Nga Minella Aleksi/*

 Në këtë bashkëbisedim mbi vëllimin poetik “Midis dy kontinentesh” të autorit Dalan Luzaj kam mirë parasysh raportin rezervues, jo dashamirës që kam krijuar në vetvete me ceremonitë promovuese. Ceremoni në të cilat opinionet vlerësuese të pa përgjegjëshme në shumicën e tyre me të drejtë i bën objekt përfoljesh, për të mos thënë çfaqje sjelljesh hipokrite.

 Bazuar në përshtypjen që marr prej një krijimi poetik bëj një klasifikim. Autorët i ndaj në ata të cilët thjeshtë i quaj “krijues” ngaqë kanë guxuar që të krijojnë një produkt për tregun e lexuesve, dhe në ata që me produktin e tyre artistik arrijnë në nivel më të lartë, në atë të poetit të mirëfilltë, të cilët me talent artistik i imponohen auditorit serioz.

 Te krijimtaria poetike e Dalanit janë ndjeshëm të pranishme dy linja të domosdoshme bazë të cilat në vetvete konvergojnë: Kreativiteti dhe Refleksioni. Dalani është shumë i përgjegjshëm si poet ngaqë e kupton mirë peshën e fjalës artistike. E ndjen dhe e shkruan poezinë si një nevojë të shprehjes së shpirtit, e që me dhuntinë e talentit e vesh këtë formë shprehjeje me stil artistik të admirueshëm. Mbas publikimit të një poezie ai bie në heshtje në pritje me durim të një gjykimi realist. Sa më shumë e shqetëson cilësia artistike e krijimit të tij aq më e vështirë të bëhet ta komplimentosh. Duket që te ai vetpërmbajtja ndaj modës së lëvdatave ecën paralel me bindjen se niveli i mirë artistik e gjen natyrshëm rrugën për te lexuesi. Kondensimi i vargut te ai të bind se ka kaluar përmes një proçesi të ngjashëm me cikatricën-shenjën e veçantë që mbetet në lëkurë si rezultat i një plage të thellë e të dhimbëshme, si shenjë e pa ndryshueshme e një plagosjeje të kapërcyer. Mjerimin e vendit në diktaturë e vuan njëlloj si fatin e tij të keq si individ. Mendoj se kjo e karakterizon poezinë e këtij autori: një rezultat-cikatricë e një Ideograme Emocionesh që kanë pasqyruar me rrahje të furishme gëzimet e forta të zemrës, zemërimet e pa përmbajtura si valvula të shkarkimit shpirtëror, frikërat dhe ankthet që i kanë bllokuar gjoksin, trishtime që i kanë konservuar energjinë krijuese, që i kanë nxiur sensibilitetin perceptiv dhe që, si një valë e pandalshme i kanë influencuar mendimet drejt refleksioneve artistike si poet. (sidomos në krijimet: E çuditëshme jeta,.Rrufepritëset, O Njeri, Trishtimi s’të kuron, Kosova, Larg te Nëna, Fshati në agoni, Kur u largua babai, etj).

 Ndiej keqardhje kur dëgjoj autor poezish që ankohen se në kohën që jetojmë shoqëria nuk është mirëpritëse e poezisë. Kur poezia vjen po aq natyrshëm njëlloj si vijnë gjethet e pemëve në pranverë kontakti me lexuesin është i pa frenueshëm. Është si është koha shoqërore, arti poetik i vërtetë imponohet me forcën e talentit artistik dhe me novitetin e ideve që transmeton.

 Nuk do nxitesha të shprehja këtë opinion në rast se do kisha ndonjë rezerve në drejtim të vlerës artistike që përmban krijimtaria artistike e poetit Dalan Luzaj. Ai vet nuk flet për çfarë ka krijuar. E lë krijimin mbi tavolinë njëlloj si vendoset në raft një produkt përpara blerësit bazuar në parimin ofertë – kërkesë. Më pas lexuesit e vëmendshëm njëlloj si blerësit selektiv janë ata që s’mund të heshtnin, që kanë diskutuar dhe përhapur fjalët për përmbajtjen me vlera artistike të kësaj krijimtarie.

 Shumica e krijuesve kanë një ngutje, shpejtojnë në mbledhjen e lëvdatave. Madje janë këta që i bëjnë shërbimet më të mira pompozitetit të ceremonive promovuese. Këtu dallon Dalani nga shumë krijues të tjerë.

 Dallohet qartë se në punishten e tij artistike e ka filtruar imtësisht realitetin, ëndrrën dhe fantazinë nëpërmjet mënyrës së tij të të shikuarit, të ndjerit dhe të interpretimit. Përpara një krijimi të tillë artistik lexuesit s’i mbetet tjetër përveçse të përvetësoj, të ushqej mendjen e shpirtin me këtë material artistik. E rikujtoj shpesh definicionin e përcaktuar nga poet të mëdhenj se poezia është si muzika. Ajo me fjalë duhet të përmbaj logjikën e saj, duhet të jetë e interpretueshme, duhet të zgjojë sensacione, emocione, kujtime gërvishëse të largëta e të afërta, të ndjekë mendimin, të jetë spontane, e sidomos ti shmanget stilit “ndërtues”të vargut. Në shumë prej poezive të këtij vëllimi ndjehet qartë që poeti lirohet shpirtërisht ku, me dy fjalë të thjeshta të hap një botë të tërë. (Qershitë, Urim për Shën Valentin,, Murishtja, Je gjethe tërfili, Mikja ime e vjetër, Kujtesë, Pajtim, Një tjetër shije, etj).

 Shumë komentues poezish përdorin shprehjen “nikoqir i fjalës”. E mendoj të papërshtatëshme këtë shprehje pasi poezia nuk është titrim fjalësh, ajo rrjedh. Në rastin e diskutimit mbi krijimtarinë e Dalanit do thoja se, në shumicën e poezive të tij të spikatura kam qëndruar më gjatë i mbërthyer nga harmonia midis metrikës dhe rimës. Këto ka të vetat poezia jo shprehjen “nikoqir i fjalës”. Metrika është ritmi, loja e thekseve me ulje ngritje të tonit, muzikaliteti i vargut. Jo më kot metrika nënkupton “masë” nga greqishtja, është pikërisht respekti i masës midis vargut dhe ritmit muzikal. Shumica e vjershëtorëve masivë e kuptojnë poezinë si rimë. Nuk mund të bësh rimë, stonon pa metrikën e duhur. Poezia pa metrikën është një kontradiksion mendimesh pa muzikalitet. Aq e nevojshme është metrika për poezinë sa thuhet që po të jetë se egziston muzika pa nota atëhere mund të egzistojë edhe poezia pa metrikën. Ka shumë amatorë të poezisë të cilët përpiqen që të imitojnë metrikën e poetëve të mëdhenj. Mungesa e talentit artistik nuk i lejon që të rriten artistikisht për të gjeneruar origjinalitet. Reçensuesit konformistë nxitojnë që tu shprehin lëvdata të pamerituara, të bardhën ua bëjnë të kuqe, të zezën ua bëjnë të verdhë, mirëpo një biçikletë sado e bukur nuk mund të jetë një automobil apo e kundërta.

   Në kapakun e mbrapmë të vëllimit Autori shkruan: “S’ka prind që të gjykoj fëmijën para turmës, në vazhdim të këtij ligji të pa shkruar u sjell për gjykim këtë vëllim”. Më ngjan që me tonin e akullt ka krijuar atmosferë si gjatë një proçesi gjyqësor. Me durim qëndron si ai i pandehuri në pritje të verdiktit. Nuk më habit ky qëndrim prej poeti ndaj krijimtarisë së vet i cili me përgjegjësi artisti përulet modestisht përparaçdo gjykimi të ftohët realist. Madje çfarë kam shkruar më sipër me bindje më ngjan se shkon në mënyrë logjike me nivelin e admirueshëm artistik të krijimtarisë së poetit.