Nga Prof.Dr. Muharrem Dezhgiu*/
Në rrethanat e pasluftës botërore shteti shqiptar ishte rrezikuar seriozisht. Traktati i Fshehtë famëkeq i Londrës të vitit 1915, i firmosur nga fitimtarët e luftës, parashikonte copëtimin përfundimtar të shtetit shqiptar,. Territoret ishin të pushtuara ende nga tri ushtri të huaja. Faktori shqiptar nuk ishte në një zë për kërkesat që i duheshin paraqitur Konferencës së Paqes. Fuqitë që drejtonin këtë konferencë lejuan pazarllëqe në dëm të Shqipërisë e të popullit shqiptar, duke favorizuar pretendimet e fqinjve ( Memorandumi i Anglisë, Francës dhe ShBA- së i 9 dhjetorit të vitit 1919 dhe kompromisi i 13 janarit të vitit 1920 midis Anglisë, Francës dhe Italise.)
Pas Kongresit të Lushnjes, Shqipërisë iu desh të mbronte ekzistencën dhe të rikonfirmonte arritjet e viteve 1912-1913 (pavarësinë dhe 28 000 km2 territor), duke luftuar si në planin diplomatik, po ashtu edhe me armë në Vlorë, në Koplik, në Dibër, në Mirditë etj.. Nenshkrimi i Protokollit shqiptaro-italian (9 gusht 1920), me të cilin qeveria italiane respektonte sovranitetin shqiptar mbi Vlorën dhe tërësinë tokësore të Shqipërisë, luftimet kundër intervencionistëve jugosllavë dhe forcave separatiste antiqeveritare në vend,,ishin suksese te rendesishme te qeverise shqiptare te dale nga Kongresi Kombetar i Lushnjes autoritetin e delegacionit te posacem te akredituar ne Lidhjen e Kombeve ,te kryesuar nga Fan Noli.
Delegacioni shqiptar paraqiti ne Sekretariatin e Lidhjes dokumentet e kerkuara: (Traktatin e Londres te 30 majit 1913 (art.2 dhe 3),Vendimin e Konferences se Londres te 29 korrikut 1913,Statutin Organik te Shqiperise te prillit 1914 (art.1,2 te kap.1 si dhe art.7,8 te kap.II).Dokumentacioni u plotesua nga nje memorandum qe iu paraqit Sekretariatit te Lidhjes se Kombeve,me 22 nentor 1920 nga vete Fan Noli.
Memorandumi perbente nje platforme te plote juridike te zgjidhjes se drejte te ceshtjes shqiptare pas Luftes se Pare Boterore.Duke iu referuar njohjes se shtetit shqiptar dhe te qeverise se tij para lufte,statusit te Shqiperise gjate Luftes dhe njohjes se qeverise pas luftes, Noli trajtonte qarte ne memorandum disa tregues themelore qe flisnin per gjendjen reale te Shqiperise deri ne ate kohe Ai argumentonte se ,”Shqiperia nuk ishte nje shtet i ri,i krijuar pas Lufte,sepse ai ekzistonte si shtet i pavarur qe me 1913. Zhvillimet e Luftes se Pare Boterore nuk e ndryshuan aspak statusin e saj nderkombetar.”
Memorandumi trajtonte si nje ceshtje te rendesishme ate te njohjes se qeverise shqiptare pas luftes.Shteti shqiptar ishte po ai qe u njoh me 1913.Keshtu qe, nuk ishte nevoja per ta njohur “ex novo” Me fjale te tjera, ai pohonte se qeveria shqiptare ne kete kohe i ka te gjitha cilesite per t’u konsideruar si qeveri de jure dhe de facto e shtetit shqiptar Ajo kishte dale nga nje Asamble Kombetare, si shprehje e vullnetit te popullit dhe kishte marredhenie miqesore diplomatike me vende te tjera.
Perballe pikpamjes shqiptare, te shprehur ne memorandum,u formesua nje pikpamje e kundert,ne forme te nje memorandumi te posacem,qe sekretari Drummond ia drejtoi Asamblese se Lidhjes.Ne kete memorandum mbizoteronin pikpamje qe e veshtiresonin hapjen e dyereve te Lidhjes per Shqiperine.
Shqyrtimi i kerkeses shqiptare u be ne dy faza.Ne fazen e pare u bene debatet ne Komisionin e V dhe ne fazen e dyte,u be diskutimi ne seancen plenare te Asamblese se Lidhjes se Kombeve.Komisioni qe hartoi raportin per Asamblene propozonte qe ceshtja te shtyhej derisa Statusi nderkombetar i Shqiperise te sqarohej definitivisht.Protagonist i kesaj pikpamjeje ishte francezi Vivian,Ndersa,kundershtimin e saj e kryesonte Lordi Robert Cecil,delegat i Afrikes se Jugut.Ai u shpreh me argumente ne favor te pranimit te Shqiperise.Ai paraqiti si argument ndjenjen e forte kombetare te Shqiperise,si prove te vazhdimit e te ekzistences kombetare.”Shqiperia-tha ai,perben nje komb per arsye te sentimentit unanim te banoreve te saj”.
Noli, me dije e kulture te gjere dhe njohes i thelle i gjuheve te huaja,luajti rol te rendesishem per lobimin me personalitetet qe kishin peshe ne vendimmarrje.Miqesia e tij me personalitete te shquara ne Asamble dhe komisione,sic ishin Obri Herbert e Robert Cecil,siguruan perkrahjen ne debatin e zhvilluar ne Asamble per pranimin e Shqiperise ne Lidhjen e Kombeve.Noli solli ne shume bashkbisedime me keta personalitete shembuj e fakte konkrete qe ilustronin te kunderten e atyre shpifjeve dhe insinuatave te armiqeve te Shqiperise,sidomos te fqinjve. Si rezultat i mbeshtetjes qe pati ceshtja shqiptare,u votua propozimi i R.Cecil,se Shqiperia duhet te pranohet ne Lidhjen e Kombeve,perderisa i ka te gjithe karakteristikat e nevojshme per te qene shtet.Dhe ajo ka dhene prova se eshte nje shtet qe do te ekzistoje.
Me 17 dhjetor 1920 Shqiperia u pranua ne Lidhjen e Kombeve,duke marre 35 vota pro,7 abstenime dhe asnje vote kunder.Shqiperia u be i 43-ti anetar me i ri i kesaj organizate nderkombetare.Me pranimin e Shqiperise ne Lidhjen e Kombeve,bashkesia nderkombetare njohu dhe perforcoi sovranitetin e shtetit,duke i garantuar ne nje fare menyre kufijte qe i kishte caktuar Konferenca e Ambasadoreve e Londres e vitit 1913.Fjala e rastit qe mbajti Noli pas pranimit,ngjalli emocione te medha tek te pranishmit.Vete Noli e ka vleresuar aktin e pranimit te Shqiperise ne Lidhjen e Kombeve si suksesin me te madh te arritur prej tij ne karrieren e tij diplomatike.
Me 9 nentor te vitit 1921 ,Konferenca e Ambasadoreve te Anglise,Frances,Italise dhe Japonise,rikonfirmoi pavaresine dhe sovranitetin e Shqiperise ne kufijte e vitit 1913.