• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

BOTIME NGA DIASPORA SHQIPTARE E AMERIKES

August 2, 2013 by dgreca

Krijuesi nga Chikago, Fation Pajo botoi romanin e  tij me titull” “Pas asaj mesnate”./

Para disa ditesh doli nga shtypi dhe eshte ne qarkullim te lire ,(privatisht) romani i ri I krijuesit Fation Pajo me titull : “Pas asaj mesnate”. Romani ka  139 faqe. Redaktor i tij eshte z. Albert Zholi. Autori I romanit Fation Pajo jeton prej vitesh ne SHBA. Ai ka lindur në Kamëz të Tiranës më 06.10.1958, dhe tani banon në qytetin Elmwood Park të Illinois. Pas përfundimit të shkollës tetë-vjeçare në vendlindje, ndoqi studimet ushtarake dhe në vitin 1982 u diplomua oficer. Krahas përkushtimit në detyrat si ushtarak, është marrë edhe me krijimtari letrare. Pajo ka patur bashkëpunim me shtypin ushtarak dhe me gazetat lokale (në Shqipëri) ku janë pasqyruar një pjesë e krijimtarisë së tij si në prozë, ashtu edhe në poezi. Në vitin 2000, botoi vëllimin e parë poetik të titulluar, “Të kam pritur” i cili u prit mirë si nga lexuesi ashtu edhe nga kritika letrare. Pesë vjet më vonë, me ndihmën e shtëpisë botuese “Guteberg”, botoi edhe romanin e tij të parë “Zemër nëne”. Ka nxjerë nga botimi vellimin me tregime “Shpagimi” si dhe   “Gjer në ardhjen time”

   “Netë të thyera”

  “Për veten e për ju”, Por pjesa më e madhe e krijimtarisë së tij nuk është botuar akoma. Romani i Pajos”Pas asaj mesnate” e pasuron me tej korpusin e vepres se tij letrare. I urojme sukses!

Per informacion me et gjere po sjellim intervisten qe i ka marre Pajos gazetarja Raimonda Moisiu.

Fation Pajo,Poet dhe shkrimtar i talentuar devolli ne SHBA

Dy fjale per dy librat  e tij me  te fundit ,modeste e te mrekullueshem,“net te thyera ” poezi dhe ” Ikja e Tjetrit ” tregime.

Pas korespodencave shkembyer me e-mail ketu ne emigrim ne SHBA ,munda te krijoj lidhje  me nje mik ,me nje koleg,me nje devolli te talentuar,me krijimet e tij,frymezuese,realiste, pasionante dhe emocionuese., me poetin e shkrimtarin devolli Fation Pajo.,me nje krijimtari te pasur letrare Por me shume pas leximit te dy librave te tij te fundit te sukseshem ne proze e ne poezi,” net te thyera ” dhe  “Ikja e Tjetrit “,qe i kam  neper duar duke i lexuar me nje fryme. Aq me terhoqen,duke kaperxyer here ne njeri e here ne tjtrin ,  nga poezia ne proze. Ai eshte me te vertet nje artist i te shkruarit.

Mbase ne Shqiperi nuk eshte dhe aq i degjuar por ketej nga ne, eshte nje nga shkrimtaret me cilesore e te perfolur,per mjeshterine e tij artistike te penes se tij, si ne poezi ashtu dhe ne proze.

Krijimtaria e tij  eshte realiste dhe me refleksione ,jetesore ashtu sic kalon sot jeta ne Shqiperi dhe ne emigracion.Duke qene nje dimesional ,ai eshte njkohesisht dhe optimist i horizontit te shoqerise,duke i mbajtur kembet fort ne tabanin kombetar,tek familja,qe per te eshte nje ideali kryesor.

Emigrimi dhe imgranti,si plage e shoqerise shqiptare por dhe nje realitet i jetes ,i mbijeteses te shqiptarizmit ne dhe te huaj,eshte dhene me njgjyra terheqese,me te mirat dhe te keqijat e ti me nje lidhje organike,te pashkeputur nga jeta e shoqeria ne atdhe ,shqiperi ,vatan,…. S’ka si te mos terheqi tregimi skice ” No speak english ! “,eshte domethenes,per ne emigrantet qe i kemi rene murit me koke,per te mesuar gjuhen e huaj,sidomos amglishten..Sa e sa historira e barcoleta te panumurta,vuajtje ,peripeci,andralla,vuajtje,..por edhe per te qeshur,se ai q qan do te qeshe nje dite, eshte tipik me humorin e holle por shume gazmor,per nje te moshuar qe e ka te mundur te mesoje anglisht,por me e keqja eshte kur ka dhe me te rinj,qe per shume arsye moskokecarje,e vene para gojes  si ato tabelat e snjaleve te rruges,per lehtesi shprehjen tipike :-”No speak English ! “,..po sa here jane penduar..

Pa dashur te bej ndonje recension per dy librat e fundit do te deshiroja te shtoja dicka vleresuesee  te vecante per.to.Ne te gjitha tregimet ,por ne vecanti tek “ikja e Tjetrit “,nga ku merr titulli libri,ai ben nje pershkrim letrar te nderthurur me detaje psikoanaliste si ndonje specialist psikolog,ne thellesine e mendimit te personazheve,por dhe te situatave te krijuara dramtike,qe jane te paperseritshme,duke dhene duele siluetash konkflikete te brendeshme, por njerezore,ku fitimtare del mencuria e urtesiea e pervojes njerezore,paqja per te cilen ai aspiron. ” Nuk kam dashur ta kujtoj e ta diskutoj me kend ate kohe te hidhur qe kam kaluar.Sja vlen me barra qirane.-shkruan ai ,me qetesi,pas asaj qe ndodh  me njerez me maska ,duke na dhen nje mesazh kuptimplote e historik,-Le te mbetet per brezat qe do te vijne,nje liber i vogel,qe s’duhet hapur kure…

Por me qe erdhi rasti le ti themi gjerat ashtu sic jane. “fq.88.

Edhe nje risi e re dhe dalluese ,si shenje e pjekurise letrare e artistike,ne poezite ,por me shume ne tregimet e librit,eshte konkluzioni origjinal e filozofik,qe na percjell,ne zgjidhjen e fabules,ne findin e saj.Do te desha te shkruaj shume shprehje filozofike te tija ,por ato jane te shumta,jane sinteza e nje studjuesi te thelle e plot e virtyte njerezore me nje nje bagazh te pasur letrar e filozofik.

Do te thosha dhe dy fjale per vellimin poetik ” net  te thyera …”,ku permblidhen rreth njeqindepesedhjete poezi te mirfillta,ku permblidhen ne disa kapituj domethenes si Frymemarje,Kohe qe shtjellin drite,.Trokitje,..I shqetesuar rend,.. dhe Jam ketu e jam atje..

Vetem nje pene e arte me gjithe kuptimin e plote te fjales, mund te beje soditje te tilla me vargje,ne poezia me te njejten titull,..:-T’ju flas yjeve/kam frike ,se s’do me degjojne/Do me quajne meteor/Do trishtohem…..T’ju flas njerezve/Kam frike se s’do me kuptojne/Do me quajne jashte tokesor/Do hidherohem…. e te tjera vargje melodioze te dala nga nje shppirt i thelle poetik.Si nje poet me pervoje e le muzen te rjedhe si burimi me uje te kristalte e i pashtershem, por qe gjithnje te terheq e te ben per vete me bukrine e jashteme por edhe e me shijen e thelle ndjesore.Duke i perfunduar keto reshta te shkurter e modeste per dy librate e tij te fundit ,le t’ja leme vendin nje rezymeje te shkurter per jeten dhe obligimin e tij si njeri i letrave ,nje shkrimtar dhe nje poet i talentuar ,i dale nga gura popullore,nga ai plis devolli, qe thote me fjale lapidar , poeti yne o madh Dritero Agolli.

Duke qene largpames ne te ardhmen qe ndrit ,ne gjithe krijmtarine e tij e shkuar jo me fjale, por si te thuash me nota muzikale,aq embel dhe terheqese eshte per lexuesin e thjeshte,provoni ta lexoni…

Per ta dhene sa me realist portretin e figuren e tij,le te ndjekim ,intervisten  e tij,me gazataren dhe shkrimtaren Rajmonda Moisiu,dhene ne Shqiperi disa kohe me pare..

Interviste me shkrimtarin Fation Pajo ,dhene gazetares dhe shkrimtares Rajmonda Mojsiu

Ndonëse jam larg, mendjen dhe zemrën, i kam atje në dheun tim…

R. Moisiu: Kush eshte Fation Pajo ?

                       

Rajmonda Moisiu-Fation Pajo

F. Pajo: Kam lindur me 10 Qershor 1958 në Kamëz të Tiranes. Fëmijërinë dhe vitet e shkolles 8 vjecare i kam kaluar ne vendlindje. Shkollen e mesme e të lartë (Ushtarake) i kam përfunduar në Tirane. Në vitin 1982 u diplomova oficer. Per gati 20 vjet kam sherbyer në strukturat e ushtrisë, derisa në 2001-in dola në rezervë dhe fatmiresisht fitova Llotarine Amerikane. Jetoj prej mese 6 vite familjarisht (kam dy femije),në Chicago të Illinoit. Në këtë qytet gjigand gati 80 vite më parë ka punuar gjyshi im, Avdulla Pajo për më se tre vjet.Krahas perkushtimit në detyrat ushtarake jam marrë edhe me krijimtari letrare.Vitet e fundit kam patur bashkepunime të rregullta me organin qendror të ushtrisë “Ushtria” dhe me organet lokale. Ky bashkepunim më dha shtysen t’i përvesh mëngët mirë e të mendoj per te ardhmen. Ne vitin 2000 arrita te botoj vellimin e pare poetic, “Te kam pritur”, i cili u mireprit nga lexuesit.  Ne vitin 2005, me nxitjen e mikut tim te mirë, z. Demir Korita, anetar i Lidhjes se Shkrimtareve të Shqiperisë (Dega Fier), munda te botoj romanin tim të parë “Zemer nëne”. Per vete tematiken dhe mesazhin qe percjell po ndiqet me interes, sidomos ketu në Diasporë. Ne vitin 2006 jam pranuar anetar i Shoqates së Shkrimtareve Shqiptaro-amerikanë. Privilegj ky qe me ka nxitur e me nxit te vazhdoj punen krijuese edhe tash.

R. Moisiu: Ç’mund të na thoni për krijimet Tuaja të fundit?

F. Pajo: Janë të shumta e të zhanreve të ndryshëm. Kam në perfundim te kompiuterizimit vellimin me tregime”Shpagimi”, të cilin së shpejti do ta dergoj në Tirane për botim. Po keshtu, paralelisht me të, po punoj në kompiuter per vellimin e dyte poetic, te titulluar “Netë të thyera”.  Kam perfunduar  deri tani në poezi  vellimet “Gjer në ardhjen time”dhe “Për vehten e për ju”. Në prozë kam perfunduar vellimin me tregime “Ikja e tjetrit”, vellimin me tregime e novela”Varësja me iniciale” dhe në doreshkrim romanin e dyte “Përtej atij muri”. Kohët e fundit kam përfunduar disa cikle poetike, nje poemë e disa tregime, të cilat do të jenë projekte të së ardhmes.

R. Moisiu: Ç’farë ka sjellë ndryshimi gjeografik në krijimtarinë tuaj?

F. Pajo: Ndryshime shume te vogla, të cilat mund t’i konsideroj gati të paperfillshme. Këtu, në emigrim, për ne kirjuesit gjeja me e vyer është koha. Këtë falë punes që kam dhe familjes që me lehteson ne çdo drejtim,  unë e shfrytëzoj. Pavarësisht se jetoj larg Atdheut krijimtaria ime  ështe e bazuar në historinë e dhimbshme të popullit tim, në aktualitetin nëpër të  cilin udheton populli im, e në shqetesimet që ka vendi im. Kur nje popull e sheh te  largët driten  jeshile të mireqenies, harmonise e te perparimit, nuk mund të mos ndikoje  në penën e shkrimtarit, në penelaten e piktorit, në pentagramin e kompozitorit e tek artisti në pergjithesi. Në kete kuader edhe une mundohem te jap ndihmesen time per zbutjen e streseve qe po mban të pranguar vendin tim.

R. Moisiu: Ndryshimi midis Atdheut dhe Emigrimit?  

F. Pajo: Shumë i madh. Ndërsa në Atdhe (edhe pse vendi ështe mberthyer në darët e një kolapsi të plotë ekonomiko-politik), kam jeten time që s’mund ta harroj dot; në megrim kam  MALLIN për atë vend të shtrenjte ku u lindem e u edukuam (paçka paksa ndryshe botës), e që s’e zevendesoj dot. Ndonese jam larg, mendjen dhe zemren i kam atje, në Dheun tim.  Ndaj ne krijuesit,  kudo qe jetojme e punojme, majën e lapsit e mbajme të mprehur dhe lotin, megjithese me kursim,  fshehur të tjerëve e derdhim. Ai lot shket jo si dobesi njerezore, por  si ai loti që derdhin nenat  atje ne lendinen e loteve te perjetesuar tashme në Korcen nuse, në Korçën plakë, për bijtë e tyre që iknin e nuk u dihej kthimi.

R. Moisiu: Profesioni Juaj ka qenë ushtarak, kur filloi poezia të trokasë në shpirtin Tuaj?

F. Pajo:  Mos gaboj aty nga viti 1977. Duke jetuar në konvikt e larg te afermve, sidomos nënës, që ate kohe edhe vuante, nisa të hedh në një ditar poezi. Poezia e pare që kam shkruar titullohe “Ç’janë kilometrat?!”, që i kushtohet nënës. Më pas kuptohet adoleshenca e rinia kane ndikuar në formimin tim, pse jo edhe në krijimtarine e mëvonshme. Ato vite të largëta kam një kujtim të hidhur. Ditarin me afro 50-te poezi e shenimet personale në vitin 1985, në repartin ku sherbeja, dikush ma  përvetesoi. Pasioni për letersinë erdhi si rezultat i leximit të vazhdueshem të autoreve të njohur, të huaj e të vendit, si: Berns, London, Çehov, Majakovski, Gëte, Poradeci, Kadare, Agolli, e deri tek më të rinjtë, Sulkuqi, Ahmeti, Podrimja,etj. Profesioni  si ushtarak dhe impenjimi im në aktivitetet e ndryshme letraro-artistike  ishin një urë lidhese midis punes dhe artit. Në keto aktivitete kam pasqyruar edhe krijime të mijat. Test ky qe mendoja se  po e kaloja me sukses. Kështuqë, të qenurit ushtarak nuk ka bërë përjashtim në kembenguljen time të vazhdueshme për të shkruar.

R. Moisiu: Ju shkruani poezi, skica, tregime, reportazhe. Cila është gjinia Juaj më e preferuar?

F. Pajo: Si çdo krijues, që të gjitha zhanret që rrok në krijimtarine e tij i ka te dashur e s’mund të beje diferencime. Edhe unë e kam të veshtire përzgjedhjen. Por mendoj se anoj pak nga proza. Kur jam duke hedhur në leter një tregim a novelë, po me erdhi muza shkruaj poezi. Keto i shoh të pandara në punen time si krijues.

R. Moisiu: Ju jeni mjeshter i hedhjes së vargjeve serenade në moment, të cilat janë pelqyer si tekste per kompozim nga kantautori i serenatave  Mihallaq Andrea. Ku e gjeni muzën për të krijuar këto vargje të çastit? 

F. Pajo: I rritur në një familje me tradita Devollite, nuk e di por me kanë terhequr vazhdimisht kenget e asaj treve. Që nga i madhi, artisti Ali Kondi, Sofika Babliku etj, e deri tek kenget qytetare korçare me të paperseriteshmen Anita Take, Aferdita Zonja , Ermira Babaliu e sidomos kenget e grupit karakteristik “Lira”. Dikush mund te habitet, por tek unë ato kanë lënë mbresa. Që atehere me kanë hyrë në zemer edhe te famshmet, ndoshta dhe unikalet, serenatat korçare. Padyshim ashtu sikunder edhe u realizua edhe një film para pak kohesh, Princi, (per mua keshtu do te mbetet), është padyshim  njeriu që derdhi e derdh për gati më shumë se tre dekada energjite dhe zerin mahnites. Ky është Mihallaq Andrea. Këto këngë më largojnë streset, me çlodhin e më frymezojne kudo qofsha, në rruge, në pune, në shtepi, të krijoj e vetem te krijoj vargje të çastit.

R. Moisiu: Çfarë ju lidh me Devollin?

F. Pajo: Me Devollin më lidh gjithshka. Më lidh gjaku. Jam bir nga prindër devollinj. Im-ate nga Suli e ime- më nga Dobranji. Prindërit, disa vite pas luftës u stabilizuan në fermen e re qe po hapej në periferi të Tiranes ,në Kamëz. Për Devollin e devollinjtë  kam nostalgji. Kam kujtime të pashlyeshme. Si krijues per kete zone me tradita e zakone qe s’mund t’ë ndëroj me askënd, i kam kushtuar dhe nje poeme te titulluar “Vendlindjes së Tim-eti”. Pra me Devollin me lidh shpirti.

R. Moisiu: Ju keni botuar vëllimin poetic: “Të kam pritur”. Si ju lindi ideja  për këte vellim dhe mesazhi qe Ju transmetoni nepermjet tij?

F. Pajo:Kisha gati tri vjet qe punoja per kete vellim. Disa shoke te mij duke lexuar nje pjese te ketyre poezive me nxiten te hedh hapin e pare,ta botoj. Disa nga keto poezi perkonin edhe me aktualitetin e asaj kohe qe po kalonte vendi yne. Mesazhi I paqes dhe I respektimit te njeriut ,I cfaredo lloj kategorie qofte,pershkon muzen time ne kete vellim. Mirenjohja dhe vleresimet e lexuesve pas ketij vellimi te pare,me dhane shansin te vazhdoj te shkruaj.

  R. Moisiu: Ne disa nga tregimet e Tua kam vënë re  një shpirt të brendshëm  melodrama, tepër realiste. Nga e merr spunton  Fationi për ta materializuar atë? Keni ndonjë rast konkret?

F. Pajo: Para se të nis të shkruaj, çfaredo qoftë ajo, mendohem gjatë. E bluaj mirë në mendje. Pasi e shoshit deri ne detaje projektin atehere e hedh në letër. Çdo shkrim e ka nje spunto. Është pasqyrim i nje realiteti a fantazie. Unë preferoj realitetin. Aty nga fundi i viteve 90-t, në Qafën e Llogorasë zhvillohej një perkujtimore per studentet e pedagoget e Institutit të Kamzës rënë aty. Miku im ushtarak në Divizionin e Fierit, z.B.Qose, pas më shumë se dhjetë vjetesh takon pilotin hero që në ato dite fortunate solli nga malet e Kukesit nje oficer trup imët “thuajse te pajete”. Ai fluturonte drejt Tiranës e lotet per kete të ri s’i shteronin. Kjo spunto më dha frymezimin të shkruaj ne gazeten e ushtrise reportazhin “Takim pas vitesh”, të cilin më vone e realizova në tregim.

R. Moisiu: Cila eshte dashuria me e madhe e Fationit?

F. Pajo: Të dua kombin tim, ndaj të cilit kemi shumë detyrime, familjen pa te cilën s’e konceptoj dot vetveten dhe respekti  ndaj të gjithë bashkëkombasve të mi kudoqofshin.

R. Moisiu: A ka në jetën tënde ndonjë ngjarje që ja shihni gjurmët në krijimtarinë Tuaj ?

F. Pajo: Ka disa. Është me interes  t’u shpreh një rast. Kur punoja në Divizjonin e Fierit kisha filluar disa bashkepunime me gazeten “Ushtria”. Në vitin 1998 ndodhi  drama e madhe kosovare. Shperngulja e mbi 500 mije njerezve të pafajshem nga trojet e tyre  drejt tokës amë ishte një dhimbje e vërtetë. Opinioni botëror këtë mikpritje dhe hapje dyersh per vellezrit e veriut e cilesoi si virtytin më të lartë të një populli gati dy-milionësh.  Edhe në qytetin e Fierit erdhen qindra familje kosovare. Ishte nje drame e vërtetë. Një trup i gjymtuar keqazi nga makina shfarosese Serbe.  Ishte nje moment kritik per gjithkend që e quante veten patriot. Në bashkepunim me mikun tim z. Q. Selimi (punonte ne atë kohë në M.Mbrojtjes), shkrova një artikull me kete rast: “Me Isët ideal, marshimi ynë kurrë s’ka me u ndalë…” Pas ketij shkrimi njerëz që as nuk i njihja, mjaft nga emir, më uronin per ndihmesen qe u kisha dhënë. Ky ishte një sadisfaksion i madh per mua  që me aq sa kisha mundesi dhashë një ndihmesë për atë popull trim, ëe po gjakosej në menyrë të pabarabarte trup me trup me “Shkaun”. Më vonë, një ndër dhjetra e dhjetra episodeve tragjike të atij populli martir, e materializova në tregimin te titulluar “Rrënjët e Jetës”.

R. Moisiu: Ju jeni antar i shoqates së Shkrimtareve shqiptaro- amerikanë. Si ju duken këto shoqata dhe misioni i tyre?

F. Pajo: Po jam anetar që nga viti 2006. Të jesh i anetaresuar në një shoqatë të tillë, në radhë të parë është një nder që i bëhet personit, në rastin konkret mua si krijues. Por dua të shtoj se kur  në gjirin e kësaj shoqate  ka shkrimtarë nga më të degjuarit në Diasporë, me obligon  te hedh me kujdes hapat në kete rrugë të vështirë, por dhe shume fisnike per vete misionin qe kjo shoqate ka në prioritet. Kur ne pasqyrojme me anë të penës sonë realitetin aktual, kemi parasysh mbi të gjitha se jemi shqiptarë  dhe duhet t’i paraprijmë së ardhmes së vendit tonë. Ky është misioni fisnik e primar  që ne mundohemi të paraqesim  në komunitetin shqiptar kudo ku punon e jeton.

R. Moisiu: Ju jeni anetar i shumë forumeve dhe listave shqiptare ne internet. Ç’mendim keni për forumet Tefta Tashko Koço dhe atë Devolli ?

F. Pajo: Ngritja e shume forumeve  virtuale i kanë sherbyer me se shumti njohjes se njeri-tjetrit. Sjellja ne menyre teper te kulturuar artistikisht të problematikave që shqetesojnë Vendin e Diasporen nepermjet diskutimeve me vlere per to. Përsa i përket dy klubeve në fjalë mendoj se janë dy tryeza të rrumbullakta ku takohen miqte patriotët. Janë vendi ku shkembejmë miqësishtë hallet tona, krijimtarinë tonë. Është vendi ku i bëjmë “vërejtje” njeri-tjetrit. Pra, është gjëja më e mirë, e për këtë keni edhe Ju meritë si moderatore.

R. Moisiu: Profesioni Juaj Ushtarak. Nje pyetje delikate: Si i shikoni përpjekjet e Diplomacisë Nderkombetare, asaj shqiptare dhe kosovare per çështjen shqiptare, e në veçanti për Pavarësinë e Kosovës?  

F. Pajo: Politikanët shqiptarë, e sidomos ata kosovarë  duhej të vepronin më energjikisht ngaj çështjes shqiptare në përgjithesi e asaj kosovare në veçanti. Ata i dinë mirë qellimet e fqinjeve, ndaj lypset për të luftuar edhe më me forcë diplomatikisht se deri tani. Pavarësinë kosovarët nuk mund ta fitojnë duke pritur çdo të sjelle ky takim apo ai tjetri nëpër kanceleritë e huaja. Jo, ata dhe bashke me ta edhe politika shqiptare, duhet të bëhen një trup i vetëm e te ngrihen për ta thënë si duhet fjalën e tyre. …..

Filed Under: Kulture Tagged With: boton romanin, Fation Pajo, Pas asaj mesnate, Raimonda Moisiu

Historia e bujshme e arratisjes së tetë personave

April 1, 2013 by dgreca

Nga Raimonda Moisiu/

Ka ndarë vitet e rinisë me Ymer Dishnicën, Mikel Zavalanin, Safet Butkën, Koci Xoxen e dhjetëra ish-liceistë të Korçës së viteve ‘30 dhe ka përqafuar idealin e tyre për një Shqipëri të lirë. Ishte ndër të parët që u rreshtua në barrikadat e lëvizjes antifashiste, por do të zhgënjehej menjëherë kur ditët e lirisë do të binin në prangat e komunizmit. I ndarë përgjithmonë me miqtë e hershëm, do të merrte rrugën e arratisë për të ikur larg, sa më larg.
Ndërsa jeta e Refat Hysenit ndiqte këtë metamorfozë, duke ndërruar atdheun e dashur me Australinë e kontinentit të skajshëm, prapa do të mbeteshin kujtimet e fëminisë dhe përjetimet nga Kamenica ku kishte lindur dhe ishte burrëruar, të cilën nuk kishte dashur ta ndërronte me asgjë në botë. Më shumë se sfidë mbijetese, arratia për të, sikundër edhe për qindra të tjerë, ishte një lloj proteste ndaj diktaturës që pllakosi Shqipërinë pas Luftës së Dytë Botërore. Refat Hyseni u bë pjesë e atyre intelektualëve që me forcën dhe vitalitetin e tyre demonstruan haptazi të vërtetën se “Atdheu nuk kishte jetë, nuk merrte frymë”, se duhej diçka të ndryshonte për një shtrirje më të gjerë të sferave gjithëpërfshirëse të jetës, për atë ideal që ata kishin luftuar, për një të ardhme të brezave në vazhdim, për të hedhur themelet e një shteti demokratik. Ata duke u ngritur mbi terrorin komunist shprehen entuziazmin e tyre për “botën e ndaluar”, për botën jashtë mureve të Shqipërisë, “këtij shkëmb graniti”, siç e propagandonte ideologjia komuniste.
Nuk ishte thjesht një mospajtim me realitetin e ri që dominoi vendin pas çlirimit nga okupatori, po shumë më tepër nga kaq. Rebelimi i atyre që kishin qenë protagonistë të lëvizjes antifashiste, ish-shokëve të armëve e të idealit të liderëve komunistë, i atyre që u paraprinë zhvillimeve të rindërtimit, u bë opozita e parë që doli kundër rrymës së gënjeshtërt, hipokrite, vrastare. Të kryqëzuar përballë represionit të egër, ata duhej të rrezikonin për t’u arratisur. Për t’u larguar sa më larg mortajës që ripushtoi Shqipërinë pas luftës antifashiste.

Sfida për të mbijetuar
Kur u kthehet çasteve të arratisjes, Refat Hyseni, tashmë 85 vjeç, thotë se kanë qenë momentet më të vështira të jetës së tij. E zgjedhur si rruga e vetme për mbijetesën njerëzore, arratia për të ka qenë një sipërmarrje e jashtëzakonshme. Gjithsesi, shton ai, gjërat shkuan për mbarë e falë zotit gjithçka rrodhi pa shumë sakrifica. E bloi në kokë këtë vendim Refat Hyseni një ditë maji teksa punonte në oborrin e vet, aty në fshatin e lindjes, në Kamenicën e Korçës dhe shikonte drobitjen e nuses së sëmurë që nuk kishte me se ta kuronte. Vendosi spontanisht të ikë ndërsa shikonte nënën që me lot në sy vajtonte në heshtje se nuk kishte çfarë të gatuante për fëmijët e saj. E mblodhi mendjen top për këtë rrugë teksa përjetonte përbuzjen e shokëve të idealit, mënyrën si e flakën papritur e pakujtuar, duke i shkatërruar ëndrrat e së ardhmes. Duhej të ikte, të ikte, ndryshe duhej të zvarritej tërë jetën…
Ai mëngjes maji për të ishte shumë i rëndësishëm. Kishte pjekur në vetvete një vendim të rëndësishëm. Ndaloi për një çast punën, hodhi vështrimin rrotull dhe ja nguliti sytë malit të Kozelit, aty ku pas shpateve të tij ishte një botë tjetër, krejt tjetër nga ajo e njerëzve të tij. Andej duhej kaluar, për të prekur botën e lire, jetën e vërtetë me frymëmarrjen e lirshme…
Mendimin e fshehtë që vinte nga thellësia e shpirtit e diskutoi me vëllain e tij, Abedinin, e më pas me disa prej të afërmve e bashkëfshatarëve të tij. Pastaj me ta filloi të bëjë edhe planin. Me dorën e vet Refat Hyseni do ta përcaktonte gjithë itinerarin nga do të kalonin, duke saktësuar mirë çdo detaj e masë paraprake, çdo shteg e rrugëkalim. Mbi të gjitha duhej ta ruante sekret aventurën e rrezikshme

Ideatori i arratisjes
Refat Hyseni, ishte njeriu që ideoi arratisjen e bujshme. I lindur më 21 shkurt 1923 në Kamenicë të Korçës, bir i një familje atdhetare, do të bëhej i njohur në fillimin e viteve ‘50 për “tradhtinë” e pabesueshme të arratisjes bashkë me shtatë pjesëtarë të fisit të tij. Arsimin e hershëm e kishte kryer në qytetin e Ersekës, ku aty ishte miqësuar e ishte bërë shokë ideali me vëllain e gjeneralit komunist, Petrit Dumes, dëshmorin, Baki Dume. Prej këtej vazhdoi studimet në Shkollën Teknike të Korçës, e cila ishte nën një strehë me liceun francez të asaj kohe. Aty jeta e tij do të merrte një dimension të vrullshëm. Kontakti dhe shoqëria me mjaft nga liceistët me ide përparimtare për kohën si Ymer Dishnica, Enver Hoxha, Mikel Zavalani, Safet Butka, Koçi Xoxe etj., do të krijonin te djaloshi nga Kamenica ndjenjat e një të riu që aspiron shumë për atdheun e vet. Njohja dhe krijimi i familjes me bashkëshorten, Hanijen nga Viçani i Korçës, do ta bënte më të plotë jetën e tij. Strehën e tyre në fillim do ta krijonin në qytetin e Korçës. Po vetëm për pak kohë, pasi shtëpia në të cilën jetonin ishte e dajës së tij Zalo Famës, ish-prefekti i Zogut dhe si e tillë do të shënjestrohej nga forcat partizane, për t’u sekuestruar ndërkohë që banorët e saj do të degdiseshin në fshat. Do ta trondiste disi kjo Refat Hysenin, po si kohë lufte që ishte, do t’i nënshtrohej fatit pa kërkuar shpjegime tek ata që e kishin vënë përballë si nipin e zyrtarit të ish-mbretit. Gjithsesi, ndjenjat e tij atdhetare do t’i shfaqte në vazhdim duke ju bashkangjitur reparteve partizane që luftonin pushtuesin këmba-këmbës. Kështu deri në ditën e çlirimit. Pjesëmarrja në radhët e antifashistëve dhe diploma e shkollës së kryer, do t’i shërbente Refat Hysenit për t’u integruar në Forcat e Mbrojtjes së Atdheut, si ushtarak, në fillim toger e më pas me grada të larta. Si ushtarak do të shërbente në Vlorë, Berat, Tiranë, Kukës për disa vite me radhë, deri sa dikush do t’i zbulonte defektin në biografi, lidhjen familjare me ish-prefektin e Zogut. Do të mjaftonte kaq për t’u shpallur i padëshirueshëm për ushtrinë. Do të mjaftonte kjo që rrjedha e jetës së tij të merrte tjetër trajektore. Fillimisht e ulin në gradë, më vonë e liruan nga ushtria dhe e dërgojnë në fshat. Kjo shuplakë do të pasonte mandej me jetën e vështirë ekonomike, varfërinë në ekstrem, pakënaqësinë ndaj sistemit, diskriminimin klasor deri te përçmimi njerëzor që do ta bënin të vendoste arratinë, largimin një ditë e më parë nga realiteti represiv. Në këtë vendim padyshim kishin ndikimin e vet edhe disa ngjarje të kohës, siç ishin arratisja e shumë njerëzve, grupe-grupe dhe vendosja e tyre në vendet perëndimore.
Këto arratisje të bujshme si ajo e Ekrem Bardhës me familjen nga Kolonja, ajo e grupit të Ditar Kurtesit, “mitit” të arratisjeve, që për shumë se dy dekada, do t’i bënte “zbor” sigurimit shqiptar, duke dalë e hyrë shumë herë në Shqipëri, kishin tronditur nga themelet regjimin komunist. Refat Hyseni, ndër të tjera e kishte “dashuruar” jashtë mase figurën e Ditar Kurtezit, i cili hynte aq shpesh sa e kishin parë të bisedonte e të hante bukë me sharrëxhinjtë e Ballabanovës, Katundit, Treskës, Trebickës, Radovickës etj. Për njeriun e goditur pabesisht pse ishte i afërmi i njërit prej zyrtarëve të ish-mbretit, kishte qenë mbresëlënëse arratisja e grupit të Foto Bashos, ku plotë 85 vetë me mushkat të ngarkuara me sendet e shtëpisë kishin kaluar kufirin shtetëror ditën në diell.
Te këta shembuj Rifat Hyseni gjente forcën dhe sigurinë për vendimin e bujshëm. Rasti i tij do t’i shtohej kësaj historie që bënte fjalë për braktisjen fizikisht nga atdheu, për të mbetur të lidhur shpirtërisht me të tërë jetën…

Arratia, ankthi, shpresa
“Të ikim të shpëtojmë!”. Të parit që do t’ia bënte prezent vendimin e guximshëm, do të ishte vëllai i tij, Abedini, pastaj do të ulej shtruar me kushërinjtë Ahmet e Sali Hyska, Xhemal Ahmeti, Ali Rizai, Estref Aliu dhe në fund kur çdo gjë ishte pjekur do t’ia shpjegonte të shoqes, Hanijes. Megjithëse e sëmurë, ajo nuk i tha jo të dashurit të zemrës, atij që i kishte dhënë besën dhe i kishte falur zemrën. Dhe kështu një ditë maji bashkë me Refatin, Aliun, Rizain, Abedinin dhe Estrefin, marrin mushkat dhe shkojnë në malin e Kozelit, me pretekstin për të bërë dru. Aty përcaktojnë me detaje rrugën se nga do të kalonin kufirin, për në tokën greke. Kur kishin realizuar të gjitha masat, natën e 5 qershorit, duke u gdhirë 6 qershor 1954, të tetë, shtatë burra e një grua, lanë shtëpitë e morën udhën duke u ngjitur në fshehtësi të plotë shpatit të malit. Një sfidë i priste përpara. Prapa kishin lënë Kamenicën e dashur, njerëzit e të afërmit, kujtimet e viteve të shkuara dhe brengat e një jete të trishtuar. Pas kaq vitesh Refat Hyseni kujton me dhimbje çastet e ndarjes me nënën, e cila teksa i përcillte për larg qante nën zë dhe i uronte me fjalët e zemrës “Rruga diell!”. Deri te kufiri shtetëror me territorin e Greqisë u deshën dhjetëra orë rrugëtim nëpër errësirë, natën në shi. Çasti i kalimit të kufirit në zonën midis Nikolicës, Kozelit e Arrëzës së Devollit, ishte triumfi i parë. Aty të tetë bijtë e Kamenicës pushtohen me njëri-tjetrin, derdhin lot ankthi, shprese, malli, lamtumire, dhimbjeje për atë çka lanë pas. Me fytyrën e lotuar e të lodhur, hodhën sytë edhe njëherë andej nga kishin kaluar. Kishin ikur përgjithmonë! Po kjo nuk ishte gjithçka. Momentet e para në tokën e huaj merren në bisedë informative nga njerëzit e sigurimit të vendit fqinj. Prej aty do të nisin të tjera vështirësi…

Përballë mediave greke
Ikëm për të mbijetuar! Kjo ishte përgjigjja e parë e tetë të arratisurve nga Kamenica e Korçës përballë interesimit të mediave të vendit fqinj. Ka mjaftuar një lajm i thjeshtë për mbërritjen e tyre klandestinë aty dhe janë gjendur menjëherë përballë 60 gazetarëve grekë. Rrëfimet për ta vazhduan me orë të tëra. Ja si u përthye kjo ngjarje të nesërmen në gazetat greke…
Gazeta “Athinaiki”e 6 qershorit 1954, në faqen e parë, në rubrikën speciale, njëherazi me fotot e të arratisurve boton shkrimin “Tetë shqiptarët e ikur shpjegojnë arsyet e arratisjes”.
Ndër të tjera, në këtë shkrim nënvizohet “Të arratisurit e 6 qershorit janë tetë veta. Shtatë burra dhe një grua. Përpara gazetarëve grekë e të huaj ata shpjegojnë me detaje gjendjen e vështirë ekonomike, varfërinë, diskriminimin klasor që u bëhej nëpërmjet luftës së klasave, survejimin, internimeve, vrasjeve pa gjyq, shfarosjeve, burgosjeve politike e pa shkak etj.
Gazeta “Imerisia” e datës 8 qershor 1954, bashkë me foton e tyre, do të citonte në faqen e parë: “Shqiptarët e arratisur, të cilët kaluan kufirin duke u gdhirë 6 qershori, u paraqitën dje para televizionit, mediave greke e të huaj, të rrethuar nga 60 gazetarë duke shpjeguar për gjendjen që është në vendin e tyre dhe regjimin komunist. Ata janë: Ahmet Hyska, Refat Hyseni & Hanije Hyseni (bashkëshortët), Abedin Hyseni, Sali Hyska, Ali Riza Mydini, Estref Aliu dhe Xhemal Ahmeti. Të tetë janë me profesionin fermer dhe u dorëzuan në pikën ushtarake kufitare të fshatit Alevista. Gjendja e tyre ishte shumë e mjeruar. Ata u morën në mbrojtje dhe kujdesje nga autoritetet greke”.

Ditët e kampit
Të vështira e befasuese do të vijonin ditët e kampit ku grumbulloheshin të gjithë ata që futeshin ilegalisht në tokën helene. Njeriu që do t’u uronte mirëseardhjen dhe do t’i çonte aty ishte, Tosun Mehmeti, një bashkëfshatar i tyre antikomunist i zjarrtë, i arratisur disa vite më parë. Ai do t’i takonte aty me Abas Ermenjin, Zef Malajn, Luan Gashin, Gani Hamit Vlorën e disa hebrenj, një pjesë e të cilëve kishin mbërritur aty pas arratisjes nga vendi ynë. Ndër vizitorët e parë të huaj që i takoi ishte shefi i Sigurimit për Ballkanin, koloneli anglez, Hilton, i cili siç kujton Refati fliste një shqipe jashtëzakonisht të pastër dhe e njihte shumë mirë gjendjen në Shqipëri. Nën përkujdesjen e tij të tetë do të fillonin procedurat zyrtare të emigrimit.
E kështu, secili prej tyre, sipas statutit të të drejtave ndërkombëtarë për të ikurit nga vendi i origjinës, aplikuan për t’u larguar drejt SHBA-së dhe Australisë. Pesë prej tyre marrin miratimin për në Australi, duke u mbështetur edhe nga njerëzit e tyre që kishin në kontinentin e largët. Ndërkohë tre të tjerë u legalizuan për të emigruar në SHBA. Një jetë tjetër nisi për ta. Po asnjëherë nuk u ndanë shpirtërisht me atdheun e tyre. Me shpresën se një ditë do të riktheheshin në Shqipërinë e rilindur, një pjesë e tyre ndërruan jetë në dhe të huaj.

Epilog i trishtuar
Kaloi një jetë larg, shumë larg tokës mëmë. Një pjesë ndërruan jetë në dhe të huaj. Të tjerët u bënë baballarë, gjyshër e madje edhe stërgjyshër pa e parë asnjëherë fytyrën e vendlindjes. Refati me bashkëshorten Hanije Hyseni aktualisht jetojnë moshën e tretë në Brisban të Australisë. Abedin Hyseni, i vëllai i Refatit krijoi familje jetoi, punoi derisa vdiq, duke lënë pas fëmijë, nipër e mbesa po në Australi. Po kështu edhe Ahmet Hyska, i cili mundi të rikthehej nga Australia vetëm në vitet e demokracisë. Teksa rrëfen për këtë epilog të trishtuar njeriu që ideoi këtë vendim të jashtëzakonshëm në fillimin e viteve ‘50 thotë se Ali Riza Mydini kaloi një jetë të tërë në SHBA, tani jeton në Tiranë, Sali Hyska në Australi ku edhe ndërroi jetë duke lënë pas pinjollët e tij. Po kështu Estref Aliu dhe Xhemal Ahmeti jetuan, punuan derisa vdiqën në SHBA. Ai thotë se së bashku me bashkëshorten kanë ardhur për herë të parë në Shqipëri pas 40 vjetëve. Kanë përjetuar një gëzim të papërmbajtur duke puthur edhe gurët e rrugës së Kamenices së tyre që u kishte munguar një jetë të tërë…
Kjo është historia e tyre. Historia e dhimbshme e njerëzve që merrnin arratinë për një jetë më të mirë, për t’i shpëtuar persekucionit të ferrit komunist…

Liceistët
Për herë të parë për idealet e lirisë ka dëgjuar nga goja e liceistëve të Korçës. Pikërisht në këtë periudhë Refat Hyseni ka qenë në kontakte të përditshme me emra të njohur të shoqërisë shqiptare të cilët do të linin gjurmët e tyre në formimin e tij. Në kujtesën e njeriut që pjesën më të madhe të jetës së tij e ka kaluar në Australinë e largët kanë mbetur emrat e Enver Hoxhës, Ymer Dishnicës, Mikel Zavalanit, Safet Butkës, Koçi Xoxes që në rininë e parë i shpalosën ëndrrën e lirisë. Metamorfoza, thotë Refati qëndron në tradhtinë që Enveri i bëri kësaj kauze të shenjtë.

 

 

 

 

 

 

 

Filed Under: Histori Tagged With: Historia e arratisjes, Raimonda Moisiu

Jeta midis dy dashurive dhe kalvari i dhimbjeve i arkitektit korçar Rustem Myteveliu!

March 27, 2013 by dgreca

Nga Raimonda MOISIU/

Arkitekti i dëgjuar korçar Rustem Myteveliu ka lindur më 14 mars 1930, Ditën e Verës, në qytetin e Korçës, dhe pikërisht në të njëjtën shtëpi që ndërtoi dhe jetoi themeluesi i Korçës, Iljaz Bej Mirahor Myteveli. Është pinjoll i familjes së Mirahorit të Madh, një derë bejlerësh e njohur për traditat patriotike dhe kombëtare. Është në moshën 83 vjeçare, por është shumë i mbajtur dhe të jep përshtypjen se është një burrë rreth të 65-ve. Shumë punëtor dhe babaxhan njeri. Deri në moshën 75 vjeçe vazhdonte të punonte ekspert në zyrën e urbanistikës në Korçë. I rritur në një ambient tepër aristokratik, me rregulla strikte sipas riteve të fesë muslimane, në një shtëpi të madhe e të bukur ku rrethohej, me lule trëndafili dhe pemë dekorative, për arkitektin e ardhshëm korçar, për vëllezërit dhe motrat e tij do të kujdeseshin dy dado, -Tushe dhe Velihani. Të dyja dadot janë trajtuar në derën e bejlerëve Mytevelinj, si çupat e shtëpisë. Ato ishin jetime jetuan dhe u rritën në këtë derë të nderuar bejlerësh. Për arkitektin e ardhshëm korçar, në mënyrë të veçantë do të kujdesej, Dado Veliani dhe gjyshja e tij Gjylistani, që vinte nga dera e rilindasve Frashërllinj. Gjyshe Gjylistani kishte një kujtesë të admirueshme dhe dinte përmendësh vargjet e poezive të Naimit, Samiut dhe Abdylit, Ajo i edukonte nipërit dhe mbesat e saj me frymën e Rilindasve të shquar Frashërllinj, që ishin nipërit e saj. Ajo çdo natë në konakun e Frashërllinjve iu recitonte vargjet apo poezitë ku shprehej atdhetarizmi dhe patriotizmi shqiptar. Shtëpia kishte një dhomë që quhej Konaku i Frashërllinjve dhe Naimi, Samiu dhe Abdyli kur vinin në Korçë te halla e tyre, Gjylistani, ata qëndronin në këtë konak. Për njerësit e tjerë ihste krejtësisht e ndaluar të hynin apo qëndronin në atë dhomë. Kështu filloi të kultivohej te pinjollët Mytevelinj, ndjenja patriotike, atdhedashuria dhe krenaria e të qenit shqiptar. Më pas me pushtimin e Shqipërisë nga Italia fashiste e Benito Musolinit, dera e Mytevelinjve lidhet me luftën Nacional-Çlirimtare dhe vunë në dispozicion të luftës; shtëpinë, pasurinë, urrejtjen për armikun dhe dhanë një kontribut të pashoq në këtë luftë. Nga kjo derë është dëshmorja e atdheut, Floresha Myteveliu, ndërsa arkitekti korçar, Rustemi do të rreshtohej me debatikasit. Veprimtaria antifashiste e Mytevelinjve bie në sy dhe ata internohen në Porto Romano, Durrës. Disa pjesëtarë të tjerë të familjes hidhen në ilegalitet. Me çlirimin e Korçës e gjithë familja kthehet në Korçë, në shtëpinë e tyre. Tani për Mytevelinjtë do të fillonte një tjetër jetë. Përsëri Mytevelinjtë si njerëz punëtorë do të rreshtoheshin në rindërtimin e vendit të shkatërruar nga lufta. Rustemi fillimisht në vitet 1946-47 punoi si punëtor krahu në tharjen e kënetës së Maliqit. Në vitin 1947 Rustemi fitoi të drejtën e studimit në shkollën unike të Elbasanit. Në vitet 1948-52 vazhdoi politeknikumin “7 Nëndori” në Tiranë, ku edhe merr pjesë në shumë aksione për rindërtimin e vendit. Në vitin 1952 punoi në Rrugën e Dritës, në Shkopet.
Më pas informohet nëpërmjet gazetës “Zëri i Popullit”, se kishte fituar të drejtën e studimit për URBANISTIKË, në Bashkimin Sovjetik. Kështu Rustemi shkoi për të studiuar në Moskë. Gjatë kohës që studionte njihet dhe dashurohet me vajzën e bukur moskovite, bashkëstudenten, në të njëjtin kurs, rusen, Valentina. Në ato katër vjet të studimeve në Moskë studenti korçar edhe martohet me vajzën ruse dhe në vitin 1957-ë erdhi në jetë fëmija i parë i tyre, Iliri. Fëmijën e quajtën ILIR, se djaloshi korçar vinte nga toka e ilirëve. Fruti i parë i dashurisë djali i tyre Iliri, i studentit korçar me rusen lindi në kohën që ata mbronin diplomën. Rustemi mbrojti diplomën me rezultate të shkëlqyera, dhe po ashtu ai ndihmoi edhe bashkëshorten e tij, e cila sapo kishte lindur fëmijën. Mbas diplomimit Rustemi dhe Valentina së bashku me fëmijën e tyre Ilirin u kthyen në atdhe. Që të dy burrë e grua u emëruan të punojnë në Institutin e urbanistikës, pranë Ministrisë së Ndërtimit, Tiranë dhe në të njëjtën kohë merreshin me studimin e projekteve të plan rregullimit të qyteteve dhe qendrave të banimit, duke paraqitur projektet të ndryshme si arkitektë. Jeta vazhdonte mëse normale, dhe në vitin 1960 vjen në jetë fëmija i dytë i çiftit Myteveli, -Eleonora.
Por jeta e lumtur e çiftit nuk do vazhdonte gjatë. Trauma të njëpasnjëshme do të trondisnin familjen e arkitektit korçar. Me prishjen e marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik, Valentina filloi të shikohej nga regjimi si një agjente dhe pas presioneve e kërcënimeve të shumta detyrohet të lerë Shqipërinë dhe shkon në vendlindjen e saj, Moskë, duke marrë me vete vajzën Eleonorën 3 vjeçare dhe lë në Shqipëri Ilirin, 7 vjeçar. Por edhe në Moskë Valentina do të shihej me të njëjtin sy. Sistemi komunist kishte të njëjtën fytyrë kudo, hipokrizi.
Rustemin e thërresin në Komitetin e Partisë dhe e detyrojnë të bëjë divorcin e të ndërpresë korrespodencën me Valentinën dhe vajzën, nën pretekstin se letrat janë agjenturore dhe ndikojnë për rrëzimin e pushtetit në Shqipëri. Por Rustemi figuronte i martuar në gjendjen civile të Moskës dhe jo të Korçës, kështu që divorci nuk mund të bëhej. Duke ardhur nga një familje me tradita të shquara patriotike dhe që i kishte dhënë aq shumë atij sistemi komunist, nuk mundën ta burgosnin arkitektin korçar, Rustem Myteveliu. Ndërsa persekutimi do të vazhdonte në mënyra të ndryshme dhe i heshtur mbi Rustemin dhe djalin e tij Ilirin me nënë ruse. Ilirit i mohohet e drejta për të vazhduar studimet dhe Rustemi transferohet në punëra të ndryshme me ulje nga profesioni i tij.

Kartolina e parë nga vajza Eleonora
Në vitin 1986 Rustemi merr një kartolinë nga Frankfurti e cila i jepet mbas 6 muajve. Kartolinën ia dërgonte vajza e tij Eleonora Gerber Myteveli. Ajo i uronte ditëlindjen babait të saj të dashur dhe shprehej se ai i mungonte shumë. Rustemi edhe sot e kësaj dite figuron i martuar me Valentinën në regjistrin e Gjendjes Civile në Moskë. Letrat që Valentina dhe Eleonora i dërgonin investigoheshin dhe censuroheshin.

Takimi i Ilirit me nënën Valentina dhe motrën Eleonora mbas 28 vjetëve…
Mbas rënies së murit të Berlinit filloi një klimë e re politike, jo vetëm në Europë por edhe në Shqipëri. Djali i madh Iliri, i malluar për nënën e tij Valentinën dhe motrën Eleonora bëri të pamundurën dhe arriti të shkojë në Moskë pas 28 vjetëve. Vizën e merr në Budapest, se nuk kishte ambasadë ruse në Shqipëri atë kohë. Takimi ishte shumë prekës. Nëna jetonte vetë në Moskë, ndërsa Eleonora, e motra ishte martuar me një inxhinier gjerman në Ahn, të Gjermanisë. Ajo tashmë jeton në Ahn me burrin e saj, vajzën Tanja, por akoma njihet me emrin Eleonora Gerber Myteveliu. Po ashtu edhe Valentina edhe sot e kësaj dite njihet me emrin Valentina Myteveliu. Iliri qëndron një vit te nëna e tij dhe takohet edhe me motrën, Eleonora. Tashmë Iliri shkon lirshëm në Moskë, po ashtu edhe nëna e motra shkojnë në Greqi, për të parë Ilirin dhe familjen e tij.

Takimi i arkitektit korçar me gruan e tij, 
Valentina dhe vajzën, Eleonora, mbas 30 vjetëve
Valentina Myteveliu edhe sot figuron e martuar në Moskë me Rustem Myteveliun. Valentina i dërgon një garanci, bashkëshortit të saj, të noterizuar dhe legalizuar sipas rregullave, Rustemi mori një vizë në ambasadën ruse. Tashmë marrëdhëniet diplomatike midis Shqipërisë dhe Rusisë ishin rivendosur. Ai niset me itinerarin, Korçë-Selanik-Sofje-Bukuresht-Kiev-Moskë me tren. Një rrugë e gjatë për të takuar dashurinë e mohuar. Në stacionin e trenit Kievski Vogzall, Valentina bashkë me një miken e tyre bashkëstudente priste djaloshin korçar, që tashmë ishte burrëruar nga mosha dhe hallet. Emocione të forta, dridhje duarsh, trupi, dridhje zëri, sy të lotuar, përqafime, si nga vajza ruse dhe djaloshi korçar. Ai ishte 60 vjet, ajo 57 vjeçe. Valentina jetonte vetëm. Gjatë një muaji, që Rustemi qëndroi në Moskë u takuan me shumë bashkëstudentë të kursit të urbanistikës dhe mes tyre takuan, kryearkitektin e Moskës, mikun e tyre të ngushtë. Emocionet shtoheshin çdo ditë. Aty vjen dhe Iliri, U bashkua familja si dikur mbas 30 vjetëve. Çaste mallëngjimi, emocionuese, prekëse.

Takimi me vajzën Eleonorën, mbas 33 vjetëve…
Mbas takimit me të dashurën e zemrës, Valentinën, -Rustemi shkoi në Gjermani për tu takuar me vajzën e tij Eleonora, tashmë 33 vjeçe, e martuar me inxhinierin gjerman dhe me vajzën e tyre, Tanjën, 7 vjeçe. Momente tepër mbresëlënëse, mallëngjyese, prekëse, në aeroportin e Dusseldorf-it. Rustemin e pritën vajza, dhëndri, mbesa dhe Valentina, kjo e fundit, për herë të dytë. Teksa dilte nga plateja e aeroportit Rustemi do të dëgjonte zërin e një fëmijë që thërriste në shqip: ”Gjyshi” dhe akustika e aeroportit ushtonte dhe e çonte ngado atë zë të ngrohtë fëminor e mallëngjyes. Drejt tij u pa të vraponte vajza e mitur 7 vjeçe. Ndër duart e saj të njoma shtrëngonte fort tufën me lule karafilash nga më të bukurat që i kishte zgjedhur për gjyshin e saj. Në krah të fëmijës ndodhej Valentina e cila iu tregonte mbesës dhe vajzës Eleonorës, gjyshin e saj dhe babanë, ndërsa ai zbriste shkallët e platesë… Tanja e vogël iu hodh gjyshit në qafë dhe e pushtonte fort sikur ajo e njihte atë prej kohësh… ”Oh sa qe rritur Eleonora!… Sa e bukur është bërë!, i ngjet shumë Valentinës kur ishte e re, si në atë kohë kur u dashuruam për herë të parë dhe u martuan”-mendonte Rustemi teksa përqafonte të bijën mbas 33 vjetëve. Për arkitektin korçar, djaloshin që diktatura me atë “humanizmin hipokrit” i kishte ndarë pjesët e shpirtit, të trupit e të zemrës së tij ishte një nga momentet më të dhimbshme dhe të vështira në jetën e tij. Por jeta traumat e jetës e kishin bërë të fortë shpirtërisht dhe moralisht Rustemin, i kishin dhënë forcë dhe kurajo, që t’i përballonte situata të tilla prekëse dhe këtë po e transmetonte te Eleonora, Valentina, Tanja, të cilat i kishin munguar aq shumë në jetë. Gjatë gjithë kohës që qëndroi në Gjermani me familjen e gjetur pas 30 vjetëve, mbesa Tanja nuk i ndahej gjyshit asnjë moment. Ata komunikonin rusisht. Rustem Myteveliu është njohës 4 gjuhëve të huaja në një nivel të admirueshëm; rusisht, italisht, frëngjisht dhe turqisht. Rustemi ende vazhdon të mbajë korrespodencë me familjen e tij në Rusi dhe Gjermani. Ai, Valentina, Eleonora, Tanja dhe Iliri, takohen njëherë në vit në Athinë, Greqi, aty ku Iliri është vendosur përfundimisht me familjen…

Martesa e dytë në Shqipëri, mbas largimit të Valentinës
Jeta e beqarit do të ishte shumë e vështirë për arkitektin korçar. Rustemi ra shumë shpirtërisht dhe psikollogjikisht për ndarjen e detyruar që i bëri rregjimi komunist me familjen. Njerëzit e tij të afërm e këshilluan të martohej dhe kështu ai mund të qetësonte disi shpirtin e trazuar dhe të lënduar. Kështu Rustemi martohet me një vajzë fisnike në shpirt dhe temperament nga një derë bejlerësh të Beratit. Ajo do i qëndronte dhe vazhdon t’i qëndrojë në krah Rustemit me fjalët e saj të ngrohta, duke e përkrahur dhe kuptuar burrin e saj, jo vetëm në punën e tij si arkitekt, por edhe në ndjenjën e dashurisë njerëzore. Rustemi figuron i martuar në Moskë me Valentinën dhe në Korçë me vajzën fisnike beratase. Nga martesa e dytë Rustemi ka 4 fëmijë, tre vajza dhe një djalë. Fëmijët e Rustemit nga martesa e dytë kanë marrëdhënie të shkëlqyera si motra dhe vëllezër të vërtetë prej një nëne, me Eleonorën dhe Ilirin. Ata me këtë sjellje shpirtërore e tejet njerëzore tregojnë dashurinë që kanë për prindin e tyre, por edhe kujdesin për babanë e tyre, që e vuante aq shumë ndarjen e familjes së parë. Biles, vajza e Rustemit, Floresha, nga martesa e dytë, studion në Gjermani për shkenca sociale dhe çështjet e Ballkanit. Ajo ka lidhje mjaft të mira me motrën e saj Eleonorën dhe kalon me të e familjen e saj shumë kohë në shtëpinë e motrës Eleonorë.

Ankthi në familjen e dytë natën e Vitit të Ri…
Ishte dhjetor kur Rustemi u takua me Valentinën dhe Eleonorën mbas 30 e kusur vjetëve. Muaji po ikte dhe po afronte Viti i Ri. Ankthi në familjen e dytë në Shqipëri shtohej nga dita në ditë; se a do kthehej babai në gjirin e familjes?! Rustemit i kërkohet nga Valentina dhe Eleonora të qëndrojë me ato përgjithmonë, por arkitekti korçar ashtu si dinte të bënte planimetritë e rregullimit të qendrave të banimit, do të dinte të konsolidonte marrëdhëniet e tij familjare të dyfishta, si një njeri me zemër të madhe ku kishte vend për shumë dashuri prindërore dhe bashkëshortore. Ja si shprehet Jetona Myteveliu, vajza e Rustemit nga martesa e dytë, ish-dekane e Fakultetit të Infermierisë në Universitetin Fan Noli të Korçës, Jetona një vajzë e gjallë, energjike, e bukur dhe tepër ekspresive: “Ankthi ishte torturues në familjen tonë për kthimin e babait në gjirin e familjes. Ishte Viti i Ri dhe nëna kishte besim se ai do kthehej, e njihte mrekullisht shpirtin dhe karakterin e burrit të saj. Na qetësonte duke na thënë herë-pas here, na përqafonte e lëmonte flokët, e na pëshpëriste:-AI DO VIJË!Por edhe Valentina, Eleonora kanë nevojë për të, edhe ato kanë pjesën e tyre në zemrën e Rustemit, ashtu sikundër keni edhe ju! Nëna vazhdonte të përgatiste darkën e Vitit të ri. U habita me kurajon, shpirtin, sjelljen fisnike të nënës time. Më vinte mirë që nëna ime e kuptonte babain aq mirë. Babai im për arsye të caktuara jetike nuk mund të na linte ne jetimë me baba gjallë. Jo, jo e njihja mirë atin tim dhe zemrën e tij e dija se ai nuk mund të përsëriste historinë e kalvarin e dhimbjeve. Ishte ora 9 e mbrëmjes. Bie zilja e telefonit. Ngrita receptorin. E njoha, ishte babai me zërin e tij të dhembshur prindëror. Edhe ai e njohu zërin tim-vazhdon Jetona rrëfimin e saj emocional me sy të lotuar mallëngjyes dhe më thotë:-Jetona, bija ime! Jam në kufi me Greqinë, në doganën e Kapshticës, për 30 minuta vij në shtëpi. Shtroni darkën e Vitit të Ri. Dora më dridhej, lotët përzierë me mall dhe brengë, gëzim për kthimin babait në shtëpi, nuk më mbaheshin. Duke qarë dhe qeshur nga gëzimi thërras sa kisha në kokë në tërë shtëpinë: -Babai erdhi përsëri midis nesh! Mbas 30 minutash troket dera dhe hyn në shtëpi babai me Ilirin!-përfundon Jetona.
Kjo është historia rozë e arkitektit të dëgjuar korçar Rustem Myteveliu, që me shpirtin e tij babaxhan di të falë shumë dashuri. Respekt për ju, për jetën tuaj, kurajon e zemrën tuaj të madhe, që ka aq shumë vend për dashuri njerëzore, -i nderuar ARKITEKT!

 

Filed Under: Histori Tagged With: Arkitekti, jeta mes dy dashurive, Raimonda Moisiu, Rustem Myteveliu

NJE RREFIM I RRALLE PER MASAKRAT GREKE KUNDER SHQIPTAREVE

February 19, 2013 by dgreca

Ervehe Grabocka: Ju rrëfej masakrën e Panaritit nga “andartët” grekë/

95 vjeçarja vjen në një rrëfim të rrallë për masakrat e andarteve greke ne Panarit/

Nga Raimonda Moisiu & Skënder Demolli/

Ervehe Grabocka –Bacelli është një nga veteranet më të vjetra në moshë dhe gruaja më heroike që ka nxjerrë Grabocka, e cila edhe sot akoma me një fizik e kujtesë interesante e të admirueshme ruan tiparet e një gruaje fisnike, të fortë e të zonjën. Është shëmbull i gjallë i vitalitetit të një gruaje në moshën e tretë, (sot ajo i ka kaluar të 95 vjetët),dhe kujtdo që i bie rasti të takohet me Ervehenë, ngelet i çuditur se si ajo shpalos dimensione të perceptimit të dukurive e ngjarjeve në kohë e pa kohë, në ecje me kohën, që ia kanë treguar të parët e saj apo përjetuar edhe vetë, me forcën e logjikës, kujtesës dhe intelektit, që e bëjnë portretin e saj të dallojë, -gjë që ia rrit vlerat kësaj zonje të hekurt e të madhërishme. Sigurisht mosha bën të sajën por nga goja e Nënë Ervehesë, askush nuk dëgjon të ankohet për shëndetin dhe pleqërinë, apo çfarëdolloj ankese që zakonisht, bëjnë në përgjithësi, sidomos pleqtë, por meraku i kësaj zonje idealiste qëndron ende për lirinë shpirterore, e intelektuale të popullit të saj e më gjerë-idealit për Liri & Demokraci-që ajo luftoi. Fillimisht le të bëjmë një retrospektivë se kush është Ervehe Grabocka-Bacelli..
Ka lindur në Grabockë, fshat në thellësi të maleve të Korçës, në zonën ku ndahet Korça me Skraparin. Fshatin e saj e ndan një përrua me fshatin Backë të Skraparit. Është e bija e Bektash Grabockës (1870-1956) nga Panariti, dhe Zylfie Shtyllës (1890-1981) nga Shtylla. Dy prindërit e saj vijnë nga një familje me tradita të mëdha luftarake, patriotike, arsimdashëse që i kanë dhënë Shqipërisë burra të mëdhenj si luftëtarë për liri apo burra shteti, si Dëshmorin e Kombit, Qazim Panaritin, (1866-1918), i cili ka qenë xhaxhai i Ervehesë, Medar Shtylla, (1888 – 1963), daju i saj, Behar Shtylla,(1918-1994), kushëriri i parë,dhe Myftar Grabocka, (1917) vëllai i Ervehesë , është edhe halla e regjisores së shquar shqiptare, Vera Grabocka, etj, burra dhe gra të shquar që i ka njohur Shqipëria. Duhet përmendur se paraardhësi i shtatë i Ervehesë takohet me themeluesin e Korçës, Iliaz Bej Mirahorin, (Ilia Panariti) që ishte nip i Papa Petro Panaritit (1360-1440), stërgjyshi i Ervehesë. Vetë Erveheja ka qenë luftëtare në radhët partizane që me krijimin e formacioneve të para luftarake. Ajo është dalluar në luftime me armikun dhe mban dekorata të shumta që tregojnë se ka qenë një luftëtare dhe punëtore e palodhur në shërbim të kombit dhe shqiptarëve. Që në fillim të vitit 1942 Erveheja u aktivizua nga Lëvizja Nacional-Çlirimtare për të ngritur në luftë fshatrat Grabockë dhe Panarit së bashku me tre shoqe të tjera të cilat kanë qënë, Noi Polena, Antigoni Gjançi dhe Anie Vila. Këto gra bënë të mundurën, që disa vajza prej këtyre dy fshatrave të dalin partizane. Erveheja doli partizane në fillim të vitit 1944 së bashku me tre vajza të tjera nga Grabocka; Sedie Sejfulla Selenica, Përparime Brahim (Abazi) Cane dhe Vajide Jaupi. Erveheja u inkuadrua në Brg. XV S. në batalionin e parë me komandant Selman Vishocicën dhe komisar Hamdi Babanin. Pas çlirimit Erveheja ka punuar në Kryqin e kuq Shqiptar, në fillim në Voskopojë së bashku me tre shoqe, Përparime Cane, Meleqe Protopapën dhe Dadenë e Porodinës.- kështu e njihnin të gjithë korçarët. Në Voskopojë ajo u njoh me burrin e saj të ardhshëm, i cili punonte si sekretar lokaliteti. Më pas ajo punoi në Korçe derisa u martua me Ademin, një nga ish partizanët më trima i cili ka mbajtur medaljen e Trimërisë dhe ka qenë korrieri i Shtabit të Brg. IV S. Ademi vdiq papritur në moshën 65 vjeçare nga një atak kardiak dhe u varros në Lezhë në vitin 1987. Kujtesa e saj është e plotë, e saktë dhe e veshur me mëncuri, urtësi e pasion rrëmon në “arshivat e kujtesës”, tregon ngjarjet sikundër kanë ndodhur atëherë me qetësi. E ndërpret bisedën për një çast, pi pak lëng frutash, na pyet nëse duam kafe tjetër, dhe më pas vazhdon bisedën për të na sjellë ngjarje të dhimbshme e copëza jete të vyera për historinë e kombit, vecmas në këtë bisedë ajo na rrëfen për Masakrën e Panaritit nga “andartët” grekë, sikundër e kanë përjetuar dhe qënë pjesë e asaj masakre, prindërit e Ervehe Garbocka –Bacelli.
Masakra e Panaritit – rrëfyer nga Nënë Erveheja.
Në shtëpinë prindërore të Ervehesë u krye një nga masakrat më të tmerrshme të grekut në zonën e Korçës. Maskara filloi pasi komitët shqiptarë me Th. Gërmenjin në krye i ndalën andartët disa herë të hyjnë në Zonën e Vakëfeve duke i vënë përpara si lopët dhe duke vrarë shumë prej tyre. Njëra nga ato beteja ishte ajo e 15 janarit të 1914, kur komitët qenë në Panarit, qeveria shqiptare dha urdhrin e gabuar që z. Themistokli Gërmenjit, i cili qe kajmekam (nënprefekt) në Skrapar, të vejë në Kolonjë të marrë në dorëzim detyrën, se grekërit do të hiqen prej Kolonjës. Grekët i prisnin t’i çarmatosin dhe pastaj me siguri t’i vrisnin. Themistokli Gërmenji, siç e thashë ishte në Panarit në shtëpi të Dajlanit bashkë me Sali Butkën e me të tjerë trima shqiptarë. Në atë kohë ngrihen fshehurazi grekut në Kolonjë patriotët kolonjarë, Tike Prifti Spirua dhe Xeka i vëllaj i Nucit nga Trebicka dhe venë e piqen me shqiptarët në Panarit, u rrëfejnë fuqinë e grekërvet, atëhere shqiptarët përmbledhin fuqinë e tyre dhe filloi lufta e madhe e papritur në Qesarakë dhe në Selenicë të Pishës, ku vriten 30 grekër, 4 plagosen dhe 2 grekë bien rob në duart e shqiptarëve. Andartët u tërbuanë dhe sollën përforcime të shumta.
Strukturat ushtarake greke organizuan “Batalionin e Shenjtë”, i përbërë nga kriminelë lufte, dezertorë dhe të burgosur nga burgjet e Greqisë, të cilët më vonë do të njiheshin si “Andartët”. Ky batalion kreu masakra në të gjithë Jugun e Shqipërisë, duke vrarë mijëra gra dhe fëmijë për të spastruar zonën nga shqiptarët pasi më parë kishte pastruar Çamërinë dhe Gjirokastrën.
Fushata antimyslimane (kupto antishqiptare) e andartëve grekë, në fakt prapa tyre ishin kisha dhe qeveria greke, bënë edhe masakrën e Panaritit që nuk do të harrohet kurrë nga përmasat dhe egërsia me të cilën u krye.
Kjo ndodhi në atë kohë siç e quajmë ne korçarët, Greku i Parë, gjatë Luftës së Parë Botërore. Pushtimi i të ashtuquajturës Vorio Epir nga Greqia u bë në prag të Luftës së Parë Botërore, menjëherë pasi qenë caktuar kufijtë e Shqipërisë nga Fuqitë e Mëdha europiane. Ata hynë në jugun e Shqipërisë dhe pasi mobilizuan tërë ata shqiptarë që e quanin veten grekër, filluan pastrimin etnik duke vrarë, internuar dhe përzënë nga trojet e tyre të gjithë ata që patën guximin ta quanin veten shqiptarë. Në Jug të Shqipërisë nisën revoltat. “Batalioni i Shenjtë” ishte vënë në veprim. Ushtarakët hoqën uniformat dhe nisën masakrat dhe djegiet duke argumentuar se nuk pranonin vendimin e Evropës për lënien jashtë Greqisë të Korçës dhe Gjirokastrës. Sipas kronikave të kohës, ishin rreth 40 mijë ushtarë që kryen masakra të pashembullta në qytetet e fshatrat e Gjirokastrës, Korçës e Përmetit.
Masakra e Panaritit ka ndodhur në vitin 1914. Po e tregoj ashtu siç ma kanë treguar nëna dhe babai im pasi kjo masakër u krye në atë shtëpi qe ne e blemë, pas Masakrës së Panaritit, nga të zotët e shtëpisë që ishin orthodoks dhe që u larguan nga fshati dhe shkuan në Korçë dhe Tiranë pasi ata nuk mund t’i qëndronin dot kërkesës greke që të bashkoheshin me ata kundër vëllezërve të tyre muslimanë. Masakra mizore, sikundër tregon Myftar Grabocka, vëllai i Ervehesë, u bë nga andartët (banditët) grekë më 1914 në fshatin Panarit, si hakmarrje për ngritjen e Flamurit Kombëtar Shqiptar në shtëpinë e Dajlan Panaritit. Grekët therrën mbi 400 burra, gra, fëmijë dhe pleq. Veprim më të llahtarshëm s’mund të të dëgjojnë veshët. Por grekët me këtë akt makabër, si kanibalë, nuk donin të ndëshkonin vetëm popullsinë panaritase, që në pjesën dërmuese ishte myslimane, por të gjithë zonën. Ndaj ata me djallëzinë më të madhe, gratë, pleqtë, dhe fëmijët i therën në Grabockë, kurse burrat vendosën t’i thernin në fshatra të tjera. Së pari, tentuan t’i çonin burrat të lidhur njëri pas tjetrit në Trebickë, por aty hasën në rezistencën e mjaft patriotëve të shquar të krishterë trebickallinj, të cilët nuk pranuan të bëheshin pjesë e atij krimi të shëmtuar çnjerëzor. Atëhere grekët ju drejtuan fshatit Panarit, ku për fat të keq nuk hasën ndonjë rezistencë për arësye se edhe ata pak njerëz që ishin, qenë të moshuar. Hauret dhe shtëpitë e boshatisura të grabockallinjëve në Panarit e Grabockë u mbushën me 300 burra të lidhur njëri pas tjetrit me litar. Prej andej në të gëdhirë, i çonin në gijotinën e caktuar tek vëndi i quajtur Karakoll, në krye të Rripës së Melckës, një hon i vërtetë dhe tepër i frikshëm ku rrokulliseshin kokat e prera të djemve panaritas dhe gjaku rridhte tatëpjetë si në një thertore. Qëndrimi i atyre pak krishterëve grabockallinj në këtë rast nuk qe pajtues, përkundrazi, me aq sa mundën, ata morën në mbrojtje panaritasit që tentonin t’u shpëtonin thonjëve të bishave të tërbuara. Për t’u përmendur është rasti i Bajram Bilo Rezhdës, i cili shpëtoi nga këto masakra sespse e ndihmoi Guri Liko që e nxorri nga oxhaku pasi mashtroi rojet greke, duke e marrë në kurriz të mbështjellë me qilim dhe me enët në duart e tij gjoja për të mbushur ujë. Fatmirësisht ose fatkeqësisht ekziston lista e personave që mbështetën sjelljet vandale greke (kjo e botuar në revistën “Ylli i Mëngjezit” SHBA në vitet 1917-1918, artikulli “Nisja e Zjarrit në Toskëri” nga Sotir Dhosi Treska ku rezulton se martirët më të shumtët ishin nga Trebicka, por edhe nga Kolonja, Marjani dhe Panariti. Ata krishterë që ndihmuanë myslimanët janë, Gjik Prifti, Niçi Nikolla, Peçi Mihali, Toli Dhosi, Naum Toli, etj.

 

Ja një pjesë e shkrimit të asaj kohe në revistën “Ylli i Mëngjezit”.

“Fshatarët myslimanë të Panaritit, për të shpëtuar, ikën nga fshati dhe kaluan nëpër Backë, brenda në Skrapar. Bashkë me një nga agallarët e Panaritit, që u largua me dhentë e tij, qe edhe Stefan Panariti me bagëtinë e tij. Më vonë kthehet Stefani dhe grekët e bindën këtë që t’i shkruante agajt që të kthehej edhe ai, pasi grekët siguronin lirinë dhe jetën e tyre. Agaj besoi dhe kthehet. Edhe nga populli kthehen ata që e njihnin veten jo të kompro-mentuar. Por një natë i marrin burrat dhe i vrasin ndër afërsitë e Grabockës dhe të Melckës, ashtu i masakrojnë edhe gratë e fëmijët. Këto masakra bëhen prej kapedan Stratosit. Patrioti i vjetër Harri Panariti, bashkë me një patriot tjetër nga Treska, shkruajnë në Amerikë mbi ngjarjet tragjike të Panaritit dhe me këtë lajmërim erdhi një komision i huaj prej dy vetash për hetime. Stefan Panariti nuk e thirri aganë panaritas me qëllim tradhëtie. Për këtë dëshmuan edhe tre të krishterë panaritas përpara qeverisë greke në Janinë. U konstatua se heroi i kësaj tragjedie qe kapedan Stratosi. Edhe Harri Panariti, për shkak se lajmëroi miqt e tij në Amerikë, u dërgua në Janinë nga u lirua vetëm mbas 6 muajsh burgimi madje në sajë të një mijë frangave ari që pagoi në dorë. Kështu mori fund hëpërhë përpjekja për lir-imin e prefekturave të Korçës e të Gjirokastrës. Grekët ia mbërritën qëllimit të tyre duke zënë vijën Llogara – Salari – Qafa e Kiçokut – Ostrovicë – Maliq.”

Grekët arrestuan në Panarit, Trebickë, Treskë etj. ç’gjetën; të gjithë ata fëmijë dhe pleq që nuk mundën të largoheshin por edhe që menduan se greku s’mund ta prekte këtë kategori njërzish. Ata qenë 300 shpirt. I lidhën me litarë si kafshët nga duart dhe këmbët dhe u vunë një litar tjetër që kalonte qafë më qafë tek të treqindët duke u bërë nga një hallkë që u shtërngonte qafën dhe nëse dikush do tentonte te largohej qoftë edhe një hap nga shoku para apo prapa tij, automatikisht do të mbytej nga ajo hallkë që nuk mund të toleronte ritmin dhe distancën e caktuar nga njëri tjetri. Pastaj i shpunë në fshatin Grabockë dhe i futën pikërisht në shtëpinë e caktuar. Kjo shtëpi qe një ndërtesë e re dykatëshe; kati i parë ishte haur dhe kati i dytë kishte qënë shtëpia ku flinin anëtarët e familjes. Në atë kohë kishte lindur motra ime e madhe Reshiko. Im atë mori me vete nënën dhe motrën dhe së toku me shumë fshatarë të tjerë ikën nga Panariti dhe shkuan në Kaninë të Vlorës. Pasi burrat i siguruan gratë dhe fëmijët tek miqtë e tyre në Kaninë, vete ata u kthyen në Panarit për të luftuar pushtuesin. Ata i udhëhiqte xhaxhai im, Qazim Panariti. Në Kaninë vdiq gjyshja ime Habibe dhe xhaxhaica ime Limaja e cila ishte gruaja e Qazimit i cili sot është Dëshmor i Kombit dhe gjendet në varrezat e dëshmorëve. Të dyja këto gra vdiqën nga kolera. Ato i kanë varret edhe sot në Kaninë të Vlorës. Panariti u dogj i gjithi. Panaritasit shumë pak u kthyen në fshat pas ikjes së grekëve pasi shumica u larguan në të katër anët e Shqipërisë. Familja ime u vendos në Grabockë dhe pikërisht në atë shtëpi ku ishte bërë Masakra e Panaritit. U quajt Masakra e Panaritit pasi shumica që u therën atë ditë ishin panaritas. Grekët pasi i futën shumicën në atë shtëpi e cila ishte një ndërtesë tip kulle me dy dhoma të mëdha, njëra, ajo e sipërmja ishte dhomë gjumi siç e thamë dhe tjetra poshtë ishte haur. Grekët i merrnin një e nga një dhe në pragun e haurit u prisnin kokën mbi një kërcu. Lemeria e atyre që shikonin nënën, çupën, djalin, vëllanë, motrën, gjyshin dhe gjyshen që thereshin si kafshë, ishte e paimagjinueshme pasi i njëjti fat i priste edhe ata. Në këtë kohë, në katin e dytë, ashtu me duar të lidhura, një plak, Barjam Bilo, është futur në oxhak ku u fsheh dhe qëndroi vetëm me bryla për aq orë sa mbaruan së theruri të 298 njerzit e shkretë. Tjetra që shpëtoi nga të 300-ët ishte një grua e re nga Panariti që quhej Shane e cila me dhëmbë ka hapur një dërrasë të dyshemesë duke u fshehur në tavanin që ndante dhomën e sipërme me haurin. Shania e gjorë ka dëgjuar ulurimat e djalit kur grekët e tërhiqnin zvarrë derisa ja prenë kokën. “Nuk lëviza, – na tregonte Shania pasi unë s’mund ta shpëtoja dot djalin tim veçse do të isha therur edhe unë. Ndërkohë që kisha edhe dy fëmijë të tjerë të vegjël që m’i kishte marrë burri nuk e di se ku… Jeta qënka shumë e dhimbsur.” Pasi Shania thotë këto fjalë fillonte dhe qante pa pushim duke mos folur më. Grekët i morën kokat e 298 njerëzve të therrur dhe i hodhën në një hon të thellë ku nuk hyn dot njeri. Atë vënd ne e quajmë Kullë pasi sipër rripës së honit ngrihet një bregore si një kullë natyrale dhe që u ka shërbyer grabockallinjëve si Kullë Vrojtimi për të mbrojtur fshatin në shekuj. Kafkat e tyre kanë qënë atje deri pas luftës së dytë botërore kur unë jam larguar nga Grabocka dhe nuk e di nëse janë akoma. E tregova këtë histori pasi u rrita me atë dhimbje dhe u forcova duke u përgatitur që të në rast përsëritje të isha e aftë të mbrohesha e të luftoja me tërbim duke u hakmarrë edhe për viktimat e Grekut të Parë.

Erveheja rrëfen si u bë partizane.

Në shtëpinë tonë një ditë erdhi Safet Butka që ishte mik shtëpie dhe e pyeti babain tim, Bektash Canen, se ku i kishte djemtë. Babai i tha se djemtë e tij ishin partizanë. Safeti ju lut që ti thërresë djemtë dhe nipërit që ta braktisin luftën partizane dhe të luftojnë më forcat balliste. Babai nuk pranoi pasi ai më parë kishte biseduar më Medar Shtyllën që e kishte kunat të cilit i kishte dhënë fjalën se shtëpia e canellarëve do të mbante anën e partizanëve, e atyre që po luftonin me armikun. Në atë kohë erdhi në shtëpinë tonë, Katina Starja, Noi Polena dhe Antigoni Gjançi dhe takuan babanë tim të cilit i kërkuan që unë të dilja partizane. Ato kërkuan që të dalin partizane edhe Përparimja, çupa e xhaxha Brahimit, edhe Vaideja, komshija ime, çupë e Jaup Grabockës. Prindërit tanë nuk nguruan pasi ishte edhe dëshira jonë të luftonim dhe na dhanë lejën duke na pyetur neve nëse pranonim te dilnim malit partizane. Ne mezi prisnim që të luftonim pasi në shtëpitë tona në ato kohë s’kishte bisedë tjetër veçse trimërisë, guximit dhe gadishmërisë së shqiptarëve për të luftuar pushtuesin. Ne kishim punuar në terren për luftën nacional – çlirimtare për një kohë të gjatë dhe ishim përgatitur për këtë punë. Ishte muaj prill i vitit 1944 kur na mblodhën në Katund, fshat i vogël afër Trebickës. Atje, në një lëndinë ishte një mur një metro i lartë. Neve na reshtuan të gjitha vajzat e fshatrave të zonës së Panaritit dhe na thanë se, kalimi i këtij muri do të jetë simbol i pranimit të kapërcimit të mentalitetit patriarkal dhe dëshirës për të kapërcyer çdo vështirësi që do të na dilte përpara në luftën kundër pushtuesit. Ne ishim rreth nja 50 vajza të zonës sonë. Siç e thashë më sipër, nga Grabocka ishim vetëm tre çupa; Përparimja, Vaideja dhe unë. E para që kaloi murin qe Perparimja e cila thirri, “Nuk do të ketë asnjë mur që do të na pengojë në rrugën tonë drejt lirisë dhe pamvarisë!” Pas ne vajzave murin e kapërcyen edhe disa djem nga zona. Nga Grabocka ishin edhe dy kushërinjtë e mij, Kadri dhe Arshin Cane së bashku me tre të tjerë. Pastaj shkuam në Lavdar të Korçës ku na veshën partizane. Atje gjeta kushëririn tim të parë Behar Shtylla i cili u gëzua shumë dhe ka qeshur pasi dikush i tha që Erveheja do të bëhet një luftëtare më e madhe se ai. Na caktuan fillimisht në prapavijën e forcave partizane dhe pikërisht të punonim në spitalin partizan të Lavdarit. Atje ndënja rreth katër muaj. Në atë kohë spitali i Lavdarit u transferua diku gjetkë dhe neve na dërguan në Brig. 15S ku do të kishim të njëjtën detyrë, pra do të punonim në prapavijë. Me mua qenë edhe Përparimja së bashku me Vaidenë. Të plagosurit ne i shpinim në Gurmujas dhe atje i mjekonim. Atje punova rreth dy muaj. Në tetor më dërguan në brigadë si partizane me përgjegjës kompanie Avni Babanin dhe komandant batalioni Selman Vishocicën. Mora pjesë në disa beteja së bashku me brig. e XV Sulmuse….Më kujtohet një rast kur na u plagos shoqja jonë Neta e cila po këndonte dhe një plumb i ra grykë. Sa e shpunë në spital ajo vdiq. Pasi u çlirua Shqipëria mua më dërguan të punoj në zonën e Vithkuqit, Panaritit, Treskë, Trebickë, Qinam dhe Radovickë. Më pas në Voskopojë dhe Korçë. Me mua ishin dhe Përparimja, Meliqe Protopapa dhe Mynever (Kolaneci) Shtylla. Detyra jonë ishte të ngrinim organizatat e grave atje ku nuk kishte dhe të forconim ato organizata grash që ishin ngritur gjatë luftës.

 

 

Filed Under: Histori Tagged With: 95 vjecarja qe tregon, Ervehe Grabocka, masakrat ne Panarit, Raimonda Moisiu, Skender Demolli

Shkrimtari është pjesë e së tërës, e universit dhe e shoqërisë, Homeri krijoi edhe i verbër

February 3, 2013 by dgreca

NGA RAIMONDA MOISIU/

Atë ç’ka unë dëshiroj të shpreh në hyrje të kësaj interviste mund të them që në fillim se shkrimtari, poeti dhe fabulisti Miltiadh Davidhi, është një nga ata krijues që botën e brendshme njerëzore e reflektojnë në marrëdhëniet e botës artistike e filozofike në udhëtimin e tij mbresëlënës në rrugën e artit. Në këtë intervistë ai na shpalos ndjeshëm, ngrohtë e bukur, si u bë nga një mjek-veteriner – në poet dhe shkrimtar, ç’farë e frymëzoi atë dhe cila është lidhja e profesionit të tij me letërsinë, që sot ai kur kthen sytë pas ndër vite, nuk e ka të vështirë të na sjellë kujtimet për vendin ku lindi e u rrit, për njerëzit që e rrethonin dhe ndikimin e madhërishëm që ata patën te ai. Miltiadh Davidhi ka lindur në Krutje të Lushnjës në 12 shtator 1955. Pasi mbaron shkollën fillore dhe të mesmen në vendlindje, Krutje, vazhdon studimet për mjekësi veterinare dhe diplomohet ne 1980-ën. Aktualisht jeton në Noçera Superiore të Salernos, Itali. Poezitë e para i botoi në gazetën lokale “Shkëndija”kur ishte vetëm 18 vjeç. Është autor i këtyre librave;
POEZI –“Parajsa Danteske përballë Ezopit plak”, 2001,Dituria.
-“Ujëvara hëne”, 2008,Toena.(Parathënia e këtij libri është botuar, në gazetën Iliria në Amerikë).-“I njëjti zë njeriu”, 2011,Uegen.- “Globi mbi fije bari”,”Duke ecur në rrugica ajri”. PROZË- “Bregu i ferrparajsës” Roman,2010,Ada,-“ Në humnerën e pafund të një krimi.”, Tregime,- “Në kopështin e dashurisë”, Novelë. Është përfshirë në antologjinë poetike ”Lotët e virgjër” botuar nga Prof.Dr.Fatmir Terziu dhe Agim Mato,”Në historinë e letërsisë shqipe për fëmijë” shkruar nga Astrit Bishqemi, si dhe në antologjinë me tregime botuar nga shtëpia botuese Ada. Për të janë të shumtë shkrimtarët e kritika e kohës që janë prononcuar duke shkruar si; Poeti Faslli Haliti,Prof.Dr. Klara Kodra,poeti dhe shkrimtari disident Visar Zhiti,Prof. Dr. Fatmir Terziu,Shkrimtari Kozma Gjini, etj. Po kështu poezitë,tregimet,fabulat e fragmentet e romanit të tij,janë vlerësuar dhe vlerësohen çdo ditë nga shumë shkrimtarë e poetë të tjerë me emër e të rinj,nëpër faqet letrare që botohen prej gazetave e grupimeve letrare.

Ju jeni një nga shkrimtarët pionierë të fillim -viteve të demokracisë në Shqipëri. Kalimi juaj i suksesshëm nga veteriner në poet e prozator. Ç’mund të na thoni si filloi karriera juaj letrare?Si u gjendët në këtë “udhëtim” të bukur e mbresëlënës?
Së pari ju falënderoj për këtë intervistë. Ndihem i nderuar që intervistohem nga një shkrimtare si ju. Pyetja që sapo më bëtë më kthen vite prapa në fëmijërinë e largët e njëkohësisht kaq të afërt. Sepse sado që vitet ikin shpirti mbetka sërish i ri, mbetka fëmijë, zog ëndrrash që fluturon në gjithë hapësirën e qiellit të jetës, i papajtuar e dorëzuar me këtë realitet ndryshimesh sa të bukur e hyjnor, po dhe aq të dhimbshëm, mbetka atje në fëmijërinë e bukur pa u tretur si vesëz mbi fijen e blertë të kujtimeve. Dhe pikërisht në atë fëmijëri të largët dhe mbresëlënëse i rritur me ajrin e pastër të fushave të Myzeqesë, unë nisa të shkruaja poezitë e para në moshën 12 vjeçare. Një nxitje për fillimin e udhëtimit të bukur në rrugën e artit, të paktën kështu më ka mbetur në kujtesë, ka shërbyer si fillesë shpërthimi ndjenjash, poezia “Vaji i bilbilit” e Mjedës. Të cilën pasi e lexova u përlota dhe doja të shkruaja dhe unë një poezi të tillë, të dhimbshme dhe aq të bukur. Natyrisht që këto ishin ëndrra fëmijërore pa vlerë artistike, por ajo që për mua pati rëndësi ishte të kuptuarit e një shpirti të ndjeshëm, të dashur dhe të një këmbëngulje për të pikturuar me fjalë gjurmët e vogla të jetës sime dhe shoqërisë e ambientit ku jetoja. Vazhdoja të shkruaja poezi e poema duke mbushur fletore të tëra të cilat do kisha dëshirë të madhe t’i lexoja dhe njëherë, por që asnjë s’kam ruajtur. S’mendoja kurrë se një dit do bëhesha shkrimtar. I quaja dëshira fëminore dhe copëza flokënaje dëbore të tretshme. Por shpirti vazhdonte të mbetej i ndjeshëm dhe përjetonte gjithçka të bukur a të dhimbshme të jetës sime. Dhe në moshën 18 vjeçare botova për herë të parë dy poezi satirike në gazetën “Shkëndija” të Lushnjës. Kryeredaktor i gazetës ishte shkrimtari Gazmend Kongoli i cili pasi i lexoi më sugjeroi të vazhdoja të shkruaja në zhanrin e humorit, ku sipas tij shkrimtarët që shkruanin në këtë zhanër ishin të pakët. Shpejt nisa të dërgoja poezi, shkrime gazetareske bashkë me një shokun tim, Vladimir Shani të cilat dhe ato filluan të na botoheshin , duke u bërë korrespondentë vullnetar (kështu quheshim atëherë) në gazetën shkëndija, ku redaktor vite më vonë do ishte dhe kryeredaktori i gazetës “Dielli” në Amerikë, i nderuari zoti Dalip Greca, i cili kur ishte kryeredaktor i gazetës “Iliria” botoi dhe parathënien e librit tim me poezi “Ujëvara Hëne”. Po kështu kam vazhduar të shkruaj dhe në Institutin e Lartë Bujqësor, ku unë studjova për Veterinari, në gazetën”Studenti i bujqësisë”, ku kryeredaktor ishte poeti dhe shkrimtari Xhevdet Shehu dhe zëvëndës shkrimtari e poeti moderrn që tashmë jeton në Amerikë, zoti Thani Naqe.Në vitin e fundit të Institutit unë tashmë kisha përgatitur një vëllim me poezi ku u diskutua në rrethin letrar të Fakultetit ku i deleguar ishte shkrimtari që tashmë s’jeton më, zoti Moisi Zaloshnja, ku mendimi i shokëve dhe i tij ishte që ky vëllim të nisej për botim në shtëpinë botuese Naim Frashëri, pasi ti bëja dhe disa ndryshime, vëllim të cilin unë se dërgova kurrë për botim, se u emërova në një kompleks gjedhi shumë të madh në Nb.29 nëntori. Kështu gjatë 10 vjetëve që punova në atë kompleks, megjithëse ecja duke shkelur mbi lirika e copëza vargjesh, s’kisha mundësi e kohë të shkruaja duke harruar veten time në punë. Ishte një kompleks gjedhi me 2000-3000 krerë, 3000-4000 të imta (dhenë) e qindra kuaj dhe unë një mjek i vetëm. Kjo bëri që të rinisja sërish të shkruaja pas viteve 90- të me fitoren e demokracisë. Pra, isha një mjek veteriner me shpirt të dashur dhe të ndjeshëm poeti, por njëkohësisht dhe 24- orë në detyrë. Ishin kohë të tilla.

Kush ka ndikuar në mënyrë të konsiderueshme në krijimtarinë tuaj, -prindërit, artet, letërsia, apo njerëzit e thjeshtë, qoftë edhe një person i vetëm që ka luajtur një rol të vecantë në frymëzimin tuaj?
Talenti lind bashkë me njeriun, ai në rrugëtimin e tij duhet vetëm ta zbulojë atë, unë talentin e kisha zbuluar, ndërsa për t’u zhvilluar më tej e ecur përpara në rrugën e artit kanë ndikuan shumë prindërit e mi, jeta e tyre e shkuar, dashuria vuajtja e mundimi për të na rritur në një kohë të varfër, vdekja e vëllait të vogël në një moshë të njomë, vdekjet e gjyshërve, shokëve, miqve që unë i doja aq shumë dhe që s’i gjeja më, vdekja e babës i cili ka qenë rrobaqepës shumë i mirë dhe njeri shumë i dashur në fshatin tim, njeri gojëmjaltë dhe që ju gjendej njerëzve për çdo hall në një kohë shumë të varfër e të mjerë dhe që të gjithë fëmijët që e njohën e thërrisnin baba Lili. Më kujtohet kur një mbasdite trokitën në derë dhe i kërkuan babait 250 lekë të atëhershme. Im atë ia dha nga xhepi menjëherë dhe i tha të trokiste sa herë të kishte ndonjë hall, a nevojë tjetër. Nëna mbas ikjes së hallexhiut i tha:
-Po ç’bëre kështu i dhe të vetmet lekë që kishe, po tani çdo bësh për fëmijët e tu?
-Ka zoti për ta u përgjigj im atë, ndaj mos e prish zemrën. Dhe me te vërtetë pa kaluar një orë trokiti një tjetër që do qepte pantallona dhe i dha 200 lekë në dorë tim ati.
-E i tha nënës sime, s’të thashë mos të prishje zemrën? Ja dhe lekët për fëmijët tanë! Të gjitha këto e gjithçka tjetër natyrisht që i kam përjetuar fort, duke i vëzhguar me imtësi e lënë gjurmë të patretshme në kujtesë. Gjithashtu e konsideroj veten me fat që kam lindur në Krutje të Lushnjës, se dhe pse ishte fshat, kishte kulturë e traditë të lashtë dhe mësues shumë të mirë e me emër dhe shumë të zotë, si Neritan Papamusta, Skënder Fusha, Vait Gjyla, Loli Davidhi (drejtori i gjimnazit), LLazar Lëngu, Seid Prishta, Kristaq Çuko, Trifon Gjermëni, Myhyrije Kollçaku, etj, etj. Ende i ndjej po ato emocione që më krijonin me zërat e tyre kur shpjegonin aq bukur dhe me aq përkushtim. Krutja kishte gjimnazin e parë në rreth, ku vinin për të studiuar nga të gjithë fshatrat e rrethit, kishte pallat kulture të kategorisë së parë ku çdo ditë shfaqeshin filma, çdo të shtunë ose të diel vinin e shfaqeshin koncerte me këngë e humor nga estradat e qyteteve të Shqipërisë si dhe teatri popullor kombëtar, kishte bibliotekë të madhe me libra, librari ku unë përpija çdo libër me poezi që dilte e duke e porositur shitësen Goni Daka të m’i ruante, kishte ekip futbolli të kategorisë së tretë, ekipin e volejbollit të vajzave që përfaqëson ende në kategorinë superiore qytetin e Lushnjës…Pra u rrita në një vend me kulturë, me dije dhe në një peizazh të mrekullueshëm të fushave aq pjellore, ku do ishte i pashmangshëm ndikimi i tyre. Në një vend që e desha aq shumë, por që s’u ktheva të jetoja më atje, dhe më duhet të jetoja si refugjat larg vëndlindjes sime,se mbas mbarimit të shkollës u emërova në Çermë të Lushnjës, ku ende e kam shtëpinë. Pra dy herë refugjat, një herë në monizëm dhe sërish tani në demokraci, mbasi prej disa vjetësh jetoj tek fëmijët në Modena dhe në Salerno. Duke qenë se mbi kokë kishim një re të zezë diktature që lëshonte flakë vetëtime në çdo hap që hidhnim, unë jetova duke i përjetuar me lot në shpirt gjithë ngjarjet e dhimbshme e burgosjet e njerëzve me të cilat do të shkruaja tregimet e mia në “letër” të kujtesës për t’i hedhur sot në demokraci. Në një takim para se të vdiste Shkrimtari i madh për fëmijë Odhise Grillo duke lexuar fabulat e mia më pati thënë:
-Ke bërë shumë mirë që nuk ke botuar në monizëm se kështu si shkruan ti, do ishe kalbur burgjeve!

Në cilin rol e ndjeni veten vërtet më me ndikim si poet, prozator apo si doktor veteriner? Ku qëndron ndryshimi mes tyre?
Në të dyja pozicionet jam ndierë shumë mirë. Unë botën e marr në harmoni të plotë. Mendoj që kam qenë me fat që kam mbaruar për mjek veteriner, se zotëroj mirë shkencën e mjekësisë, që është aq e domosdoshme për një kulturë të përgjithshme, e jo më për një shkrimtar për përshkrime të hollësishme dhe depërtime në thellësi të qenies me frymë. Ndjehesha i kënaqur kur pas një rasti shumë të rëndë fitoja mbi sëmundjen dhe kur vija në stallë të nesërmen lopa që kisha shpëtuar sa ndjente zhurmën e motorit tim, rendte nga fundi i stallës për të ardhur pranë meje e më përkëdhelej duke fërkuar kokën pas trupit tim, sikur donte të më falenderonte që i kisha shpëtuar jetën. Përlotesha unë dhe pronari e stallierët e saj, dhe mendoja të gjeja ndryshimin midis nesh dhe kafsheve. Jemi ne më mosmirënjohës ndaj të mirave që na bëjnë, se sa kafshët. Kafshët nuk flasin, po të dish të sillesh me to do ndjehesh shumë mirë dhe do kuptosh dhe dashurinë e tyre për ty dhe me sy dhe në lëvizje e xhestikulacione. S’po e teproj të them se atë kënaqësi që gjeja kur punoja me kafshët, s’po e gjej më dot mes njerëzve.

Ju jeni poet. Qindra vargje poetike dhe disa vëllime me poezi. Po citoj disa tituj të vëllimeve me poezi; “Parajsa Danteske përballë Ezopit plak”, “Ujëvara hëne”, I njëjti zë njeriu”, “Globi mbi fije bari”, “Duke ecur në rrugica ajri”, i përshirë edhe në disa antologji me poezi. Ç’mund të na thoni për këtë përvojë interesante e përkushtim profesional?
Për të mbërritur tek e bukura, tek vlera e saj, duhet të mundohesh ta gjesh se ku fshihet e bukura, të jetosh bashkë me të, ti ndjesh frymëmarrjen, të rrahurat e zemrës, dhimbjen e lumturinë e saj. E bukura nuk është ajo që shfaqet, por ajo e fshura pas shfaqjes. Kur ta takosh do bindesh me të vërtetë që ke takuar të bukurën e vërtetë. Dhe atëherë nuk mund të ndahesh më dot prej saj. Pra duhet të futesh thellë realitetit, për të krijuar një realitet të ri. Por deri atëherë do kënaqesh me pak rrathë drite që vijnë prej saj. Duhet një farë kohe të bëhesh pjesë e së bukurës, e madhështisë së saj. Dhe aty mbërrihet duke studiuar poetë të mëdhenj me durimin e vdekjes për të kapërcyer vdekjen e vërtetë. Disa mund ta arrijnë në moshë të re, disa dhe në moshë të vjetër, për këtë receta nuk ka, varet nga këmbëngulja dhe aftësitë e çdo njërit.
-Secili,- thotë Dritëro Agolli,-ka në vete të fshehur një luanë, varet kur ai shpërthen. Por gjithsesi duhet shumë durim, punë e talent. Pa këto nuk mund të ecet përpara.

Çfarë është muza për ju,është aftësi gjenetike, sipas mendimit tuaj?
Po e thashë dhe më parë talentet lindin bashkë me njeriun, ekzistojnë në genet e tij, të cilat mund të jenë shfaqur në një formë, apo formë tjetër dhe tek paraardhësit e tij. Ne duhet vetëm që këto talente të fshehura në qenien tonë t’i zbulojmë gjatë jetës dhe ti vëmë në përdorim për të mirën e shoqërisë dhe tonën.

Ju shkruani poezi dhe prozë? Cila ka qenë poezia, tregimi apo novela juaj e parë?
Poezinë e parë të shkruar… ua thashë më përpara ajo ishte një përpjekje fëminore, por debutimi i parë ka qenë botimi i dy poezive satirike “Sil Qemanja” dhe “Hyskë Sasia”. Ndërsa tregimi im i parë është “Dhëmbë gjarpëri”, botuar në revistën letre artistike “Obelisk”dhe në antologjinë me tregime të shtëpisë botuese “Ada”, botuar nga ministrja e Kulturës, ku jeni përfshirë dhe ju. Novela e parë është “Në kopshtin e dashurisë”e lexuar dhe prononcuar nga poeti Faslli Haliti, por ende e pabotuar.

Ju jeni edhe prozator. Që nga romani “Bregu i Ferrparajsës”, “Në humnerën e pafund të një krimi”, novelën “Në kopshtin e dashurisë” “Tregime” në shtypin letrar, në antologjinë me “Tregime” nga shtëpia botuese ADA, tashmë një shkrimtar i afirmuar, autor i disa librave. Çfarë mendoni se ka mbetur konstante?
Stili i të shkruarit. Si në tregimet, romanin dhe novelën e pa ndryshueshme ka mbetur mënyra e të shkruarit, ajo e të rrëfyerit në prozë poetike. E di që kjo është forma më e vështirë, por dhe më e bukura, më brilantja. Gjithmonë gjërat e vështira më kanë sjellë kënaqësi. Mendoj se zanafilla e kësaj mënyre të shkruari është poezia. Duke kërkuar një “ngopje” më të madhe të shprehuri se sa në poezi, besoj se e kam gjetur në mënyrën e të rrëfyerit nëpër tregime, romanin dhe novelën.

Çfarë ju shtyn të shkruani një poezi protestë me ton qytetar e intelektual?
Shkrimtari është pjesë e së tërës, e Universit dhe e shoqërisë njerëzore. Nuk mund të jetoj duke u mbyllur në labirinthet e errëta të indiferencës. Ndryshe kjo indiferencë do ia hante dhe atij kokën një ditë, nëse nuk do vepronte në kohën e duhur, kuptohet bashkë me të tjerët. Nga mund të mos revoltohesh, kur po të kthesh kokën pas, ecja drejt dritës e zhvillimit është si e qindra e mijëra vjet prapa, kur të njëjtat probleme, halle, vuajtje e padrejtësi janë si ato të para 100 vjetëve?! Janë po ata “peshq” të uritur në dete shpirtrash dhe po ata peshkaqen me emra të ndryshëm që shqyejnë mishra e zgjerojnë territore pasurish, duke krijuar dy shtresa njerëzish, të pasurit dhe të varfrit, pa shtresën e mesme.

Zhanrin e prozës “e bëtë ju që të vinte te ju”, apo është preferenca tuaj?
Zhanri i prozës erdhi si nevojë e domosdoshme për të shtrirë më tej frymëmarrjen time poetike në të shprehurit të mendimeve e personazheve që flinin në qenien time që nga fëmijëria e deri më tani. Poezia s’mund ti shprehte më ato, duhej proza ti tregonte me nje frymëmarrje më të plotë për mushkëritë e etura për lirinë e fjalës dhe mendimit të lirë. Kështu vura re se u ndjeva më i plotësuar si para vetes dhe para lexuesit. Natyrisht tani si poezia dhe proza janë preferenza ime, paksa mënjanë është lënë fabula.

Ju jeni mjaft i suksesshëm si shkrimtar, i vlerësuar nga kritikët e kohës, nga poeti Faslli Haliti, Prof.Dr. Klara Kodra, poeti e shkrimtari disident Visar Zhiti, Prof.Dr.Fatmir Terziu,shkrimtarët Astrit Bishqemi, Kozma Gjini…etj., por edhe me marrëveshjen e mrekullueshme të admirimit nga lexuesit e shumtë vendas e të huaj? Si ndiheni për këtë?
Si për fabulat, poezitë e prozën time gjithmonë është folur me superlativa, por unë kam shikuar punën duke mos rënë preh e vetëkënaqësisë. S’kam vrapuar nëpër televizione e nëpër promovime librash ku thuren lajka boshe pa fund, por kam preferuar të futem sërish para kompjuterit dhe i kam parë sërish ato ç’ka kam shkruar ndoshta për të satën herë. Natyrisht si kushdo tjetër shkrimtar në rrugëtimin e gjatë ndjehem i lumtur, por kjo për mua është dhe një obligim për t’u përsosur më tej në veprat e mëvonshme. Pra është një fillim i ri mendimi për të ecur më tej, duke u përpjekur ta mbush kohën time në mënyrë produktive.

Shquheni në prozën tuaj për mendimin inteligjent, plot figura letrare, artistike dhe mendimin filozofik. Ku qëndron forca e inspirimit tuaj?
Ju falënderoj për vlerësimin dhe konkluzionin tuaj, për ato ç’ka kam shkruar, mendoj se është përmbledhja e dijeve gjatë jetës, këndi i shikimit, studimit dhe vlerësimit të asaj që mendon e që bënë, dashuria për njeriun e natyrën, këmbëngulja e mënyra se si i përjeton ngjarjet e jetës e peizazhet që shfaqen para teje, lëvizjet nga një vend në një vend tjetër, ngjarjet e peizazhet e reja, sinqeriteti ndaj jetës e pikës së lotit, dashuria ndaj saj dhe njerëzve, forca e shpirtit dhe aftësia e të menduarit e të shprehurit të asaj që përjeton e shkruan. Fjala për shkrimtarin është si grimca e zotit, krijon Universin e tij letrar.

Ju krijoni edhe fabula, një zhanër disi i vështirë, por ju ja kini dalë ta bëni. Me modele tërheqëse e shpotitëse. Çfarë iu tërheq më shumë nga realiteti e si mund ta konceptosh atë artistikisht në një fabulë?
Është e vërtetë unë librat e parë i kam botuar me fabula dhe fillimisht më i njohur u bëra në fabul, ku që me botimin e dy librave të mi të parë”Rosa që bleu tapet” botuar nga shtëpia botuese “Toena” me redaktor fabulistin tonë më të mirë Ferid Lamaj, dhe librin “Fabula të reja” botuar nga shtëpia botuese “Dituria”, unë u përfshiva duke u përzgjedhur nga grup autorësh në “Historinë e letërsisë shqipe për fëmijë” me autor shkrimtarin e nderuar Astrit Bishqemi ku përmendesha krahas Ferid Lamajt e Sotir Lashovës. Libri “Fabula të reja ndodhet dhe në bibliotekat periferike dhe atë qendrore të Stokholmit në Suedi. Kam botuar “Parajsa Danteske përballë Ezopit plak” po tek “Dituria”, që është një libër me poezi dhe fabula. E sërish tek Toena librin me fabula :”Mjekër dhia, mjekër cjapi”. Zhanri i fabulës është i vështirë, por dhe shumë i bukur kur arrin ta realizosh. Dhe për ta realizuar duhet ta duash fabulën, humorin e mesazhin e saj, personazhet e saj të cilët janë kafshët, të futesh sa më thellë në të. Ndërsa poezia është ndjenjë, dhimbje shpirti, dashuri njerëzore, fabula është mençuri. Dhe realiteti jonë është i mbushur plot me materiale për të krijuar fabula duke filluar nga parlamenti e deri në bazë tek qeverisjet vendore, e duke përfunduar në jetën tonë të përditshme të mbushur plot me ngjarje të tilla. Pa e ngatërruar fabulën me humorin e zakonshëm. Fabula është vëzhgim i imtë i realitetit. Me një subjekt fabule mund të shkruash një roman. Problemi i teknikës së të shkruajtur të fabulës fitohet gjatë përvojës dhe punës me të. Përfitoj nga kjo intervistë të përshëndes Prof.Dr.Fatmir Terziu i cili në shkrimin e tij të botuar tek “Fjala e lirë” në internet me titull: ”Fabula një aspekt i krijimtarisë shqiptare”më ka komentuar si zë të veçantë të fabulës shqiptare nder vite, krahas Ferid Lamajt e Bardhyl Mezinit, me titull “Fabula e Davidhit dhe shpallja” ku flet për një nga fabulat e mia më të njohura në internet, Fabulën “Liria.”

Pse shkruan Miltiadh Davidhi…?
Sepse nuk mund të rri dot pa shkruar e të shkel me këmbë copëzat e shpirtit tim, pjesëza zemre e trupi, petale të sapo çelura mendimesh, që më dalin si flakërimë drite për jetën në çdo hap që hedh, sepse s’mund të jetoj dot pa frymëmarrjen e oksigjenin e lumturisë që ndjen shkrimtari pasi ka përfunduar një poezi a një prozë të bukur e të arrirë. Ndryshe do isha i vdekur së gjalli. Sepse ne kemi vuajtur gjithmonë nga mos shkruajturit e ngjarjeve jetësore të groposura në tokën e harresës. Homeri i shkruajti Iliadën dhe Odisenë dhe i verbër e pa sy. Sepse nuk mund të rilindësh më në këtë jetë e të thuash atë që ke lënë pa shkruar.

Mendoni se keni arritur aty ku duhet me krijimtarinë tuaj apo kini akoma për të bërë? Çfarë po shkruani aktualisht? Projektet tuaja në të ardhmen?
Jo, absolutisht nuk mendoj se kam arritur atje ku duhet, kam ende shumë për të thënë e bërë. Njeriu është qenie moderne e përkryer që jeton e ndjen çdo çast të jetës,në çdo vend që shkon, që fikson në kujtesë gjithçka që shikon e jeton. Dhe ato natyrshëm lenë gjurmët e tyre, të cilat më vonë shërbejnë për një ecje të re në rrugën e artit. Aktualisht jam duke shkruar një vëllim të ri me poezi. Projektet për të ardhmen do jenë përpjekjet e mia për të botuar vëllimin me tregime, novelën dhe dy vëllimet e përfunduar me poezi.

A ka ndonjë ngjarje në jetën tënde së cilës ia sheh gjurmët edhe sot?
Natyrisht që kam, unë mbi gjurmët e tyre ecin çdo ditë, mbi to marr fryme e bëj projektet e së ardhmes. Sa më e pasur të jete jeta e njeriut me ngjarje, sidomos fëmijëria e rinia, aq më i “pasur” është një shkrimtar me subjekte për të shkruajtur.

Autorët tuaj më të preferuar…
Autorët e mi të preferuar janë të shumtë: U. Shekspir, M. Servantes, Ç. Dikens, A. Kronin, E. Hemingej, N. Hikmet, A. Pushkin, S. Esenin, A. Ahmatova, B. Breht, Sadiu, Gëte, P. Neruda, G. Lorka, R. Bërns, I. Kadare, D. Agolli, V. Zhiti, etj, etj.

Si e shihni kritikën letrare sot? A ekziston një e tillë dhe e mirëfilltë?
Mendoi se ka filluar të lëvizë e të dalë nga faza e inekzistencës së plotë që ka qenë. Këtu do përshëndesja punën e filluar me kritikën letrare nga Prof.dok.Fatmir Terziu, Prof.dokt. Klara Kodra, poeti e shkrimtari Faslli Haliti, poetja Fatime Kulli, nga i ndjeri poet Perikli Jorgoni, Fatmir Minguli, etj. Por kjo punë e nisur duhet të thellohet dhe nga shkrimtarë e kritikë të tjerë kompetentë për këtë punë, se shikojmë të marrin stafetën e kritikës njerëz që s’kanë lidhje fare me kritikën dhe që nuk e njohin atë.

Jetoni në Itali, çfarë iu lidh me Lushnjën…?
Me Lushnjën më lidhin njerëzit e mi, shokët, miqtë që i dua dhe më duan sinqerisht, më lidhin varret e pjesët e shpirtit tim mbetur e mbirë si bar rreth tyre. Vetëm gjendja ekonomike të bën të ikësh larg tyre duke mbetur me kokën pas.(Kortezi:Tirana Observer)

Filed Under: Interviste Tagged With: Interviste, Miltiadh Davidhi, Raimonda Moisiu

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 25
  • 26
  • 27
  • 28
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • NDJESHMËRIA SI STRUKTURË – NGA PËRKORËSIA TE THELLËSIA
  • Si Fan Noli i takoi presidentët Wilson the T. Roosevelt për çështjen shqiptare
  • TRIDIMENSIONALJA NË KRIJIMTARINË E PREҪ ZOGAJT
  • Kosova dhe NATO: Një hap strategjik për stabilitet, siguri dhe legjitimitet ndërkombëtar
  • MEGASPEKTAKLI MË I MADH ARTISTIK PAS LUFTËS GJENOCIDIALE NË KOSOVË!
  • Veprimtaria atdhetare e Isa Boletinit në shërbim të çështjes kombëtare
  • FLAMURI I SKËNDERBEUT
  • Këngët e dasmës dhe rituali i tyre te “Bleta shqiptare” e Thimi Mitkos
  • Trashëgimia shqiptare meriton më shumë se sa emërtimet simbolike të rrugëve në New York
  • “Unbreakable and other short stories”
  • ÇËSHTJA SHQIPTARE NË MAQEDONINË E VERIUT NUK TRAJTOHET SI PARTNERITET KONSTITUIV, POR SI PROBLEM PËR T’U ADMINISTRUAR
  • Dr. Evia Nano hosts Albanian American author, Dearta Logu Fusaro
  • DR IBRAHIM RUGOVA – PRESIDENTI I PARË HISTORIK I DARDANISË
  • Krijohet Albanian American Gastrointestinal Association (AAGA)
  • Prof. Rifat Latifi zgjidhet drejtor i Qendrës për Kërkime, Simulime dhe Trajnime të Avancuara Kirurgjike dhe Mjekësore të Kosovës (QKSTK) në Universitetin e Prishtinës

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT