Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

RRËFIMET E NJË ROJE TË KUQE

by

Nga GUIDO SANTEVECCHI/Foto/

E përktheu nga   “Corriere della Sera” Eugjen Merlika /

Wang Jiyu është 65 vjeç, i gjatë, i hollë, shumë i sjellshëm. Më priti përpara portës së  hekurt të qendrës hipike që drejton në fushën rreth Pekinit. Wangu rrit kuaj dhe në klubin e tij vijnë të pasurit e Kinës së re. Është i djersitur, sapo ka zbritur nga Aliu, dori i racës australiane : “e adhuroj sepse është i imi”. E shtrëngon dorën fort e me përzemërsi. Ajo dorë, pesëdhjetë vite të shkuara, mbante një  shkop të përgjakur. Wangu është edhe një vrasës : kur ishte roje e kuqe ka vrarë një bashkëmoshatar të një grupi rival.

Ishin kohët e Revolucionit Kulturor, që simbas historisë zyrtare qe filluar nga Mao Ce Duni më 16 maj 1966 për të pastruar partinë comuniste nga “elementë borgjezë të depërtuar në qeveri e në shoqëri”. Në të vërtetë Mao donte të asgjësonte kundërshtarët politikë si Ten Hsiao Pini dhe Liu Shao Çi. “Bombardoni shtabin e përgjithshëm”, i tha ai të rinjvet. Djemtë qenë entuziastë t’a zbatonin duke u kthyer në xhelatë, duke rrahur e torturuar profesorët, intelektualët, borgjezët, revizionistët. Pati dy milionë të vdekur në Kinë nga 1966 deri në 1976 ; e bij që padisnin prindërit ; dhe poshtërime publike ; dhe gjind që u vetëvra sepse nuk mund të duronte më brutalitetin. Ai dhjetëvjeçar tmerresh është një tabu për Partinë komuniste, në kundërshtim me çfarëdo përkujtimi, nga frika se pesëdhjetë vjet më vonë mund të fillojë të diskutohet për ligjëshmërinë e saj : “Kanë qenë gabime që rridhnin nga devijimet e së majtës, nuk i a vlen të flitet më për to” ka qortuar disa ditë më parë shtypi i Pekinit. Simbas shumë analistëvet beteja e pushtetit, e hedhur nga presidenti Xi Jinping në muajt e fundit, kujton Revolucionin Kulturor, pra është më mirë të heshtet.

Ndërsa Wang Jiuy don të kujtojë, të kërkojë falje për vrasjen e një djali si ai. Kanë qenë shumë të pakët ata që e kanë bërë, pothuajse asnjë në publik.

Para se të arrinja t’a pyesnja për atë mëngjez, në të cilin ndoqi dhe goditi me shkop për vdekje një tjetër gjashtëmbëdhjetëvjeçar, folëm për politikën dhe kuajt. “Po, kalërimi është simbol i pabarazisë shoqërore, por un i rris kuajt sepse i dua, problemi është se tek ne nuk ka mbrojtje për më të varfërit”. “Rroftë revolucioni botëror” thonim atëherë. Pastaj na mësonin të thërrisnim “Rroftë presidenti Mao”. Mendimi i tij kishte pushtuar shpirtin e njerëzvet, ishte bërë një perandor i ri dhe ne të rinjtë Rojet e tij të Kuqe. E çfarë mendimi në veçanti e pushtoi Wangun, që atëherë ishte 15 vjeç? “Ai i përgjithëshmi, ndiheshim trashëgimtarët e çështjes komuniste”. Por jemi ulur në klubin e shtëpisë së një prone me dhjetra kuaj, një pasion i borgjezëvet. “Po, është një kundërshti, por e kam gjetur justifikimin në fjalët e Maos : kishte thënë se të rinjtë duhet të mësojnë të kalërojnë, të përdorin pushkën e të stërviten mes erërave të  forta e valëve të mëdha. Dhe un që fëmijë ëndërronja një kalë të bardhë, një qen të mirë gjahu e shëtitjen nëpër botë, pa marrë parasysh idealet komuniste, që atëherë ishin më eproret”

Çfarë qe Revolucioni Kulturor ? “Një fatkeqësi e madhe, një rrënim i pamasë, shkatërroi vetëdijen tonë të së njerëzishmes.”

Është çasti të flitet për Wangun Roje e Kuqe dhe vrasës. Tregimi i atij 5 gushti 1967 është i gjatë, i hollësishëm, nuk don të harrojë asgjë : “ Isha në shtëpi në Pekin, erdhi një shok e më tha se disa nga tanët ishin rrahur nga një grup rival. Shkuam të hakmerremi. Të tjerët ishin më të shumtë, por ne nuk ikëm për ndjenjën e nderit besoj ….. njëri prej nesh hëngri tre thika, atëherë hymë në palestrën e shkollës sonë , mblodhëm topuze dhe shkopinj gjimnastike”. I lëviz duart sikur të kishte shkopin në grusht, gjatë tregimit buzëqesh sikur t’ishte ende djali i atëhershëm, i kënaqur për guximin e tij : “Godisnim e shpinat e tyre dukeshin si prej pambuku”. “Ishte njëri, shumë i gjatë e i bukur që më goditi me një gur. I bërtita “të vras” dhe e ndoqa, ai nuk dinte të ikte e të fshihej, e arrita në buzë të një skarpate dhe e godita në zverk, fluturoi poshtë si një thes bosh, e arrita dhe e godita përsëri, në ballë, i a çava, shihnja gjakun që spërkaste jashtë”

“U ktheva në shtëpi, pak më pas shokët më thanë se kishte vdekur. I telefonuam policisë, por m’u përgjigjën se kishin tjetër punë : pikërisht atë 5 gusht kishin arrestuar Liu Shao Çinë. Më morën disa javë më pas. “A ndihesh fajtor, a mendon se e ke shlyer fajin ?””Po jam fajtor. Më thanë se djali që kisha vrarë ishte biri i një puntori të mirë, jo një borgjez, jo një i zi. Ndoshta qe një fat që vrava djalin e një familjeje të mirë e jo një borgjez, përndryshe ndoshta nuk do të më vinte keq”. Mbas pak muajsh Wangu u lirua, i falur nga babai puntor i atij djali të rënë si një thes pambuku.

“Nerëzit tani nuk mund të kuptojnë, mendohej se ishin krime kolektive, Revolucioni Kulturor qe si vitet e fundit të Dinastisë King, mbas së cilës mbaroi perandoria. Edhe sistemi i sotëm nuk mund të vazhdojë pa reforma. Ata që janë si un e duan tokën dhe atdheun kinez. Kush don më shumë kritikon më shumë”. U përshëndetëm duke folur mbi kuajt.

“Corriere della Sera” 1 maj 2016

E përktheu Eugjen Merlika

Rrëfimet e djalit nga Hoti

by

  -Refleksione për librin “Djali nga Hoti” të Kolec Traboinit /
Nga Sazan GOLIKU /
Një fletore hartimesh në frëngjisht e një nxënësi (më saktësisht të babait të vet) të vitit 1905, i kanë shërbyer Kolec Traboinit për të krijuar një libër me 29 rrëfime për fëmijë, çfarë shënon prurje të re, anipse rrëfimet janë të hershme të një kohe mbi një shekullore, por për shkak të veçorive të moshës nuk duket dhe aq larg. Bota e fëmijëve në të gjitha kohërat ka edhe të përbashkëta, si ëndërrimet, miqësinë, dashurinë, respektin, dëshirën për zbavitje dhe etjen për dije, siç shkruan autori Traboini në rrëfimin e parë në hyrje “Rrëfim i vogël për atin tim”. Letërsia për fëmijë e shekujve të kaluar lexohet aq mrekullisht edhe sot. Teknika dhe teknologjia e ka lehtësuar jetën, por nuk e ka ndryshuar shumë njeriun, i cili shpesh i lodhur nga jeta moderne, ku gjithçka vrapon pa të lënë kohë as të soditësh hënën e yjtë, zogjtë në fluturim, kaprojtë në pyll, lëndinat me lule, krahët e fluturave, xixëllonjat e buzëmbrëmjes, lulëkuqet e manushaqet. Pra, në këtë lodhje ai shpesh i kthehet natyrës plot dëshirë. Dhe natyra nuk ndryshon dhe aq në kufijtë e një shekulli. Ajo është shlodhëse dhe frymëzuese. Në natyrë njeriu gjen prehje e gëzim dhe në rrëfimet e një kohe të largët vihet re më shumë prania e natyrës se sa e teknikës dhe makinave që herë herë nëpër qytete të zënë frymën. Rrëfimet janë të gjitha të ilustruara dhe i takojnë asaj moshe kur fëmijët kanë mësuar të lexojnë dhe dëshirojnë edhe ata të kenë bibliotekën e tyre me libra të formatuar si ato të rriturve. Libri “Djali nga Hoti”, nga kjo malësi shqiptare e ndarë në mes të dy shteteve Shqipërisë e Malit të Zi, e dënuar të jetë dy gjysma, shpalos rrëfenjë pas rrëfenje ndodhi që e mbushin jetën e fëmijëve me mbresa të pashlyeshme nga koha kur kjo ndarje ende nuk kishte ndodhur. Ky libër plotëson një zbrazëti, atë të periudhës së jetës së fëmijëve shqiptarë para pavarësisë, me ngjarjet, mendimet, botën dhe ëndërrimet e tyre. Titulli i librit është mjaft domethënës, sepse personazhi që rrëfen ndodhitë është një djalë nga Hoti që ka zbritur në Shkodër për të mësuar në Shkollën Teknike Tregtare Italiane, ku mësohej gjuha shqipe krahas gjuhëve të tjera. Rrëfimet janë të shkurtra, subjektet janë të thjeshta duke përfshirë ato që ndërtohen si fabula, të cilat kanë për bazë cilësitë morale që duhet të fitojë një fëmijë, e mira dhe e keqja, jeta në Malësi me vështirësitë e saj, por edhe ngjarje nga qyteti i Shkodrës, gjithnjë të lidhura me botën e fëmijëve. Veç djalit nga Hoti, që është rrëfimtari, libri ka personazhe, të mirë por edhe ndonjë me vese, njerëz me shpirt të madh, por edhe kurnacë e gënjeshtarë. Bie në sy edhe ndjenja e miqësisë mes nxënëseve, të cilët e ndihmojnë njëri-tjetrin, si dhe dashuria dhe respekti për mësuesit e shkollës. Një rrëfim tregon për ditën e karnavaleve të qytetit, një tjetër se si pa pritur ra zjarr në shkollë. Ka dhe ndonjë aventurë të rrezikshme kur nxënësi Mateo me babanë e vet mbetën të bllokuar nga ariu në pyll ose në rrëfimin “Ujku në mal” që tregon çfarë ndodhi kur Pali u gjend i sulmuar nga ujku, fabulat për fluturën dhe mizën etj. Në mendje të mbesin Toma, vogëlushi bujar që dhuratën e ditëlindjes së vet ia fal një të varfëri, shëtitja e Luizës me babanë në pranverë, Gjergji dhe bërthama e pjeshkës, Gjoni, fëmija i pabindur, ndarja me mësuesin, festa në Malësi, marangozi i ndershëm që riparon dollapin e vjetër, një tregim për Gjergj Uashingtonin kur ishte fëmijë etj. Ky libër ka dhe magjinë e vet; me thjeshtësinë në të shkruar, me ato ngjarje të pabujë që e rrethojnë jetën e nxënësve, të mbushur me mbresa, do t’i nxisë lexuesit e vegjël të tregojnë e shkruajnë edhe vetë, sepse kësisoj ata do të mësojnë të rrëfejnë e kjo është shkolla e parë në krijimtari për ata, të cilët ëndërrojnë që kur të rriten të bëhen pse jo edhe shkrimtarë.