Shkruan: Dr. Fejzulla GJABRI/
Kam lexuar për bashkëatdhetarët tanë edhe para 90-ës. Sigurisht për ato që jepeshin e jo për ata burra që jetonin si të dënuar në listat e të padëshiruarve të regjimit. Atëhere, i njihnim si ‘armiq’ të pushtetit. Edhe ndonjë që e kishim lexuar e më pas ishte ‘shpallur armik’, nuk duhej të na e shihnin në vitrinën e bibliotekës. Pra, kisha lexuar shumë pak, ose më saktë aspak nga të dhënat e atyre të ‘listave të zeza’, me përjashtim të “Mërgatës së qyqeve”. Nuk e dinim se ne ishim ‘mërgatë’ e kaluar mërgatës, të izoluar në pak metra katrorë.
Për hir të së vërtetës, vonë e mësova se ata ishin ajka e kombit. Më fliste babai për kohën e tij të rinisë, për burrat e asaj kohe. E kish kryer ushtrinë në Starovë dhe kish notuar në liqenin e Pogradecit. Thonte se në liridalje diskutonte me njerëz të thjeshtë, që vinin nga Starova, por që kishin pasë mend e pasuri. Tashmë bisedonin për bukën. Shpesh thoshte: Na jepnin ‘alarm’, kur ndonjë nga këta ‘thyenin’ kufirin”. Së pari nga babai mësova intolerancën e dhunshme në këta njerëz…
I dhashë këto fjalë të babait tim, se më shtyu një shkrim për nënën Demire, shkruar nga i mirënjohuri Ramiz Lushaj. Aty mësova se në vitin 1949 nënë Demireja ‘arratiset’ nga vendlindja. E bash në këtë vit babai im ka qënë në ushtri në Pogradec, jo kufitar, por në gazermë. Atëhere, kur tregonte babai, unë vetëm e vështroja. Pyetje nuk i bëja, se nuk linte vend për to. Babai dinte të tregonte. Nuk i dinte me emër ata që kapërcyen kufirin, por dinte shtëpitë. Sikur të ishte gjallë babai, do t’ia thoja emrin e ndoshta do e kujtonte. Por…
Nëna e Guri Durollarit, Demireja, ishte nga ato që mori fëmijët e kaloi matanë, ku ndoshta diktatura nuk ka qënë kaq e pashpirt, megjithëse pushteti edhe atje ishte në duat e sllavo-komunistëve. Dhë babai im në mes të natës ishte zgjuar nën thirrjen ‘alarm’. Nënë Demireja kaloi matanë, i rriti fëmijët në atë vend, që vetëm një vijë imagjinare na ndan, një vijë që pak po ta prekje, tronditej vija imagjinare e më së tepërmi trondtej diktatura. Ishte koha kur pabarazia dhe padrejtësia shoqërore ishte ligjëruar; E në ksi rastesh, rebelimi është një detyrë. Por, si? Burrat e mirë ishin asgjësuar, të tjerët ishin përshtatur. Atëhere, për disa nuk kishte derë tjetër, veç largimit …. Por jo dorëzimit. Këtë e vërteton puna e madhe e djalit të nënë Demiresë, Guri Durollarit e sa e sa të tjerëve nëpër botë.
Nuk është e lehtë të lësh vendin tënd. Ata që e kanë provuar e dinë më mirë. Këtë situatë e paraqesin mirë shkrimtarët që dinë të përshkruajnë realitetin e hynë në botën e të mërguarve, paraqesin më së shumti vështirësitë psikologjike. E, shumica e të ‘përshtaturve’ i mësoi nga ata. Mësoi se fjalët e fundit nga largimi në dhe të huaj (jo për rastin e nënë Demiresë si fillim, se ajo kaloi nga toka shqiptare në tokë shqiptare, pavarësisht se kufiri e ndante në dy shtete), janë prekëse, që thonë zhgënjim, mesazh, fatkeqësi. Edhe pse ishte tokë shqiptare edhe Demireja përjetoi këto situata.
Gjithsesi largim nga vendlindja, lënia e pasurisë dhe jo pak, por me saraje e prona. Bashkë me tre fëmijët e saj jetimë mori rrugën e mërgimit, të cilët u rritën si ma të mirët, pa humbur asnjë minut pikën e referimit, Shqipërinë.
Unë e arrita kthimin e tyre, por babai, dëshmitar i largimit të tyre, jo.
Takova Guri Durollarin në selinë e Partisë Legalitetit, një vilë dykatëshe jo larg Pazarit Ri. Ishte viti 1995, kur unë punoja në Muzeun e Rrethit të Tiranës dhe kërkoja një historik të shkurtër për Partinë e Legalitetit. Një burrë i edukuar, i qetë dhe më kulturë, më rekomandoi Akil Bashën. Akili, një burrë me mend, fliste e unë shënoja. Kur ia lexoja ato që më kishte thënë, unë shpesh harroja të thoja ‘Naltmadhnia’ e ai më qortonte. Mora ato që m’u deshën dhe i lashë në arkivin e Muzeut. Kur po largohesha nga selia, hyra në zyrën e kryetarit Guri Durollari për ta përshëndetur e falenderuar. Edhe në përshëndetje, dukej niveli i tij kulturor, që shpeshherë mungon.
Mes të tjerave mbaj mend se më tha: “Kam patur një mësim nga të parët e mi, se, nëse shtrihemi, të pacipët shkelin mbi ne, por nëse zvarritemi, gjendet dikush do të zgjasë dorën për gjynah; E mira është të jesh gjithmonë vetë në lëvizje”.
U largova duke e përshëndetur…
Tirane, Tetor 2014
Ne Foto: Madheria e Saj, Geraldina – Mbretnesha e Shqiptareve dhe Nanemadhja Demire Durollari me djalin e saj Guri Durollari.