Kadri Tarelli – Dielli

ATDHETARI RIZA KISHTA…

September 9, 2020 by dgreca

….Në optikën e studiuesit Meçan Hoxha/

NGA KADRI TARELLI- Para pak kohësh e ftova Meçanin për kafe. U tregua i gatshëm. Me këtë rast këmbyem libra, si e vetmja mundësi për të nderuar dhe kënaqur njëri-tjetrin. Ai më dhuroi librin e tij të fundit “RIZA KISHTA. Emër që nuk harrohet”, ndërsa unë, “Koha në vargje”.

Që në fjalët e para, dua të shpreh falënderim dhe mirënjohje ndaj autorit, që ka shkruar e nxjerrë në dritë një libër me vlera lokale (për krahinën e Gramshit), po se po, por edhe me vlera kombëtare. Kam përshtypjen, se kur lexojmë fjalë të tilla të mëdha, na lind mosbesim ose dyshimi për vlerat e vërteta. Mos nxitoni dhe mos u trembni, bëni pak durim dhe më gjykoni kur të arrini në faqen e fundit. Sepse siç pohon Cornela Funke: “Disa libra shijohen ngadalë, të tjerë përpihen me një kafshatë dhe vetëm disa pak të tillë, përtypen për t’i tretur plotësisht”.

Nuk them se e lexova librin me një frymë, siç shprehen disa, por e kundrova me shumë kujdes dhe interes, duke bërë nën-vizime e duke mbajtur shënime, pasi bën fjalë për histori njerëzore, ku fati i tyre është i ndërthurur me historinë tonë kombëtare, gjatë luftës e më shumë edhe pas saj. Fatkeqësi, por shoqëria qëllimisht dhe pabesisht u nda në dy grupe në kundërshti me njëri-tjetrin, ku pati xhelatë dhe natyrisht edhe viktima. Vetiu më gris pyetja, që s’i jap dot përgjigje: Kujt i shërbeu ky konflikt shoqëror?”. Për të ardhur keq që edhe sot e kësaj dite, vazhdon kjo përçarje që nuk i sjell asnjë dobi kombit në tërësi, por edhe individëve në veçanti e që s’po gjejmë qetësi. Pengojmë njëri-tjetrin, në vend që ta duam, ta ndihmojmë apo ta nxisim për vepra të mira, kur, me apo pa dashje, mohohen vlerat e veprimtarëve të nderuar, në emër të absurdit politik.

Kush ka njohur krijimtarinë e studiuesit Meçan Hoxha, rreth 10 libra, ku pjesa dërmuese e tyre lidhet me studime të karakterit historik, më jep të drejtë në gjykimin tim, sepse ai jo vetëm është mjeshtër i fjalës së bukur, por më shumë i mendimit të pjekur e të lirë, për të thënë kurdoherë të vërtetën. Këtu ai nuk bën kompromis më askënd, kur bëhet fjalë për këtë parim të shenjtë sa jeta. Ai adhuron filozofin e lashtësisë Aristotelin, që thoshte: “Platonin e kam mik, por më mik kam të vërtetën”. Ky është karakteri i tij, që buron nga fisnikëria dhe tradita, nga kultura dhe qasja që i bën vetes me realitetin tonë të trazuar, pa u ndikuar nga miqësitë, nga bindjet apo qejf-mbetjet. “Më mirë të jesh i torturuar nga e vërteta, sesa i lumtur nga gënjeshtra”, thotë dijetari Seneka.

Të gjitha sa shpreha më lart burojnë nga “respekti për të vërtetën”, siç thotë autori që në hyrje, pasi Riza Kishta, heroi i librit: “Është personaliteti më i përfolur ndër gramshiotët, në Gramsh e më gjerë. Është folur aq shumë që nga viti 1918…….. Veçanërisht shumë është folur pas çlirimit të vendit deri 1990, dhe i është rënë vetëm një avazi të një kënge të pështirë…., e cila është bërë e lemerishme”.

Është e çuditshme, që edhe pas 30-vjetësh të përmbysjes së diktaturës dhe propagandës marramendëse të luftës së klasave, ende mbeten njerëz me po ato bindje, si receta mjeku, apo si thënie të Biblës dhe Kuranit, që vetëm duhen besuar. Është fatkeqësi që ende ka “skllevër” të atyre mendimeve, kur kanë dalë aq shumë libra dhe dokumente mbi shtrembërimet e historisë sonë, sidomos të luftës NÇL, duke e paraqitur dhe pranuar vetëm bardhë e zi: komunistët “atdhetarë” e ballistët “tradhtarë”, sikur ata nuk ishin nga një gjak e nga një truall.

Është vërtet e dhimbshme, kur bëhet fjalë për ngjarje dhe veçanërisht për personalitete, si Riza Kishta, që e jetuan kohën, që kanë dominuar kohën me vendimmarrjet dhe që, në një farë mënyre ndikuan mbi rrjedhën e ngjarjeve. Ndaj duhet lexuar dhe nxjerrë mësime për historinë tonë të çoroditur.

Këtu qëndron edhe merita e librit dhe autorit, që sjell para lexuesit dhe opinionit publik, birin e Gramshit Riza Kishta, një personalitet të nderuar, një burrë shteti, autoritet i pa cenuar në veprime dhe në fjalë, të dhënë e të mbajtur në besë burrash, pavarësisht pasojave. Aq e vërtetë është kjo, sa edhe kundërshtarët, mbase nuk e duan, por e nderojnë. Besoj se raste të tilla janë të rralla, por që nderojnë një familje, një fis, një krahinë dhe një popull. Nga shembuj të tillë mësohen, edukohen e udhëhiqen brezat në shekuj.

Një vlerë tjetër që duhet vënë në dukje, është puna e gjatë për rreth 30 vjetësh: “Ende lundroj në lumin ujëplot të Riza Kishtës”, thotë Meçani në bisedë mes shokësh. Një punë e pambarim dhe plot durim, për të grumbulluar material dokumentar e gojor të besuar dhe të ballafaquar, siç ndodh në monografitë, në mënyrë që të jenë sa të vërteta, aq edhe të besueshme. Ndaj unë i quaj kokëkrisur të gjithë ata që marrin përsipër të hartojnë një monografi, sepse veç vështirësive që has në emra personash, data, ngjarje e ndodhi, ku duhet t’i kthehesh disa herë, për të qenë i saktë, në përfundim do të ndeshesh edhe me opinionet dhe mendimet ndryshe, të cilave duhet t’u japësh përgjigje.

Megjithatë, unë dhe kushdo tjetër, kupton se autori i gjendur para kaq shumë të dhënash, është futur në lëkurën e kohës, aq sa na bën të besojmë se edhe ne si lexues po e jetojmë atë kohë, duke pyetur: Ç’ qëndrim do të mbaja unë, ti dhe të tjerët, para ngjarjeve dhe përplasjeve të mëdha të kohës? Si do t’i përballeshe me kurthet dhe të papriturat e luftës, të “miqve” dhe armiqve? Ç’anë do të mbaje para dilemave të mëdha ideologjike dhe politike që zienin dhe trazonin mjedisin shqiptar? Të bashkoheshe me sllavët armiqtë shekullor, apo të mbroje bashkimin me Kosovën, me administratë, arsim dhe kryeqytet Tirana, si fakt dhe frymë atdhetarizmi, që mbizotëronte te të gjithë nacionalistët, përfshi edhe njerëzit e thjeshtë?

Nuk ishte e lehtë të gjeje udhën edhe në oborrin tënd. Bashkimi trojeve nuk ishte “gozhdë” për të varur gunën apo xhaketën, por frymë atdhetarie e shqiptarie. Besoj se këtë mëdyshje e zgjidh përfundimisht një thënie të diplomatit Rauf Fico, biri i madh i Gjirokastrës, i vlerësuar aq lart edhe nga bota, që u thërret shqiptarëve si me profeci Dodone: “Dashtë Zoti me Flamurin Kombëtar në krye, të marrim dhe Kosovën e Çamërinë. E nëse nuk do t‘ia arrijmë kësaj, brezat e ardhmë do na gjejnë në varr, me gishtin drejtuar nga këto vise”.

Vlera më e madhe e këtij libri, por edhe e librave të këtij lloji të botuara së fundi, besoj se është mësimi i historisë pa hile dhe shtrembërime të sajuara apo të stisura qëllimisht. Kam përshtypjen se librat që kanë vetëm dokumentacion, kanë shumë vlerë, por janë të ftohtë. Dokumenti është pa lëng jete, nuk të ngjall ndjesi e përjetime. Thjesht të bind në të vërtetën historike dhe vetëm kaq. Ndërsa libri i Meçanit është shumë i ngrohtë, jo se ai e do dhe e përkëdhel “Heroin”, por e nderon atë, nuk i përbuz kundërshtarët, por i ve para provës, për t’u bindur e për t’i bindur, nga anon e vërteta dhe e drejta. Libri të tërheq ta çosh deri në faqen dhe fjalën e fundit, sepse ndërthuret me ngjarje të tabanit e të vatanit, në konferenca, parlament, fshat e qytet, në odat e miqve dhe në stane, kasolle dhe shpellat e krahinës, te miqtë dhe besnikë të besës, si zakon dhe betim shqiptari.

Në këtë hulli mendimi, cilindo e çudit një fakt i jashtëzakonshëm, kur e lexon: Rizai u arratis, duke kaluar në ilegalitet brenda krahinë së Gramshit, për një vit e gjysmë te miqtë dhe të njohurit e tij dhe nuk u kap nga forcat e ndjekjes, që kontrollonin çdo shteg, ditën dhe natën. Ky ishte nderimi që i bënte vendi, kësaj figure atdhetare dhe autoriteti që gëzonte ai. Cili nuk do e lakmonte këtë vlerësim deri në adhurim, nga populli i vet? Libri vazhdon më tej: Rizai kaloi rreth 14 muaj hetuesi, veç ai e di se ç’ hoqi. Aty provoi torturat e hetuesisë shqiptare, aq sa u mbeti në dorë, duke ndërruar jetë, por nuk u dëshmua asnjë faj që ta baltoste dhe ta damkoste, si armik apo tradhtar i atdheut.

Vetë libri është një dokument i plotë dhe i qëndrueshëm për historinë tonë kombëtare, pasi ashtu siç rrodhën ngjarjet në zonën e Gramshit, me pak dallime janë zhvilluar kudo nëpër Shqipëri. Nuk mund të hyj në hollësi, le t’i shijojë lexuesi të fshehtat që të mbajnë të mbërthyer deri në fjalën e fundit. Më duhet të nënvizoj një dukuri të asaj kohe: Fjala që përmendet shpesh nga Riza Kishta, si komandant i “Ballit” për krahinën e Gramshit, kur mund të kishte përplasje me armë, është: “Janë djemtë tanë dhe s’duhet të derdhim gjak shqiptarësh”. Ai e nderonte luftën për liri dhe luftëtarët që u ngritë, ndaj edhe shmangu çdo përplasje, kur në të njëjtën kohë, pas Konferencës së Mukjes, komunistët shpallën armik Ballin dhe ballistët, për t’u luftuar pa kompromis.

Në këtë shteg gjykimi, secili ka të drejtë të meditojë: Ç’ qëndrim do të mbaja unë, ndaj Shtabit të Përgjithshëm dhe Enver Hoxhës, kur u strehua në zonën e Gramshit, zonë që me forca të shumta e kontrollonte Balli? Rizai e dinte, por nuk veproi, e tëra në emër të luftës për çlirim dhe besës ndaj mikut, që vjen në shtëpi. Nuk e përtypte dot turpin, që do të mbante mbi shpinë. Një fisnikëri për t’u admiruar!

Vetë Rizai, ashtu edhe plot nacionalistë në mbarë vendin, ishin për pajtim kombëtar dhe jo vëllavrasje. Pas lufte, mendonin për një shtet demokratik, ku të sundonte ligji dhe drejtësia, jo për ndarje e luftë klasash, si murtaja më e egër që e sëmur dhe e prish një komb.

Kjo është edhe vlera e këtij libri, që të mëson dhe në të njëjtën kohë të bën të mendohesh e mundësisht të përjetosh ngjarjet. Sepse “E vërteta është e vetmja gjë që mund ta bëjë të madh një popull”, shprehet diku atdhetari i rilindjes kombëtare Koto Hoxhi.

Riza Kishta lindi, u rrit dhe u burrërua si luftëtar e atdhetar i fisëm, por vdiq si antikomunist i vendosur. Mund të thotë kush, se ku qëndron faji i tij?

Në fund të këtij shkrimi modest, dua të përshëndes autorin, pasi titullit të librit, “Riza Kishta. Emër që nuk harrohet”, i dha kuptimin e duhur, duke e bërë atë të mos harrohet në jetë të jetëve, nëpërmjet futjes tek “Arka e kujtesës”, përkatësisht në një libër monografi. Ky libër e ngjalli dhe e solli Rizain e vërtetë në jetën e vërtetë, si një monument që nuk ka piedestal dhe shesh, por qëndron në ballë të çdo oxhaku nëpër shtëpitë e çdo gramshioti dhe në raftet e librave në mbarë mjedisin ku jetojnë shqiptarë.

Urime autorit Meçan Hoxha, duke shpresuar për libra të tjerë po kaq të bukur letrarisht dhe me vlerë përdorimi shqiptarisht!

Kadri Tarelli

Durrës më: 07, vjeshta e parë, 2020.

“PLAGËT TONA”

July 14, 2020 by dgreca

Mit’hat Frashëri në librin “PLAGËT TONA”:
“Çë na mungon? Çë duhet të kemi?”/
Shkruan: Kadri Tarelli /

Është një libër i vockël, me rreth 61 faqe, pra një broshurë që mund të mbahet në xhep, për ta shfletuar në çdo vend e në çdo kohë. Një botim i hershëm i vitit 1924, nga i dituri Lumo Skëndo, pseudonimi i Mit’hat Frashërit.
Rrethanat që më bënë të njihem dhe ta kem në dorë këtë “Margaritar” të mbuluar nga pluhuri i kohës, janë tërësisht rastësore, siç ndodh shpesh. Nuk them se unë e zbulova këtë thesar të humbur, porse më ngjiti në dorë për nga mënyra e të shkruarit shkurt dhe saktë, gjuha e thjeshtë për ta kuptuar cilido shqiptar qoftë, i kënduar apo jo shumë i mësuar, për më shumë dhe kjo është vlera e vërtetë e librit, ka mendim të ngjeshur në çdo fjali.
Jo më shumë se dy javë më parë, ulur në kafe, po kuvendoja me z. Lutfi Isufaj, Dr. i Mbrojtjes së Bimëve në Shkencat Bujaqësore. Në bisedë e sipër, kur fjala erdhi tek problemet ekonomike e më pas ato shoqërore, miku i nderuar hapi çantën e madhe që e mban çdo ditë me vete dhe nxori një tufë letrash të futura në një lloj “dispense”, por e lidhur bukur. E zgjati drejt meje, dukë me thënë në mënyrë lakonike: – Lexoje dhe do të bindesh, se ne si shoqëri jemi në po të njëjtën shkallë demokracie si 100-vjet më parë, pikërisht kur është shkruar ky libër i vogël, të cilin unë e kam fotokopjuar. E kam në tavolinën e punës dhe e shfletoj kur mërzitem. Jo se më sjell qetësi, porse më hip inati, që pavarësisht rrjedhjes së kohës, ne jemi njëlloj si gjyshërit tanë atëherë, në hapat e para të krijimit të shtetit shqiptar”.
Të them të drejtën, kam lexuar librin “Gjeniu i Kombit”, të shkruar nga Uran Butka dhe që i kushtohet tërësisht Mit’hat Frashërit, ku vërtet hidhet dritë mbi jetën dhe veprimtarinë e këtij njeriu të ditur, por që qëllimisht dhe fatkeqësisht, u anatemua dhe u baltos keq nga politika për më shumë se 50 vjet të sistemit të diktaturës.
Janë botuar edhe shumë libra e studime të tjera, por po përpiqem të përqendrohem tek ky libërth jo i bukur në pamje, por me përmbajtje tërësisht edukative, pedagogjike, filozofike, ekonomike dhe me tepri mëmdhetare. Një libër që vendos gishtin mbi plagët e shoqërisë shqiptare të asaj kohe, me të gjitha problemet e saj të mprehta, që çuditërisht dhe fatkeqësisht i kemi edhe sot, e që dhembin njësoj, mbase më shumë se atëherë.
Mendimtari ynë i ndritur, nuk mjaftohet me ngacmimin e plagëve të “miletit”, shtetit dhe kombit, as me heqjen e kores së tyre, që kullojnë. Ai bën më shumë: “Vajtimi nuk hyn në punë, se sjell dishpërimin e fatalizmësë”, shprehet ai, ndaj përpiqet të gjejë ilaçin e duhur, për t’i mjekuar e shëruar, që shoqëria shqiptare të gjejë udhën e duhur drejt zhvillimit dhe përparimit. Ai porsi një profet i drejtohet këndonjësve, më pas djalërisë, vegjëlisë, bejlerëve, intelektualëve: “Ay që munt të shohë dhe ka kohë të mejtohet, je ti o djalëri e Shqipërisë, o intelektual, o i pasur, o i fisshim”. Në këtë vorbull pështjellimi, nuk le mënjanë shtetarët, shkrimtarët, poetët, gazetarët dhe së fundmi edhe gratë, apo shqiptarkat, siç shprehet me shumë nderim e mirënjohje.
Vetë titulli i këtij punimi, është një klithmë në qiellin e trazuar të shoqërisë shqiptare, të sapo kishte dalë nga sundimi 500-vjeçar i Turqisë, përfshi edhe trazirat e luftës ballkanike, në përfundim të së cilës, na sakatuan territorin dhe etninë shqiptare, të cilën e ndanë në pesë shtete. Një tragjedi e vërtetë, por që nuk u ndal me kaq, trazirat e brendshme, më pas edhe Lufta e parë Botërore, që nuk e lanë të qetë këtë vend të vogël, të varfër e të lodhur. Klithmë që vjen së thelli nga dhimbja në vetëdije, për fatin e popullit dhe të kombit, por që duhet dëgjuar e më pas duhet shëruar.
Një ndër “Plagët tona” më të thella, e shfaqur në popull atëherë, por e pa mbështetur nga politika e kohës, më pas edhe gjatë sundimit të socializmit por e nxitur dhe e mbështetur edhe nga politika, ishte mosmarrëveshja mes të varfërve dhe të pasurve, ose e shprehur ideologjikisht “Lufta e klasave”, sëmundje shekullore, por e ndezur si zjarr i fortë nga teoria marksiste e sidomos pas fitores së Revolucionit Bolshevik në Rusi. Çuditërisht autori, si orakull i lashtësisë, e parandien rrezikun dhe gjëmën e madhe: “E drejta nuk munt të peshojë me pahir vetëm më nj’anë, në dëm të tjetrës”….. “Begatia dhe drejtësia nuk mund të ngrehet mbi një padrejtësi”. Është lufta e klasave, të cilën ai e quan: “Në Shqipëri, një zihje (grindje) e tillë është fatkeqësi, nuk duhet të ekzistojë…..”, aq sa nuk ka mjek apo kirurg që e shëron, pasi këtë prush të ndezur e krijon politika dhe e trazon politika, si mjet sundimi, duke mbjellë përçarje në popull. Besoj se kësaj murtaje, ne shqiptarët ja pamë dhe po ja shohim “hairin” më shumë se kushdo në botë, madje edhe pas një shekulli.
Vetë titulli në krye, na kumton: “Çë na mungon? Çë duhet të kemi”, janë pyetje që shpojnë thellë në vetëdijen ton të çoroditur, shumë nga politika, por më së shumti nga huqet tona si shqiptarë, që nuk gjejmë qetësi mes njëri-tjetrit, që nuk punojmë, nuk shohim hallin tonë, por merremi me të tjerët, lehtë, madje farë lëhtë, e hedhim topin në oborrin e tjetrit, pra ngarkojmë botën, të huajt. Vëreni me kujdes këto pak fjalë: “Gjithë vuajnë e qahen. Po kujtojnë se një fuqi e huaj, një krah prej qielli, do t’i nxjerrë nga e keqja. Të dy krahët e vet si mejton”. Më pas, më shumë shajmë qeverinë dhe zyrtarin, komshiun dhe pronarin, me një fjalë, soj e sorollop, ndërsa për vete jemi “qelibar” dhe nuk pranojmë të na bjerë mbi supe asnjë pupël zogu. Diku shprehët: “Ankohet për qeverinë që nuk shtron rrugët, ndërsa në oborr ka dy pëllëmbë baltë. Pronari i tokës ankohet për qeverinë, se nuk kujdeset për bujqësinë, kur ai vetë s’ka shkuar kurrë në pronat e veta, të shohë si punohet e ç’ nevoja ka toka dhe bujku”. Shembuj më të bukur s’besoj se gjejmë, në adresë të mentalitetit tonë të mpirë, për të mos thënë të mykur e të mbrapsht.
Nuk kam ndërmend të analizoj të gjithë veprën, pasi këndonjësi i gjen vetë vlerat dhe cilësitë e mendimit e të shkrimit. Po ndalem vetëm në disa thënie plot lëng jete, të shkruara letrarisht dhe urtësisht:
. Shkrimtarëvet: “Llauzi (populli) vë veshin në ato që thoni dhe shkroni. Atje vjen të ndezë qirin’ e idevet’ të tij….”. Më pas porosit: “Kujtoni, se një e shkruar është një farë e mbjellë. Kujdesi i mbjellësit duhet të jetë një lule e mirë, një pemë e këndshme. Hithra dhe ferra mbin vetë-vetiu dhe veç dëmit, s’ka no një vleftë”.
– Poetëve: “Tani drejtohem ke ju, vjershëtorë dhe poetë, ke ju që duhet të jeni shpirti i kombit, udhëheqësi i shpirtit të këtij kombi”. Më tej bën një vlerësim me shumë dshuri e qëllim-mirë: “I lumtur ay popull që ka gjetur në brumë të tij, të tillë poetë me frymë të lartë. Më të lumtur akoma ata poetë, që kanë gatuar me frymën e tyre kombin dhe kanë rrëfyer udhën e bardhë drejt një ideali të lartë”.
– Gazetarëve: “Çdo shkrimtar është një këshilltar, po gazetari është edhe më tepër akoma: është një predikonjës”…… “Gazetarit i bie mbi supat barra më e madhe. Roli i tij është i komplikuar, se duhet të jetë edhe një mjek që shëron sëmundjen, edhe një meshtar që përkujdeset për shpirtin, edhe një avokat që i mpron të drejtat, edhe një gjykatës që i ndan gjyqin”.
Grave: “Më vjen keq t’a them prapë! Po në të metat që ka shqiptari, përgjegjësia më e madhe i bie shqipëtarkës”. Më tej shton disa pyetje që e kanë edhe përgjigjen brenda: “A presim ne përparim dhe dritë, kur zonja e shtëpisë dhe squka e fëmijërisë, të rrijë në shkallë të unjët? A presim ne një zgjim, kur çupat tona, zonjat e nesërme, të rriten vetëm si kuklla…?”, etj, etj.
Nëse do të vazhdoja me këto thënie të vyera, më duhet të kopjoj të gjithë librin, pasi çdo mendim i shprehur këtu, është një mësim dhe filozofi më vete, i nxjerr nga jeta dhe i rrëfyer në mënyrë sa letrare aq edhe lakonike. Kam përshtypjen se çdo lexues, sapo të nistë të lëçitë fjalët e para, i duhet të marrë lapsin e të nënvizojë mësimet dhe porositë, që janë plot brumë njerëzie, qytetarie dhe shqiptarie. T’i nënvizojë që t’i mbajë mend, apo t’i shikojë herë-pas-here, për t’i thirrur kujtesës, detyrës, përkushtimit dhe edukimit të vetëdijes, mbase për t’i shtuar në listën e fjalëve të urta, që janë një tjetër pasuri diturie që na ka lënë të shkruara, Mit’hat Frashëri.
Të gjitha natyrisht i thotë libri, ndërsa unë po mjaftohem të shtoj, se ky libërth i vockël, duhet të botohet, natyrisht me pak korrigjime të disa fjëlve që nuk po përdoren në fjalorin e kohës. Të botohet, që të jetë në çantën e mësuesit dhe shkollarit, në dosjen e pedagogut dhe studentit, në tavolinën e zyrtarit, në trastën e deputetit, në bllokun e gazetarit dhe në fletoren e shkrimtarit e poetit, më tej akoma, në magjen dhe sofrën e çdo gruaje. E thënë shqip: në bibliotekën e çdo shqiptari.
Jo më kot shkrimtari dhe studiuesi Uran Butka e ka quajtur Mit’hat Frashërin, “Gjeniu i Kombit”.
Jam i bindur se “Heroit” të këtij shkrimi, i shkojnë përshtat fjalët e Anna Frank, që thotë: “Nuk dua të jetoj kot si shumica e njerëzve. Dua të jem e dobishme dhe t’u sjellë kënaqësi të gjithë njerëzve, madje edhe atyre të cilët kurrë nuk i kam njohur. Dua të vazhdoj të jetoj edhe pas vdekjes”.

Dheu i përgjakur i Dardanisë….

January 22, 2019 by dgreca

Hamit F. Gurguri në librin: “AS ALIA, AS ILIA”- Dheu i përgjakur i Dardanisë rrëfen!/

1 Hamit Gurguri.Libri

Shkruan: Kadri Tarelli/

Ka rreth një vit që më ra në dorë libri “As Alia, as Ilia”, të shkrimtarit Hamit F. Gurguri, shqiptar nga Dardania, sot mërgimtar në Suedi. Në ballinë, si në kornizë guri, paraqitet kambanorja e një kishe dhe minarja e një xhamie. Një mënyrë lakonike, që shpreh kuptim të dyfishtë, bashkëjetesë ose konflikt të heshtur. Nuk u befasova, sepse i kam qëlluar në shenjë mendimit të dytë.

E rifillova aty ku e kisha lënë para do kohësh, pikërisht në faqen e përthyer dhe për çudi më tërhoqi aq shumë, sa më shtyu për ta mbaruar shpejt dhe me kënaqësi deri në fund, duke i thënë vetes: Ky roman të përcëllon në dorë, të ngjeth trup e shpirt, aq sa loti nuk përton të mbushi syrin dhe të rrjedhë faqesh. Aty ngjizet, ndizet dhe fiket një histori e dashuri plot dhimbje, që noton në shtjellat e rrëmbyera të konfliktit. Dashuri mes dy të rinjve Mira dhe Aliu, që kanë kombësi, gjuhë dhe besime të ndryshme, me pak fjalë: vajza serbe dhe djali shqiptar i Kosovës.

Është libri i parë që lexoj nga ky autor, por dua të them, se ka një stil të bukur të shkruari, pa zgjatje të tepruara, dialog të shkurtër e të ngjeshur, mendim të qartë, të rrjedhshëm, në formën e një tregimi të qetë, që të mbërthen me çastet romantike dhe tragjike, të ndërthurura me shumë fantazi. Prisja me padurim të mësoja, kush është Alia dhe kush Ilia dhe pse ne kryetitull, thuhet: as njëri e as tjetri. Në faqen e fundit u zgjidh lëmshi, nga fjalët e priftit serb Rangjellko, që thotë me dy tre vargje, që nxijnë e pikojnë helm e vrer:

“As Alia, as Ilia

As me ne, as me ata.

Ku të dish, o djall, …çoje dikah…..!”

Tema e dashurisë e futur në mes të konfliktit, është shumë e njohur në letërsi, pasi kjo dhuratë e perëndisë, e hershme që kur ka lindur njeriu, nuk pranon logjikë, nuk pyet për kombe, raca, ngjyra, klasa, pozitë shoqërore dhe pasuri, as për grindje, thashetheme dhe opinione të shoqërisë. Ajo lind aty ku nuk e pret dhe është gati të sakrifikohet dhe të sakrifikojë gjithçka në emër të kësaj ndjenje të fuqishme, shpesh deri në marrëzi, ndaj është e bukur dhe e magjishme. Gjatë shekujve, për dashurinë janë krijuar mijëra vepra dhe kryevepra të admirueshme për të gjitha kohët. E kam fjalën për tragjedinë “Romeo dhe Zhuljeta”, të Shekspirit, si simbol të dashurisë, që pa u stepur, shkon drejt tragjedisë.

Edhe ky libër i ujdisur mjeshtërisht nga shkrimtari Hamit Gurguri, një tragjedi të tillë na rrëfen, veç në vend dhe kohë të ndryshme dhe me fund të zgjidhur ndryshe, ku heronjtë Mirushi dhe Alushi vdesin si “rastësisht”, por të pabujshëm për rrethin shoqëror, që qëndron mospërfillës, madje edhe poshtërues. Aliu, heroi i librit, është një shqiptar Kosove, mbetur jetim dhe pa pasuri, pasi xhandarët serb ia vranë babën, i dogjën shtëpinë dhe i grabitën tokën. Ai bie në dashuri me Mirën, vajzën bukuroshe serbe. Këtu hyn në veprim intriga e shtetit dhe e priftit, që shkon aq larg, sa përfshihet edhe mbreti dhe politika.

Lexuesi, shpejt, madje që në faqet e para e ndjen, se autori përdor dashurinë për një qëllim mbase më të madh, të shpjegojë politikën dhe armiqësinë mes dy popujve, mes dy kombeve, të gjuhëve dhe besimeve të ndryshme, që historia i vendosi dhunshëm dhe padrejtësisht në të njëjtin territor, që luftojnë për të njëjtin territor.

Autori e njeh mirë jetën dhe historinë e dardanëve, sepse në odën e burrave ka dëgjuar me qindra tregime, ku tema e fqinjit të pa ftuar, ishte ulur këmbëkryq, pranë çdo vatre, pranë çdo zjarri. Gjykimi i rrethanave, të cilat autori i njeh deri në hollësi, nuk janë shpikje e fantazi shkrimtari, por një realitet i prekshëm në truallin e Dardanisë, ndaj i përdor aq lirisht dhe bindës për çdo lexues.

Logjika e ngjarjeve të shtyjnë të pyesësh veten, besoj se edhe vetë autori kështu ka bërë: A mund të pajtohen dy kombe, që janë në konflikt shekullor, ku njëri kërkon ta shfarosë tjetrin, duke përdorur të gjitha mjetet politike, shtetërore dhe jo shtetërore, kishën dhe xhaminë, veprime të dukshme dhe të padukshme, mashtrime, përfshi këtu shpërnguljet, mallkimet, shpërblimet, vrasjet pas shpine, djegiet dhe fyerjet. Të gjitha këto nuk janë mjaft, sepse ideja dhe lufta për shfarosjen e shqiptareve nga Kosova, nga trojet e tyre shekullore, i shtyu deri te gjenocidi ushtarak, siç e solli fundi i shekullit njëzet, me luftën e Kosovës dhe ndërhyrjen e fuqive ndërkombëtare, për ta ndalur shpopullimin e truallit etnik. Kosova u bë e lirë dhe e mosvarme.

Ç’përgjigje pret lexuesi, ose më mirë, si do ta zgjidhte ai, fundin e këtij rrëfimi tronditës? – A mund të mbijetojë dashuria në një mjedis të tillë? Si mund të pajtohen dhe të gjejnë paqe, dy popuj të nxitur e të ushqyer me urrejtje që në djep? Këtu nuk është konflikti në mes dy të dashuruarve, që përpiqen t’i kapërcejnë pengesat, që lindin gjatë kohës, por nga politika e shtetit, në shërbim të një kombi agresor, që nuk pyet për fatin e të dashuruarve, sepse nuk i dhimbset as jeta dhe dashuria e tyre.

Autori, qëllimisht dhe mjeshtërisht fut ne lojën e madhe të politikes edhe institucionet fetare, ku predikuesit bëhen vegla, duhet thënë ushtarë dhe skllevër të politikës, njëri me bindje e tjetri me para. Dikush do të pyesë me dyshim: mirë prifti që është i një race me pushtuesin dhe kobure e fshehtë nën rrobën e zezë, po hoxha si shqiptar, si është e mundur të shesë shpirtin dhe besimin, duke i shërbyer gjakatarit? Lexuesi ka të drejtë të hamendësojë, se mbase është trillim letrar, siç ndodh në shumë raste frymëzimi.

Unë e lehtësoj dyshimin, duke iu përgjigjur me një fragment të shkurtër të mara hua, nga libri monografik dhe historik, “Ah Shqipni…. Mos thuj mbarova!”, kushtuar rapsodëve të shumë njohur, Dervish Shaqa dhe Demush Neziri, të autorit Bajram Halil Gashi, i cili në gojën e emrave të vërtetë, shprehet:

“Në verën e vitit 1982, në plazhin e Durrësit vijnë për pushime plot kosovarë nga perëndimi. Ndër ta dhe një kushëriri im, Haxhi Gashi nga Prigoda e Komunës së Istogut, me mikun e tij, Ukë Berisha nga Klina, që kurrë më parë, s’i kisha pa. Kishin vite që ishin larguar në Belgjikë. Uka më rrëfen jetën maratonë të familjes së tij:

– Shpesh shikoja hoxhën e katundit, që vinte herë pas here në shtëpinë tonë, duke i bërë moral babës: – “Çka po prêt?! Ec, mos rri! Asht sevap me e lan’ vatanin tand e me dalӫ muhaxher…….. në Turqi”. Tani pӫrfundimisht jetojmë nӫ Bruksel. – “Baba mӫ vdiq, – vazhdon Uka, – ku e di unë, me apo pa iman, hoxha e di at’punӫ, por nӫ dhe tӫ huaj i mbetӫn eshtrat. Shkonte shpesh Uka, për nӫ vendlindje nӫ Kosovӫ. Njӫ ditӫ takon hoxhӫn e katundit. Pӫrshӫndetet me ’t dhe i drejtohet:

– Hoxh’ Efendi! Ç’ka po ban?

– Ç’ka tӫ t’baj, ore?

– Ec, mos rri!

– Ku tӫ shkoj?

-Shko muhazhir! Babӫn ma hupe e as vorrin s’ia di. Po shohim, se edhe ne nӫ atӫ rrugë jemi.

– Ukӫ! – m’u drejtua hoxha: – Po ti qenke budall’, more! Po a e di ti, se as valia i Stambollit, s’e merr rogën time!. Intervistë e herëshme. Faqe 100.

Lexuesi, besoj se është në një mendje me mua, sepse kur të përfundojë faqen e fundit, do të bindet, se kjo lloj letërsie, me drama dhe tragjedi të jetuara dhimbshëm, do të vazhdojë gjatë, pasi mbart mbi shpinë, ngjarje ndodhi, drama e tragjedi, që tronditin çdo shpirt e mendje njerëzore. Shqiptarët e Kosovës, mbi më shumë se një shekull, janë ndodhur në trysni dhe gjakosje në kufijtë e mbijetesës. S’besoj se ka mbetur familje, që nuk është prekur e përgjakur. Dardania e gjakosur, por jo e nënshtruar, është pjesë e jetës dhe kujtesës kolektive. Aty çdo pëllëmbë toke është gatuar me gjak, ajo rënkon e vajton për dashuritë e humbura, për jetët e prera pa filluar, për shtëpitë e djegura shpesh me familjarët brenda, për krimin e pa ndëshkuar, për fajin e pa pranuar dhe faljen e pa dëgjuar.

Lexuesi në fund të mbarimit të librit, ka të drejtë të japë përshtypjet dhe vlerësimet për gjithçka shkruhet në të, veç me një përkushtim që buron nga shpirti i lënduar, për të gjetur fabulën e këtij romani, që të trondit. Sepse është e pamundur që të japë frute dashuria, kur heroi i pret rrënjët e trungut të vet, apo kur harron gjakun e derdhur nga të parët e fisit. Është një thirrje që ushton së brendshmi: “Mos! Mos….”. Për një rast të tillë, gjëmojnë fjalët bubullimë të poetit hungarez Shandor Petëf, që thotë: “Për dashurinë jap jetën, për atdheun jap edhe dashurinë”

Nuk është e vështirë të nxjerrim këtë përfundim, mjafton të gjykojmë veprimin e dhjetëra familjeve kosovare, që e rindërtuan brenda pak kohësh shtëpinë e Hodos, të djegur nga kolonistët serb. Janë po këta kosovarë që e braktisën në mes të sheshit, birin e tyre Aliun, aq sa nuk pranuan t’i lenë dy metra vend për varr. Ai për hir të dashurisë mohoi gjakun dhe gjeti “strehë” tek shkau, i cili me përbuzje shprehet: “As me ne as me ata, merre djall, çoje dikah…..!

Zëri i kombit, djeg si hekur i skuqur, si majë thike shpon plagët e pa mbyllura, ushton si kambanë alarmi ne veshin e çdo krijuesi dhe dëgjuesi mëmëdhetar, që ka shpirt iliriani e gjak shqiptari. Ai thërret, për të thënë kumtin e madh: Kujdes me lirinë që kemi fituar. Nuk duhet të humbasim vëmendjen dhe të hallakatemi në vogëlsira dhe grindje pa kuptim. Lufta nuk ka sosur!

Urime shkrimtarit Hamit Gurguri, anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Suedisë, për vepra po kaq të bukura dhe me vlera artistike!

VEPRIMTARI NË VLORË

December 18, 2018 by dgreca

Vilhelme Vranari Haxhiraj, fisnikja e Kaninës, Anëtare e re e Akademisë së Shkencave dhe e Arteve Shqiptaro-Amerikane, me seli në New York/

Nga Kadri TARELLI/

Në mesin e dhjetorit 2018, në qytetin e Vlorës u organizua ceremoni festive, me rastin e dorëzimit, nga akademiku Eshref Ymeri, të çertifikatës për zonjën Vilhelme Vranari Haxhiraj, si anëtare e re e Akademisë së Shkencave dhe e Arteve Shqiptaro-Amerikane, me seli në New York.Në këtë ngjarje të veçantë për qytetin bregdetar, merrnin pjesë intelektualë të njohur, qytetarë të thjeshtë, artistë, arsimtarë, shkrimtarë, poetë, gazetarë, sportistë, mjekë, krijues dhe drejtues institucionesh letrare-artistike, miq dhe dashamirë të familjes Haxhiraj, mes tyre edhe një grup krijuesish, nga Klubi i Shkrimtarëve dhe Artistëve të Durrësit.

I gjithë takimi, apo kuvendi, siç e quaj unë, u shndërrua në një spektakël të vërtetë, të drejtuar me mjeshtëri artistike nga Fitim Haxhiraj, bashkëshorti i zonjës së nderuar Vilhelme. Në foltore e morën fjalën z. Eshref Ymeri, i ardhur posaçërisht nga ShBA për këtë veprimtari me vlera njerëzore, akademike dhe atdhetare. Ai përshëndeti në emër të Akademisë së shkencave dhe të arteve Shqiptaro-Amerikane, me seli në New York, që më: 30, Tetor, 2018, e pranoi unanimisht znj, Vilhelme Vrana Haxhiraj, anëtare me të drejta të plota si akademike, me motivacionin: “Si autore me shumë kontribute, me krijimtari letrare të bollshme në disa gjini, në studime dhe publicistikë, si brenda dhe jashtë atdheut. Ajo është një vlerë e pamohueshme që nderon kombin”. Wshtw një vendim dhe shpërblim i mirëpritur, për këtë zonjë të nderuar, në krijimtari dhe studim filozofik, e cila me ndjenja të thekura atdhetarie, ka vënë një gur të rendë në fushën e letrave shqipe.

Më tej vazhduan fjalën: Albert Habazaj, kryetar i Shoqatës së shkrimtarëve “Petro Marko” të Vlorës, Ahmet Demaj, kryetar i shoqatës “Labëria”, Vlorë, mësuesja Lejla Gorishti, e njohur si redaktore dhe studiuese e krijimtarisë së Vilhelmes, Gentian Banaj nga Fieri, mësues letërsie dhe gazetar i TV. “Apollonia”, mësuesja Vjollca Tytyni, bijë nga Gjakova, martuar në Vlorë, etj. Gjallëri dhe kënaqësi na dhanë, interpretimi i poezive të recituara nga Gentian Banaj dhe poetët durrsak, Agim Bajrami dhe Merita Kuçi (Thartori). Në fund u lexua përshëndetja drejtuar enkas për znj. Vilhelme, nga shkrimtarit dhe analistit Skënder Kapiti, i cili nuk mundi të marrë pjesë në këtë takim.

Unë pata nderin të përshëndes të pranishmit dhe të them pak fjalë urimi, për këtë vlerësim kaq të lartë e të bukur, që i bëhet një zonje vlonjate, poete, shkrimtare dhe studiuese. Vlerësim që na nderon të gjithë ne shqiptarët, kudo që jemi.

Jam i nderuar të flas në këtë kuvend në Vlorën e Flamurit.

Jam i tejet i vlerësuar të flas para akademikëve dhe mendimtarëve të njohur, për vlerësimin që i bëhet “Princeshës së letrave”, znj. Vilhelme Vrana Haxhiraj.

Shenjtorja jonë Nënë Tereza, diku na porosit: “Unë vetëm, nuk mund të ndryshoj botën, por mund të hedh një gur në ujë, për të krijuar shumë valëzime”. Unë dua të shtoj, se Vivra (pseudonimi), hodhi shumë gurë në detin e letërsisë, mendimit dhe filozofisë, duke krijuar dallgë të fuqishme, aq sa të nderohet dhe vlerësohet me 24 çmime si në Shqipëri, ashtu edhe në shumë vende të botës, që nga Suedia e ftohtë deri në botën mesdhetare, e më përtej oqeanit. Më së fundi pranohet anëtare e Akademisë së Shkencave dhe e Arteve Shqiptaro-Amerikane, duke marrë urimin e parë nga senatori i kongresit Amerikan Joseph DioGuardi. Është një vlerësim që, secili nga ne do ta ëndërronte dhe lakmonte, duke e merituar me punë e dije, gjithmonë në shërbim të kombit.

Në vargun e vlerësimeve duhet thënë se, ajo i meriton të gjitha, pasi:

– Është e vetmja autore shqiptare, që futet në 24 antologji, si shqiptare, arbëreshe, italiane, (2010-2012), mes 100 autorëve fitues nga e gjithë bota, më tej në Mal të Zi, Kosovë, Rumani, Angli, Suedi, Greqi, etj.

– Është e para autore femër, brenda trojeve shqiptare, që u përkthye në gjuhën rumune.

– Vivra me studimin e saj, “Rugëtimi filozofik i Prof. Dr. Isuf Luzaj”, e solli filozofin tonë, kaninjotin me dy doktoratura të mbrojtura në Sorbonë, profesor në Universitetin e Bunosajres-it në Argjentinë, dekoruar nga dy presidentë të SHBA, Regan dhe Klinton. Studiuesja Vrana bëri që, filozofi ynë të hyjë në Shqipëri nga “dera ballore”, dikur të mbyllur nga diktatura. Po tutem të bëj vlerësimin e këtyre fjalëve, që kanë brenda krenari dhe shumë dhimbje, trishtim me shumë të panjohura, që dalin vrullshëm nga një shpirt i lënduar, i munduar dhe i trazuar dhunshëm.

– Talenti i saj, e shndërroi në letërsi, vuajtjen e një kombi nën regjimin komunist, duke tronditur nga themelet piramidën letrare dhe psikologjinë që e prodhoi dhe e mbrojti atë. Proza e saj ka përmasat e një drame globale. Përmes saj, ajo ka ribërë shpirtin e humbur të njeriut dhe të kombit. Ngacmimi, më mirë cimbisja që dhëmb në shpirt, më çon drejt pyetjeve, që dalin nga gryka e thesit me të panjohura, të habisë, të ulërimës, të pabesisë, paburrërisë dhe mërzisë, ndaj dikur shkrova:

“Vivra je vullkan! Pse shpërtheve vonë?

-Duarlidhur, gjuhë prerë, 50-vjet sëra jonë”.

– Ajo, duke i dhuruar letërsisë shqipe afro 50-vepra, brenda 23 viteve punë, mjaft publicistikë problemore dhe ideore, në shumë media të vendit dhe të huaja, bija e Kaninës së lashtë, renditet nga kritika profesionale dhe nga lexuesi, mes emrave më të shquar të letërsisë shqipe.

Ne krijuesit në përgjithësi përsërisim shprehjen, se pak rëndësi ka sasia, por më shumë cilësia e veprave. Unë pyes veten dhe ata që e njohin krijimtarinë e “Princeshës” sonë të letrave: cila nga veprat e saj, nuk ka brenda letërsi të bukur dhe art fjale, mendim të thellë, vuajtje dhe brengë, dashuri dhe urrejtje, nderim dhe përçmim, fund e krye psikologji, shkencë dhe filozofi bashkë? Janë veprat dhe vlera e tyre, që Vivra jonë të nderohet me çmimet dhe nderimet më të larta, siç edhe i ka merituar. Të gjitha këto janë gurë të gdhendur në themelet e piedestalit, për të vendosur mbi të përmendoren e saj, si përfaqësuese e emrave më të shquar të letërsisë shqipe.

Kjo veprimtari, më kujton porosinë e Ciceronit, që na vjen nga lashtësia: “O popuj nderoni njerëzit e mëdhenj, se përmes tyre do t’u njohë bota”, fjalë që më ngacmojnë të thur disa vargje, të cilat burojnë vetiu:

Vivra! Fisnike zonjë, po zbret nga Kanina,

Ku fryn fllad i detit, shtrëngata, suferina.

Pena jote shpatë, gjëmim e vetëtima,

Në ballë kuvendi, mes burrash të mençur e trima.

Princeshë nga sëra, mbretëreshë në letra,

Dru i fortë mbive, nga rrënjët e vjetra.

Nuk të theu vuajtja, as dhuna e tiranit,

Shpirti yt i lirë, i dha zjarr vullkanit.

Vlorë, 15 dhjetor 2018.

Ora e vëllait

November 5, 2017 by dgreca

Poezi kushtuar vëllait Hytbi Tarelli, piktor e skulptor, i cili mbushi një vit që s’është mes nesh. /

Hytbi Tarelli.Në studio

Ne Foto: Skulptori Hytbi Tarelli ne studio/

Ora e vëllait/

Kadri TARELLI/

Një orë xhepi, më pruri vëllai, dhuratë,

Nga Kanadaja, ngjyer në bojë florori.

Mbi të, treni i prerive, nis udhën e gjatë.

Kujtim nga vendi i largët, ma dërgonte i biri.

Mërgoi vëllai, familjarisht, si mijëra të tjerë,

Në udhët e botës, me plot shpresëhumbur.

Pragu s’i mbajti dot, i flaku, i nxorri në erë,

po shpirti mëmëdhetar, mbeti i pa tundur.

Artist ishte, me penel e daltë në dorë,

Pikturoi natyrën, gdhendi heronj e mendimtarë

Adem Jasharin në Kosovë, flamurin në Vlorë,

Skënderbeun, Ismailin, Boletinin me luftëtarë.

Nënë Terezën tonë, shenjtore si perëndi,

e adhuronte, i falej e mbushej frymëzim.

Shpirti i tij në parajsë, sot lutet në çdo shtëpi,

Se veprat flasin e bërtasin, për komb e bashkim.

Në xhep të jelekut, orën mbaj përherë.

vakt pa vakt e hap, kohën me të mat.

Kjo dhuratë e vogël, paska shumë vlerë,

Vëllai me vepra, i gjallë, mbetet prap!

Kadri Tarelli

Durrës më datë: 04, të vjeshtës së tretë, 2017