NGA HASAN KOSTRECI/ NJU JORK/

Duke patur jo vetëm dashuri, por edhe pasion për artin, më kujtohet që qysh në fëmijëri kërkoja t’i ndiqja të gjitha kurset e hapura në atë kohë në shtëpinë e pionerit apo në atë të kulturës në Elbasan dhe duke qënë ato gjithashtu edhe me drejtues të mirë e të përkushtuar si zoti B. Qorri, që kishte rethin e letërsisë, zoti N. Bumçi rrethin e muzikës, profesor H. Çaushi kursin e kitarrës e të tjerë, i bënte ato ambiente tërheqëse dhe mjaft të këndëshme, por si nga familje e persekutuar dhe me biografi jo të pranueshme nga regjimi, si dhe shumë të tjerë, gjithmonë jam përjashtuar dhe asnjëherë s’më është dhënë mundësia që ato t’i përfundoj. E rëndë kjo sigurisht, aq më tepër kur diskriminimi në atë moshë ndjehet edhe më shumë, por megjithatë u mundova që atë boshllëk që m’u krijua, ta kompesoj duke parë filmat që çfaqeshin në atë kohë në kinemanë e qytetit duke filluar nga i pari film shqiptar “Tana’apo ‘Skënderbeu”më vonë i realizuar në bahkëpunim me kinematografinë Sovjetike e me radhë, por meqënëse në ato vite vinin, për fat, edhe mjaft filma të huaj, si italjanë, francezë, polakë, hungarezë ndonjëherë, bile edhe amerikanë, prodhimet e kinostudios “Shqipëria e Re” sa vinin e po  zveniteshin dhe askush nuk po interesohej që t’i shihte më. Kjo jo edhe aq për arësye të nivelit të tyre dobët, se sa prej përmbajtjes, ndonjëherë edhe qesharake. Megjithatë nuk mund të mohohen vlerat e disa prej aktorëve të asaj periudhe si N. Frashëri, K. Roshi, N. Luca, R. Ndrenika, R. Arbana e të tjerë, talenti i të cilëve pëlqehej dhe binte në sy, por ajo që sot po diskutohet, në se a duhen  çfaqur ato edhe sot, për mendimin tim, jo, sepse shumica e tyre ishin jashtë realitetit dhe nuk pasqyronin gjëndjen aktuale të kohës. Ishte sigurisht orientim dhe për këtë nuk mund të fajsohen as regjizorët, as kineastët dhe as artistët dhe meqënëse personazhet kryesorë të atyre filmave duhej qe të ishin patjetër o ndonjë kooperativist që bënte dy norma, o një traktorist që ngrihej me natë apo një ushtar vigjilent që azgjësonte këdo që donte të kalonte kufirin, prodhimtaria e kinostudios “Shqipëria e Re”, nuk po prodhonte më art, por vetëm ideollogji, propogandë dhe demagogji.

Tirana që ishte kryeqytet dhe presupozohej të kishte jo vetëm nivel, por edhe kërkesa më shumë në këtë drejtim se sa rrethet e tjera, duke hequr dhe përzënë nga regjimi një pjesë të mirë të inteligjencës egzistuese apo burgosur e pushkatuar dhe zëvëndësuar atë me një prurje masive nga zonat e thella të Shqipërisë, cilësia e shoqërisë edhe aty, sigurisht, ra dhe si rezultat edhe deformimet që ato filma paraqesnin,  jo vetëm që s’i komentonte njeri, por përkundrazi pëlqeheshin dhe nga pjesa më e madhe, shiheshin me kënaqësi. Fenomen që nuk ndodhte në disa qytete të tjerë, sidomos në Elbasan, Shkodër apo Kavajë, ku meqënëse popullsia edhe për një kohë, mbeti autotktone dhe e pa u përzjerë, kishte tjetër mentalitet dhe arsyetonin ndryshe.

Duke punuar me “Rruga Urën’, rasti më kishte rënë që të shkoja shpesh në veri e sidomos në Fierzë, ku në atë kohë kish filluar të ndërtohej hidrocentrali dhe kushtet e puntorëve në ato të ashtu quajtura “vepra të madhe”, qenë skandaloze. Kineastët kanë xhiruar, sigurisht edhe atje mjaft filma e dokumentarë, por asnjëherë ata s’janë njohur me jetën konkrete të atyre zonave. Kapanonet ku ata flinin, që realisht i pata parë vetë, nuk kishin ndonjë ndryshim  nga stallat e lopëve dhe për t’u ngrohur kur ata ktheheshin nga puna, përdornin një fuçi të madhe pa kapak, e cila gjithë natën villte tym dhe blozë dhe dukej tamam si një krater vullkani dhe e përzjerë me erën e çizmeve të llastikut, e bënin atë ambient vërtet kafshëror. Mencat gjithashtu ishin pa xhama dhe akull të ftohta dhe nga që shpesh s’gjendeshin as lugë, lëngun e hollë të fasuleve dhe pa yndyrë, e merrnin me koren e bukës, ndërsa çajin e darkës, pë të kursyer një tre lekësh, shumica e pinin pa sheqer. Në vitin 76, në mos gabohem, kur në veri ra një shi i madh, kuksianët për të kapur ndonjë kanaçe apo shishe coca cole bosh që Drini i solli nga shteti fqinj, rrezikuan jetën dhe u futën në ujin e ftohtë me gjithë rroba. I tregova këto dy episode, për të thënë që ky ishte realiteti i vërtetë i Shqipërisë në atë kohë dhe jo ajo që paraqitej nëpër ekranet e filmave apo të televizorëve. Kanë kaluar njëzet e gjashtë vjet dhe ende s’është bërë as dhe një dokumentar për t’i treguar gjeneratës së re se ç’ka parë dhe hequr ky popull, sepse ato që kameramanët në atë kohë kanë regjistruar dhe duan që t’i çfaqin edhe sot përsëri, nuk ishte Shqipëria e vërtetë, prandaj dhe nuk është e nevojshme që të gënjehemi e të mashtrohemi përsëri?

Ai që ka nostalgji, le të marë kaseta dhe t’i shikojë në shtëpi për hesap të vet, por jo populli që nuk do më as t’i kujtojë.