Prof. as. dr. Agim Koçillari – Dielli

LËVIZJA KUQ E ZI, Ҫ’FARË MESAZHI LA AJO PAS?!

December 12, 2015 by dgreca

Shkruan:Prof. As. Dr.Agim Koçillari/

Gjatë dy viteve të fundit në politikën shqiptare doli si një meteor LËVIZJA KUQ E ZI.Tani, që ky meteor është shuar, duhet të bëjmë një analizë kritike për të kuptuar se çfarë ishte kjo lëvizje, kush e organizoi, pse e organizoi dhe a na la neve si komb ndonjë mësim për të ardhmen e munguar me sens kombëtar?.Si pjesëmarrës aktiv që në ditët e para e deri në të fundit të saj, dua të shpreh disa mendime.

Kjo lëvizje tregoi se te kombi shqiptar dëshira për bashkim dhe zhvillim është më e fortë se kurrë. Ajo me parullat e saj nacionaliste bëri për vete masat e popullit. Ky sukses i saj në gjithë trevat shqiptare dhe më gjerë, tregoi se ajo ishte një lëvizje e duhur, në një kohë të duhur, për problemin kombëtar ende të pazgjidhur dhe që sot, më shumë se kurrë, është aspiratë e shtruar për zgjidhje. Me përhapjen e shpejtë që ajo mori hodhi poshtë mendimet dashakeqe të shprehura, edhe nga vetë disa shqiptarë se ne nuk jemi nacionalistë dhe ky vend e komb nuk bëhet, etj. etj..
Ajo që lëvizja, Kuq e Zi, pati si të veçantë ishte metoda e punës. Ajo e bazoi veprimtarinë e saj në një grup të rinjsh idealistë që dolën në rrugë dhe demonstruan, duke nxjerrë edhe masat e gjera të popullit në këtë ballafaqim me pushtetin, gjë kjo e pazakontë për vendin tonë. Dihet se ne shqiptarët flasim shumë kafeneve, por kur është puna për të shprehur mendimin tonë në rrugë me demonstrata, nuk marrim mundimin ta bëjmë. Ky indiferentizëm na ka kushtuar dhe vazhdon të na kushtojë shumë si në aspektin individual, kombëtar ashtu dhe ndërkombëtar.
Duhet pranuar se në fillimet e saj, me nismat që ajo ndërmori, pati disa suksese që i kanë shërbyer kombit dhe për ato, ai duhet të jetë mirënjohës. Ajo doli si lëvizje që kundërshtonte kthimin e shqiptarëve në grekë dhe pati sukses. Kjo u arrit, falë pozicionit në pushtet që kishte Z. Kreshnik, i cili mblodhi fakte duke kontrolluar vendimet e gjykatave në jug të vendit dhe gjeti parregullsi ku vërtetohej se mbi 6000 persona kishin kërkuar ndërrimin e kombësisë. Këto u publikuan në media çka bëri që ky proces të mos vazhdonte më tej, dhe ndërkohë Kreshniku, me të drejtë do të bënte një emër serioz. Kjo ishte një arritje jo e vogël.
Më tej, kjo lëvizje, i mëshoi me forcë faktit që ishte vendosur që të zhvillohej një census (regjistrim i popullsisë), të cilin me sa thuhet, kryeministri ia kishte premtuar Geixhit. Lëvizja, në takime në rrugë e sheshe i tregoi popullit dokumentin, që tregonte se në shtetin grek po bëhej i njëjti regjistrim por krejt ndryshe nga ai që po zhvillohej në vendit tonë, në të nuk kërkoheshin të dhëna për etninë dhe fenë. Ajo e sqaroi popullin se këto kërkesa të diktuara nga ATHINA, për BE nuk ishin detyrimisht të domosdoshme, se po të ishin të tilla do të ekzistonin edhe në atë grek. Kjo përpjekje e AK bëri që ky regjistrim dha një rezultat krejt tjetër nga atë që prisnin fqinjët tanë dhe udhëheqësit grekë të kishës sonë ortodokse ,,Autoqefale,,. Ky është një sukses mjaft i madh.
Tjetër arritje është nisma për një abetare kombëtare të njehsuar. Kjo ide, është hedhur nga intelektualët Kosovarë në takimet e përvitshme që zhvilloheshin nga Forumi i Intelektualëve Shqiptarë që mblidhej çdo vit në Tiranë, vite më parë, para luftës së Kosovës. Ajo u përsërit në takimet e Aleancës dhe qeveria e kapi si ide dhe e bëri realitet. Megjithëse për cilësinë e saj mund të ketë akoma diskutime, dhe kjo është më se e natyrshme. Për mua ka pak rëndësi se kush e tha, apo kush e ringriti dhe kush e bëri; rëndësi ka që do të bëhet dhe të bëhet ashtu siç duhet. Ju kujtoj se sa vjet u vonua ndërtimi i rrugës së kombi nga ndërhyrjet e Greqisë në bankën botërore.
Mësim tjetër dhe jo pa rëndësi, që mund të nxjerrim nga veprimtaria e shkurtër e AK, është se lëvizje të tilla përpara se të ndërmerren për vetë karakterin dhe rëndësinë e madhe që kanë, për të tashmen dhe ardhmen e kombit, duhen peshuar dhe matur mirë. Vërtet jemi në demokraci por askush nuk ka të drejtë të tallet me ndjenjat kombëtare. Kreshnik Spahiu, i dehur nga sukseset, po them në mënyrë figurative, po sillej si kalë i azdisur (i tërbuar), duke folur dhe hedhur parulla në erë, që shpesh ishin të pa argumentuara ligjërisht, siç ishte ajo e bashkimit kombëtar. Bashkimi kombëtar është beteja e madhe dhe vendimtare që e pret kombin tonë. Ajo kërkon një platformë të hartuar dhe shkruar pas diskutimesh të gjata midis shqiptarëve të të gjitha trevave. Unë e mendoj atë si një luftë shumë më të madhe se sa beteja për lirinë e pavarësinë e Kosovës. Z. Kreshnik e shtronte këtë problem si diçka shumë të thjeshtë, madje për këtë bashkim megjithëse u bë shumë zhurmë. nuk patëm as një program të shkruar. Kjo bëri që të ndodhin edhe skena qesharake (groteske) si takimi në Morinë midis nesh dhe shqiptarëve të Kosovës, ku vetëm ai me zotin Myslym firmosën një dokument që kërkonte bashkimin kombëtar, përmbajtja e të cilit ishte hartuar një natë më parë. Nuk dihet se me cilin është konsultuar Z. Kreshnik për ta hartuar këtë dokument, por është i sigurtë fakti se për të janë hedhur vetëm dy firma. E pata pyetur dhe nuk mora përgjigje, prandaj po e pyes përsëri: kujt i shërben një sjellje e tillë e papërgjegjshme.

****

Nga lëvizje të tilla, sidomos kur kanë të bëjnë me fatet e kombit, edhe kur ato dështojnë, duhet të analizohen faktet pse ndodhi, me qëllim që në lëvizje të ngjashme ato mos përsëriten. Është fakt se dështimi i kësaj lëvizjeje e ka dëmtuar çështjen kombëtare. Populli i zhgënjyer prej saj e ka të vështirë të besojë lehtë në lëvizje të ngjashme që do të organizohen në të ardhmen. Për të luftuar këtë mosbesim atij i duhet treguar pse ndodhi dhe si ndodhi ky dështim.

Unë në fillimet e saj besova sinqerisht se ajo shprehte dhe mbronte një aspiratë madhore të kombit shqiptar, prandaj dhe u bëra pjesëmarrës aktiv gjatë gjithë kohës që ajo ekzistoi. Në këtë lëvizje mendoja se gjeta vetveten dhe kam marrë pjesë pothuaj në çdo takim nga jugu në veri, nga Shqipëria në Kosovë e trevat shqiptare në Maqedoni. Jo vetëm kaq, unë jam munduar dhe përpjekur me mish e me shpirt që ajo mos të përfundonte ashtu si edhe ndodhi. I them këto sepse që në fillimet e saj u shfaqën shenja që paralajmëronin një fund jo të mirë.

Në çdo lëvizje me karakter të theksuar kombëtar futen idealistë, interesaxhinj dhe spiunë. Edhe në këtë lëvizje ekzistonin këto tre kategori.

Ashtu si nga unë, në fillimet e saj, ajo u mbështet nga gjithë shqiptarët kudo ata banonin. Ishte një kënaqësi jashtëzakonshme, që në ato ditë, të shikoje se si gumëzhinin zyrat e kësaj lëvizje nga njerëzit e çdo moshe. Në muajt e parë, në zyrat e AK nuk gjeje radhë nga njerëz që vinin për tu regjistruar. Nga ana tjetër nga gjithë bota, vinin urime nga shqiptarë emigrantë dhe që shprehnin dëshirën për të qenë anëtarë të kësaj lëvizje. Ata duke u regjistruar me anë të internetit shprehnin dhe urime pa fund. Por kjo nuk vazhdoi gjatë.

Përshtypja e parë e hidhur që pata ishte urdhri i dhënë por jo i vendosur kolegjialisht se në lëvizje nuk pranoheshin persona që kanë pasur aktivitet politik të mëparshëm (pavarësisht se Kreshniku e Lysieni bënin pjesë në këtë kategori)

Me kalimin e kohës po bëhej gjithnjë e qartë se diçka nuk shkonte mirë. Kishte mangësi të mëdha në organizimin e saj dhe kjo, siç doli më vonë, ishte e qëllimshme. Kështu, filluan të vinin shumë intelektualë dhe biznesmenë, figura të njohura, por jo të gjithë ata pranoheshin. Ata largoheshin me pretekstin se ishin marrë me politikë dhe në lëvizje duheshin pranuar vetëm njerëz të papërlyer dhe nuk shikohej se sa i përlyer ishte vetë kryetari. Ose kur kjo kleçkë mungonte, ata thjesht injoroheshin dhe në këtë mënyre largoheshin. Të bënte përshtypje kapja dhe këmbëngulja e kryetarit pas disa personave pa integritet kulturor e moral, por vetëm se kishin para. Ai kishte frikë nga intelektualët që kishin eksperiencë politike dhe që qëndronin shumë më lart se ai. Që në fillim, ekzistonte mendimi e dëshira për t’u kthyer në parti. Kjo ushqehej edhe nga masa e gjerë e popullit që e kërkonte këtë duke e parë si një shpresë për ndryshim. Por habitesha se shumë persona që ishin pranë kryetarit të lëvizjes dhe si të thuash ishin trup roja e tij, shpreheshin se jemi “parti e xhaketave të reja,, dhe se këtë radhë duam 2-3 vende në parlament, kurse në vitin 2017 do jetë radha jonë (Këtë e vërteton fakti që lëvizja u përqendrua vetëm në katër qarqe: Tiranë, Durrës, Fier dhe Elbasan, ku dilnin dhe më shumë deputetë duke synuar nga një në secilin prej tyre).

Nuk më pëlqenin këto mendime, jo se vetë isha i vjetër, por se në takimet tona mbi 80 % e pjesë marrësve ishin “xhaketa të vjetra,, dhe për më tepër, pjesëmarrja e gjerë e popullit në takimet tona premtonte për një lëvizje që do kishte përmasa të mëdha, por që duhej organizuar dhe drejtuar mirë, me mençuri dhe kujdes. Këtë e pata shprehur disa herë, por as kryetari dhe as të tjerët nuk ma mohonin dhe as ma pohonin. Këto ishin dyshimet e para për seriozitetin e kësaj lëvizjeje.

Që Kreshniku bënte një lojë jo të ndershme, u kuptua qartë kur të përndjekurit bënë grevën e urisë. Ne i vizituam ata me pompozitet, madje dolëm edhe në miting para kuvendit në përkrahje të tyre. Kur një nga organizatorët e saj u vetëflijua duke i vënë flakën vetes dhe më vonë vdiq, unë propozova në mbledhjen e sekretariatit (që mblidhej çdo të hënë) se ishte momenti i duhur që aleanca të ngrinte popullin në këmbë duke organizuar një grevë kombëtare. Në fillim le të dilnim pak vetë me një parullë të mbajtur nga ne, anëtarë të sekretariatit, duke bërë çdo ditë për një orë një xhiro nga stacioni i trenit te universiteti. Unë shpreha mendimin se duke qenë e përditshme dhe duke u bërë masive në kryeqytet shumë shpejt do të përhapej edhe në rrethe. Këtë e mbështesja në faktin se në popull ekzistonte një pakënaqësi e madhe ndaj qeverisë në pushtet dhe ai do të na mbështeste. Nga ana tjetër, u kujtova faktin se edhe ambasadori amerikan kishte bërë thirrje që për ndryshimin e gjendjes në Shqipëri duheshin demonstrime paqësore. Në këtë grevë ne duhej të kërkonim dorëheqjen e qeverisë. Por këtë i propozuam Z Kreshnik por ai bëri sikur nuk e dëgjoi duke më kërkuar që të mos i prishja mbledhjen dhe se do ta diskutonim më vonë. Pas mbledhjes diskutova edhe me kolegë që ai mbante pranë vetes dhe që mendonim se i dëgjonte (në këtë lëvizje gjithmonë ka ekzistuar një triumvirat në krye të saj). Për çudi, Z. Kreshnik që mezi priste rast të dilte në media dhe të bënte deklarata, këtë radhë nuk u ndje, madje u fsheh. Pse vallë?

Kur lëvizja u kthye në parti u hartua një statut provizor, që në kongresin themelues nuk u lexua por u aprovua unanimisht. Për më tepër, ai nuk është zbatuar. Në të ishte përcaktuar që në kongresin pasardhës (apo edhe nga këshilli i përgjithshëm) të zgjidhej kryesia e partisë e cila do të kishte të drejtë vendimmarrje, sepse sekretariati i zgjedhur në kongresin themelues kishte të drejta konsultative. Dhe gjatë gjithë kohës vendimet në këtë parti, megjithëse nuk ishin të sanksionuara me statut i merrte vetëm kryetari. Por kjo kryesi si dhe vetë kryetari me mandat nuk u zgjodhën kurrë.

Së treti u vendos që të organizohej partia në bazë qarqesh dhe zonash zgjedhore. Koha kalonte dhe kurrkush nuk kujtohej. Vinin persona të ndryshëm, intelektualë të njohur nga rrethe të ndryshme të vendit dhe premtonin që të angazhoheshin për ta bërë këtë, po nëse ata nuk i pëlqenin kryetarit nuk pranoheshin (përmend rastin e Pukës dhe Përmetit). Më së fundi, aty nga vera e vitit 2012, ishim disa anëtarë të sekretariatit që ngritëm me forcë organizimin e partisë në rrethe. Falë kësaj këmbënguljeje, u fillua nga puna, por edhe deri përpara zgjedhjeve kjo parti, përveç se në rrethin e Lushnjës nuk pati struktura të zgjedhura.

Së katërti, dhe për më tepër, kjo parti deri në futjen në fushatën zgjedhore dhe largimin tonë, nuk kishte program. Sinqerisht, ndiheshim shumë ngushtë kur shkonim në takim me popullin dhe ata kërkonin sqarime për këtë. Dhe kishin shumë të drejtë. Aq më tepër që sallat ishin të mbushura plot. Këtë problem e ngrinim ne sekretariat, por kujt t’i a thoshim. Më sa dëgjon muri aq dëgjonte edhe Kreshniku.

Së pesti, zgjedhjet po afronin dhe populli kërkonte mendime për kandidatët për deputetë dhe aleancat. Baza kryesore e Aleancës ishin shtresat e varfra të fshatit dhe qytetit. Ne merrnim mendime sidomos se me kë duhej të ishim aleatë. Në këtë çështje ata ishin në shumicën dërrmuese për të majtën (PS, se për LSI-në, me sa më dukej mua, kishin të njëjtin mendim si për PD). Aleancën me PS e donin edhe për arsyen madhore se dikush duhej të interesohej për ruajtjen e votës. Këtu vlen të theksohet fakti se shumë persona të pa kënaqur jo vetëm nga të dy partitë mëdha (sidomos PD por edhe nga LSI, e) donin një strehë, donin një ndërrim dhe kalim dinjitoz dhe këtë e shihnin tek AK. Këto mendime vinin nga përfaqësuesit e disa rretheve, por Z. Kreshnik bënte sikur dëgjonte dhe kurrë nuk reagoi.

Së gjashti, deri sa u larguan shumica e anëtarëve të sekretariatit (njëzetedy sekretarë, nga tridhjetë gjithsej), nuk kemi diskutuar kurrë për lista kandidatësh.

Së shtati burimet financiare të lëvizjes dhe partisë nuk u bënë kurrë të njohura, megjithëse se kjo kërkohej nga sekretariati. Të habiste fakti se kryetari jo një herë është shprehur se partinë e mbante ai me paratë e tij, dhe as mos i shkonte në mend se dikush mund të ishte në lista kandidatësh pa derdhur më parë 100 mijë euro në arkën e partisë.

****

Duke mos pasur një strategji të qartë dhe një program të shkruar dhe detajuar (të paktën deri kur u shpërbë sekretariati), ajo nuk ishte në gjendje të organizonte dhe udhëhiqte ata njerëz që ajo përfaqësonte dhe kuptohet pa mbështetjen e tyre do dështonte dhe dështoi. Z Kreshnik nuk e priste dhe as besonte se mund të ndodhte kjo. Ai nuk na mbështeti, por përkundrazi na u kundërvu neve anëtarëve të sekretariatit që munduam me çdo mënyrë ta shmangnim këtë fund pa lavdi. Këto nuk i shkruaj për justifikime dhe për të bërë heroin, por sepse sinqerisht dështimi i AK ishte një dështim që i shërbeu armiqve të kombit tonë.

Nëse AK do të ishte një parti e hapur për të gjithë forcat progresive të shoqërisë shqiptare, do të ishte organizuar në një parti të mirëfilltë, do të kishte një program të qartë dhe në kupolën e saj nuk do të kishte luftë brylash, ngjarjet do të kishin rrjedhur ndryshe. Për t’i bërë këto që shpreha kishim dy vjet kohë.

Ngjarjet rrodhën shumë shpejt. Megjithëse u përpoqëm shumë, ne disa nga sekretarët, nuk mundëm të evitonin sjelljen aventureske të kryetarit të saj. Shtypi duhet të bënte më shumë dhe analizonte me detaje këtë person: kush ishte, cili ishte formimi i tij dhe a kishte mundësi që ta udhëhiqte këtë lëvizje. Ai fliste për kufizim mandatesh por po bëhen tre vjet që ai është kryetar partie kur ende nuk ka një mandat zyrtar nga partia e tij.

Më kanë mbetur në mendje dy gjëra, të cilave atëherë nuk u jepnim rëndësi: Së pari kur unë i kërkoja me këmbëngulje që nga katër takime në muaj tek Hotel Internacional (një takim kushtonte 700 euro), të bënim tre dhe të hollat e një takimi t’i shpenzonim për të shkuar në rrethe me qëllim organizimin e partisë, ai i nxehur përgjigjej: për ato takime ne nuk paguajmë para.

Gjithmonë e kam pyetur veten: kush dhe pse i paguante ato para?

Pra kjo ishte Aleanca Kuq e Zi. Ajo nuk arriti të bëhej parti sepse nuk pati program por një lëvizje për zhurmë mediatike që dikujt i duhej dhe Kreshniku duket se ishte mercenar i tij.

Megjithatë, në fund po theksoj edhe një herë se kjo lëvizje pati disa arritje, që duhen vlerësuar dhe ne na la një eksperiencë që për mendimin tim nuk duhet lënë në harresë, por mbi një bazë të re, me njerëz patriotë dhe të përkushtuar për çështjen kombëtare, të riorganizohet me qëllim ndërgjegjësimin e kombit dhe realizimin e bashkimit kombëtar si një problem i shtruar për zgjidhje. Dhe kjo bëhet o sot o kurrë dhe duhet bërë.

ÇËSHTJE SHQIPTARE APO ÇËSHTJE ҪAME ME GREQINË

December 11, 2015 by dgreca

Shkruan: Prof. as. dr. Agim Koçillari[1]/

Trajtimi i çështjes çame ka filluar sidomos pas viteve 90^të, kur menjëherë në kushtet e reja të krijuara, Çamët krijuan shoqërinë “Çamëria,, dhe filluan t’a bëjnë të njohur problemin e tyre brenda dhe jashtë vendit. Krijimi i partisë çame e çoi me tej këtë njohje. Sot, problemi çam, me të drejtë njihet me hollësi brenda vendit dhe disi, sipas mendimit tim, ka filluar të bëhet i njohur edhe jashtë vendit. Për këtë mjafton të përmend studimet dhe shkrimet e bëra nga studiues të huaj si Prof. Xheims Petiffer dhe Miranda Wicker (autorë anglezë).

Çështja çame është një problem i drejtë dhe duhet zgjidhur patjetër, por për mua, kjo është pjesë e një problemi po kaq të rëndësishëm dhe të mprehtë, fatkeqësisht i harruar, ai i popullsisë shqiptare të dëbuar me dhunë, po ashtu si edhe çamët, nga trojet e tyre në viset shqiptare të Maqedonisë Jug-Perëndimore që sot përfshihen nën shtetin Grek. Dihet se në shtetin grek kanë mbetur edhe treva të tjera shqiptare dhe popullsia e tyre është shpërngulur me të njëjtat metoda.

Për të argumentuar mendimin tim po përmend fakte që historia i njeh, por që nga ne, shqiptarët: politikanë, media etje po lihen në harresë, ndërsa grekët nuk lenë rast pa shpifur dhe kërkuar me pa të drejtë, madje duke ngritur zërin në instancat më të larta ndërkombëtare. Si shembull: çfarë do Vangjel Dule me kishën tonë në Himarë? Sipas prof. dr. S. Repishtit në studimin botuar nga Universiteti Europian (Tiranë 2014) me temë “Epiri i Jugut, Ҫamëria, territoret shqiptare që fuqitë e mëdha i dhuruan shtetit grek, janë:

Thesprotia (Çamëria) 1 515 km²

Janina 4 890 km²

Preveza 1 077 km²

Kosturi 1 685 km²

Arta 1 612 km²

Gjithsej 10 779 km²

Kurse prof. dr. Selman Sheme, gjeograf, po në këtë studim i nxjerr ato në 2 700 km²_..

Pouquevile, konsull Frances në oborrin e Ali Pashës dhe njohës shumë i mirë i realitetit shqiptar në këto treva, në shënimet e tij, me titull: “Udhëtim në Epirin e Veriut,, shkruan: “Arritëm në zonën e Konicë – Grebenesë, fshatrat grekë filluan të rrallohen dhe mbi këto vendbanime nuk ka më fshatra greke. Hymë në krahinën e Kosturit që është e banuar nga shqiptarë. Ajo është krahina më e qetë e pashallëkut të Janinës, ku mungon hasmëria dhe hajdutëria”.Pra në Greqi është një territor shqiptar shumë herë më i madh se ai çam dhe nga këto territore, si edhe Çamëria, në vitet 1922-24 janë dëbuar me dhunë rreth 100 000 shqiptarë (prof. Kalopi Naska-–Dokumente për Çamërinë,,- Dituria, 1999. Tiranë).Dëbimi me dhunë i kësaj popullsie, me fe myslimane por kombësi shqiptare, ka filluar që me shpalljen e pavarësisë dhe krijimin e shtetit shqiptar. Ajo mori vrull gjatë Luftës Ballkanike, kur u përdor edhe një gjenocid i paparë (shih librin e George Fred Williams, ambasador i Sh.B.A. në Athinë dhe Podgoricë dhe i ngarkuar për këqyrjen e ngjarjeve në territoret shqiptare në këto vite. – (Dielli. Tiranë, 1936).Atëherë, pse pas viteve 1990^të e në vazhdim, flitet vetëm për çështje çame dhe jo shqiptare?. Mendoj se për këtë kanë luajtur rol disa faktorë: Së pari, politika e jonë u tregua servile ndaj Athinës dhe për interesat e saj të ngushta e zvogëloi me sa mundi këtë problem.

Së dyti, spastrimi përfundimtar i territorit çam është më i freskët dhe ka qenë shumë më i egër se sa i të tjerëve. Në vitet 1923-24 u dëbuan vetëm 5 000 çamë dhe 25 000 të tjerë gjatë dhe pas luftës së dytë botërore. Realisht faktor kohë ka pasur në të dy territoret: dëbimi ka filluar në vitet 1922-24 dhe ka vazhduar edhe pas vitit 1944, jo vetëm në territoret çame. Atëherë unë pyes, po të jetë vetëm faktori kohë pse nuk flitet dhe shkruhet, sidomos për dëbimin shqiptarëve të pas Gramozit, që u bë në vitet 1944-47, dhe sot përbëjnë shumicën e qytetit të Maliqit dhe janë shpërndarë kudo nëpër Shqipëri?

Së treti, për mua është, ndofta një ndër kryesorët pas këtyre viteve. Për të ndihmuar studiuesit e këtyre problemeve me rëndësi shumë të madhe, të dhëna me shumë vlerë jep prof. Kaliopi Naska në librin me titull “Dokumente për Çamërinë, Dituria 1999,, ku janë përfshirë dokumente të nxjerra nga arkivi i shtetit. Mendoj që titulli nuk i përgjigjet realitetit sepse 1/3 e dokumenteve i përkasin problemit çam, 1/3 territoreve të tjera dhe popullsisë së tyre (Follorinë, Kostur etj.) dhe ajo që mbetet (ose më mirë shumica) janë dokumente që kanë të bëjnë me marrëdhëniet shqiptaro – greke në vitet 1921 – 1936 (nga Follorina në veri; Hurupishti, taniArgos Orestiko, Grebene dhe Meçova në lindje dhe deri tek Arta në jug).

Së katërti, I pa dukshëm por me rol te madh, është edhe fakti se në tekstet tona shkollore, fatkeqësisht nuk pasqyrohet ky realitet historik (Shiko në tekstin e gjeografisë së shkollave të mesme kapitullin: Trojet shqiptare në Greqi). Janë këto faktorë te cilat kanë bërë që për këto territore të pastra shqiptare dhe popullsinë e tyre, të shkruhet e flitet pothuaj fare. Por, duke vepruar dhe shkruar kështu, opinioni shqiptar dhe sidomos brezi i ri nuk ka se si ta dijë që këto treva dhe ajo e pas Gramozit deri në vitin 1947, janë shqiptare dhe që kanë qenë banuar nga shqiptarë. Dhe më e rëndësishmja është se ata duhet të dinë se ende vazhdojnë të banohen nga shqiptarë te krishterë.

Dihet se grekët në vitin 1921 luftuan me turqit në Azinë e vogël dhe beteja përfundimtare u zhvillua në Smirna (sot Izmir). Në këtë luftë ata u thyen. Për të vendosur paqen midis këtyre dy shteteve, në Lozanë u mblodhën fuqitë mëdha të kohës, ku u bë një marrëveshje.

Në këtë konferencë, u vendos që banorët e krishterë të Turqisë (që nuk ishin grekë por të krishterë të mbeturi që nga koha e perandorisë Romake e mandej të asaj Bizantine në territoret e saj, prandaj dhe quheshin Rumë), të vendoseshin në Greqi dhe banorët myslimanë që banonin në shtetin grek, të vendoseshin në Turqi (sipas grekëve dhe turqve feja përcaktonte kombësinë).

Në këtë traktat, është shkruar, se nga kjo marrëveshje do bënin përjashtim shtetasit grekë me kombësi shqiptare dhe fe myslimane, të cilët nuk do të shpërnguleshin në Turqi

Që këto troje nuk kanë qenë greke dhe banorët e tyre ishin shqiptarë që banonin atje që nga lashtësia, e pranojnë vetë edhe autoritetet e larta greke të kohës (Dok.për Çamërinë,,)

Kështu, në bisedimet e Lozanës ministri i jashtëm grek Caklamanos ka deklaruar, në seancën e 21 janarit 1923 (procesverbali i konferencës): “ Nëse ata (shqiptarët) janë bashkë fetarë me turqit, ata nuk janë aspak bashkatdhetarë të tyre,, dhe më tej, sipas faqes 13 rreshti fundit i procesverbalit thekson: Greqia ka propozuar të hiqet dorë nga ky akt padrejtësie, sepse ne nuk kemi të drejtë të nxjerrim jashtë popullsi nga një territor ku ata kanë banuar shekuj me radhë.

Po ky person, ka deklaruar përpara nënkomisionit për këmbimin popullsive, në seancën e mbajtur më 19 janar të 1923: se “shqiptarët banojnë në një territor të përcaktuar qartë, Epir,, –(“Dok. për Çamërinë,, – fq. 87).

Gjithashtu, edhe vetë Venizellos, kryeministër e kryetar i delegacionit grek në konferencën e Lozanës, më 3 shtator 1923 i ka dërguar një letër qeverisë shqiptare nga Legata e Greqisë në Tiranë ku thuhet: “Me anë të letrës së 13 korrikut ju keni pasur mirësinë të kërkoni që qeveria që Greqisë të respektojë angazhimet e marra ndaj Shqipërisë, lidhur me marrëveshjen mbi këmbimin popullsisë, të vendosur midis Turqisë dhe Greqisë në Lozanë. Jam i ngarkuar dhe është kënaqësi për mua t’i bëjë të ditur Shkëlqesisë Suaj se asnjëherë nuk ka qenë qëllimi i qeverisë greke shmangia nga angazhimet solemne të marra në Lozanë, të cilat ajo do t’i respektojë me skrupulozitet, si përsa i përket shqiptarëve myslimanë shtetas të huaj, po ashtu edhe grekë, pasuritë e të cilëve ndodhen në Greqi, njëlloj do të përjashtohen nga këmbimi i parashikuar”. (Dok. për Çamërinë)

Theksojmë se, për këto probleme, Mit’hat Frashëri, në atë kohë ministër fuqiplotë i shtetit shqiptar në Athinë, është shprehur se ka dërguar më se 40 nota proteste dhe se më se 80 herë ka protestuar me gojë. Por, çfarë ndodhi në të vërtetë ? Për ne shqiptarët, e keqja fillon kur bë zbatimi i këtij traktati. Grekët, në kundërshtim me sa kishin deklaruar e firmosur në procesverbalin e saj, bënë të kundërtën. Ata duke përdorur dhunën i detyruan shqiptarët e këtyre trevave që të shpërngulen dhe vendosen shumica në Turqi dhe një pjesë edhe në Shqipëri. Nuk dihet mirë numri i mirë i shqiptarëve të shpërngulur, por mendohet se janë jo më pak se 100 000 vetë. (“Dok. për Çamërinë,,).

Nga këta, sipas një letre dërguar nga Mit’hat Frashëri nga Athina, më 15 qershor 1925 (AQSh) F. 251, V. 1925, D. 131, f.82-83, nga prefekturat e Follorinës dhe Kosturit janë shpërngulur 30 000 – 35 000 banorë, pra aq sa edhe çamë. Pasuria e këtyre shqiptarëve llogaritej në 20 milion franga ar. Po përmendim këtu se shqiptarë ka pasur edhe në Maqedoni (Selanik, Karaferia, Vodenë, Allasonjë, Katerinë…., pasuritë e të cilëve llogariteshin në miliona franga ar…).

Protestave të shqiptarëve të këtyre trevave si dhe të qeverisë shqiptare të kohës, drejtuar gjithë kancelarive të fuqive të mëdha askush nuk u a vuri veshin dhe vazhdoi dëbimi i shqiptarë myslimanë:

Të tërë shqiptarët e Prevezës.
Të tërë shqiptarët e Janinës.
Një pjesë e madhe shqiptarëve të Konicës.
Të tërë shqiptarët e Pargës.
Një pjesë e banorëve myslimanë shqiptarë nga Çamëria.

Zhvillimi i ngjarjeve në atë kohë, paraqitet në përmbajtjen e një notë proteste, drejtuar komisionit të përzier, që ishte caktuar nga fuqitë mëdha për të ndjekur zbatimin e traktatit të Lozanës, dhe ushtronte veprimtarinë e tij në Kostandinopojë. Në këtë dokument Z. Mit’hat Frashëri 11.11.1925, shkruan: “Kur duket se, shpërngulja me forcë shqiptarëve myslimanë të Kosturit, Follorinës, Konicës, Janinës po shkon drejt përfundimit dhe refugjatët e krishterë, rumët, prej Azisë së vogël dhe Anadollit, janë sistemuar në pronat e zaptuara të shqiptarëve, vërejmë se grekët po vazhdojmë më tej, për të mos lënë këmbë shqiptari në Epir dhe përzënë edhe banorët e Çamërisë,,. Më tej ai vazhdon: “Qarkullojnë zëra për heqjen nga Çamëria (Epir), të pesë mijë shqiptarëve, që i detyrohen këmbimit të detyrueshëm,,. “ Në rast se këto zëra janë të themelta, unë jam i ngarkuar nga qeveria e ime të protestoj energjikisht pranë Komisionit Mikst. Ky vendim faktikisht, është në kundërshtime me përmbajtjen dhe me frymën e deklaratës së të dërguarve turq e grekë në konferencën e Lozanës, deklaratë e përsëritur përpara Lidhjes së Kombeve nga i dërguari grek, Sh.T. Z. Caklamanos, i njëjti që kishte pranuar të qenët me vend të kërkesës shqiptare në Lozanë,, (A.q.sh.F.251.V.1925. D. 131/2 f. 112-113).

Duhet të theksojmë se në këtë valë, që në vitet 1924-1925, “pastroi, nga elementi mysliman shqiptar krahinat e përmendura më sipër, shpëtuan përkohësisht shumica e banorëve çamë myslimanë të katër krahinave të saj: Marglliç, Paramithi, Gumenicë dhe Filat (në këtë kohë u dëbuan vetëm 5000 çamë). Mendoj gjithashtu se kjo u arrit në sajë të luftës vetëmohuese të çamëve, që ishte e organizuar me mirë se në trevat e tjera shqiptare, nivelit kulturor më të ngritur të kësaj krahine dhe rolit që luajti Abas Dine, deputet çam, në parlamentin e Greqisë në atë kohë. Kështu, në këtë kohë u arrit që grekët të pranonin se çamët myslimanë ishin me kombësi shqiptare, gjë që e mohuan për ata të trevave të tjera dhe e gjetën pretekst për t’i dëbuar me dhunë.

Për të bërë të qartë problemin për të cilin po shkruajmë se nuk kemi të bëjmë me çështje çame por çështje shqiptare po sjellim disa dokumente, si:

493. Legata shqiptare në Athinë i drejtohet anëtarit të komisionit mikst të këmbimit të popullsisë E.E. Ekstrand: Athinë, 9.prill.1924: Zoti i Deleguar: Në vijim të bisedës sonë të fundit, kam nderin t’u dërgoj bashkëngjitur një listë të fshatrave në prefekturat e Janinës, Kosturit e Follorinës ku, sipas të dhënave të mija, popullsia i përket racës shqiptare. Mendoj se do të ishte me vend të pranohej ky fakt….Fshatra të pastër shqiptare në: dhe përmend emrat e 41 fshatrave……Pranoni Zoti i Nderuar…..AQSH.F251V.1924.D.85.F4-6 (K.Naska. “Dok. për Çamërinë,,
1324. Legata shqiptare në Athinë i drejtohet ministri MPJ Tiranë: Athinë, 12.gusht.1924. Ku thuhet se popullsia shqiptare nuk mundi të shprehte dëshirën evet pasi nuk i pa anëtarët e komisionit mikst: me këtë u morën xhandarët; ata i dëbuan shqiptarët e Follorinës dhe Kosturit, i ndoqën përpara tyre, i nxorën nga shtëpitë dhe flakën ne Aizinë e vogël… AQSH.F251V.1924.D.84.F.94-98 (K.Naska. “Dok. për Çamërinë,,
561. Letër z. Mithat Frashëri drejtuar ministrit MPJ Tiranë. Athinë 12.maj.1925. ….Kjo situatë më jep kurajën të heq edhe një herë akoma vërejtjen e Shkëlqesisë Suaj mbi këto dy pika: 1. Duan bërë hapa energjike për ata të 30. 000 Shqiptarë që u përzunë me dru nga Kosturi dhe Follorina ( për këta Shqiptarë, Shkëlqesia e Juaj do gjeni hollësina në më tepër se 50 raporte të mij) …… AQSH.F251, V.1925, D.131.F.297 (K.Naska. “Dok. për Çamërinë,,
Më 6 shtator të atij viti Zoti Mithat, i drejohet ministrit me një tjetër letër, ku ndër të tjera shkruan se:…1. Z. Ekstrand punon çiltazi kundër shqipërisëdhe që ay u ba shkaku të përzihen nga Kosturi dhe Follorina 35.000 Shqiptarë.F251, V.1925, D.131/1.F.151-53(K.Naska. “Dok. për Çamërinë,,

Dihet që pjesa me e madhe e kësaj popullsie u vendos në Turqi kurse një pjesë erdhi këtej, në shtetin shqiptar. Shqiptarët me origjinë nga trevat Follorinë – Kostur – Hurupisht (Argos Orestiko), e deri Konicë e Grebene, u vendosen sidomos në Devoll, Bilisht, fushën e Korçës (krijuan disa fshatra), Maliq, Lushnjë ( në qytet një lagje të tij dhe disa fshatra), Elbasan, Sukth etj. Për sa i takon numrit të tyre sipas hulumtimeve të shoqatës së kësaj popullsie, sot ajo arrin në mbi 100 000 vetë.

Shtroj pyetjen, kjo popullsi që ka të njëjtin fat me çamët, a nuk ka të njëjtat të drejta me ata ?

Kjo është e vërteta e shkuar historike. Por, pse mohohet kjo e vërtetë e madhe? Pse ajo nuk ngrihet nga politikanët tanë? Pse, së paku, nuk reflektohet në tekstet tona shkollore? Në Korçë dhe Himarë nuk ka pasur dhe nuk asnjë grek dhe pretendohet se ka, dhe madje kanë edhe shkolla. Por si është e vërteta sot në këto treva shqiptare ne Greqi???

At Antoni Bellushi shkruan se ne 1995 në Follorinë janë ende 9 fshatra që flasin shqip. (“Richerche e studi tra gli Arberori Dell’Ellade,,)

Arben Llalla në studimin “Demografia e Viseve Shqiptare në Greqinë e Veriu,,. Tetovë 2013,, ka shëtitur në Greqi dhe nxjerrë të dhëna që shqip flitet ne rreth 30 fshatra të Trakisë Greke. Sipas tij, shumë studiues si Aristidh Kola, Kosta Kazaqi, dhe Evangjelos Gr. Avdhikos, shkruajnë se në Trakinë Lindore rreth lumit Evros, banojnë mbi 40.000 shqiptarë. (fq.128), Ata, janë shprehur disa herë nëpërmjet shtypit dhe televizioneve shqiptare, për kujdesin që duhet të ushtrojë shteti grek të cilit i përkasin sot, por edhe nga shteti mëmë Shqipëri për hapjen e shkollave në gjuhën amtare shqipe në komunën e Tiqeros, ngjashëm me të drejtat e shkollimit që minoriteti grek dhe minoritete të tjera i gëzojnë në Shqipëri.

Bazuar në këto fakte, pse ne vëllezërit e tyre të një gjaku heshtim? Apo pse duke menduar se po folëm, greku do te na bëjë gjëmën. Por, çfarë ndodhi pas deklaratave të kryeministrit tonë në interpelancën me Zotin Dule për kishën “greke,, në Himarë,. Pse nuk u ndjenë grekët pas deklaratave të tij? Pse nuk vepruan siç kanë vepruar këto 25 vjet? Kuptohet, sepse ne kishim dhe kemi të drejtë.

Trajtimi i këtij problemi si ҪESHTJE SHQIPTARE me GREQINE dhe jo thjesht si ÇËSHTJE ÇAME, do bëjë që problemet tona si shqiptarë që kemi me grekët, të zgjidhen më plotë, më shpejt dhe më me drejtësi. Fatkeqësisht partia çame, vazhdon t’i përmbahet vetëm problemit të tyre, ky është një faktor kryesor dhe ka bërë që e njohur të mbetet vetëm çështja çame dhe jo realiteti i plotë i trojeve shqiptare dhe shqiptarëve në trojet e tyre etnike në Greqi.

[1]Kryetar i shoqatës “Shqiptarë me prona në Greqi”