Për Diellin nga Durrësi: Kadri Tarelli/

Para pak ditësh, në javën e fundit të muajit Qershor 2016, një grup shkrimtarësh suedez, vizitoi qytetin tonë, Durrësin e lashtë 3000-vjeçar. Ata e msynë qytetin bregdetar pas disa takimesh mjaft të bukura e të dobishme të zhvilluara në Lezhë, në bibliotekën e këtij qyteti, në Shkodër në Universitetin “Luigj Gurakuqi”, më pas në Tiranë me disa shkrimtarë, poetë, gazetarë, pedagogë dhe studjues të njohur.

Miqtë e nderuar u pritën në sallën e Bibliotekës Publike Durrës, ku zhvillua një bisedë e ngrohtë mes shkrimtarësh dhe krijuesish durrsak dhe miqëve të ardhur nga Suedia. Poetja, shkrimtarja dhe përkthyesja Anna Mattsson, shkrimtarja dhe gazetarja Britta Stenberg, tw cilat  u shoqëruan nga z. Sokol Demaku, shkrimtar, poet, publicist, përkthyes dhe mik i kahershëm i bibliotekës dhe i Durrësit, autor i 17 librave, së bashku me të edhe shkrimtari i njohur Hamit Gurguri, autor i 24 librave, të dy shqiptarë të Kosovës dhe banorë në Suedi, njëkohësisht edhe anëtarë aktiv të Lidhjes së shkrimtarëve të Suedisë.

Siç e do zakoni, miqtë u pritën nga drejtuesja e Bibliotekës Publike Durrës, znj. Mirela Ylli dhe specialistët e këtij institucioni. Edhe herë të tjera ka patur takime të tilla, sidomos me Sokolin dhe të tjerë shkrimtarë shqiptarë të mërgatës sonë, por është e para herë që ka miq dy shkrimtare suedeze. Të katër shkrimtarët shoqëroheshin nga shkrimtari ynë i njohur Z. Viron Kona, i cili ka qënë i ftuar disa herë në Suedi, meqë libri i tij për fëmijë “Ah more Bubulino”, është përkthyer në suedisht. Njëkohësisht miqtë, si përherë u shoqëruan edhe nga Avdyl Buçpapaj, ish drejtor i shkollës 9-vjeçare “Demokracia” në Durrëstë, i cili ka qënë nismëtari i lidhjes mes dy shkollave “Demokracia” në qytetin tonë dhe “Fjardingskolan”, në Boras të Suedisë. Është z. Avdyl, ai që bashkë me Sokolin, për dhjetë vjet me radhë, me vajtje-ardhet e ndërsjellta, kanë mbajtur gjallë lidhjen dhe miqësinë mes dy shkollave dhe mes dy qyteteve. Ai si drejtor, bashkë me mësues dhe nxënës të shkollës së tij, ka qënë disa herë në Suedi, për vizitë dhe shkëmbim përvoje mes kolegësh. Të dyve, Sokolit dhe Avdylit, u shkon mësëmiri fjala e urtë popullore që thotë: “të kesh miq, së pari duhet të jesh vetë mik”.

Për të nderuar miqtë, të pranishëm në takim ishin z. Nikolla Spathari, kryetar i klubit të shkrimtarëve dhe artistëve të Durrësit dhe poetët Agim Bajrami, Vladimir Muça, Xhevahir Cirongu dhe publicisti Kadri Tarelli, të cilët drejtuan pyetje dhe diskutuan rreth problemeve, vështirësive dhe pengesave që ndeshin në ditët e sotme, letërsia, botimi dhe përkthmi i librave. Si qershia mbi tortë në takim ishte ftuar edhe dr. Alisa Velaj, pedagoge në Universitetin A. Moisiu, e cila përveç përkthimit, solli edhe një analizë të thellë të poezisë së Anna Mattsson, duke i dhënë kështu vlera të larta bisedës letrare.

Specialistja e bibliotekës znj. Teuta Dhima, në këtë rast edhe drejtuese e takimit, me shumë mirësjellje dhe profesionalizëm, u drejtoi pyetje dy mikeshave, të cilat vinin për herë të parë në Durrës, pyetje që ngjallën diskutim, pasi prekin probleme që janë të përbashkëta dhe që hasen nga cilido autor, gjatë krijimit dhe përkthimit. Pyetja më direkte ishte: “A dëmtohen vlerat letrare gjatë përkthimit, ca më shumë kur kryhet edhe nga një gjuhë e dytë? Si shembull mori përkthimin e veprës së shkrimtarit tonë I. Kadare. Nuk është fjala për çdo përkthim, sepse edhe këtu kërkohen dhe duhen zbatuar ligjësitë e domosdoshme që kërkon një letërsi e mirë, por sidomos të poezisë, e cila është nazelie dhe do, jo vetëm njohje shumë të mirë e të saktë të gjuhës, por njohje të kulturës letrare të një populli, njëkohësisht edhe fuqi krijuese të çdo përkthyesi. “Nuk është diçka e re, – vuri në dukje znj. Anna Mattsson, – më vështirë dhe më pak cilësi ka, kur mbështetesh mbi një përkthim të mëparshëm nga një gjuhë tjetër, pasi humbasin pjesë të shpirtit dhe të kulturës të popullit që përfaqëson poeti, apo shkrimtari”.

Sot shqiptarët kanë njohje të mirë për Suedinë e bukur, jo thjesht për natyrën, gjeografinë dhe ekoniminë e vendit verior. Aty jeton një komunitet mjaft i madh shqiptarësh, afërsisht 60.000 mërgimtarë, të cilët në forma të ndryshme na bëjnë të ditur pjesë të jetës dhe shpirtit të këtij populli mikpritës dhe human, sidomos ndaj ne shqipatërve. Shumë shqiptarë, këtu përmend edhe shumë durrsakë, kanë patur mundësinë dhe kënaqësinë të vizitojnë Suedinë, të shkruajnë e të botojnë artikuj dhe libra, e të flasin për këtë vend të bekuar, me kulturë dhe demokraci të lartë. Në Shqipëri ka njohje edhe për letërsinë suedeze, nga të rritur, të rinj e fëmijë, sepse prej vitesh janë përkthyer e botuar me dhjetra libra. Veçanërisht njihen  mjaft mirë veprat me famë botërore “Pipi Çorapegjata” e shkrimtares Astrid Lindgren, “Udhëtimi i Nils Holgersonit” i Selma Lagerlëf, “Më shumë heroizma se sa grurë” i albanologut dhe mikut të shqiptarve, Ullmar Kvik (Qvick), dhe para pak kohësh edhe libri “Djali dhe Tigri” i Lars Westman, përkthyer mjeshtërisht nga Sokol Demaku. Siç u vu në dukje edhe gjatë bisëdës, vepra e dy shkrimtareve suedeze A. Mattsson dhe B. Stenberg, nuk ështē përkthyer ende në shqip. Shpresojmë që ardhja e tyre në Shqipëri, është një nxitje e bukur, për të sjellë sa më shpejt krijimet e tyre edhe në gjuhën tone, në vazhdën e pasurimit të letërsisë shqipe me zëra të rinj, si pjesë e kulturës, letërsisë dhe shpirtit suedez.

Në fund të veprimtarisë, pas falënderimeve të ndërsjellta, siç edhe ndodh në takime shkrimtarësh dhe krijuesish, Kadri Tarelli, Vladimir Muça dhe Xhevahir Cirongu, u dhuruan  miqve, libra nga krijimtaria e tyre dhe shkëmbyen autografë.

Pas takimit në bibliotekë, miqtë e ardhur nga Suedia e largët, të kënaqur nga pritja e ngrohtë e miqësore, kërkuan të shohin dhe të vizitojnë shtëpinë, ku ka bujtur, 100 e ca vjet më parë, shkrimtari, poeti, përkthyesi, historiani studjuesi dhe politikani ynë Fan Noli. Një kërkesë mjaft e bukur, por që na vuri në siklet, mua që po shkruaj këto radhë dhe Avdylin, si banorë të Durrësit tonë të lashtë e të madhërishëm në botën mesdhetare. Të them të drejtën u ndjemë disi ngushtë, sepse e dinim se në ç’gjendje të lodhur, të vuajtur e të mjeruar është shtëpia e shpallur objekt që mbrohet nga shteti. Nëpër vapën e mesditës durrsake, shkuam së bashku. Mikeshat i hodhën një sy, nuk thanë asnjë fjalë. Heshtja e tyre fliste më shumë. Në shikim dhe fytyrë u ndjehej dhe pasqyrohej trishtimi, për këtë vepër që e nderon poetin, qytetin dhe kombin, por të lënë në mëshirë të fatit, të shkatërrohet çdo ditë pak e nga pak.

Është bukur interesante, se letraret suedeze, jashtë takimeve zyrtare e protokollare ishin shumë gazmore dhe me humor të hollë. Flisnin lirshëm për gjithçka që shikonin. Biseda vërtitej rreth letërsisë dhe krijimtarisë, një fushë ku secili prej pjesëmarrësve ka ç’të rrëfejë. Anna si më enegjike dhe praktike, me t’u ulur në tavolinë për kafe apo për drekë, nxjerr bllokun e shënimeve dhe shkruan çdo fjalë shqipe që dëgjon apo që i bën përshtypje, kërkon përkthimin dhe e përsërit disa herë, duke u munduar ta shqiptojë sa më natyrshëm. Ne qeshnim dhe bashkë me ne qeshte edhe ajo. Hamit Gurguri, që unë e thërrita Gur prej guri, shërbente në rolin e përkthyesit. Duke parë zellin e madh për të shkruar e mësuar fjalë shqipe i’u drejtua me shaka:  “znj. Anna! Që nga ky çast, nuk të përkthej asnjë fjalë, sepse do ta mësosh shqipen shumë shpejt dhe unë nuk do të jem më përkthyesi juaj”. Qeshëm të gjithë, duke admiruar vullnetin dhe dëshirën e kësaj zonje, për të mësuar sa më shumë në gjuhën shqipe.

Nuk jam unë i pari që po them këto fjalë të arta: “Shkrimtarët janë ambasadorët më të mirë të kombeve”. Edhe prania e dy suedezeve të nderuara në Durrës, na mundëson më shumë ta njohim njëri – tjetrin, të njohim veprat dhe krijimet e secilit prej nesh, kështu të shtojmë njohjen, nderimin dhe dashurinë e ndërsjelltë për vendet tona.

KY takimi i dobishëm dhe i bukur, është një ngjarje e shënuar dhe e veçantë, që do të kujtohet gjatë nga letrarët dhe krijuesit durrsak.

Shpresojmë që dy zonjat, Anna Mattsson dhe Britta Stenberg, t’i kemi përsëri mes nesh, bashkë me krijimtarinë e tyre të përkthyer në shqip.

 

Kadri Tarelli

Durrës më: 03. Të korrikut. 2016