. Por sic dihet, kjo paraqitje objektive e realitetit te regjimit shqiptar nuk u prit mire nga Tirana zyrtare, sepse ata donin vetem levdata dhe pergezime per regjimin e tyre.
Nje tjeter liber po aq i rendesishem eshte: “Unfinishet Portrait of a Country” (Portreti i pambaruar i nje vendi”), 2005. Pjesa me e madshe e ketij libri i perket kultures shqiptare. Aty ai paraqet te kaluaren, te tanishmen dhe te ardhmen e Shqiperise, paraqet portretet e shqiptareve te famshem si, Noli, Nene Terza, etj. Ne kete liber ka edhe nje kapitull te tere me studime dhe kritika letrare, si dhe nje pasqyre te historise se letersise shqiptare. Po ashtu, pjesa me e rendesishme e librit ne lemin e kultures jane perkthimet ne anglisht nga proza dhe poezia shqipe. Nder te tjera ketu perfshihen poemat e Naim Frasherit, versha “O moj Shqypne” e Vaso Pashes, si dhe pjese nga proza klasike e letersise shqiptare.
Profesor Prifti ishte mjaft i preokupuar edhe me ceshtjen e Kosoves, prandaj nje pjese e rendesishme e veprimtarise se tij shkencore e publike ishte edhe kjo ceshtje jetike per kombin tone: Perpjekjet e shqiptareve te Kosoves dhe viseve te tjera shqiptare ne ish Jugosllavi per liri e pavaresi.
Ne vitin 1969 ai botoi monografine “Kosova in Ferment” (“ Kosova ne tronditje”) ne te cilin pershkruan ngjarjet qe lidhen me demonstratat e studenteve te zhvilluara ne vitin 1968 ne Prishtine dhe ne disa qytete te tjera te Kosoves dhe Maqedonise. Ne keto demonstrtata nder te tjera u kerkua qe Kosova te kete statusin e republikes, te lejohej perdorimi i flamurit kombetar, si dhe te permiresoheshin kushtet e jeteses. Ne kete studim ai i bene edhe nje analize te hollesishme gjendjes ne te cilen ndodheshin shqiptaret ne ate periudhe ne ish Jugosllavi. Ndersa ne vitin 1999 ai boton librin “Konfrontation in Kosova: The Albanian-Serb Struggle 1969-1999” (“Ballafaqimi ne Kosove: Perpjekja shqiptaro-serbe” 1969-1999). Ky liber eshte nje studim me i plote sesa monografia e meparshme. Ne njezet kapitujt e ketij libri trajtohen ceshtje nga ngjarjet qe kane ndodhur ne kete periudhe ne Kosove e vise te tjera shqiptare. Pershkruhen dhe analizohen demonstratat e studenteve te Universitetit te Prishtines ne mars e prill te vitit 1981; demonstratat e shqiptareve ne vendet perendimore ku kane emigruar; konferencat e ndryshme qe kane organizuar dijetaret dhe atdhetaret shqiptare ne emigrim, si dhe jehonen qe kane patur keto ngjarje ne shtypin boteror. Pra, kjo eshte nje histori e teresishme e kesaj periudhe tridhjetevjecare, periudhe vednimtare qe i parapriu ngjarjeve te mevonshme qe cuan drejt pavaresise se Kosoves. Ai bene nje analize te hollesishme shkencore dhe tere potencialin e vet mendor e ve ne sherbim te kesaj ceshtje madhore te kombit tone.
Ne kapitullin e dymbedhjete ai ne forme pyetje-pergjigje i bene nje analize kritike librit “Saga e Kosoves” te autoreve serbe, Draganich e Todoroviq. Ky liber, si dhe gjithe shkrimet tjera te autoreve serbe, eshte i mbushur plot me genjeshtra, mashtrime e shtremberime faktesh. Ketu perseri profesor Prifti me fakte te pamohueshme i hedhe poshte te gjitha metimet dhe shtremberimet e tyre djallezore, madje duke i perdorur vete fjalet e tyre kunder tyre. Per shembull ne nje rast ata akuzojne shqiptaret se po i shkaterrojne objektet fetare serbe, por ne disa faqe me pare ata vete thone se shqiptaret i respektojne keto objekte dhe nder shekuj ata i kane mbrojtur keto objekte.
Nje pjese e mire e ketij libri permban leterkembimin qe prof. Prifti ka patur me njerez me ndikim ne politiken amerikane e boterore, si: kongresiste, senatore, zyrtare te Shtepise se Bardhe, zyrtare te OKB-se, letra qe u ka derguar gazetave dhe botimeve te ndryshme. Jane keto letra me ane te te cilave ai informon, korrigjon faktet e gabuara, por edhe shpreh qendrimet e veta, perhap te verteten per perpjekjet e shqiptareve te Kosoves per te drejtat e tyre. Duheshin thyer mitet e rrejshme qe Serbia kishte krijuar per Kosoven. Me argumente te shendosha shkencore ai perfundon se, bazuar ne faktet historike, demografike, egalitariane dhe etnike, Kosova duhet te jete shtet i pavarur.
Ne lemin e gjuhesise, prof. Prifti se bashku me bashkautoret Leonard Newmark e Philip Hubbard ne vitin 1982 botoi librin “Standard Albanian: A Reference Grammar for Students” (“Shqipja standarde: nje udhezues gramatikor per studentet”). Ky eshte nje liber mjaft i pershtatshem per te huajt per ta mesuar me lehtesi gjuhen shqipe.
Profesor Prifti kishte nje horizont te gjere njohurish ne histori, letersi, gjuhesi, politike, filozofi, sociologji, etj. Te gjitha studimet shkencore te prof. Priftit shquhen per thellesine e mendimit kritik, analiza te gjithanshme te bazuara ne fakte dhe ne te verteten shkencore. Ne shkrimet e tij nuk ka urrejtje te uleta, nencmime, fyerje ndaj atyre qe u kundervihet, por ka vetem dinjitet , seriozitet e qendrim shkencor per ta zbardhur te verteten. Ai shkruante ne nje anglishte mjeshterore. Shkruante ne menyren shprehese perendimore, sepse edhe vete ishte pjesetar i botes shkencore perendimore.
Ne patem fatin e mire qe ne nje periudhe kritike per kombin tone patem ne SHBA kete dijetar, kete atdhetar te flakte qe se bashku me dijetaret dhe atdhetaret tjere,si: Arshi Pipa, Safete Juka, Nicholas Pano, Sami Repishti, etj. mbrojti ceshtjen shqiptare, ia beri te njohur botes vlerat tona kulturore, kombetare e njerezore. U tregoi te gjitheve se edhe ne jemi pjese e botes perparimtare, se edhe ne i kemi dhene botes figura madhore: Skenderbeun,Nolin, Nene Terezen, Aleksander Moisiun, Ismail Kadarene,etj. Peter Prifti dhe dijetaret tjere qe permenda me lart kishin nje perparesi te madhe ,krahasuar me koleget e tyre ne Kosove e Shqiperi, sepse ata jetonin ne nje bote te lire dhe gezonin lirine e plote qe t’i cfaqnin hapur te gjitha mendimet dhe pikepamjet e tyre. Por ne kete rast duhet theksuar se edhe dijetareve shqiptare te Kosoves nuk u ka munguar guximi per t’i dale ne mbrojtje popullit tone. Ndonese i larguar si femije nga Shqiperia, ai tere njohurite ,tere energjite krijuese, tere jeten e tij e vuri ne sherbim te ceshtjeve madhore te kombit tone. Dhe per kete ai gjithmone do te jete ne mendjet dhe zemrat tona: nje dijetar i cmuar dhe burre i urte.
Filadelfia, nentor, 2015
*Sadik Elshani eshte doctor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

MISTERI I JETEGJATESISE SE VATRES DHE DIELLIT

February 16, 2015 by dgreca

NGA PETER PRIFTI*/
“Vatra e mbaroi qëkuri misionin e saj historik.”!/
“Vatra dhe Dielli po i ngrysin ditët.”!/
Sa herë, vallë, na kanë dëgjuar veshët fjalë si këto?/
Fjalë të këtilla për Vatrën dhe Diellin janë pëshpëritur poshtë e lart me vite e me dekada. E megjithatë, Vatra dhe Dielli janë gjallë dhe sot e kësaj dite. I kanë përgënjeshtruar të gjitha predikimet e vdekjes së tyre. Si për inat të pesimistëve, kanë refuzuar të tërhiqen dhe të zhduken nga skena e botës shqiptare.
Jetëgjatësia e Vatrës dhe organit të saj – të dyja tashmë në dekadën e tetë të jetës së tyre – është më tepër se kureshti. Ajo paraqitet si një “mister” që të çudit, dhe që kërkon shpjegim. Por, po të rrish e të mendosh pak, nuk është vështirë të kuptosh pse Vatra dhe Dielli kanë arritur një moshë kaq të lashtë.
Pa dyshim, arsyeja numër një është shërbimi madhështor që i bëri atdheut Vatra gjatë 12 vjetëve, që kur u themelua më 1912 dhe deri më 1924. Me punën e shkëlqyer që bëri në atë periudhë, Vatra rrëmbeu zemrat dhe mendjet e shqiptarëve dhe u fut thellë në shpirtin e tyre, madje kaq thellë sa nuk mund ta harronm as brezi i imigrantëve të parë që e krijoi atë shoqatë, as brezat që pasuan 20, 40 dhe 60 vjet më vonë, deri në ditët tona. Vatra dhe Dielli u bënë fanar i shkëlqyer që ndriçonte rrugën e shqiptarëve në atë periudhë të artë, dhe trumbetë e fuqishme që ndizte zemrat e tyre flakë me ndjenjat e atdhedashurisë. Oshëtimat e asaj trumbete nuk heshtën, nuk u tretën në hapësirë, por tingëllojnë edhe sot në veshët e shqiptarëve.
Jeta e Vatrës është paralele me jetën e Shqipërisë moderne. Të dyja kanë një moshë. Prandaj, kur kujton apo bisedon për Vatrën, shqiptari dashur pa dashur e lidh emrin e saj me kombin shqiptar, me vendin e origjinës së tij. Dhe, sikundër ai dëshiron që të rrojë Shqipëria, po ashtu dëshiron – ndofta pa e kuptuar dhe ai vetë – të rrojë edhe moshatarja e saj, Vatra. Kjo ndjenjë fisnike i ka nxitur shqiptarët ta mbajnë gjallë këtë shoqatë famëmadhe për më se 80 vjet.
Kur kujton apo bisedon për Vatrën dhe Diellin, shqiptari, gjithashtu, kujton menjëherë emrat e nderuar të Fan Nolit, Faik Konicës si edhe të veteranëve të tjerë që themeluan Vatrën dhe punuan natë e ditë për Shqipërinë. Prandaj, respektin dhe admirimin që ka për Nolin dhe Konicën, ai e ndan me Vatrën, që është krijesa e tyre dhe thesari që u lanë trashëgim shqiptarëve. Këtë trashëgim shqiptarët e kanë ruajtur si amanet, dhe kjo ka ndihmuar për t’ia zgjatur jetën Vatrës nga një brez te tjetri.
Shqiptari e sheh Vatrën jo si një shoqatë të thjeshtë, por si një institut, apo monument historik. Si e tillë, ajo qëndron përmbi interesat lokale, të kufizuara dhe kalimtare të këtij ose atij grupi. Ndonëse është marrë me politikë – se me politikë u angazhua edhe Skënderbeu dhe Ismail Qemali – ajo shihet gati si simbol kombëtar, që përfaqëson dhe bashkon të gjithë shqiptarët, pa dallim. Ja një tjetër arsye që shpjegon jetëgjatësinë e Vatrës dhe DIELLIT.
Dielli është regjistri më i vjetër i jetës kolektive të shqiptarëve të Amerikës. Në faqet e tij është shkruar gati gjithë historia e tyre, që kur zbarkuan imigrantët e parë dhe deri te imigrantët e fundit. Vetë ky fakt i lidh ata me Diellin dhe Vatrën në një mënyrë intime, të ngrohtë, pak a shumë ashtu siç lidhen njerëzit me shokë e miq të vjetër dhe të paharruar. Edhe ky fakt ka lojtur rol në jetëgjatësinë e Vatrës.
Ka edhe një arsye tjetër që shpjegon misterin e lashtësisë së pashembullt të Vatrës. Ky është faktori semantik apo gjuhësor që ka të bëjë me vetë emrin e Vatrës dhe të organit të saj. Fjala “Vatra” tingëllon bukur në vesh, mbasi na sjell para syve imazhc të këndshme e të dashura si oxhakun e shtëpisë, zjarrin e ngrohtë, rrethin familjar, zakonet e mikpritjes dhe bujarisë. Po ashtu fjala “Dielli” na tërheq si një magnet, sepse “diell” do të thotë dritë, energji e pasosur, jetë e gjallëri. “Vatra” dhe “Dielli” janë emra të goditur, që i kanë tërhequr shqiptarët qysh nga fillimi i shekullit 20 dhe deri te pragu i shekullit 21, ku kemi arritur.
Nga diskutimi i sipërm del se jetëgjatësia e Vatrës dhe Diellit, sado e çuditshme që duket në sipërfaqe, nuk është mister i pazgjidhshëm. Vatra dhe Dielli kanë rrojtur dhe rrojnë mbasi ato janë të lidhura ngushtë qoftë me jetën e jashtme, kolektive të shqiptarëve (është fjala për punët e mëdha që kanë bërë nëpërmjet Vatrës), qoftë me jetën e tyre të brendshme, me ndjenjat shpirtë- rore dhe emocionale, me krenarinë dhe nostalgjinë për të shkua- rën, me gjithë historinë e tyre në Amerikë.
* Ky artikull u botua DIELLI, Nju Jork, numri janar-shtator 1994.)

KOSTANDIN DEMO I NJOHUR SI NINI DEMO

July 15, 2013 by dgreca

-Autor I librit “SHQIPTARET NE AMERIKE”/

NGA PETER PRIFTI*/

When Mrs. Victoria Kosta, the niece of Nini Demo, asked me to speak at this happy occasion, I accepted without hesitation. The reason is that I have known our friend Nini ever since I came to Boston, about 15 years ago. We met and got to know each other while I was working in Vatra’s office as Co-Editor of Dielli and Secretary of the Vatra organization. I will come back to that later, when I tell you something about Nini’s book The Albanians in America. But right now, let us go back to the beginning, and let me tell you something about Nini’s past, a few facts about his background.

Konstandin A. Demo was born in Katundi, one of the villages known as Vakëfet, in the Korçë region, 85 years ago tomorrow, that is to say, on March 25, 1889. You wouldn’t think so, to look at him, but that is a documented fact. He came to America when he was a mere boy of 14, in the yae 1903. He located in Natick, Massachusetts, where he spent the first six years of his life in the new country. Traveling to the United States in those days was no simple task. It tokk Nini 57 days to make the trip, which is just about as long as it took Christopher Columbus to discover America. But to appreciate the story of his trip, I must tell it to you in Albanian.

Pasi arriti në Korçë, Nini u nis për në Manastir. Po me se? Hipur mbi kalë? Jo, aspak. Udhën e bëri mbI një araba, që ia dërrmoi kockat gjer sa arriti në Manastir. Pastaj nga Manastiri shkoi me tren në Selanik të Greqisë. Atje mori vaporin për në Pire, ku ndenji plot tetë ditë, gjer sa u nis vapori për në Napoli. Në Napoli u desh të priste 15 ditë, më parë se të nisej për n’Amerikë. Udha nga Napoli në Amerikë mori 17 ditë.

Atë udhë e atë vapor Nini nuk do ta harrojë kurrë. Ay udhëtoi jo “Second or Third Class,” po “Fourth Class.” Ky kllas quhej “the cattle class,” sepse me të vërtetë pasagjerët e këtij kllasi përdoreshin si shtaza. Vapori mbante erë si mos më keq. Po më e keqja ish që Ninin e zuri deti që ditën e parë, dhe për tetë ditë me radhë ish shtritur në shtrat. As që vuri bukë në gojë. Të tetën ditë mësoi se pasagjerin fqinj, që e kish zënë deti aq keq sa Ninin, e kishin marrë dhe e kishin hedhur në det. Kur dëgjoi këtë Nini, u ngrit nga shtrati menjëherë, dhe si për çudi u shërua krejt nga “sea-sickness.” Që atë çast Ninit jo vetëm i erdhi oreksi, po s’ngopej dot me bukë.

Well, you can imagine after that ordeal, that Nini was very glad indeed to set foot in America. And speaking of boats and voyages, I think it’s appropriate that we are celebrating our frind’s birthday on a boat, since life itself is like a voyage on a boat. And what better boat and setting to celebrate this special occasion than that of our own Anthony Athanas, whose great success and renowned as a businessman in our adopted country is a source of pride to all of us.

Nini, as I said, arrived here in 1903, 71 years ago. That, mind you, was before Petro Nini Luarasi came to America, and before Sotir Peci, and Fan S. Noli, and Faik Konitza; in short, before any of the distinguished leaders of the Albanians of America had arrived in this country. And Nini met them all, knew them well, and worked closely with some of them.

Nini Demo worked hard to improve his lot in the new world. He worked days and went to school nights. His devotion to education is shown by the fact that between 1909 and 1917, he studied at the American International College in Springfield, Mass., the Wilbraham Academy in Mass., the Green Mountain College in Vermont, and the Oberlin College in Ohio. He enrolled at Oberlin, by the way, through the assistance of Kristo Dako, who also studied at Oberlin College. But, lest any of you think that this youthful and ambitious student was a bookworm, let me tel you that Kostandin Demo in those days played football, and for a while served in the United States Army, in Alexandria, Virginia.

Nini came to Boston in the year 1920, to be reunited with his sister, and has lived here ever since. He worked as a printer all his life, mos with the popular and liberal daily, the Boston Globe.

As I said earlier, Nini and I met when I worked in Vatra’s office from 1958 to 1960. We worked together on his small, but valuable book, entitled The Albanians in America, which tell the story of the very first Albanian immigrants in this country, who incidentally were all from Katundi, Nini’s home town. I recall that when the manuscript for the book was ready to go to press, Nini said to me that he was going to ask Metropolitan Noli to write an introduction for it. And I confess that I didn’t think there was much chance that Noli would agree to do that. After all, this was but a small work, a short study, I said to myself, and Noli had other, more importants things to do. But Noli was more perceptive than I was, for he judged Nini’s work not by its size, but by its quality. And so he wrote a fine introduction to it, saying, “this is a booklet which every Albanian should read.”

A copy of it is today in the Widener Library of Harvard University. Indeed, Nini’s study has attracted the attention of writers and scholars in Albania, as well. In late 1972, the monthly Nëndori, published an article about the old Kombi newpaper, in which there are several references to Nini and his book. The author of the article calls Nini “një plak i urtë dhe atdhetar i flaktë,” and describes his study as “një tregim i thjeshtë e i shtruar.”

Besides the study on Albanian immigrants to America, Mr. Demo has published a good number of articles both in Dielli and Liria, on issues of concern and interest to our community. Some of his most important articles were written in defense of the Albanian Orthodox Church of America against attacks by Patrikana e Stambollit and its represantiteves. For, as Gary Riska and I can testify, there are few people in our midst who know the history and developments in our Church as well as Nini Demo.

In addition to being an author, a journalist, and a patriot, Nini is a confirmed traveler. In this, he has shown a continually youthful spirit. Not for him the sedentary, home-bound life. He has traveleled almost annually all the way from Maine to Miami; and in 1968, at the age of 79, he went to Rome to attend the festivities for Skënderbeu’s 500^th Anniversary. It’s quite clear that Nini has overcome the traumatic experience of the dismal, 57-day trip to America back in 1903.

And now, to crown all his previous trips and his life-long devotion and service to the cause of Albanian nationalism, he has received his visa to travel to the land of his birth, Albania, which he has not seen for 71 years. Surely, the visa could not have come at a more appropriate time. And I, and I’m sure all of us here, are as deligted with the good news as Nini is, along with his two nieces, Mrs. Viktoria Kosta and Mrs. Magdalena Perikli, and their families.

*(Ky është fjalimi që u mbajt nga i ndjeri Petr Prifti në darkën për nder të Nini Demos të dielën me 24 mars 1974 në Peter Styuvesant boat of Anthony’s Pier IV Restaurant-Dielli-Arkiv)