PO SHQIPERIA ZYRTARE KU NDODHET?!
Këto ditë shikoj në TV dhe lexoj në gazeta se si një plak 93 vjeçar, gjerman, po gjykohet sepse para 70 vjetësh, kishte punuar si llogaritar në kampin nazist të Aushvicit. Aty janë mbytur në dhomat e gazit mijëra njerës për të vetmin faj se ishin hebrej. Dhe gjermani, sot I mbështetur mbi paterica mezi qëndronte në këmbë, pranonte se megjithëse nuk kishte kryer asnjë vrasje, e ndjen vehten fajtor nga ana morale, per të vetmin faj sepse kishte qenë I pranishëm atje në ato kohëra të errta.
Këshilli I Europës mblidhet dhe merr masa se si të shpëtohen njerëzit që arratisen, për një jetë më të mirë, nga Afrika për në Europë.
Në selinë e Kombeve të Bashkuara këtu në New York meren vendime se si duhen ndihmuar refugjatët nga vendet arabe, të vrarë e të përndjekur po nga arabet ndryshe, të motivuar nga armiqtë e vetëarabëve.
Kështu në këtë bote ku na ka bekuar ZOTI I TE GJITHEVE; jetojnë shumë njerës të ndërgjegjëshëm e të kulturuar që kanë ngritur edhe institucione për të MBROJTUR TE DREJTAT E NJERIUT
Në pjesën më jugore të TROJEVE SHQIPTARE, të banuara prej mijëra vjetësh nga SHQIPTARE QE GJATE SHEKUJVE TE ME VONMSHEM, PA HUMBUR NDERGJEGJEN DHE KRENARINE KOMBETARE SHQIPTARE, U RRJESHTUAN NE BESIMIN E KRISHTERE DHE MUSLIMAN GJITHEMONE TE BEKUAR NE GLUHEN E EMBEL TE PERENDISE-GJUHEN SHQIPE TE HASAN TAHSINIT DHE AT GJERGJ FISHTES
Në 1913, me bekimin e fuqive europiane, kjo Krahinë Shqiptare Mijëravjeçare ju dhurua Greqisë bizantino mesjetare. Kështu autoritetet greke filluan te vejnë në veprim ideologjinë e tyre të “megalidesë’ duke vrarë në fillim Parinë Atdhetare Shqiptare, ndalimin e gjuhës Shqipe, çpronësimin e Çamërve musulman Shqiptare njëkohësisht edhe shpërnguljen e tyre për në Azine e vogel, me ndryshimin e Emërtimeve të Vendeve nga Shqipja në greqisht . Pra me zhdukjen e çdo gjurmë Shqiptare të fillonin pretendimet për pjesët e tjera të Jugut të Shqiperise, duke krijuar me ndihmen e Liges Anglo Helenike te ashtu quajtur Vorio Epir.
Por me 1944, shovinistat greke, te mbeshtetur fillimisht nga nazistat gjermane dhe ne fund nga “aleatet” angleze, masakruan dhe vrane mbi 5000 femije e pleq te pafajshem dhe debuan me dhune nga shtepijat dhe pronat e tyre mijera vjecare mbi 30.000 gra,femije e pleq me te vetmin faj se ishin shqiptare musulmane ne trojet e tyre mijeravjecare.
Sipas dokumentave të Departamentit të Shtetit të USA, Nr.84/3, të Misionit të Tiranës 1945-46, shkruhet:”Në bazë të gjithë informatave që kam mundur të mbledhë mbi Çështjen Çame, në 1944 dhe muajt e parë të 1945, autoritetet në Greqinë perëndimore, kryen masakra brutale duke dëbuar me dhunë më shumë se 25.000 Çamë, banorë të Çamërisë nga shtëpijat e tyre ku kishin jetuar me shekuj dhe I nxorrën jashtë kufirit, mbasi u kishin rrëmbyer tokat dhe pasuritë.Shumica prej atyre të vrarë ishin fëmijë dhe pleq”
Një oficer I lartë britanik, majori Palmer, gjatë investigimeve të tij, kërkoi të sqaroi motivet e masakrave, duke u dhënë një shpjegim interesant atyre motiveve. Ai I raportonte komandatëve të tijë se “krahina ku jetonte Minoriteti Shqiptar ishte e pasur. Prandaj kishte ndjenja urrejtje dhe cmirë ndaj Çamëve”.Në të njëjtën kohë, Palmeri nënvizon se pretendimi absurd grek për aneksimin e Shqipërisë së Jugut nga Greqia, të cilin shteti grek e ka kultivuar gjatë shumë dekadave, ka krijuar një urtejtje të madhe jo vetëm ndaj Çamëve por të Shqiptarëve në përgjithësi” Në këtë mënyrë Palmeri dyshonte në se pastrimi etnik I Çamërisë ishte si pasojë e gjasme bashkëpunimit te kësaj popullate me gjermanët, por fatalisht ishte pjesë e strategjisë shoviniste greke ndaj Shqiptarëve” Porse ketu e vlen për ti kujtuar shefave të majorit anglez se ishin edhe anglezët që jo vetëm heshtën por edhe bushtits, në ato kohëra, të grekëve të Zervës. Anglezët me të hollat që furnizonin Zervën, I bënin të mundur ndihmësve të tijë të hynin edhe në Shqipëri duke ju mundësuar minoritarëve grekë të “drejtën” për të ëndëruar që nesër të bashkoheshin me Greqinë nën të ashtuquajtur VE.. Pavarësisht se në fund ndihmuan fëmijet dhe një pjesë të nënave shqiptare te mbetura gjallë për ti transportuar në Shqipëri, ata sipas udhëzimeve, në zbatim të strategjisë, që Greqia të mos bëhej komuniste mbas luftës, heshtën duke mbështetur Zervën në zbatimin e qëllimeve shoviniste greke ndaj Shqipërisë
Dhe krye xhelati atyre vrasjeve dhe dëbimeve, gjenerali famëkeq grek N.Zerva e shkruan me dorën e tij të gjakosur, në letrën që i dërgon më 1953 një ish bashkëpuntori të tij, N.Danit:
“Duhet të ndihemi krenarë se pastruam Çamerinë duke vrarë e dëbuar Shqiptarët, të cilët për mbi 500 vjetë qëndruan mbi qafë të helenizmoit dhe ju mundësuam malësorëve tanë të zbresin e të jetojnë në fushat pjellore.“
Këto tmerre dhe masakra që u kryen mbi Shqiptarët e Çamërisë më 1944 1945, ishin si të thuash fundi I ndjekjeve, persekutimeve, dëbimeve, çpronësimeve, mohimit të drejtave elementare si të gjuhës e shkollimit që kishin filluar të zbatonin autoritetet greke që nga 1913 kur e pushtuan Çamërinë Shqiptare.
Sot, mbas 71 vjetësh të atyre masakrave e vrasjeve të mbi 5.000 njerësve të pafajshëm dhe shpërnguljeve me dhunë të mbi 30.000 Shqiptarëve të Çamërisë ; autoritetet greke jo vetëm që nuk kanë kërkuar të dënohen autorët, por edhe për çudinë se edhe një pjesë e vetë grekëve, si antishqiptari N.Gaxojanis, të cilit I kanë vrarë nënën Eleni, nuk janë në gjendje per ti gjetur vrasësit e aq më pak për ti dënuar ata.
Një pjese të mirë të masakruesave të njerësve të pafajshëm jo vetëm nuk dënohen, përkundrazi ju ngrihen edhe statuja për ti nderuar??!
Kur shikon edhe ndëgjon se si trajtohen në vendet demokratike si Gjermania ish pjesëtarët në vrasjet e hebrejve gjykohen e dënohen jo për vrasjet por vetëm sepse ndodheshin pranë tyre, si mund të shpjegohet “demokracia” greke , e një vendi, megjithëse padrejtesisht, është antar i BE, që jo vetëm nuk do të njohi Genocidin e ushtruar ndaj Minoritetit Etnik Shqiptar të Çamërisë , por as edhe nuk lejon te hyjnë në Greqi njerës të moshuar të lindur atje per të vizituar vendet ku kanë lindur dhe se ku mund të jenë varrosur të parët e tyre të masakruar para 71 vjetësh??!
Çfarë “demokraci e drejtesi” kërkojnë dhjakonarët e botës duke folur me paturpësi se në Shqipëri ju mohokan të drejtat e njeriut ardhacakëve grekë që erdhën për të punuar tokat e bejlerëve Shqiptarë?!
Dhe jo për çudi, por për turpin tonë ose më mirë të qeveritarëve të Tiranës, sot pranë karrikes së Kryetarit të Kuvendit të Shqipërisë është ulur një ish dhjak, ose më qartë një shërbëtor-dhullos I antishqiptarit më të madh janullosit; që me paturpesinë e një dhjakonari na tregon se si të ndahet MiniShqipëria e 1912 në favor të ardhacakëve duke mbllaçitur para një lecke të menderosur si VE?(Karikatura:”Xhongleri”. Kortezi- Mapo)
S.Bollati- New York
ÇAMERIA SHQIPTARE NUK HARROHET KURRE!
Para disa ditësh një mik, ose më mirë siç e quan veten ai “bashkevendas” Çam nga Preveza, Studjuesi i nderuari z.Niko Stilo, më dërgon nga Gjermania ku jeton prej vitesh, pjesë të një shkrimi të publikuar në gazetën e Janinës “Ipirotikos Agon” nga një “bashkëvëndas” tjetër, nga një fshat shumë afër Paramithisë, z.Mario Bikas; përkthimi nga greqishtja simbas z.N.Stilo:
Mua këtë rrëfim ma ka treguar Konstandina Karabela nga Paramithiá.
“Në 27 shtator 1943 në mesditë, më vranë përpara avllisë së kishës Shën Nikolla të Paramithisë, babanë tim Kristo Kokora dhe Vasil Resta.
E kësisoj ne, shtatë vëllezërit mbetëm jetimë. Mihali, më i vogli ndër ne, ishte n’atë kohë vetëm dy vjeç.
Babai im mbeti atje i pavarrosur. Nëna ime nuk mundi dot ta varroste, sepse kishte frikë. Vetëm pas dy ditësh doli e vetme që të hapte varrin.
Hamdi Demi, gjitoni yn musulman, morri dy të krishterë që i kishte ruajtur fshehur në shtëpinë e tij dhe së bashku hapën gropën e varrimit. Më pas e vunë trupin e vdekur të babait tim mbi një shkallë druri dhe e sollën te varri ku edhe e varrosën.”
Me poshte Mario Bika tregon për vdekjen e Hamdi Demit, ne ditën e masakrës së madhe të Paramithias ne Qershor 1944. Ai, bashkë me shumë paramithiotë të tjerë u therr nga zervistat grekë; edhe pse shumë veta e kishin këshilluar që të largohej. Ai qëndroi në Paramithi duke deklaruar bile që nuk kishte asnjë arsye të ikte, sepse nuk i kishte bërë kurrë keq asnje njeriu“.
Ky është një nga shembujt, jo të rrallë, të respektit, ndihmës, dashurisë e të bashkëjetesës sonë midis Çamëve Shqiptarë të krishterë e musulman.
Kur para 5 vjetësh, bashkë me nipin e të ndjerit Hamdi Demi, Dr.Tahsin Demin, ishim në një vizite në Pargë; gjatë një bisede të përzemertë me zonjën Vasilika, ajo me lotë kujtoi hallën e Dr.Tahsinit, Qamilen, vajzën e Hamdiut, të martuar në Pargë, me të cilën duheshim si motra. Dhe na tregoi se Qamileja qante gjithëmonë kur kujtonte vëllain e sajë, Nelon, djalin e që e kishin vrarë bashkë me babain e tij Hamdiun zervistat më 1944 në Paramithi, duke lënë djalin jetim, Tahsinin 4 muajsh“.
Duke I paraqitur z.Vasilikë, Doktorin 66 vjeçar, ish jetimin 4 muajsh, filluan përqafimet me lotë që nuk pushonin si për ata të dy, ashtu edhe për ne që I shoqëronim. Kujtesë me Mallëngjim dhe respekt të pashembulltë, por real dhe kuptimplotë!
Këtu dua të shkruaj edhe për disa mbresa që më kanë mbetur në mëndje për ato marëdhënie vëllazërore të shkuara, por edhe të paharruara:
Mbas vrasjeve e masakrave që pësuam nga zervistat monarkofashista grekë,
ditët e fundit të Qershorit 1944, ne fëmijë, gra e pleqë të mbetur gjallë, të plagosur, të tmeruar, të xhveshur ,të palarë e të pangrënë na grumbulluan në një si kamp përqëndrimi pranë xhandarmërisë së Paramithisë.Nuk kaluan shumë orë, dhe u shfaqën aty shume gra e plaka komshije
Çame të krishtera, me rroba dhe ushqime në duar, na sollën ndihma. Bile për Tahsinin 4 muajsh vazhduan të sillnin përditë një shishe me qumësht.
Po kështu nuk më hiqet nga mendja kur po na hipnin ushtarët anglezë në kamiona të pa mbuluara dhe po na nisnin për Gumenicë. Ishte dimër I ftohtë me erë, prapë ish fqinjet tona të krishtera na sollën rroba e pallto dimri për tu mbrojtur nga të ftohtit dhe me sytë plotë me lotë qëndruan duke na përcjellur me duart e tyre
Dhe respekti bashkë me dashurine nuk u harruan asnjëherë midis neve Çamëve të përzënë me dhunë dhe Çamëve të krishterë; që megjithëse mbetën, ju mohohen edhe sot e drejta e gjuhës amtare, si edhe të drejtat e njohura botërisht për minoritetet. Jemi të gjithë Shqiptarë!
Në vitin 1966, Teto-Zybides, nëna e Tahsinit, I mungonte çertifikata e lindjes, kështu menduam ti dërgojmë një letër për ndihem z. K.Çikarelit, ustait këpucar në Paramithi, me të cilin kishte punuar I vëllai, Muhamet Bako. E postuam letrën, por përgjigja u vonua.Vetëm mbas 3 javësh na u këthye letra e pahapur.?! U çuditëm shumë nga kjo. Por mbas një jave na vjen një letër tjeter në adresën e Tetos. Kur e hapim lexojmë : E dashur motër Zybide, u gëzuam shumë kur pamë letrën që I kishe nisur babait tonë të dashur, I cili ka vdekur para dy muajsh. Kopjuam adresën tënde dhe me gëzimin e madh që jeni shëndosh e mirë, po ju drejtohemi neve motrat e tua Parashqevia dhe Lefteria me dëshirën për t’ju ndihmuar për rastin e drejtuar babait tonë të ndjer.
I shkruajtëm menjiherë dhe mbas 10 ditësh na vjen përgjigja bashkë me certifikatën e lindjes brenda, me taksën e paguar nga motrat Çikareli.por me shënimin greko bizantin poshtë çertikatës:
”Çertifikata nuk të jep të drejtën për tu këthyer në Paramithi”
Disa vite më parë, studjuesi z. E. Kushi më tregoi për tre gra Çame qe kishin ardhur nga Paramithia dhe po visitonin me kureshtje të madhe një ekspozitë mbi Çamërinë në Museun Kombtar. Ato me një gjuhë të pastër Çame e falenderuan Kuratorin për kënaqësin dhe krenarinë që ndjen duke vizituar ekspozitën. Biles e ftuan z. Kushi se në rast I krijohet mundësia të shkoi e ti takoi ato në Paramithi e te jete I sigurt që do të pritet si në shtëpin e tij me dashuri dhe mikëpritje Çame të vërtetë. U ndanë me fjalët :“Mirëse te na urdhëroni z.Kushi në Çamërinë tonë të Përbashkët”
Vjet, me rastin e dites se Pavaresise Greke, ne një grup Atdhetarësh Shqiptar me banim ne New York, anes Fifth Ave. ku po zhvillohej Parada greke, mbajtëm në duar dy pankarta :”Human Rights for Chameria” dhe
“ ARVANITAS=ALBANIANS
LIBERATORS and HEROES of GREECE”
Ne nje moment dy gra të moshuara u shkëputën nga parada dhe me një Shqipe të pastër Çamçe na falenderuan “Shumë drejtë I keni shkruar!”
Shpesh here e kam diskutuar me te njohuritë e mij se e njëjta gjë më ka ndodhur kur punoja në Bashkinë e New Yorkut; aty ishte punësuar edhe një zonjë moshatare me mua, K. Hurmuzis që e mbante vehten si greke. Por nje ditë në bisedë e sipër Kaliopi më tha se mbante mend nga gjyshja e saj tre fjalë shqip: “Ha bukë e pusho!” Atëhere unë ju ktheva me të qeshur: Ç’farë m..t grekeje je ti moj Keli?! Ti dukesh qartë se je me origjine Shqiptare!.
Si Kaliopi ashtu edhe nena e sajë 92 vjeçare, kanë lindur ne NY, ndërsa gjyshja e saj ishte nga Mesollongji dhe atje flisnin me gjuhën e nënës, Shqip
Vitin e kaluar intelektuali Atdhetar Shqiptar me banim ne Kanada, z. P.Kapllani publikoi ne Anglisht librin mbi Çamërinë “The Last Will”. Aty përshkruhet veç zgjuarësisë e vendosmërisë Çame edhe respekti e dashuria midis Shqiptarëve Çamë të krishterë e musulman që jetojnë sot e kësaj dite. Këtu dua të nënvizoi faktin se pa kaluar as nje jave nga publikimi i librit të mësipërm, Drejtoria e Shtypit e Kryeministrisë Greke në Athinë, shperndau njoftimin:”Një Shqiptar, jo Çam, me banim në Kanada botoi një libër në Anglisht për Problemin Çam”
Kështu ajo zyrë e kryeminstrit grek, që hesht duke pretenduar se “NUK E NJOHIM ÇESHTJEN ÇAME dhe se ÇAMERIA I TAKON HISTORISE?”, porsa u cfaq libri për Çamërinë Shqiptare në Kanadan e largët, jo vetëm u kujtua, por më shumë u tremb, tamam si trembet greku nga e vërteta, duke shkruajtur se ÇAMERIA SHQIPTARE JO VETEM SE EKZISTON POR ESHTE GJALLE EDHE DESHMON NE ANGLISHT!
Autoritetet greke vazhdojnë ende sot të mohojnë masakrat e ushtruara para mbi 70 vjetesh ndaj Shqiptarëve të Çamërisë, duke deklaruar me paturpësi se Çështja Çame nuk ekziston edhe mohim indirekt i Tiranes zyrtare me heshtjen që bën ndaj kétij Genocidi të cilin “rastësisht” e njohu më 1994 e që nga ajo kohë e ka mbyllur në sirtaret e të ashtuquajtur traktat “miqësie”të 1996??!
Dhe grekët e sotëm, ashtu siç I ka karakterizuar shkrimtari I mirenjohur Italian Xhovani Bokaco, janë po ata si para 700 vjetësh: ”grekët në rast se të shohin se paraqitesh I dobët, të vërsulen duke qarë e bërtitur për të rrëmbyer çdo gjë tënden; por kur shohin se ti je I fuqishëm dhe I zoti I vetes, atëhere përulen dhe bëhen gati të falin edhe njerëzit e families së tyre”
Fakti që Greqia e sotme e pocaqisur nga vjedhjet dhe huatë e marra për të mbijetuar, filluan të shesin edhe ishujt e tokat e rrëmbyera mëparë Faktikisht nuk bëhen nga njerëzit e zakonshëm, por nga politikanët e brymosur me mentalitete bizantino mesjetare. Ata vetëm për të mbajtur ofiqet e trashëguara dhe te vjedhura ne breza kanë marrë hua duke punësuar tifozat e tyre, bile duke dhenë nga ato pare të Europeanëve edhe atyre “grekëve argatë” ose siç do ti quaj ai që mba tamam mbiemrin që I takon dhulo-shërbëtori I janullatosit, ose më saktë antishqiptarit më të madh
Ata jo vetëm kërkojnë të falen borxhet me të cilat u dëfryen nëpër buzuqe, por duke menduar se Europa ju “paska ende nevojën” po I “kujtojnë asaj Europe që I krijoi dhe I mban gjallë ende,dëmshpërblime nga lufta e shkuar.
Këtu dua t’jukujtoj politikanëve të Tiranës të çdo ngjyre që I veshin vehtes, se jovetëm neve Shqiptaret e shperngulur , por edhe Çamët e krishterë, të cilëve u janë mohuar padrejtësisht të gjitha të Drejtat si Minoritet Shqiptar atje; të ngrejnë zërin në Parlamentin Shqiptar ashtu si edhe në Parlamentin Europian me thirjen kuptimplote : SHQIPTAREVE TE ÇAMERISE SI BRENDA KUFIRIT SHQIPTAR ASHTU EDHE ATIJ GREK JU TAKON TE GEZOJNE TE GJITHA TE DREJTAT E MOHUARA SI GJUHA, PRONA DHE IDENTITETI KOMBETAR SHQIPTAR!!
Dhe mos te harrohet se kjo mungese dinjiteti shqiptar u jep krahë elementave grekofilë të udhëhequr nga krye ambasadori I greqëzimit janullatos, të shprehin zyrtarisht pretendimet e tyre ndaj tokave të tjera shqiptare siç po tregojnë këto ditë në Athinë për të ashtuquajtur VE…
Sali Bollati New York, Shkurt 2015
ÇAMERI…..DIKTATURA , DEMOKRACIA APO…?
Së pari dua të jem I qartë, nuk kam asnjë pretendim se njoh teoritë përkatëse se çfarë janë praktikisht diktaturatë ose demokracitë e sotme në botën që po jetojmë. Por nga rruga e gjate e jetes sime, ende nuk e kam shume te qarte se si duhet te zgjidhet e Drejta e Çamerise Shqiptare, atje ku kam lindur; e cila prej vitit 1913, në sajë të politikave filogreke të fuqive Europiane, vazhdon e pushtuar nga Greqia.
Faktikisht, kur isha ende 7 vjeç, shovinistat grekë, në Greqinë e sotme, mbasi masakruan dhe vranë 7 njerës të pafajshëm të families time,(I vetmi faj I tyre se ishin Shqiptare të besimit musulman lindur në shtëpijat e tyre); pa kryer asnjë shkelje të legjislacionit grek; nga mosha 2 deri në 82 vjeçarë. Vlen për tu theksuar se Shqiptarët e krishterë Çamë nuk pësuan asnjë vrasje, as u dëbuan, por edhe atyre ju është mohuar gjuha Shqipe dhe vazhdon mohimi për tu quajtur Shqiptarë. Mbas mbajtjes si të burgosur në kampin e përqëndrimit në qytetin tonë të lindjes Paramithi, në nëntor 1944, na dëbuan në Shqipërinë Nënë.
Dhe per çudi, me vone lexova se në Greqinë e lashtë paska lindur demokracia??!
U pritëm shumë ngrohtë nga vëllezërit tanë të një gjaku; megjithëse edhe në Shqipëri në ato kohëra ishin shumë shkatërime dhe mungesa nga lufta që porsa kishte mbaruar.
Ndersa qeveria komuniste nuk na trajtonte mirë sepse më 1949, dështoi në realizimin e tentativave të saj per të dërguar djemtë Çamë si ushtarë të ushtrisë komuniste greke.Faktikisht gjatë luftës djemt edhe vajza Çame u rreshtuan në batalionet Çamëria dhe Ali Demi, dhe luftuan kundër pushtuesave nazifashistë në bashkëpunim me njësitet e EAM-it të PK Greke; por kur ushtarët grekë nën komandën e gjeneralit famëkeq Zerva filluan masakrat e vrasjet ndaj popullësisë Çame, ato njësi “mike” të komunistave grekë nuk deshen te ndihmojne Camet qe po masakroheshin. Kështu edhe djemtë Çamë nuk pranuan të luftojnë atje me flamurin grek; deklaruan me ndershmëri dhe Atdhetarizëm se do shkonin të luftonin në Çamëri vetëm me Flamurin tonë Kombëtar
Qeveritarët komunista të Tiranës, si “shperblim”, të refuzimit të internacionalizmit ndaj “vëllezërve komunistë grekë”, dënoi me punë të detyruar, dhe internoi 900 burra e djem Çamë në ndërtimin e rrugës Gramsh-Lozhan. Ay keq trajtim vazhdoi duke e”mbyllur” Problemin Çam, pavarësisht se mbi 5000 Shqiptarë Çamë ishin vrarë e mbi 30.000 Çamë të tjerë, mbas dëbimit me dhunë nga trojet e tyre Shqiptare mijëravjecare, vuanin nga uria dhe sëmundjet si refugjatë në Shqipëri
Më 1971, në një kohë që në Greqi sundonte e ashtuquajtura Diktatura e kolonelëve të zinj përçudi, u lidhën marëdhanie diplomatike midis Shqipërisë komuniste dhe Greqisë diktaktoriale. Filluan shkëmbime grupesh artistike që lenin mbresa shumë mallëngjyese tek Shqiptarët Çamë të krishterë që vazhdonin të jetonin në vatrat e tyre në Çamëri. Por ajo që të le përshtypje shumë domethënëse ishte vizita e Ambasadorit Shqiptar L.Seiti në krahinën e Çamërisë. Aty, I shoqëruar edhe nga Ministri përkates Grek, bisedoi Shqip në Bashkinë e Gumenicës . Vetë kryetari I shprehte ambasadorit Shqiptar faktin se atje ka shumë fshatra që flasin Shqip, bile shumë plaka as nuk dinë të flasin greqisht; në Prevezë janë mbi 40 fshatra që flasin Shqip, ndërsa në Kastrizë me 1800 banorë flasin të gjithè vetëm shqip dhe ndigjojnë përditë me gëzim e mall Radio Tiranën!!
Këtu dua të nënvizoj se me këto të dhëna jam njohur vetëm në vitin 2002, këtu në New York gjatë promovimit të librit të Prof. Beqir Metës “Tensioni Greko Shqiptar“. Pra megjithëse njiheshin nga qeveria shqiptare, nuk i bëheshin popullit të njohura ato të dhëna. U deshën mbi 30 vjetë që Intelektuali Atdhetar Prof. B.Meta, ti nxirte nga arshivat shtetërore dhe tu bëheshin të njohura publikut të gjërë .
Megjithëse Diktatura fashiste I lejonte Ambasadës Shqiptare të Athinës të vizitonte Shqiptarët e Çamërisë, diktatura komuniste nuk I lejonte Shqiptarët e Shqipërisë të dinin se Çamëria vazhdonte të banohej nga Shqiptarë Çamë?!.
Pra diktaturat I lejonin njera tjetrës vizita në Çamëri, por në Shqipëri populli nuk kishte të drejtë të njihte realitetin e Camërisë së atëhershme
Tashti jetojmë në një kohë demokracie në të dyja vendet fqinje. Jo vetëm që vazhdojmë të kemi marëdhanie diplomatike, por jemi së bashku edhe antarë të NATO-s, bile kohët e fundit Shqipëria është dhe kandidate për në BE(ku Greqia është antare). Kemi nënshkruar edhe një Pakt Miqësie që nga viti 1996. Ne fjalimet e qeveritarëve të Tiranës, si në Athinë ashtu edhe në Tiranë, ndëgjojmë shpesh herë se kemi “mar♣dhanie të shkëlqyera” duke “harruar” se Greqia mban ende në fuqi Ligjin e luftës të 1940 midis dy vendeve tona fqinje.
Vecse kjo “demokraci reciproke” në shumë raste nuk vepron si democraci e vërtetë Përkundrazi ! Qeveria greke megjthëse lavdërohet se në Greqi paska lindur demokracia, nuk e njeh ate ?!.
Pavarësisht se janë pajisur me visa Shengen si shtetas Shqiptarë, me të drejtë shetitje në Të gjitha vendet e BE, Shqiptarët e lindur në Çamëri, të dëbuar prej andej kur ishin ende fëmijë, sot kur janë në mosha mbi 70 vjeçare, nuk u lejohet të vizitojnë shtëpijat dhe vatrat ku kanë lindur. Justifikim nuk japin grekët, vetëm se nuk të lejojnë të hysh atje
Megjithëse I kanë shkatërruar të gjitha varezat qindra vjecare dhe mbuluar varezat e përbashkëta të Çamëve të pushkatuar me fusha të betonuara, asnjë Çam nuk paska të drejtë simbas grekëve “demokratë” të vendosin një tufë me lule në vendet ku ishin varezat aqë më pakë të takohen e të çmallen me Çamët e krishterë që kishin bashkëjetuar ata dhe prindërit e tyre?! Tamam “demokraci greke”! Dhe qeveritarët e Tiranës vazhdojnë me shprehjen “maredhanie te shke….iera”. Si mund të kuptohen këto lloj marëdhaniesh?
A mund të shpjegohen ulërimat djallezore të ushtarëve,në parakalim para udhëheqësave grekë, kundër shqiptarëve ? A mund të shpjegohen thirrjet e neo Nazistave grekë në parlamentin e Athines? Qeveritaret e Athines thone se “nuk ekziston Problemi Çam”, por kur Parlamenti Grek ju miraton, Hebrejëve të përzën në kampet e përqëndrimit të Nazi stave, shtetësine greke më 2011, disa deputete pyesin: “Po sikur të kerkojne shtetesin Çamët, çfarë do bëhet me ta?!” Edhe atëhere kur del në qarkullim një libër për Çamërinë e Masakruar, qoftë në Kanadanë e largët, menjëherë, pa mbushur mirë java, Drejtoria e shtypit pranë qeverisë greke, nxjerr njoftimin për qarkullimin e atij libri?! Kur Presidentit të Greqisë z.Papulasit I bëhet pritje në Tiranë dhe I kujtohet se ai është ushqyer me qumështin e një nëne Çame, ai bën sikur nuk ndëgjon se ka Çamëri?! Por ditët e fundit ai “kujtohet” në zyrën e tij për gjasme “Himarën e vorioepirit?!”
Në rastin konkret, padrejtësisht, del se Diktatura qenka më e mire se “demokracia e sotme greke”
Tashti del pyetja se si do zgjidhet Problemi I Çamërisë Shqiptare. Në Programin e qeverise se z.Rama, përfshihet Problemi Çam, veçse me qenë se Kryeministrit, duke shtetitur shpesh nëper botën mbarë, nuk I tepron koha për tu ulur dhe diskutuar e zgjidhur deklaratën e tij :”zero probleme me fqinjët”
Analisti e studjuesi anglez, Prof.James Pettifer dhe njohës I historisë se Ballkanit, në studimin e publikuar nga Qendra e Studimeve dhe Kërkimeve të Konflikteve pranë Ministrisë së Mbrojtjes se Britanisë së Madhe, midis te tjerave nënvizon :
Marrëdhëniet greko-shqiptare rrezikohen seriozisht nga dështimi për të zgjidhur Çështjen Çame“ Greqia deri më sot refuzon njohjen se ky problem është për tu diskutuar.Një aspekt I rëndësishëm I këtij qëndrimi nuk janë pretendimet e Çamëve, ato janë shumë të qarta në përputhje me legjislacionin ndërkombëtar. Kjo temë më se e qartë duhet të zgjidhet përfundimisht jo vetëm për të ndihmuar zgjidhjen e Çështjes Çame, por edhe në interes të marrëdhënieve shqiptaro-greke dhe anëtarësimit të ardhshëm të Shqipërisë në BE
Zgjidhja e duhur e këtij problemi do të krijoi mundësit e nevojshme për ngritjen e urave të Miqësisë midis dy vendeve fqinje mijëra vjeçare.
S.Bollati New York, Tetor 2014.
ULERIMA UJQESH APO TINGUJ TRUMPETASH
Ne Foto: Karikatura ilustruse eshte marre nga arkivi i Gazetes Dielli/
Në Takimin e NATO-s të zhvilluar ditët e fundit ne Wells u diskutuan dhe u morrën vendime të drejta ndaj luftrave në Ukrainë dhe aqe më tepër ndaj luftërave të ekstremistëve Islamikë. Si antarë me të drejta të barabarta aty u përfaqësua si Shqipëria ashtu edhe Greqia. Dhe me thënë të drejtën, unë prisja që më së fundi, si të tillë, të Deklarohej atje nga ana e Greqisë çfuqëzimi I të ashtuquajtur ligjit të luftës midis dy shteteve që nga viti 1940.
Por, si duket “llogjika greke”, nuk përputhet me faktin se Shqipëria me Greqinë, se jo vetëm nuk janë vende mike(bile simbas politikanëve të Tiranës, ata janë në “miqësi strategjike”??!), por fatëkeqësisht simbas grekëve, vazhdojmë të jemi ne gjendje lufte??!
Ky qëndrim grek u shpallos qartë në takimin e dy kryetarëve të qeverive.
Samarasi, pa harruar ulërimat e ushtarve (gjasme të NATO-s),shoviniste grekë, I kërkoi Ramës “të uli zërin e trumpetave nacionaliste”??!
Se ky Samarasi, bashkë me shoqëruesin e tij,Benizellosin, nuk ma ha mendja se nuk e kuptojnë ULERIMEN E UJQERVE, ata në gjuhen e tyre ulërijnë duke treguar zorrët e barqeve të tyre :”me zorrët e Shqiptarëve do thurim çorape për grekët e pocaqisur”??!
Dhe në rast se do kishin ndopak respekt për Kryeminstrin e Shqipërisë, z.Rama, atëhere , së pari do ti këkonin falje për ulërimat e ushtarve ujq grekë, dhe vetëm pastaj mund të fillonin urdhër porositë për ndarjen territoriale, “marëveshtjen” e detit , respektimin e te drejtave te minoriteteve në të dy vendet.
Ndërsa për tingujt e trumpetave shqiptare, të shprehura nga Samarasi, Benizellosi dhe kushdo tjetër në Greqi, duhet ta kuptojnë dhe ta mbajnë mend mire se ZERAT PER ZGJIDHJEN ME DREJTESI te PROBLEMIT TE ÇAMERISE SHQIPTARE, nuk janë të nacionalistave.Ato janë KERKESA DEMOKRATIKE të bazuara ne LEGJISLACIONIN NDERKOMBETAR PER MBROJTJEN E TE DREJTAVE TE NJERIUT.
Prandaj ju pronarë të ujqëve ulurites, mbasi ta kuptoni mire kete PROBLEM MBAREKOMBETAR SHQIPTAR , çvlerësoni Ligjin e Luftes, Denoni GENOCIDIN GREK duke njohur te DREJTAT e MINORITETIT SHQIPTAR TE ÇAMERISE.
Pastaj mund te fillohet per te ngritur URA MIQESIE midis dy vendeve
S.Bollati. New York ,5 Shtator 2014
ÇAMËRIA DHE ÇAMËT JANË NË ÇAMËRI
Nga Sali Bollati/ U nevojitën mbi 66 vjet për t’u kthyer në vendlindje, në Paramithi të Çamërisë. Atëhere unë isha vetem 7 vjeç, ndërsa bashkëshortja ime Bule Pronjo 6 muajshe dhe djali i tezes Dr. Tahsin Demi ishte vetem 3 muajsh, kur humbem baballaret tane. Pra unë si më i madhi ende kam të pashuar në mendje vrasjet, masakrat dhe vuajtjet që shovinistat grekë ushtruan mbi gjyshin Muharrem 82 vjeçar, gjyshen-Rukije 72, babain Ibrahim 52, nënën-Betulla 36, vëllezërit Ferhat 13 vjeç Faruk 5 vjeç dhe motrën Makbule 2 vjeçe. Ato bashkë me mbi 600 paramithiotë të tjerë humbën jetën se ishin Shqiptarë. Ndërsa unë me motrën Qerime 10 vjeçare vuajtëm burgun deri në Dhjetor 1944 kur na përzunë me dhunë dhe ushtarët anglezë na transportuan për në Shqipërinë mëmë. Kështu do të përpiqem të tregoj se ku janë tokat ku prindërit tanë kishin ngritur kullat e sarajet e ku kishin lindur
Në Shtator të vitit 2010, vetëm në sajë të pashaportës Amerikane, ngase autoritetet greke nuk lejojnë akoma të marrin viza hyrje ata shqiptarë që kane lindur atje, na u bë e mundur bashkë me time shoqe Bulin të vizitojmë Çamërinë tonë. Me të kaluar Qafën e Botës, me lotë në sy, hymë në Tokën e Bekuar. Përshtypja që të bie menjëherë atje janë ullinjtë e pafund dhe për çudi ato mbanin më shumë kokrra ulliri se sa gjethe. Çamëria është një krahinë aq e pasur dhe bukur sa vetëm kodra të gjelbëra me ullinj e pemë frutore, livadhe ku kullosin bagëtia dhe det me ujë të pastër si kristali të zë syri në Filat, Paramithi, Prevezë, Margëlliç, Pargë, Gumenicë e ngado të shkosh.
Pushimin e parë e bëmë në Filat. Midis shumë shtëpive të porsa ndërtuara sheh shtëpia të vjetra, gjysëm të rrënuara. Aty në qendër, para gjimnazit në një lulishte të bukur ishte një kafene. U përpoqa të flas shqip, por kamarieri na thotë se nuk është vendas. Pastaj vamë në Paramithi. Shtëpia ishin ndertuar shumë, por Kulla e Bollatatëve qëndronte në krye të qytetit. Kjo Kullë mesjetare jo vetem se ishte rimëkëmbur, por është kthyer në Muze të Paramithisë. Fatekeqësisht atë ditë ishte e mbyllur. Pranë saj qëndronte shtëpia ku kam lindur, ende sot e banuar por nga banorë të paligjëshëm. Portali i lartë prej guri i derës së oborrit nuk ekzistonte më. Në vend të tij një derë hekuri e mbyllur me çelës. Asnjeri nuk dukej. Në livadhin ku luanim bashkë me moshatarët Rexhepin, Mitatin, Mihalin e Janin kanë mbirë shkure. Ndërsa ullinjve dhe fiqve të shumtë bashkë me kopshtin e zarzavateve që rrethonin shtëpinë tonë iu mungonte kujdesi dhe duart e ngrohta të dikurshme; janë kthyer në shkurre dhe ndërtesa.
Me Tahsinin shkuam te vendi që ishte shtëpia e lindjes se tij. E mbaj mend se ishte prane konviktit të gjimnazit. Aty dukeshin disa rrënoja murri të trashë, por ishte ngritur një shtepi e re që e zonja e saj na tha se ishte e ardhur në Paramithi e nuk dinte se e kujt ishte toka. Pyeta një plakë se ku banon Lefteri, djali i Spiro Muselimit që në librin e botuar më 1974 dhe 1997 “Vështrim historik nëpër Çamëri (Istoriko peripato ana tis Thesprotia)” shkruan se Dinejtë, Pronjatët, Bollatatët, Manoplejtë dhe Kasimatët në Paramithi ashtu si edhe Caparejtë e Rojbatët në Margëlliç janë familjet më të dëgjuara të bejlerëve dhe agallarëve në Çamëri. Fatkeqësisht edhe ajo plakë e zbritur nga fshatrat malore nuk pranoi të tregonte.
Ndërsa me ime shoqe Bulin kaluam në rrugën që ishin Sarajet e Pronjatëve, ato të Islam Pronjos që kishte luftuar bashkë me Gjo Lekën në malin e Melesinit kundër turqëve duke qenë vëllame dhe mbrojtes i Çamëve Suliotë. Në muret e shtëpive të vjetra që ende qëndrojnë janë të mbështetura ndërtime të reja, por nuk doli njeri për të pyetur. Në British Museum të Londrës para disa vjetësh gjetëm të shfaqura 19 skulptura bronzi të shekullit IV e.s., të cilat shoqëroheshin me fjalët: ”Në vitin 1792, disa fshatarë shqiptarë pranë Paramithisë zbuluan këto skulptura të mahnitshme”. U përpoqem të gjejmë në tokat e Pronjatëve në Libon vendin e quajtur “Gropa” ku ishin zbuluar ato skulptura, por nuk arritëm.
Kryexhelati i masakrave të Çamërisë, Napolon Zerva, kapardisej duke i shkruar më 1953 një bashkëbanditi të tij Niko Danit: “Duhet të krenohemi që zhdukem nga qafa e helenizmoit Shqiptarët moslemanë të Çamërisë”. Vazhda e kesaj ”krenarie” ishte e është zhdukja e gjurmëve dhe heshtja ndaj atij barbarizmi mesjetar. Të gjitha vorrezat e vjetra prane ish 9 xhamive të Paramithise (xhamia e fundit, ajo e Bollatateve është prishur më 1952 – vërteton Spiro Muselimi), janë shkatërruar duke ndërtuar shtëpia dhe rrugë. Ndërsa mbi gropën ku ishin hedhur trupat e mbi 600 viktimave të genocidit grek të Qershorit 1944 është shtruar një fushë basketbolli. Hidhërimi më i madh për njeriun e gjallë është kur nuk gjen vendin e prehjes së të parëve të tij, duke mos patur mundësi të vejë një tufë lule për prinderit e të dashurit që megjithëse të lindur e rritur në shtëpijat dhe pronat e tyre mijravjeçare nuk u lejohet një varr për pushim të përjetshëm. Me këtë brengë të madhe, plagë të pashëruar, u larguam për së dyti herë nga Paramithia jonë!
U nisëm për Pargë. Parga si qytet bregdetar ka një pamje të hatashme. Me shtëpijat ngjitur me njëra tjetrën dhe me rrugicat me kalldrëm nën kalanë e bukur mesjetare është mbushur me njerëz, vendalinj e turista. Darkuam në restorantin e Grigorit që bashke me vellain e tijë Thimion na flisnin shqip. Ashtu si gjuha që bisedonim edhe ushqimet e pijet që na shërbeniun na bënë të harrojmë sado pak Paramithinë e heshtur martire. Janë nga Rrapeza, fshat afër Pargës. Këtu jeta nuk pushon deri orët e para të mëngjesit.
Të nesërmen u ngjitëm pranë Kalasë në të ashtuquajturin Pazari Turk; aty nuk dallohen mirë dyqanet nga shtëpijat dhe njerëzit janë shumë të dashur e mikpritësa. Duke ecur e biseduar na afrohet një burrë i moshuar. “Unë jam Panua nga Shën Djella (sot e quajne Aja Qirjaqi), fshat këtu afër Pargës. U dëgjova që flisni gluhën tënë, e mirë se na keni ardhur”. Ne në fshat të gjithë këtë gluhë flasëm, bile edhe me priftin ashtu meremi vesh. Këtu m’u kujtua se Peshkopi i Çamërisë që më 1877 kishte përkthyer Dhjatën e re në shqip, meqenese të krishterët çamë nuk e kuptonin meshën në greqisht. Faktikisht në Çamëri, ashtu si edhe në krahinat e tjera si moslemanet ashtu edhe të krishterët ishim të gjithë shqiptarë. Bile jo vetëm që ishin shpesh herë vëllamë me njëri tjetrin por edhe martoheshin.
Kur e pyetëm Panon në se e kishte njohur një Veli Manzuranën këtu në Pargë, ai iu drejtua një gruaje edhe ajo e moshuar, në shqip. “Moj Vasilikë pa fole me këta se diçka duan të dijnë”. U afrua Vasilika dhe na përshëndeti. Kur e pyetëm ajo me mallëngjim të madh na u pergjegj: “Ç’më piesni, unë me Hysnijen motrën e Qamilesë, gruas se Veliut, kemi qenë shoqe të ngushta”. Dhe Vasilika na tregojë se si më 1944 Qamileja kishte vajtur dhe nxorri nga burgu i Paramithise dy motrat e saja me të vogla Feton e Dilen, të cilat me vonë u martuan me shqiptarë nga Korça, të ardhur enkas nga Australia. Por Qamileja e varfër, vazhdoi Vasilika, kujtonte gjithëmonë vëllain e shkretë Nelon, që e kishin vrarë grekërit në Paramithi dhe pati lënë nje djalë 3 muajsh. Duke e dëgjuar rrëfimin e Vasilikës, m’u rrënqethën mishtë dhe i tregova asaj se ky doktori i pashem pranë është ai djali 3 muajsh që e ruajti dhe e rriti nëna e tijë shumë e dashur dhe e nderuar, tezja ime Zybideja. U përqafua Tahsini me Vasilikën dhe u shtërnguan fort dhe ne me sytë plotë me lotë vështronim ata të mallëngjyer. Dhe kjo nuk është përrallë, por një e vërtetë që nuk mund të harrohet.
Këtu e kuptuam se “harresa” dhe heshtja në Paramithi nuk mund të jetë e vërtetë. Kujtesa, dashuria dhe respekti popullor, pavarësisht nga zhdukja e varreve, qëndron e gjallë dhe nuk ka sesi të harrohet dhe do të vije koha që një ditë të vendosim edhe ne një tufe me lule për shpirt të prindërve të cilët jo për faj të tyre na lanë jetima rrugëve. Mikëpritja e parganjotëve nuk kishte fund. Duke dëgjuar bisedat, një grua tjetër hapi derën e na ftoi: “Hajdeni brena tu jap një liko që e kam përgatitur vetë me fiq të mirë”. Hymë dhe duke vazhduar bisedën se në fshatin e sajë Rrapëz flasin të gjithe gluhën shqipe, bile ka edhe të moshuar që nuk e kuptojne mirë gërqishten. Bie zilja e telefonit, Dhimitra e ngre dhe fletë: “Çu dive moj Parashqevi, a je me mire sot?” dhe mbasi përfundoi bisedën telefonike na shpjegoi se ishte motra e sajë që fliste nga fshati i tyre. Ajo na tha pak si me ndrojtje se sa mirë do ishte sikur të vinin këtu ndonjë ditë valltare e këngëtare çamë. Se na ka marrë shumë malli të dëgjojmë këngët tona shumë të ëmbëla e aqë më shumë të shihnim ato valle të trimave çamë! Nuk dinim se çfare përgjigje t’i jepnim. Biseda e ëmbël në gluhën e nënës, zgjati edhe ca, mbasi e falenderuam për dashurinë dhe respektin që tregoi ndaj nesh me likon shumë të shijshme, u larguam të mallëngjyer por edhe disi të turpëruar që nuk mundem t’i përgjigjeshim dëshirës së Dhimitrës për këngët e vallet çame.
U ngjitëm në Kalanë e Ali Pashës, siç emërtohet sot. Veç pamjeve mahnitëse tee bregdetit tee Pargees nee Muzeun qee kishin ngritur brenda sajee lashee sheenimin: “Ishte njee kënaqësi e veçantë të shikoje këtu trashëgiminë shqiptare të përfaqësuar edhe nga parganjotja e njohur Elena Gjika ose Dora D’Istria. E nenshkrova Sali Bollati, Paramithioti nga Nju Jorku”.
Duke zbritur një burrë na ndaloi pranë dyqanit të tij. Filloi shqip, por menjëherë e ktheu në greqisht. U përpoq të na bindi se në të vërtetë kemi jetuar pranë njeri tjetrit miqësisht, si vëllezër, veçse disa palo njerëz për të marrë pasuritë e të tjerëve bënë atë kërdi si në Paramithi edhe këtu në Pargë. Zbritëm poshtë dhe notuam në ujrat ngohta e të kristalta të plazhit të Pargës, bile duke “garuar” me njëri tjetrin se kush do ta prekte i pari me dorë gurin e madh të ishullit përballë. U larguam nga Parga mikpritëse me përshtypjet më të mira për në pjesën më jugore të Çamërisë.
Preveza, në gjirin e Artës është një qytet sa i bukur ashtu edhe historik. U përpoqëm të gjenim Sarajet e Dinejve, aty ku me 1879 Abedin Pashë Dino dhe Abdyl Frashëri iu drejtuan Kongresit të Berlinit që vilajeti i Janinës bashkëme gjithë Çamërinë të mos ndaheshin nga trojet e tjera shqiptare. Dhe kjo kërkesëe drejtë në sajë edhe të mbështejes se popullit të armatosur qëndroi në fuqi deri në Mars 1913 kur krahina shqiptare e Çamërisë u pushtua nga Greqia.
Kaluam nga Margelliçi me shumë ndërtesa të vjetra të rrënuara, por për çudi qëndronte vetëm një minare e një xhamije dhe shumë shtëpia të reja pranë sajë. Këtu, Dr. Ingridi, bashkëshortja e Tahsinit, na tregoi se si gjyshi i saj, atdhetari i mirënjohur Rauf Fico, kishte shërbyer si Kajmekan në Margëlliç dhe më vonë në rolin e Ministrit të Jashtëm të Mbretërisë Shqiptare e kishte ngritur dhe mbrojtur denjësisht çeshtjen e Çamërisë. Mbas Mazrekut plotë me ullishta dhe tre fabrika vaji, pimë kafe në Platare. Shkuam në Gumenicë e cila shtrihet e gjatë në bregun e detit ku shumë tragete e lidhin me botën mbarë.
Hypëm bashkë me makinen e Dr. Tahsinit në traget dhe u drejtuam për në Korfuz. Mbas afro dy orësh, duke soditur me mallëngjim nga larg bregdetin e Çamërisë, zbresim në Korfuz. Korfuzi me kalate dhe ndërtimet karakteristike i ngjan me shumë një qyteti europian. Në fakt aty pushojne turista nga e gjithë Europa dhe bota. Në restorantin që drekuam na shërbeu me kënaqësi një djal shqiptar i zgjuar dhe shume i përkushtuar në punën e tij. Të nesërmen, gjatë kthimit për në Gumenicë duke soditur përsëri bregdetin çam, na afrohen disa turistë grekë që kishin ardhur nga Selaniku. Ata me pyesin nga jemi se nuk e kishin dëgjuar ndonjëherë gjuhën që flisnim. Unë i them se jam nga Paramithia dhe jemi duke folur shqip. Njëri nga ata i çuditur thotë se Paramithia ndodhet larg nga kufiri, si është e mundur që flisni gjuhën e Shqipërisë. Mbasi u shpjegoj se jo vetëm Paramithia por e gjithë Çamëria, deri në Prevezë që ndodhet edhe më në jug, u pushtua nga Greqia vetëm më 1913, po ashtu si edhe Selaniku i juaj me 1919. Ata u larguan menjëherë, pa thënë asnjë fjalë. Zbritëm nga trageti dhe morëm rrugën e kthimit.
Nuk më ndaheshin nga mendja ata parganjotë që kërkonin të shihnin, të takonin dhe të gëzoheshin me më shume vellezër shqiptarë. Tregonin se tani që shqiptarët kanë ardhur për punë këtu e ndjejnë vehten më mirë. Bile xha Panua na tha se do ishte shumë e mirë sikur të hapej edhe ndonjë shkollë që fëmijtë të mos e harronin gluhën e perëndisë.(Dielli-arkiv)
Ne Foto: Nje kujtim me Xha Panon ne Parge/