MONOGRAFIA E DR. ARTAN XHAFERAJ, BULËZ ALABANOLOGJIKE LULESHQIPE PËR FJALORIN THESAR TË LABËRISË/
Promovohet monografia “Vështrim gjuhësor mbi të folmen e Gumenicës së Vlorës” e Dr. Artan XHAFERAJ/
Shkruan: MSc. Albert HABAZAJ, bibliograf/
Një libër i shkruar hijshëm sapo çeli freskët, shkruar me luleshqipe në kopshtin e lulëzuar të gjuhësisë. Është libri “Vështrim gjuhësor mbi të folmen e Gumenicës së Vlorës”, monografi e përgatitur nga Dr. Artan Xhaferaj, pedagog i Departamentit të Gjuhës Shqipe dhe Letërsisë, në Universitetin “Ismail Qemali”, Vlorë. Në vijë kronologjike, pas Prof. dr. Rami Memushaj, hartuesi i kësaj monografie shkencore është i dyti autor vlonjat me origjinë nga Lumi i Vlorës, që del me një botim akademik për vendlindjen (vendorigjinën). Në qoftë se botimet e Prof. Memushajt për Kurveleshin dhe Himarën janë kontribute me dritë historike, gjuhësore dhe etnologjike, që rrokin hapësira më të gjera në dy krahinëza të krahinës së madhe etnografike të Labërisë, ky punim i Dr. Xhaferaj është thelluar vertikalisht ngushtë në një hapësirë të caktuar të njësisë bazë të bashkësisë njerëzore. Parë nga ky këndvështrim, Dr. Artan Xhaferaj është autori i parë me origjinë nga kjo trevë, që boton një punim shkencor për bashkësi lokale, që, në rastin konkret, është vendlindja e autorit, Gumenica e Vlorës, emërdëgjuar për kuvende e histori, për dije e kulturë. Monografia është strukturuar si një ndërtesë 9-katëshe, me dritë dhe hapësirë të plotë, në të cilën banorët e pallatit jetojnë këndshëm me dinjitet. Veçoritë gjuhësore të së folmes së Gumenicës duken në katin e dytë, të tretë dhe të katërt, parë në rrafshin fonetik, morfologjik dhe sintaksor, për të cilët janë specialistët e fushës, që kanë dhënë vlerësime të larta dhe të merituara. Ndiej kënaqësi, se e shikoj punimin e Artanit, sikur ta kisha realizuar unë, e, për këtë, falënderime të sinqerta kam për gjuhëtarin e shquar, Akademik, Prof. dr. Gjovalin Shkurtaj për parathënien e librit. Po ashtu, mirënjohje shpreh për stafin e tre “supervizorëve”: Prof. dr. Enver Hysa, Akademikun vlonjat Ethem Likaj dhe, patjetër, Prof. dr. Gjovalin Shkurtaj, i vlonjatizuar më se 49 %…, të cilët ndoqën zbatimin e punimit të ndërtesës së “ustait” Artan Xhaferaj sipas projektit.
Kati i parë i pallatit është shumë i dobishëm, sepse u hap punë folkoristëve, etnografëve, etnologëve shqiptarë. Të dhënat e përgjithshme për fshatin e Gumenicës në rrethin e Vlorës i gjejmë pikërisht këtu. Në katin e parë njihemi me ritet, festat popullore e fetare; në këtë kat gëzon dasma, ndizet kënga dhe dollitë labërisht, sipas variantit gumenicjot, (nga këto vise ka dalë dhe fjala: “Fshat e zanat, der’ e tabiat”).
Ndjej respekt për autorin për ndershmërinë profesionale që tregon ndaj 20 subjekteve të përzgjedhur për materialin gjuhësor – dialektor të këtij studimi monografik (përfaqësues të të dy gjinive, të grupmoshave të ndryshme, të niveleve të ndryshme arsimore si dhe nga të gjitha lagjet dhe mëhallat) . Rastis bukur që paraqitja e botimit akademik “Vështrim gjuhësor mbi të folmen e Gumenicës së Vlorës” na shfaqet si prelud i Konferencës Ndërkombëtare Albanologjike “Urat kulturore mes Himarës dhe Diasporës Arbërore në shek. XVI-XVIII (Kronkë identitare dhe eurocentriste)”. Është një këngë e vjetër që këndohet labçe këthëna, që shqyrton studiuesi Xhaferaj: “Që në Gumenicë e lart’/ Himarë i thonë çdo fshat…”.
Fjalët e urta, frazelogjitë, emërvendet, fjalësi i të folmes janë vlera të dukshme etnologjike, tregues i një pune të kryer me dashuri e dituri për atë hapësirë e bashkësi njerëzore, që autori njeh më mirë. Si pjesë e së tërës etnokulturore, materialet gojore të mbledhura prej Dr. Artan Xhaferaj janë visare origjinale, që i japin gjuhëtarit të ri edhe statusin e mbedhësit të palodhur e të vërtetë të traditës gojore dhe kulturës shpirtërore (jo materiale) të Gumenicës së Artanit, të “Gumenicave” të secilit studiues, që ka dëshirë e mundësi të bëjë studime të mira, të bukura, të dobishme për vendlindjen. Artan Xhaferaj për këtë monografi është mbështetur në dokumente të botuara dhe në burime arkivore, në një literaturë të pasur historike e gjuhësore, në folkorin e botuar të Gumenicës dhe të Labërisë, si dhe në folkorin burimor të gjurmuar në vendin e praktikimit me variante. Mbi të gjitha, puna e tij në terren, ekspeditat vetjake dhe, sidomos, harmonizmi i punës në terren me njohuritë teorike e kërkimet e mëparshme shkencore të autorit – është qielli i kthjellët, ku fluturon dallëndyshja e parë, që na lajmëron se po vjen pranvera edhe për botime të tjera të nivelit akademik për fshatra a zona të Lumit të Vlorës në çerdhen e Albanologjisë.
Një punë të pëlqyeshme dhe mbushmendëse, duke respektuar raportet e gjuhës standarde shqipe, të dialektologjisë dhe fjalëve të huaja, bën autori për pastrimin e gjuhës shqipe. Ai e quan të panevojshëm përdorimin e emrit toponim [edhe pse ka fituar qytetari], duke e zëvendësuar me fjalën emërvend. Po kështu, përbën risi gjuhësore futja e emrit fjalësi etj., që na kujtojnë vjershën e Naimit të madh: “Gjuha jonë sa e mirë!…”
Kjo monografi u vlerësua nga studiues shqiptarë, si Prof. dr. Roland Zisi, Prof. dr. Bardhosh Gaçe, Dr. Vilma Bello dhe në mënyrë të veçantë nga Prof. dr. Françesko Altimari, nga Universiteti i Kalabrisë, Prof. dr. Mateo Mandalá nga Universiteti i Palermos, nga Prof. dr. Dhori Q. Qiriazi nga Universiteti Aristotelian i Selanikut, si dhe nga kolegë e studiues të tjerë, miq të autorit.
*) drejtor i Bibliotekës Qendrore “Nermin Vlora Falaschi”, Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë