• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Mikpritja jonë e gabuar në gjuhën shqipe! 

October 25, 2023 by s p

Sevi Lami Agolli

Kur udhëton nga një vend tjetër drejt vendit tënd, drejt Shqipërisë, krahas mallit dhe emocioneve që po shkel në tokën tënde, se më fund arrin të dëgjosh shqip dhe të komunikosh lirshëm në gjuhën e nënës, emocionet dhe mallin për vendin tënd ta mbytin tabelat që të urojnë mirëseardhjen, që janë plot me gabime drejtshkrimore. 

Pikërisht në vendin ku fillon toka shqiptare, para syve të del tabela e zverdhur dhe e pluhurosur, që të uron “Republika e Shqiperise – Miresevini!”. 

Këtë shprehje e has edhe nëpër xhamat e sporteleve të doganës, kudo nëpër pikat doganore të Shqipërisë. Përpiqesh ta largosh mendjen nga këto pakujdesi të rënda dhe të përqendrohesh te ndjesitë e çmalljes me atë copëz tokë të shtrenjtë, që quhet vendlindje.

Pasi përfundon procedurat në doganë, dalëngadalë futesh më në brendësi të atdheut tënd, më në brendësi të mijëra e mijëra kujtimeve që ke aty. Por, sapo bën hapat e parë, një zile në telefon të njofton për një mesazh të ardhur në kutinë tënde të mesazheve. Është kompania celulare, që të uron mirëseardhjen, po me gabime drejtshkrimore:  “Miresevjen ne Shqiperi…” 

Pas kilometrave të parë për në brendësi të vendit tënd, kalon para disa qyteteve, që u paraprin një tabelë e shkruar po ashtu me gabime: “Mirësevini në qytetin X!”. 

Mund të kesh kaluar shumë shtete e qytete nëpër botë, por asnjëri prej tyre nuk ta uron mirëseardhjen të shkruar me gabime! Po ne, pse i kushtojmë kaq pak rëndësi gjuhës sonë nëpër institucione të rëndësishme shtetërore?! Pse këtë gjuhë të shkruar e mbrojtur me gjak, sot e shpërfillim dhe e shkelim kështu?

Gjuha është një ndër simbolet më të rëndësishme të një kombi. Ajo përcakton identitetin dhe mbart në vetvete historinë dhe kulturën e tij. Lufta kundër gjuhës shqipe ka qenë e ashpër, e egër, mizore. Pushtues të ndryshëm që kanë sunduar vendin tonë kanë bërë përpjekje për ta shfarosur me të gjitha mënyrat. Shumë atdhetarë dhe patriotë të shquar shqiptarë dhanë jetën e tyre, që shqipja të mos vdiste, por të jetonte… Dhe rruga deri në Kongresin e Manastirit qe mjaft e vështirë, por vendimtare për fatin e gjuhës sonë. E sot, falë këtyre përpjekjeve të përgjakshme, ne kemi një pasuri kombëtare, siç është gjuha jonë. Një pasuri që nuk e njohim, që nuk e vlerësojmë dhe nuk dimë ta çmojmë! 

Një pasuri që sot po e përdhosim çdo ditë e më shumë… 

Këto mendime t’i ndërpret një tabelë edhe më trishtuese se të parat. “Mirësevini nxënës të dashur!” shkruhet në hyrjen e një shkolle… E kur këtë urim e has të shkruar gabim edhe në institucione ku merren dijet bazë të gjuhës shqipe, gjendja bëhet vërtet edhe më e pashpresë! 

Drejtshkrimi ynë po bën gjysmë shekulli jetë dhe rregullat e gjuhës shqipe janë “vendosur dhe vulosur” një herë e mirë aty gjysmë shekulli më parë dhe nuk është se po i shpikim sot, por ne nuk i njohim! Përveçse nuk i njohim, nuk marrim mundimin të konsultohemi, pyesim, të shfletojmë, të paktën kur duam të shkruajmë një emërtim publik, një tabelë, një njoftim etj.

Si rregullave të gjuhës shqipe, shprehjet pasthirrmore që shprehin përshëndetje, urime, falënderime, ngushëllime shkruhen ndaras, pasi pjesët përbërëse të tyre e ruajnë pavarësinë kuptimore!

Dhe kemi “Mirë se vini! Mirë se erdhe! Mirë se vjen! Mirë se rrini! Mirë se ju gjeta! Mirë ardhsh! Mirë mbetsh! 

KUJDES! Këto lokucione shkruhen bashkë vetëm kur marrin veçoritë e emrit, (dhe për t’i dalluar, ato kanë një përdorim të rrallë). P.sh.: I uroi mirëseardhjen. Fjala e mirëseardhjes. Në shenjë mirëseardhjeje etj.

Ndaj, të dashura pika doganore, kryetarë bashkish dhe drejtues të shkollave, që kontrolloni dhe drejtoni punët në këto institucione shtetërore, shkruajini saktë këto tabela, ashtu siç i ka hije gjuhës shqipe!

Filed Under: ESSE Tagged With: Sevi Lami Agolli

Evropë apo Europë?

September 29, 2023 by s p

Përgatiti: Emil Lafe & Sevi Agolli/

Pse sot hasim dy trajta të kësaj fjale? Ku qëndron ngërçi, që kemi një trajtë me grupin “eu” dhe një me “ev?

Cilën duhet të marrim si trajtë të saktë?

Këto janë disa nga pyetjet e shpeshta që na bëhen për këtë fjalë, ashtu si për shumë e shumë fjalë e çështje të tjera gjuhësore. Dhe nisur nga këto pyetje të dashamirësve të gjuhës shqipe, jemi përpjekur të japim argumentin tonë për trajtën e saktë të kësaj fjale.

Kjo fjalë është një ndër ato fjalë apo çështje gjuhësore, që, me të drejtë, ka ngritur shumë diskutim te dashamirët e gjuhës shqipe dhe jo vetëm. “Kushtetuta jonë gjuhësore”, pra “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe” i vitit 1972, ka miratuar trajtën me “ev”, pra “Evropë”. Kjo trajtë i përgjigjet shqiptimit të greqishtes (Evropi) e, deri diku, edhe të turqishtes (Avrupa), si dhe të gjuhëve të tjera fqinje ballkanike (bullgarishtja, serbishtja etj.). Prandaj kjo trajtë fonetike “Evropë” u përhap në mbarë shqiptimin popullor. Mbi këtë bazë u pranua edhe në gjuhën e shkruar dhe kjo u pasqyrua te “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe”. Pra, në standardin e shqipes hyri trajta me grupin “ev”.

Ndërkohë, në gjuhën shqipe kanë hyrë shumë fjalë të reja me këtë temë, që sidomos në shkrim po përdoren me grupin “eu” dhe jo me “ev”. Sot shqiptojmë dhe shkruajmë: euro, euroatlantik, europarlamentar, eurodeputet, Euratomi, Euroazia, Eurovizion etj.

Pra, ngërçi për trajtimin e dyzuar të kësaj fjale lind, sepse:

a) së pari, në “Drejtshkrimit” dhe “Fjalorin e gjuhës shqipe” të Akademisë së Shkencave (2006) kemi trajtat me “ev”: Evropë, evropian, evropianizoj, evropianizim, evropianolindor, evropianoperëndimor. Mirëpo në po të njëjtin fjalor kemi me “eu” fjalët: euro, euroatlantik; Euroazi, eurodeputet, eurolindor, europarlamentar, europerëndimor, Eurovizion, eurokomunizëm etj. Te ky fjalor gjendjen 6 fjalë me temë me grupin “ev” dhe 13 fjalë të tjera më të reja, me po këtë temë, por në këtë rast me grupin “eu”. Pra, vetë fjalori është kontradiktor në shkrimin e fjalëve me këtë temë.

b) së dyti, sot në shtyp, në dokumente zyrtare etj., janë mbizotëruese trajtat me “eu”, ashtu siç këto trajta janë mbizotëruese edhe në “Fjalorin” e Akademisë së Shkencave (pra, kemi 13 fjalë me grupin “eu”). Praktika e shkrimit të fjalës Europë dhe e të gjitha fjalëve të tjera, ku ajo hyn si element përbërës, sot e ka zëvendësuar formën e vjetër greko-sllave me “ev” me formën e gjuhëve perëndimore me “eu”.

Por, ndërkohë edhe shumë gjuhë të tjera europiane këtë fjalë e shkruajnë me grupin “eu” dhe vetë Europa e quan vete Europë dhe jo Evropë! Atëherë, kur në fjalorin e gjuhës shqipe, botim i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, kemi më shumë fjalë me temë me grupin “eu”(13 fjalë) sesa “ev” (6 fjalë), pse duhet ta shkruajmë Evropë dhe jo Europë?

Zhvillimi dhe praktika e gjuhës shqipe sot për përdorimin e kësaj fjale kanë dhënë përgjigjen e vet, që trajta e vetme e kësaj fjale duhet të jetë forma me “eu”. Pra, Europë, europian, europianizoj, europianizim, europianolindorët.

Filed Under: Kulture Tagged With: Sevi Lami Agolli

EMRAT QË NDËRROJNË GJINI NË GJUHËN SHQIPE DHE PROBLEMI YNË ME TA

September 18, 2023 by s p

Sevi Lami Agolli/

Në gjuhën shqipe, emri është një pjesë ligjërate, që emërton frymorë dhe sende. Ai ka kategorinë gramatikore të gjinisë, të numrit, të rasës dhe të shquarsisë e pashquarsisë.

Sot do të ndalemi te njëra nga këto kategori të emrit, ku gjatë punës sime vërej që bëhen shumë gabime, pothuajse nga të gjithë shqipfolësit.

Do të ndalemi te kategoria e gjinisë e, më konkretisht, te disa emra që ndërrojnë gjini e që ndryshe quhen emra të dygjinishëm ose ambigjenë!

Dimë se emri në gjuhën shqipe ka tri gjini:

mashkullore, emrat që në të shquar dalin me -i dhe -u (libri, mali, miku, bujku etj.)

femërore, emrat që dalin me -a ose -ja (mësuesja, lulja, fusha, ora etj.)

asnjanëse, ku futen një numër i vogël emrash, që kanë nyjën të përpara dhe mbarojnë me -(ë)t ose -it (të qenët, të ftohtit, të folurit etj.)

Këtu duhet të shtojmë edhe një pikë të katërt për emrat e dygjinishëm. Ka shumë shqipfolës që as nuk e dinë se çfarë janë këta emra, ndaj bëhen shumë gabime me përdorimin e tyre! Gabojnë jo vetëm ata që kanë një kulturë mesatare gjuhësore, por edhe vetë shqipfolës që kanë studiuar për vite e vite të tëra në universitete shqiptare apo edhe nëpër botë, ku edhe kanë bërë gjuhë shqipe. Shumë herë gjatë punës sime has përshtatje të gabuara të mbiemrave të këtyre emrave me përcaktorët e tyre, sepse nuk bëhet lidhja e duhur mes tyre. Shumë miq apo kolegë vazhdojnë të më pyesin shpesh: objektiva të qartë apo të qarta; personazhe artistike apo artistikë; interesa kombëtare apo kombëtarë; zëra të ëmbël apo të ëmbla, lekë të reja apo lekë të rinj?

Nisur edhe nga gabimet e shumta me këta emra, nisa ta studioj më shumë këtë dukuri gjuhësore, për të kuptuar se përse ne bënim aq shumë gabime me këta emra.

Por çfarë janë emrat e dygjinishëm ose ndryshe ambigjenë?

Emrat e dygjinishëm ose ambigjenë janë një kategori emrash mashkullorë, të cilët në numrin shumës kthehen në femërorë. Ky ndërrim gjinie gjen shprehje te mbiemrat dhe fjalët e tjera përcaktuese të tyre (shih këtu: Morfologjia e gjuhës shqipe, faqe 92, botim i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, Tiranë, 2002).

Të tillë janë disa emra mashkullorë, që e formojnë shumësin me prapashtesat trajtëformuese -e dhe -ra. Emrat e kësaj klase në njëjës dalin mashkullorë, por kur kalojnë në numrin shumës femërorizohen. Emrat që hyjnë në klasën e ambigjenëve kryesisht emërtojnë jofrymorë, sende a nocione abstrakte. Kështu kemi:

• Male të larta

• Ujëra të thella

• Fshatra të vogla

• Tri qytete

• Vajra industriale

• Këto vende etj.

Dygjinishmëria e emrit nuk është karakteristikë veç e gjuhës shqipe. Ajo haset në shumë gjuhë të familjes indoeuropiane. Kjo është një dukuri e vjetër, e cila pas shumë diskutimesh në rrethet shkencore, u pranua si normativë në gjuhën standarde. Si e tillë, ajo duhet të përdoret drejt dhe saktë, sa kohë është normativë! Mirëpo kjo dukuri edhe sot e kësaj dite sjell debate mes studiuesve të fushës, ku disa prej tyre e pranojnë dhe disa e kundërshtojnë, për shkak të problemeve që sjell përshtatja e përcaktorëve me këta emra. Pra, ajo që e bën të vështirë këtë dukuri, gjë që çon në moskuptimin dhe përdorimin gabim të saj, është përshtatja e përcaktorëve mbiemra dhe përemra me emrat. Ne e dimë se mbiemri dhe përcaktorët përshtaten në numër, gjini dhe rasë me emrin që përcaktojnë. Në rastin e këtyre emrave pikërisht këtu gabohet. Ne bëjmë gabime në lidhjen e fjalës së përcaktuar me përcaktuesin, që përshtaten gabimisht në gjini.

Nga hulumtimet që bëra, dola në përfundimin se përshtatja gabim në gjini e përcaktorëve me këta emra ndodh për dy arsye:

1) Ngatërrimi i prapashtesave trajtëformuese të këtyre emrave. Janë ambigjenë (të dygjinishëm) vetëm ata emra mashkullorë që në shumës dalin me -e dhe -ra. (mal-e të larta, ujë-ra të kaltra, personalitet-e të shquara, tri qytete etj.) Pra, mbani mend veç me këto dy prapashtesa trajtëformuese. Përcaktorët përshtaten në gjininë femërore kur ata janë në numrin shumës, kurse në numrin njëjës ose kur nënkuptohet se janë në njëjës, ata dalin në gjininë mashkullore. P.sh.: Dy personazhet artistike ishin ulur pranë njëri-tjetrit. Pra, përcaktori i shprehur me mbiemrin “artistike” del në femërore, sepse emri “personazhet” është në shumës (i dygjinishëm), kurse përemri i pacaktuar “njëri-tjetrin” e nënkupton këtë emër në njëjës.

KUJDES! Kur ju duhet të bëni analizë morfologjie të këtyre emrave, kujtoni se për të dalluar gjininë e një emri, e çojmë atë në numrin njëjës, rasa emërore, trajta e shquar. Kështu për emrat ambigjenë fëmijëve do t’ju mësojmë se në njëjës janë në gjininë mashkullore.

2) Shumë emra mashkullorë e formojnë shumësin me prapashtesën trajtëformuese -a, si: objektiva, libra, interesa, telefona, gërsheta, zëra, le etj. Këta emra mashkullorë nuk janë ambigjenë. Ata ngatërrohen me emrat e gjinisë femërore, për shkak të prapashtesës trajtëformuese -a. Këta emra janë në gjininë mashkullore si në njëjës, ashtu dhe në shumës. Si të tillë, edhe përcaktorët do t’i marrin gjithmonë në gjininë mashkullore. Pra, nuk janë emra femërorë, as ambigjenë, por emra në gjininë mashkullore.

Kini parasysh këto dy pika që përmenden më sipër dhe ju do t’i shkruani gjithnjë saktë përcaktorët e emrave të dygjinishëm. Edhe nëse hasni vështirësi, mjafton të keni dëshirën për ta mësuar saktë një rregull të gjuhës shqipe dhe burimet që do t’ju ndihmojnë janë të shumta.

Filed Under: ESSE Tagged With: Sevi Lami Agolli

Artikujt e fundit

  • NJЁ SURPRIZЁ XHENTЁLMENЁSH E GJON MILIT   
  • Format jo standarde të pullave në Filatelinë Shqiptare
  • Avokati i kujt?
  • MËSIMI I GJUHËS SHQIPE SI MJET PËR FORMIMIN E VETEDIJES KOMBËTARE TE SHQIPTARËT  
  • MES KULTURES DHE HIJEVE TE ANTIKULTURES
  • Historia dhe braktisja e Kullës së Elez Murrës – Një apel për të shpëtuar trashëgiminë historike
  • Lirizmi estetik i poetit Timo Flloko
  • Seminari dyditor i Këshillit Koordinues të Arsimtarëve në Diasporë: bashkëpunim, reflektim dhe vizion për mësimdhënien e gjuhës shqipe në diasporë
  • Ad memoriam Faik Konica
  • Përkujtohet në Tiranë albanologu Peter Prifti
  • Audienca private me Papa Leonin XIV në Selinë e Shenjtë ishte një nder i veçantë
  • PA SHTETFORMËSINË SHQIPTARE – RREZIQET DHE PASOJAT PËR MAQEDONINË E VERIUT
  • “Ambasador i imazhit shqiptar në botë”
  • “Gjergj Kastrioti Skënderbeu në pullat shqiptare 1913 – 2023”
  • Albanian American Educators Association Igli & Friends Concert Delivers Electrifying Evening of Albanian Heritage and Contemporary Artistry

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT