Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

BASHKIM KADIU NË LIBRIN “ENCIKLOPEDIA E VLERAVE”

by

Përcjell mesazhe qytetarie, urtësie dhe pajtimi

Kadri Tarelli

Ka vetëm pak dit, fund gushti 2021, që doli nga shtypi, libri i Bashkim Kadiut “Enciklopedia e vlerave”. Një titull që ngacmon kureshtjen dhe fantazinë e lexuesit dhe çdo durrsaku, që e do dhe  e ndjen pulsin e qytetit të lashtë e të ri, sepse aty përfshihen rreth 539 portrete te intelektualëve durrsak, për gjatë një harku kohor prej afro 150 vjetësh.

Me këtë rast u bë edhe përurimi i këtij libri me shumë vlera qytetarie, që u hap dhe u drejtua nga shkrimtari Qemal Vrioni. Nderuan këtë kuvend për librin, dhjetëra intelektualë të Durrësit, shumica “Heronj” të kësaj enciklopedie. Nga paneli drejtues përshëndetën autorin dhe veprën e tij Shpendi Topollaj, shkrimtar, kritik, studiues dhe dramaturg. Më pas Monada Myshketa-Mehmetaj redaktore e librit. Fjalë të ngrohta përdori Mujo Buçpapaj – Drejtori i gazetës kombëtare “Nacional”, si njohës i të gjithë veprimtarisë gazetareske e letrare të Bashkimit. Njëkohësisht përshëndeti edhe poeti Agim Bajrami. Me këtë rast edhe unë vlerësova punën dhe veprën e Bashkimit, duke thënë:

Kushdo që e ka ndjekur sado pak krijimtarinë e Bashkimit, nuk do të habitet, pasi ai me shkrimet e tij ka qenë dhe është pjesë e shtypit qendror e lokal, prej gati 30 vjetësh. Më duhet të shtoj këtu, se ai, si punëtor i palodhur i letrave shqipe, është autor i pesë librave, në të cilët në formë të zgjeruar, ka paraqitur vlerat atdhetare dhe intelektuale të qytetarisë durrsake.

Në një shkrim timin të disa viteve më parë, në kryetitull e pagëzova: “Bashkim Kadiu kronikan i intelektualëve durrsak”, ishte një frymëzim çasti, pasi më bukur do të shkonte “Kronikan i qytetarisë durrsake”. Dikush mund pyesë: Pse ke ndërruar mendje? Do të bindet, pasi nëpër faqet e pesë librave të këtij autori, gjallojnë portrete të qytetarëve durrsak të të gjitha shtresave, ku mund të përmend: klerikë të nderua, atdhetarë, luftëtarë e veprimtarë, titullarë të institucioneve shtetërore, vendore e qendrore, drejtues të sektorëve prodhues, pedagogë, mësues e mësuese të nderuara, drejtorë shkollash, shkrimtarë, poetë, historianë, arkeologë, agronomë e doktorë shkencash, zyrtarë, mjekë, artistë e sportistë, ekonomistë, ushtarakë dhe juristë. Me një fjalë, lexuesi do të gjejë të pasqyruar historinë e zhvillimit të qytetit të Durrësit, por në një formë ndryshe nga sa jemi mësuar. Tani nëpërmjet jetës dhe veprimtarisë të secilit nga “heronjtë” e tij. Pa i bërë bisht shakasë, lexuesi do të gjejë gjyshin, prindin dhe veten, si vlerë dhe pjesë e qyteti. 

Jo pa qëllim i përmenda këto fjalët e fundit, pasi Bashkimi nuk u ndal këtu: Ai botoi së fundmi librin madhor “Enciklopedia e vlerave”, ku vetë titulli tregon vlerën dhe peshën e rëndë të qytetarisë durrsake. Një ide e kahershme e autorit, për t’i mbledhur bashkë në një libër, të gjithë “heronjtë” e tij. Natyrisht punë e madhe i është dashur, duke shtrydhur gjithçka shkruhet në një shkrim, për të nxjerrë “Vajin e ullirit”, si mundim, ushqim, mjekim e detyrim, ndaj lexuesit dhe për lexuesin. Është një formë e njohur për libra të tillë, për të pasqyruar sa më shkurt dhe sa më realist, portretin e secilit. Është një prej kërkesave që ka një libër që quhet enciklopedi.

Ky libër në vetvete, përmban një punë vërtet të madhërishme në pamje, por e vështirë në realizim dhe e dobishme në përmbajtje, që ka kërkuar mund, djersë, lodhje, harxhim kohe disavjeçare, energji dhe shumë dashuri e frymëzim idealisti. Dua të jem i gabuar, por nuk di që dikush tjetër në Shqipëri, të ketë bërë kaq shumë për qytetin e tij. Në këtë rast, vepra e Bashkimit është një shembull që meriton duartrokitje, ndaj duhet përshëndetur, përgëzuar dhe falënderuar me mirënjohje të pakufishme.

Të gjithë librat, kur shkojnë në dorën lexuesit, gjykohen si në formë e përmbajtje, por ajo që mbete është vlera artistike, gjuhësore, shkencore e qytetare, përcjellë nëpërmjet mesazheve që u duhen brezave. Këtu lexuesi jep notën për secilin, në veçanti për libra të tillë.

Besoj se kam të drejtë që, si njohës i të gjithë veprës së Bashkim Kadiut, t’ i çmoj vlerat e këtij libri, në disa këndvështrime: 

Së pari: Libri “Enciklopedi e vlerave”, është një “përmendore” që u ngrihet të gjithë atyre që vunë mendjen, shpirtin dhe fuqitë, në shërbim të qytetit dhe qytetarisë durrsake, si një trashëgimi njerëzore, qytetare e familjare. Çdo kush nga brezat, të sotëm e të nesërm, kanë me çka të mburren, për bëmat e të parëve të tyre, sepse kanë në dorë një “Testament pasurie”, një emër të ndritur, që u mbetet në shekuj, sepse nuk tretet, grabitet apo venitet. Besoj se nuk është pak. Ndaj ky libër meriton që të jetë në çdo bibliotekë shkollash, institucionesh dhe me çdo kusht në çdo familje, jo për të mbushur e zbukuruar raftet, por si “Monument”, që meriton të vendoset sipër oxhakut, në “Odën e burrave” të çdo shtëpi, si ikonë për ta parë e për t’u falur, çdo fillim e mbarim dite. 

Së dyti: Durrësi këtu ka qenë, është dhe do të jetë në shekuj, por janë njerëzit, intelektualët, të diturit, ata që e lartësojnë emrin dhe vlerat e tij në përjetësi. Kështu që, ky libër, “në heshtje si durrsakët”, pa folur e pa ngritur zërin, është një burim mësimi dhe përvoje për brezat e rinj, për ta dashur dhe zhvilluar qytetin tonë famëmadh. Ta dush qytetin dhe të vesh gjithçka në shërbim të tij, nuk është thjesht dëshirë, por detyrim ndaj vendlindjes, të parëve dhe trashëgimtarëve. Le të shërbejë ky punim, si udhërrëfyes e model për ata që do të guxojnë të nisin e të shkruajnë për vlerat e qytetit, sepse historia e Durrësit nuk mbaron këtu.

Së treti: Ky libër përcjell një kumt, që diku thuhet hapur nga disa intelektuale, si nëpër romane, apo shkrime gazete, por që këtu në faqet e kësaj enciklopedie, thuhet pa zhurmë e bujë dhe ndjehet me tepri: Është kambana e “Pajtimit të kombit”, përkundër përçarjes dhe ndarjes: “Ne dhe ata”. Autori nuk i ka përzgjedhur figurat sipas dëshirës dhe bindjeve të tij apo të lexuesit. Ata janë thjesht qytetarë e intelektualë të Durrësit, pa dallim shtresash pasunore, pozitash zyrtare, përkatësi fetare dhe bindjesh partiake, që rrinë pranë e pranë e kuvendojnë pa ju mburrur njëri tjetrit, se kush e do më shumë mëmëdheun. 

Pa dashje, autor Bashkimi, siç e ka edhe emrin, i mëshon në heshtje bindjes atdhetare, se përçarja, sëmundja jonë vrastare, duhet të venitet e të shuhet mes shqiptarëve. Të gjithë e pranojmë me zë apo pa zë, se duhet të jemi bashkë, sepse këtë copë Shqipërie e kemi bashkë dhe duhet ta trashëgojmë së bashku. 

Besoj se Bashkim Kadiu, pavarësisht moshës, nuk do të ndalojë këtu. Për të nuk është stacioni i fundit. Me vullnetin dhe energjinë që ka, besoj se do na sjellë përsëri libra të rinj, shkruar e qëndisur nga penda e tij.

Kadri Tarelli

Gusht 2021.

“GURËT E KURORËS”

by


Kadri Tarelli/


Shqiptarët e kanë treguar gjithë jetën, që janë të zot edhe në kordhë edhe në pendë, edhe me trimëri edhe me ment e dituri. Shqipëria ka nxjerrë shumë njerëz të çquar e me nam të madh…. E me djemtë e saj mburren të tjerë vende e të tjerë kombe – Sami Frashëri.


Para pak ditësh, në fillim të vjeshtës së parë, 2021, erdhi në Durrës Mustafë Ismaili, shkrimtar, poet dhe studiues, nga Presheva, apo nga “Lugina”, siç e thotë ai, sot me banim në Kanada. Njiheshim prej kohësh vetëm nëpërmjet shkrimeve, por kafe dhe bisedë drejt për drejt, ishte hera e parë. U kënaqëm si miq të vjetër të letrave, që e gjejmë shpejt gjuhën e përbashkët. Me dhuroi disa libra, mes tyre edhe “GURËT e KURORËS”, Bibliografi e diasporës shqiptare në Kanada”, me titull letrar të qëlluar, që më tërhoqi si me magji, aq sa nuk më lëshon nga dora.Është libër voluminoz, lidhur e ujdisur mjaft bukur, por më e bukur është gjuha e pastër dhe e krehur imët, kultura e admirueshme e të shkruarit, letrarisht punuar me artin e fjalës, për aq sa lejon një libër “Enciklopedi”, (emërtimi im). Besoj se autori është në një mendje me dijetarin tonë Faik Konica, që thotë: “Gjuha është një tregues i sigurt i gjendjes qytetëruese të një populli”. Është një libër i rëndë për nga përmbajtja, pasi në ato 540 faqe janë përfshirë portretet të rreth 100 “heronjve” të suksesshëm, mërgimtarë shqiptar në Kanada.Jo pa qëllim në krye të shkrimit kam vendosur pak fjalë të dijetarit tonë të ndritur Sami Frashëri, pasi për shqiptarët që ndrisin e shkëlqejnë nëpër botë, e ka fjalën, por që fatkeqësisht derdhen nëpër botë, pasi nuk i mban vatra jonë. Autori Mustafë Ismaili, me këtë libër i bën nder racës sonë. Jo pa qëllim ai thekson: “Këtë bibliografi ua kushtoj diasporës shqiptare kudo në botë. Le te jete njëherësh një shtysë e nxitje për kolegët e mi, të pasqyrojnë jetën dhe arritjet e shqiptarëve të shquar e të suksesshëm në gjithë botën”.Lexoj, kënaqem, bindem dhe krenohem, kur shoh emra të atdhetarëve tan, që shkëlqejnë dhe begatojnë Kanadanë. Vend që u ka krijuar liri, mundësi, kushte e hapësira demokracie, ku secili të tregojë talentin dhe aftësitë e tij. Janë shqiptarë nga të gjitha trojet tona etnikë, përfshi edhe arbëreshë të jugut të Italisë, por që mbajnë me krenari mbiemrin “Albanessi”, siç është znj. Laura Albanesse, ministre e emigracionit, anëtare e Asamblesë legjislative të Ontarios, propozuese e ligjit, që shpalli në parlament në Toronto: “Nëntorin”, “Albanian Heritage Month in Ontario”, (Muaj i trashëgimisë së shqiptarëve në Ontario). Besoj nuk është pak: “Për herë të parë, në nivel kaq të lartë shtetëror, flitet për shqiptarët”, -shkruan autori.Në vazhdim po vendos disa emra, pjesë e librit “Gurët e kurorës”: Agako Nuç (Nouch). Çam i dalluar i Kanadasë në biznes, i cili thotë për ne lexuesit. “Një nga cilësitë më të vyera të njeriut në shoqëri është guximi dhe këmbëngulja, që të arrijë qëllimin për punë të mira e të dobishme”.Kristaq Petraq Turtulli: Emër tepër i njohur në mjedisin letrar shqiptar e kanadez, i cili ka ecur në gjurmët e një kulture kombëtare, që kapërcen kufijtë e dekadave. Vazhdim i traditës familjare, Korçare e kombëtare. Anëtar i Unionit të shkrimtarëve të Kanadasë, botues i shumë librave në shqip dhe anglisht. Ndaj me të drejtë autor Ismaili, shkruan: “Është artisti botëror, është zëri i dy kombeve, i dy kontinenteve, është sfida e viteve, është modeli më i mirë, ura e madhe kulturore mes dy kombeve”. Liliana Cingu. Mjeshtre e valles së kombit shqiptar. E lindur dhe e shkolluar në Tiranë, me rrënjë nga Gjakova. Ajo shprehet me përvojën e jetës dhe të suksesit: “Gjithkush duhet të përpiqet që të lerë “Emër” në skenën e vet. Skena e jetës ka vend për emrin e të gjithëve”.Hytbi Tarelli. Artist, mjeshtë i penelit dhe daltës, thoshte shpesh: “Duaje artin, jeto me artin dhe sakrifiko për artin”. Ndërsa vetë autor Ismaili shkruan: “Vepra e shenjtores Nënë Tereza e frymëzonte magjishëm. E admironte si perëndi. E kishte idhull dhe engjëll mirësie, ndaj “çlodhej” kur ulej dhe punonte portretin e apo shtatoren e saj. Nuk kursehej në shpenzime. Arriti deri aty sa të lajë në flori bustin e heroit tonë kombëtar Skënderbeut, apo të çojë në Prekaz shtatoren e komandantit legjendar Adem Jashari”.Përparim Kapllani: I ndodhur mes lavdisë së djersës dhe pasionit të shkronjës, shkruan: “Nëse shkrimtarët bëjnë biografinë e shoqërisë, është detyrë të shkruhet edhe për ata që shkruajnë për shoqërinë”.Dr. Rukije Kondaj. Ka një karrierë të pasur profesionale në fushën farmaceotike, brenda Shqipërisë dhe jashtë saj. Për disa vjet kryetar e Shoqatës së bBashkësisë Shqiptaro-Kanadëze, sot presidente nderi e kësaj shoqate. Është e para shqiptare në Kanada, e nderuar me medaljen, “Queen Elizabeth II Diamond Jubilee Auard”, (medalje “Diamanti i kurorës së Mbretëreshës Elizabet II”. Titujt dhe vlerësimet janë të shumtë. Kureshtja shuhet vetëm duke lexuar faqet e këtij libri, sepse autori shkruan: “Dr. Rukije Kondaj jeton mes ligjeve, mes librave, mes tingujve të këngëve, mes miqësive që rriten çdo ditë. Është një zonjë, herë e hekurt, e herë mes emocionesh”. Shefik Metalla: Inxhinieri që bashkon dëshirën për punë me mençurinë dhe patriotizmin. Ai ruan shumë mbresa nga vendlindja. Është durrsak gjer në majën e thoit. Ja ç’ thotë ai: “Falënderoj zotin që në shumë drejtime e konsideroj veten me fat. Më janë realizuar dëshirat. ….. Mbarova Universitetin, si ëndrrën më të madhe të rinisë sime dhe bëra një karrierë të suksesshme dhe të ndershme. Unë shpesh kam thënë, që na përzuri i keqi nga vendi ynë…… Pranuam të sakrifikojmë për të fituar. Patëm vizion tjetër për drejtësinë dhe ndershmërinë”.Naser Berisha. Biznesmen dhe afarist nga Prizreni, i njohur në botën shqiptare, jo vetëm në Kanada. Nga viti 2010, Naseri është themeluesi i shoqatës Shqiptaro-kanadeze në London, që me bindje thotë: “Të huajt mund të na ndihmojnë me ndonjë lëmoshë apo infuzion tranzitor, por nuk na mbështesin gjithmonë”. Me lejen e autorit po shtoj diçka më shume se ç’ është shkrua në këtë libër. E kam njohur Naserin në rrethana të çuditshme që sjell jeta. Ai kishte vizituar studion e skulptorit Hytbi Tarelli në Toronto dhe kur u ndodh përballë shtatores së Komandantit legjendar Adem Jashari, kishte thënë: “Ky monument s’është për këtu në studio. Vendi dhe nderi i tij është në Kosovë, aty ku lindi, ku u rrit, ku luftoi dhe ra në Prekaz, bashkë me shumë anëtarë të familjes së madhe”. Kështu u tha e kështu u bë. Naseri dhe i vëllai, mjeku i njohur prizrenas Nexhip Berisha, na pritën shqiptarisht në Prizren dhe na shoqëruan me makinën e tyre në Prekaz. Kësaj veprimtarie i kam kushtuar shkrimin: “SHTATORJA E ADEM JASHARIT, nga Toronto u vendos në Prekaz. Kosovë”. Shkrimi u publikua: “Fjala e lire”. Londër. Gazeta “Dielli”, SHBA, etj.Përmenda vetëm pak emra, thjeshtë sa për të dhënë një ide të përmbajtjes, sepse e meriton të vvihen në dukje vlerat e këtij libri madhor.Së pari. Autori Mustafë Ismaili: duke qenë prej shumë vitesh veprimtar, nënkryetar dhe anëtar nderi i i shoqatës së bashkësisë Shqiptaro-Kanadeze, ka patur mundësi që t’i njohë personalisht “Heronjtë” e tij, të ulet e të kuvendojë me ata, të cilët natyrshëm dallohen ndër të tjerët. Kështu që është i vërtetë dhe i drejtpërdrejtë për ato që rrëfen. – “Është koha t’i përkasim njëri-tjetrit”. – Shkruan autori, me zjarrin e shpirtit atdhetar, që kërkon mirëkuptim, pajtim e bashkim mes shqiptarësh, ndaj dhe vazhdon: – Ideja për një libër të zgjedhur, dedikuar diasporës shqiptare në Kanada, më ka preokupuar prej kohësh. Të gjitha organizatat në statutet dhe kryefjalë të tyre kanë kultivimin e vlerave, traditave, kulturës dhe mësimit të gjuhës shqipe…. Shumica e organizatave kanë pothuaj të njëjtën veprimtari: përkujtim të datave të rëndësishme historike dhe festat fetare, aktivitete argëtuese, artistike e sportive. Kështu lexuesit i lind vetiu pyetja: Kush i mbështet dhe i ve në jetë këto dëshira dhe projekte madhore, por të vogla në dukje? Përgjigja është e thjeshtë: Janë njerëzit tanë që venë mendjen dhe zemrën në punë, shpesh edhe pjesë nga pasuria e fituar me aq mund dhe djersë. Së dyti: Autori, shumë ngjarje dhe copëza jete, i lejon që t’i shprehin vetë “herojtë” e librit, pasi është e pamundur që të gjejë drejtimin e jetës, ndjesitë, uljet dhe ngritjet të gjithsecilit, ku janë vështirësitë dhe përpjekjet, puna e vullneti, dëshira dhe qëndrueshmëria për të mbijetuar, si fillim, e më pas për të qenë i suksesshëm në atë botë të madhe.Së treti: Jeta dhe suksesi i çdo individi është një dëshmi e rrallë, do ta quaja, model që frymëzon të madh e të vogël në mbarë botën Shqiptare. Diku kam shkruar, kur bëhet fjalë për leksikologun Sadulla Zendeli-Daja, nga Gstivari, mërgimtar i viteve 1960, në Suedi: “Më kot hallakaten autorët e teksteve të leximit letrar, (libër mësimor në shkollat tona), për të gjetur shembuj edukues ndaj dashurisë për punën dhe mëmëdheun. Mësimet i kemi të gjalla mes shqiptarëve”. K. Tarelli. “Kur lexoj një libër. Së katërti: Me sa e njoh unë veprimtarinë e shoqatave shqiptare në mërgim, meqënse me disa kam lidhje letrare e bashkëpunim të hershëm, vepra e autor Isamilit, është një shembull i veçantë dhe i përkryer, për të vënë në dukje veçoritë e shqiptarëve të suksesshëm në mërgim, rruga që duhet ndjekur dhe, jo për t’i mburrur.Së pesti: Libra të tillë e kanë vendin mbi oxhak në “Odën e burrave”, apo në dhomën e pritjes, jo për zbukurim, por t’i shikojnë e t’i lexojnë herë pas here të rinjtë, sepse kanë ç’të mësojnë nga përvoja e brezave: Suksesi kërkon punë, durim, trimëri dhe mençuri, sakrifica dhe shpirt krijuesi. Ndryshe mbetesh në vend, s’ke kujt t’i ankohesh, veç vetvetes.Në mbyllje po shtoj fjalët e Namik Selmanit, publicist, poet, shkrimtar e studiues, i cili në hyrje të këtij libri, shprehet: . “Unë do të quaja “Libri i jetës”. Libri i Mustafë Ismailit ia vlen të jetë libër i familjeve tona, qofshin në mërgim apo qofshin në trojet amtare ku jetojnë.Përshëndetje dhe urime autorit! Libra të tjerë të këtij lloji dhe këtij niveli, presim në të ardhmen, pasi historia nuk mbaron këtu.Kadri TarelliDurrës më: 07, të vjeshtës së parë, 2021.

Per Kettisen, Suedezi i dashuruar me Shqipërinë dhe shqiptarët

by

Nga Kadri Tarelli

Kam qenë i pranishëm në pritje dhe përcjellje të vizitorët që vinin dhe vazhdojnë të vinë nga Suedia, ku përfshiheshin drejtues arsimi, drejtor shkollash, mësues shqiptarë e suedezë, kryetar komune, shkrimtarë, gazetarë, prindër dhe grupe nxënësish, etj, etj. Duke nderuar veten, mund t’i përmend me emra, pasi atyre u takon nderi i mikut: Peter Loberg (n/kryetar komune), Gylsen Ozdekan (Drejtoresha e arsimit për rajonin Boras), Per Kittssen, drejtor i shkollës “Fjardingskolan”, Znj. Tuulla Elfstrom, drejtore e shkollës “Sandaredskolan” dhe dy mësueset, Annet Ekelund e  Sonja Person. Më pas në kohë, një takim i rrallë me dy shkrimtare suedeze, Anna Mattsson, dhe Britta Stenberg. 

Po vazhdoj edhe me personalitete të tjerë, si i palodhuri Sokol Demaku, mërgimtar shqiptar nga Drenica e Dardanisë, mësues, veprimtar, shkrimtar, anëtar i lidhjes së shkrimtarëve dhe artistëve të Suedisë, poet, drejtues i revistës “Dituria”, i radios dhe TV. në gjuhën shqipe në Boras. Më tej Sadulla Zendeli-Daja, leksikograf dhe hartues fjalorësh dy gjuhësh Shqip-suedisht, Hysen Ibrahimi, kryetar i shoqatës letrare artistike “Papa Klementi XI. Albani”, në Suedi, Bajram Muharremi, poet dhe n/kryetar i kësaj shoqate, Hamit Gurguri, anëtar i lidhjes së shkrimtarëve dhe artistëve të Suedisë, Kadrije Meniqi, drejtore e shkollës Vushtri, Kosovë. Më e vonuara nga të gjithë, është stiliste Emine Hoti, çikë dardane, banuese në Norvegji, etj, etj. Unë, tashmë në rolin e gazetarit, të gjitha vizitat dhe takimet i kam përcjellë me shkrime, në shtypin lokal dhe atë qendror.

http://tribunashqiptare.com/wp-content/uploads/2018/10/ketissen.jpg

     Foto. Drejtor Per Kettisen në zyrë

Ndjesë nëse kam harruar dikë, por dua të ndalem te miku ynë i përbashkët, Per Kettisen, drejtor i shkollës “Fjardingskolan” në Borras, njeri i këndshëm, vizionar dhe i përkushtuar ndaj shkollës dhe arsimit, sepse për shumë vite, deri sa doli në pension, ishte vizitor i përhershëm i Durrësit tonë, madje shpesh edhe dy herë në vit. 

Nuk po analizoj në rrethanat që krijuan atë lidhje shkollash, në viti 2007, më pas vizitat e ndërsjellta mes “Fjardingskolan” në Boras të Suedisë dhe shkollës “Demokracia” në Durrës. Është një lidhje që po vazhdon gjatë, madje edhe në këto kohë të vitit 2021, ndryshe nga shumë lidhje të shkollave të tjera, që u venitën, u ronitën dhe u harruan, disa edhe pa nisur veprimtaritë e përbashkëta. Se cilat janë shkaqet e jetëgjatësisë në marrëdhëniet mes dy shkollave, mund të bëjmë një listë të gjatë, por mendoj se në themel të saj qëndron drejtori e më pas kolektivi i mësuesve që e mbështet, duke qenë të bindur në dëshira që ndërthuren. 

Mbaj mend bisedat me kolegun Avdyl Buçpapaj, ish drejtor i shkollës “Demokracia”, tani drejtor i shkollës jopublike “Planetary”, kur thoshte: “Suedezët janë të interesuar të njohin traditën e shkollave tona, sidomos në lëndën e matematikës, pavarësisht se ata ndoqën me kujdes edhe mësime në kopshtin para-shkollor pranë shkollës, më tej edhe mësim në ciklin e ulët. Më pas vizituan shkollën e fëmijëve me probleme autizmi dhe disa shkolla 9-vjeçare të Durrësit. 

Në këtë shumatore vizitash, përfshihen biseda dhe takimeve me punonjës të pushtetit vendor dhe drejtues të jetës arsimore në Durrësit, për t’u njohur më në brendësi me sistemin tonë arsimor. Ndërsa ne, veç kënaqësisë për të realizuar një ëndërr, duke vizituar një vend tjetër si Suedia, vend i dalluar me emër në botë, në fushën ekonomike, dhe sidomos të demokracisë dhe të drejtave të njeriut, të marrëdhënieve mësues-nxënës, shkollë-komunitet, pavarësia dhe vartësia e shkollës nga organet drejtuese më lart, etj.

Ngjitur me këtë kënaqësi dhe interes, ishte edhe të njihnim nga afër jetën dhe shkollimin e fëmijëve të mërgimtarëve shqiptarë (kryesisht nga Kosova), të vendosur në atë vend të largët, por tepër miqësor me shqiptarët. Vajtja jonë atje, ndjekja e mësimit, herë-herë mësuesit tanë dhanë vetë mësim, dhurimi i librave të shkruar në shqip për bibliotekën e shkollës, biseda me ata, si shqiptarë të të njëjtit gjak, ishte një lloj bashkëveprim qetësues për vocërrakët që na shikonin në dritë të syrit”. 

Sa për drejtor Perin, si njeri dhe drejtues i aftë, tashmë në pension, drejtor Avdyli i përmbledh të gjitha veçoritë, duhet thënë i skalit me fjalë të shkurtra, por që flasin shumë. Ai thotë: Peri ishte një drejtor profesionist. Në dukje njeri i qetë, vëzhgues i imtësive deri në detaje. Vështirë ta bëje emocional. Ishte fjalëpakë, por dëgjonte me shumë vëmendje. Vlerësues i saktë i situatave të krijuara gjatë punës. Krijues i marrëdhënieve njerëzore me kolegët, mësuesit dhe nxënësit. Në dukje natyrë e ftohtë, mbase kështu janë nordikët. Drejtues që e vlerësonin mësuesit dhe nxënësit, sepse ishte nxitës dhe mbështetës i nismave dhe veprimtarive që i shërbenin edukimit të fëmijëve me norma qytetarie të shoqërisë suedeze. I pasionuar pas gjuetisë me armë gjahu. Kishte një koleksion armësh gjuetie. Çdo vit organizonte “Java e gjuetisë”.

Unë i besoj plotësisht drejtor Avdylit dhe jam në një mendje më të sepse si mësues e drejtues i hershëm. e di mirë se cili është roli i drejtuesit vizionar, siç ishte drejtor Peri. Mjafton të përmend një ftesë dhe takim në Tiranë me shkrimtarin Viron Kona, atëherë drejtues i gazetës “Mësuesi”. Gjatë bisedës, duke pirë kafe, Vironi po tregonte për disa nga librat e tij për fëmijë, në veçanti për librin “Eh… More Bubulino!”, i vlerësuar me çmim nga UNICEF. Drejtor Peri nuk priti përfundimin e fjalës, por u tha mësueseve që e shoqëronin dhe Sokol Demakut, që shërbente edhe si përkthyes: “Ky libër meriton të përkthehet në suedisht. Është me interes për fëmijët tanë”. Kaq mjaftoi që pas pak kohësh, libri u përkthye dhe zuri vend ndër librat e pëlqyer për shkollarët e vegjël suedez. 

Në një bisedë me Gëzim Metalia, sot drejtor i shkollë 9-vjeçare “Shaqe Mazreku”, në Durrës, me kënaqësi thotë: Sa mirë që po m’i kujton ato kohë të bukura dhe mikun tim Perin. I njoh të gjithë personat që kanë vizituar shkollat dhe institucionet e Durrësit, veçanërisht ish drejtorin e shkollës “Fjardingskolan” të Borasit, Per Kettisen. Që në vizitën tonë të parë në Suedi u bëmë miq, pasi unë flisja anglisht, kështu që merreshim vesh shumë mirë me njëri-tjetrin. Isha n/drejtor i shkollës “Demokracia” dhe më bënte përshtypje disiplina në punë, përkushtimi dhe thjeshtësia e tij, si njeri dhe drejtues. Vishej shumë thjesht dhe komunikonte thjesht, pa shumë fjalë. 

Nuk e teproj kur them se ishte i thjeshtë, pasi pata rastin të shoh nga brenda edhe shtëpinë e tij, që ishte ndërtuar vetëm me dru, pa shumë orendi (vetëm të nevojshmet), edhe ato prej druri. I pëlqente gjuetia dhe zotëronte një koleksion armësh gjuetie. Madje më ka dërguar edhe dy video me pamje nga gjuetia e drerëve. E shijonte alkoolin, por pinte shumë pak, edhe në të ngrënë nuk e tepronte. I pëlqeu rakia shqiptare dhe sidomos gatimi dhe ushqimi shqiptar. Nuk e përmbajti veten dhe u mrekullua nga gatimet e mjeshtrit durrsak Xhep Keçi, në lokalin në Currila. Ishte vizionar dhe njohës i arsimit, mbështeste nismat e mësuesve, qofshin ata suedez apo edhe të kombësive të tjera, siç është rasti i shqiptarëve.

Një tjetër bisedë me Zabit Rexhepin, n/drejtor i shkollës “Demokracia”, që shprehet: Me grupin e shkollës “Demokracia”, kemi vizituar Suedinë, më pas i pranishëm në çdo takim këtu në Durrës. Si n/drejtor, meqenëse mbuloj ciklin e ulët, isha i pranishëm në organizimin e veprimtarive në shkollë, kështu që kam qëndruar gjatë me drejtor Perin dhe mikeshat mësueset suedeze. Miku ynë Peri, ishte njeri që donte të dinte për vendin tonë, në veçanti për arsimin. Interesohej për kulturën, historinë dhe traditat. Shikonte me vëmendje natyrën e qyteteve dhe vendeve që vizituan këtu tek ne. I pëlqente deti, sidomos pasditet dhe perëndimin magjik të diellit në Currila. Grupi suedez çdo herë që vinte në Durrës, rrinte disa dit, kështu që ata u mësuan me jetën e Durrësit dhe me durrsakët. Ai e ndjente dhe e vlerësonte mikpritjen shqiptare kudo që shkonte, si në institucione ashtu edhe në mjediset publike. Ata vizituan disa shkolla të qytetit, por punën me klasën, mësuesit dhe nxënësit, natyrisht e kryen në shkollën tonë. Me qëndrimin e tij, fitoi respektin e këshillit të mësuesve, të nxënësve dhe të atyre prindërve që bashkëpunuan me të. Edhe umb, besoj nuk jam i vetmi, e vlerësuam atë si njeri punëtor, fjalëpakë, i disiplinuar, i kujdesshëm dhe i shoqërueshëm me të gjithë. Per Kettisen përshtatej shpejt në shoqërinë që e rrethonte. Ishte dashamirës dhe korrekt.

Duke menduar se portreti plotësohet më bukur nga miqtë dhe të njohurit, u ndala në një bisedë me shkrimtarin dhe studiuesin Viron Kona, i cili i ka vizituar disa herë Suedinë dhe, që në fillimet e njohjes, vazhdon të presë e përcjellë miq nga Suedia. Ai shprehet:

“…..Sapo u ndava me lexuesit e mi të vegjël dhe pas pak çastesh u ndodha në zyrën e drejtorit Per kettisen. Sytë më shkuan menjëherë te statuja e Gjergj Kastriotit, që ndodhej në tavolinë, në krah të kompjuterit, ashtu siç ma kishin përshkruar nxënësit në takim. Një statujë, e tëra e bardhë, tërheqëse dhe e bukur, madje, teksa e shihja në atë zyrë plot dritë dhe aq larg vendit tim, ajo statujë e vogël, m`u duk nga më të bukura që kisha parë ndonjëherë për Skënderbeun.

Ne shqiptarët që arritëm ta njohim drejtor Perin, nuk e harrojmë kurrë atë njeri fisnik me zemër të madhe e me shpirt të bukur. Ne i jemi mirënjohës, sepse ai na ka qëndruar shumë pranë sa herë kemi shkuar në Suedi, na ka ndihmuar ne, por ka ndihmuar veçanërisht fëmijët shqiptarë, nxënës të shkollës “Fjardingskolan”, të cilin ai e drejtoi vite të tëra me sukses të plotë. 

Drejtor Per Kettisen në komunikim me ne, ka shfaqur vazhdimisht vlera të rralla kulturore, karakter të spikatur human, thjeshtësi, dije dhe kulturë, kujdes dhe komunikim të ngrohtë, natyrshmëri. Duket sikur gjithçka e mirë e njerëzore, është derdhur në portretin dhe karakterin e tij. Por ne e duam edhe sepse për ne shqiptarët, ai ka dashuri dhe respekt të veçantë. Sot, Per Kettisen është në pension, por sa herë shkoj në Suedi, më duket se ai do të më dalë përpara buzagaz, i qeshur dhe i veshur me bluzën ku është stamposur shqiponja jonë e flamurit dhe do të më thotë: ”Ti Viron, s`qëndron dot larg Suedisë sonë, ashtu sikurse unë, s`qëndroj dot larg Shqipërisë suaj krenare, që për ne suedezët është një perlë e vërtetë…”.

I urojmë kolegut, drejtor Per Kettisen, të gëzojë shëndet të plotë dhe jetë të qetë e të lumtur.

Nderim për suedezin Per Kettisen, i dashuruar me Shqipërinë dhe shqiptarët!

Kadri Tarelli

Durrës. Gusht 2021.

Shënim: Fotot e gazetave suedeze, i dërgoi Zabit Rexhepi. n/drejtor i shkollës “Demokracia”. Durrës.

ATDHETARI RIZA KISHTA…

by

….Në optikën e studiuesit Meçan Hoxha/

NGA KADRI TARELLI- Para pak kohësh e ftova Meçanin për kafe. U tregua i gatshëm. Me këtë rast këmbyem libra, si e vetmja mundësi për të nderuar dhe kënaqur njëri-tjetrin. Ai më dhuroi librin e tij të fundit “RIZA KISHTA. Emër që nuk harrohet”, ndërsa unë, “Koha në vargje”.

Që në fjalët e para, dua të shpreh falënderim dhe mirënjohje ndaj autorit, që ka shkruar e nxjerrë në dritë një libër me vlera lokale (për krahinën e Gramshit), po se po, por edhe me vlera kombëtare. Kam përshtypjen, se kur lexojmë fjalë të tilla të mëdha, na lind mosbesim ose dyshimi për vlerat e vërteta. Mos nxitoni dhe mos u trembni, bëni pak durim dhe më gjykoni kur të arrini në faqen e fundit. Sepse siç pohon Cornela Funke: “Disa libra shijohen ngadalë, të tjerë përpihen me një kafshatë dhe vetëm disa pak të tillë, përtypen për t’i tretur plotësisht”.  

Nuk them se e lexova librin me një frymë, siç shprehen disa, por e kundrova me shumë kujdes dhe interes, duke bërë nën-vizime e duke mbajtur shënime, pasi bën fjalë për histori njerëzore, ku fati i tyre është i ndërthurur me historinë tonë kombëtare, gjatë luftës e më shumë edhe pas saj. Fatkeqësi, por shoqëria qëllimisht dhe pabesisht u nda në dy grupe në kundërshti me njëri-tjetrin, ku pati xhelatë dhe natyrisht edhe viktima. Vetiu më gris pyetja, që s’i jap dot përgjigje: Kujt i shërbeu ky konflikt shoqëror?”. Për të ardhur keq që edhe sot e kësaj dite, vazhdon kjo përçarje që nuk i sjell asnjë dobi kombit në tërësi, por edhe individëve në veçanti e që s’po gjejmë qetësi. Pengojmë njëri-tjetrin, në vend që ta duam, ta ndihmojmë apo ta nxisim për vepra të mira, kur, me apo pa dashje, mohohen vlerat e veprimtarëve të nderuar, në emër të absurdit politik. 

Kush ka njohur krijimtarinë e studiuesit Meçan Hoxha, rreth 10 libra, ku pjesa dërmuese e tyre lidhet me studime të karakterit historik, më jep të drejtë në gjykimin tim, sepse ai jo vetëm është mjeshtër i fjalës së bukur, por më shumë i mendimit të pjekur e të lirë, për të thënë kurdoherë të vërtetën. Këtu ai nuk bën kompromis më askënd, kur bëhet fjalë për këtë parim të shenjtë sa jeta. Ai adhuron filozofin e lashtësisë Aristotelin, që thoshte: “Platonin e kam mik, por më mik kam të vërtetën”. Ky është karakteri i tij, që buron nga fisnikëria dhe tradita, nga kultura dhe qasja që i bën vetes me realitetin tonë të trazuar, pa u ndikuar nga miqësitë, nga bindjet apo qejf-mbetjet. “Më mirë të jesh i torturuar nga e vërteta, sesa i lumtur nga gënjeshtra”, thotë dijetari Seneka.

Të gjitha sa shpreha më lart burojnë nga “respekti për të vërtetën”, siç thotë autori që në hyrje, pasi Riza Kishta, heroi i librit: “Është personaliteti më i përfolur ndër gramshiotët, në Gramsh e më gjerë. Është folur aq shumë që nga viti 1918…….. Veçanërisht shumë është folur pas çlirimit të vendit deri 1990, dhe i është rënë vetëm një avazi të një kënge të pështirë…., e cila është bërë e lemerishme”. 

Është e çuditshme, që edhe pas 30-vjetësh të përmbysjes së diktaturës dhe propagandës marramendëse të luftës së klasave, ende mbeten njerëz me po ato bindje, si receta mjeku, apo si thënie të Biblës dhe Kuranit, që vetëm duhen besuar. Është fatkeqësi që ende ka “skllevër” të atyre mendimeve, kur kanë dalë aq shumë libra dhe dokumente mbi shtrembërimet e historisë sonë, sidomos të luftës NÇL, duke e paraqitur dhe pranuar vetëm bardhë e zi: komunistët “atdhetarë” e ballistët “tradhtarë”, sikur ata nuk ishin nga një gjak e nga një truall. 

Është vërtet e dhimbshme, kur bëhet fjalë për ngjarje dhe veçanërisht për personalitete, si Riza Kishta, që e jetuan kohën, që kanë dominuar kohën me vendimmarrjet dhe që, në një farë mënyre ndikuan mbi rrjedhën e ngjarjeve. Ndaj duhet lexuar dhe nxjerrë mësime për historinë tonë të çoroditur.

Këtu qëndron edhe merita e librit dhe autorit, që sjell para lexuesit dhe opinionit publik, birin e Gramshit Riza Kishta, një personalitet të nderuar, një burrë shteti, autoritet i pa cenuar në veprime dhe në fjalë, të dhënë e të mbajtur në besë burrash, pavarësisht pasojave. Aq e vërtetë është kjo, sa edhe kundërshtarët, mbase nuk e duan, por e nderojnë. Besoj se raste të tilla janë të rralla, por që nderojnë një familje, një fis, një krahinë dhe një popull. Nga shembuj të tillë mësohen, edukohen e udhëhiqen brezat në shekuj.

Një vlerë tjetër që duhet vënë në dukje, është puna e gjatë për rreth 30 vjetësh: “Ende lundroj në lumin ujëplot të Riza Kishtës”, thotë Meçani në bisedë mes shokësh. Një punë e pambarim dhe plot durim, për të grumbulluar material dokumentar e gojor të besuar dhe të ballafaquar, siç ndodh në monografitë, në mënyrë që të jenë sa të vërteta, aq edhe të besueshme. Ndaj unë i quaj kokëkrisur të gjithë ata që marrin përsipër të hartojnë një monografi, sepse veç vështirësive që has në emra personash, data, ngjarje e ndodhi, ku duhet t’i kthehesh disa herë, për të qenë i saktë, në përfundim do të ndeshesh edhe me opinionet dhe mendimet ndryshe, të cilave duhet t’u japësh përgjigje. 

Megjithatë, unë dhe kushdo tjetër, kupton se autori i gjendur para kaq shumë të dhënash, është futur në lëkurën e kohës, aq sa na bën të besojmë se edhe ne si lexues po e jetojmë atë kohë, duke pyetur: Ç’ qëndrim do të mbaja unë, ti dhe të tjerët, para ngjarjeve dhe përplasjeve të mëdha të kohës? Si do t’i përballeshe me kurthet dhe të papriturat e luftës, të “miqve” dhe armiqve? Ç’anë do të mbaje para dilemave të mëdha ideologjike dhe politike që zienin dhe trazonin mjedisin shqiptar? Të bashkoheshe me sllavët armiqtë shekullor, apo të mbroje bashkimin me Kosovën, me administratë, arsim dhe kryeqytet Tirana, si fakt dhe frymë atdhetarizmi, që mbizotëronte te të gjithë nacionalistët, përfshi edhe njerëzit e thjeshtë? 

Nuk ishte e lehtë të gjeje udhën edhe në oborrin tënd. Bashkimi trojeve nuk ishte “gozhdë” për të varur gunën apo xhaketën, por frymë atdhetarie e shqiptarie. Besoj se këtë mëdyshje e zgjidh përfundimisht një thënie të diplomatit Rauf Fico, biri i madh i Gjirokastrës, i vlerësuar aq lart edhe nga bota, që u thërret shqiptarëve si me profeci Dodone: “Dashtë Zoti me Flamurin Kombëtar në krye, të marrim dhe Kosovën e Çamërinë. E nëse nuk do t‘ia arrijmë kësaj, brezat e ardhmë do na gjejnë në varr, me gishtin drejtuar nga këto vise”.

 Vlera më e madhe e këtij libri, por edhe e librave të këtij lloji të botuara së fundi, besoj se është mësimi i historisë pa hile dhe shtrembërime të sajuara apo të stisura qëllimisht. Kam përshtypjen se librat që kanë vetëm dokumentacion, kanë shumë vlerë, por janë të ftohtë. Dokumenti është pa lëng jete, nuk të ngjall ndjesi e përjetime. Thjesht të bind në të vërtetën historike dhe vetëm kaq. Ndërsa libri i Meçanit është shumë i ngrohtë, jo se ai e do dhe e përkëdhel “Heroin”, por e nderon atë, nuk i përbuz kundërshtarët, por i ve para provës, për t’u bindur e për t’i bindur, nga anon e vërteta dhe e drejta. Libri të tërheq ta çosh deri në faqen dhe fjalën e fundit, sepse ndërthuret me ngjarje të tabanit e të vatanit, në konferenca, parlament, fshat e qytet, në odat e miqve dhe në stane, kasolle dhe shpellat e krahinës, te miqtë dhe besnikë të besës, si zakon dhe betim shqiptari.

Në këtë hulli mendimi, cilindo e çudit një fakt i jashtëzakonshëm, kur e lexon: Rizai u arratis, duke kaluar në ilegalitet brenda krahinë së Gramshit, për një vit e gjysmë te miqtë dhe të njohurit e tij dhe nuk u kap nga forcat e ndjekjes, që kontrollonin çdo shteg, ditën dhe natën. Ky ishte nderimi që i bënte vendi, kësaj figure atdhetare dhe autoriteti që gëzonte ai. Cili nuk do e lakmonte këtë vlerësim deri në adhurim, nga populli i vet? Libri vazhdon më tej: Rizai kaloi rreth 14 muaj hetuesi, veç ai e di se ç’ hoqi. Aty provoi torturat e hetuesisë shqiptare, aq sa u mbeti në dorë, duke ndërruar jetë, por nuk u dëshmua asnjë faj që ta baltoste dhe ta damkoste, si armik apo tradhtar i atdheut. 

Vetë libri është një dokument i plotë dhe i qëndrueshëm për historinë tonë kombëtare, pasi ashtu siç rrodhën ngjarjet në zonën e Gramshit, me pak dallime janë zhvilluar kudo nëpër Shqipëri. Nuk mund të hyj në hollësi, le t’i shijojë lexuesi të fshehtat që të mbajnë të mbërthyer deri në fjalën e fundit. Më duhet të nënvizoj një dukuri të asaj kohe: Fjala që përmendet shpesh nga Riza Kishta, si komandant i “Ballit” për krahinën e Gramshit, kur mund të kishte përplasje me armë, është: “Janë djemtë tanë dhe s’duhet të derdhim gjak shqiptarësh”. Ai e nderonte luftën për liri dhe luftëtarët që u ngritë, ndaj edhe shmangu çdo përplasje, kur në të njëjtën kohë, pas Konferencës së Mukjes, komunistët shpallën armik Ballin dhe ballistët, për t’u luftuar pa kompromis. 

Në këtë shteg gjykimi, secili ka të drejtë të meditojë: Ç’ qëndrim do të mbaja unë, ndaj Shtabit të Përgjithshëm dhe Enver Hoxhës, kur u strehua në zonën e Gramshit, zonë që me forca të shumta e kontrollonte Balli? Rizai e dinte, por nuk veproi, e tëra në emër të luftës për çlirim dhe besës ndaj mikut, që vjen në shtëpi. Nuk e përtypte dot turpin, që do të mbante mbi shpinë. Një fisnikëri për t’u admiruar!

Vetë Rizai, ashtu edhe plot nacionalistë në mbarë vendin, ishin për pajtim kombëtar dhe jo vëllavrasje. Pas lufte, mendonin për një shtet demokratik, ku të sundonte ligji dhe drejtësia, jo për ndarje e luftë klasash, si murtaja më e egër që e sëmur dhe e prish një komb. 

Kjo është edhe vlera e këtij libri, që të mëson dhe në të njëjtën kohë të bën të mendohesh e mundësisht të përjetosh ngjarjet. Sepse “E vërteta është e vetmja gjë që mund ta bëjë të madh një popull”, shprehet diku atdhetari i  rilindjes kombëtare Koto Hoxhi.

Riza Kishta lindi, u rrit dhe u burrërua si luftëtar e atdhetar i fisëm, por vdiq si antikomunist i vendosur. Mund të thotë kush, se ku qëndron faji i tij?

Në fund të këtij shkrimi modest, dua të përshëndes autorin, pasi titullit të librit, “Riza Kishta. Emër që nuk harrohet”, i dha kuptimin e duhur, duke e bërë atë të mos harrohet në jetë të jetëve, nëpërmjet futjes tek “Arka e kujtesës”, përkatësisht në një libër monografi. Ky libër e ngjalli dhe e solli Rizain e vërtetë në jetën e vërtetë, si një monument që nuk ka piedestal dhe shesh, por qëndron në ballë të çdo oxhaku nëpër shtëpitë e çdo gramshioti dhe në raftet e librave në mbarë mjedisin ku jetojnë shqiptarë.

Urime autorit Meçan Hoxha, duke shpresuar për libra të tjerë po kaq të bukur letrarisht dhe me vlerë përdorimi shqiptarisht! 

Kadri Tarelli

Durrës më: 07, vjeshta e parë, 2020. 

“PLAGËT TONA”

by

Mit’hat Frashëri në librin “PLAGËT TONA”:
“Çë na mungon? Çë duhet të kemi?”/
Shkruan: Kadri Tarelli /

Është një libër i vockël, me rreth 61 faqe, pra një broshurë që mund të mbahet në xhep, për ta shfletuar në çdo vend e në çdo kohë. Një botim i hershëm i vitit 1924, nga i dituri Lumo Skëndo, pseudonimi i Mit’hat Frashërit.
Rrethanat që më bënë të njihem dhe ta kem në dorë këtë “Margaritar” të mbuluar nga pluhuri i kohës, janë tërësisht rastësore, siç ndodh shpesh. Nuk them se unë e zbulova këtë thesar të humbur, porse më ngjiti në dorë për nga mënyra e të shkruarit shkurt dhe saktë, gjuha e thjeshtë për ta kuptuar cilido shqiptar qoftë, i kënduar apo jo shumë i mësuar, për më shumë dhe kjo është vlera e vërtetë e librit, ka mendim të ngjeshur në çdo fjali.
Jo më shumë se dy javë më parë, ulur në kafe, po kuvendoja me z. Lutfi Isufaj, Dr. i Mbrojtjes së Bimëve në Shkencat Bujaqësore. Në bisedë e sipër, kur fjala erdhi tek problemet ekonomike e më pas ato shoqërore, miku i nderuar hapi çantën e madhe që e mban çdo ditë me vete dhe nxori një tufë letrash të futura në një lloj “dispense”, por e lidhur bukur. E zgjati drejt meje, dukë me thënë në mënyrë lakonike: – Lexoje dhe do të bindesh, se ne si shoqëri jemi në po të njëjtën shkallë demokracie si 100-vjet më parë, pikërisht kur është shkruar ky libër i vogël, të cilin unë e kam fotokopjuar. E kam në tavolinën e punës dhe e shfletoj kur mërzitem. Jo se më sjell qetësi, porse më hip inati, që pavarësisht rrjedhjes së kohës, ne jemi njëlloj si gjyshërit tanë atëherë, në hapat e para të krijimit të shtetit shqiptar”.
Të them të drejtën, kam lexuar librin “Gjeniu i Kombit”, të shkruar nga Uran Butka dhe që i kushtohet tërësisht Mit’hat Frashërit, ku vërtet hidhet dritë mbi jetën dhe veprimtarinë e këtij njeriu të ditur, por që qëllimisht dhe fatkeqësisht, u anatemua dhe u baltos keq nga politika për më shumë se 50 vjet të sistemit të diktaturës.
Janë botuar edhe shumë libra e studime të tjera, por po përpiqem të përqendrohem tek ky libërth jo i bukur në pamje, por me përmbajtje tërësisht edukative, pedagogjike, filozofike, ekonomike dhe me tepri mëmdhetare. Një libër që vendos gishtin mbi plagët e shoqërisë shqiptare të asaj kohe, me të gjitha problemet e saj të mprehta, që çuditërisht dhe fatkeqësisht i kemi edhe sot, e që dhembin njësoj, mbase më shumë se atëherë.
Mendimtari ynë i ndritur, nuk mjaftohet me ngacmimin e plagëve të “miletit”, shtetit dhe kombit, as me heqjen e kores së tyre, që kullojnë. Ai bën më shumë: “Vajtimi nuk hyn në punë, se sjell dishpërimin e fatalizmësë”, shprehet ai, ndaj përpiqet të gjejë ilaçin e duhur, për t’i mjekuar e shëruar, që shoqëria shqiptare të gjejë udhën e duhur drejt zhvillimit dhe përparimit. Ai porsi një profet i drejtohet këndonjësve, më pas djalërisë, vegjëlisë, bejlerëve, intelektualëve: “Ay që munt të shohë dhe ka kohë të mejtohet, je ti o djalëri e Shqipërisë, o intelektual, o i pasur, o i fisshim”. Në këtë vorbull pështjellimi, nuk le mënjanë shtetarët, shkrimtarët, poetët, gazetarët dhe së fundmi edhe gratë, apo shqiptarkat, siç shprehet me shumë nderim e mirënjohje.
Vetë titulli i këtij punimi, është një klithmë në qiellin e trazuar të shoqërisë shqiptare, të sapo kishte dalë nga sundimi 500-vjeçar i Turqisë, përfshi edhe trazirat e luftës ballkanike, në përfundim të së cilës, na sakatuan territorin dhe etninë shqiptare, të cilën e ndanë në pesë shtete. Një tragjedi e vërtetë, por që nuk u ndal me kaq, trazirat e brendshme, më pas edhe Lufta e parë Botërore, që nuk e lanë të qetë këtë vend të vogël, të varfër e të lodhur. Klithmë që vjen së thelli nga dhimbja në vetëdije, për fatin e popullit dhe të kombit, por që duhet dëgjuar e më pas duhet shëruar.
Një ndër “Plagët tona” më të thella, e shfaqur në popull atëherë, por e pa mbështetur nga politika e kohës, më pas edhe gjatë sundimit të socializmit por e nxitur dhe e mbështetur edhe nga politika, ishte mosmarrëveshja mes të varfërve dhe të pasurve, ose e shprehur ideologjikisht “Lufta e klasave”, sëmundje shekullore, por e ndezur si zjarr i fortë nga teoria marksiste e sidomos pas fitores së Revolucionit Bolshevik në Rusi. Çuditërisht autori, si orakull i lashtësisë, e parandien rrezikun dhe gjëmën e madhe: “E drejta nuk munt të peshojë me pahir vetëm më nj’anë, në dëm të tjetrës”….. “Begatia dhe drejtësia nuk mund të ngrehet mbi një padrejtësi”. Është lufta e klasave, të cilën ai e quan: “Në Shqipëri, një zihje (grindje) e tillë është fatkeqësi, nuk duhet të ekzistojë…..”, aq sa nuk ka mjek apo kirurg që e shëron, pasi këtë prush të ndezur e krijon politika dhe e trazon politika, si mjet sundimi, duke mbjellë përçarje në popull. Besoj se kësaj murtaje, ne shqiptarët ja pamë dhe po ja shohim “hairin” më shumë se kushdo në botë, madje edhe pas një shekulli.
Vetë titulli në krye, na kumton: “Çë na mungon? Çë duhet të kemi”, janë pyetje që shpojnë thellë në vetëdijen ton të çoroditur, shumë nga politika, por më së shumti nga huqet tona si shqiptarë, që nuk gjejmë qetësi mes njëri-tjetrit, që nuk punojmë, nuk shohim hallin tonë, por merremi me të tjerët, lehtë, madje farë lëhtë, e hedhim topin në oborrin e tjetrit, pra ngarkojmë botën, të huajt. Vëreni me kujdes këto pak fjalë: “Gjithë vuajnë e qahen. Po kujtojnë se një fuqi e huaj, një krah prej qielli, do t’i nxjerrë nga e keqja. Të dy krahët e vet si mejton”. Më pas, më shumë shajmë qeverinë dhe zyrtarin, komshiun dhe pronarin, me një fjalë, soj e sorollop, ndërsa për vete jemi “qelibar” dhe nuk pranojmë të na bjerë mbi supe asnjë pupël zogu. Diku shprehët: “Ankohet për qeverinë që nuk shtron rrugët, ndërsa në oborr ka dy pëllëmbë baltë. Pronari i tokës ankohet për qeverinë, se nuk kujdeset për bujqësinë, kur ai vetë s’ka shkuar kurrë në pronat e veta, të shohë si punohet e ç’ nevoja ka toka dhe bujku”. Shembuj më të bukur s’besoj se gjejmë, në adresë të mentalitetit tonë të mpirë, për të mos thënë të mykur e të mbrapsht.
Nuk kam ndërmend të analizoj të gjithë veprën, pasi këndonjësi i gjen vetë vlerat dhe cilësitë e mendimit e të shkrimit. Po ndalem vetëm në disa thënie plot lëng jete, të shkruara letrarisht dhe urtësisht:
. Shkrimtarëvet: “Llauzi (populli) vë veshin në ato që thoni dhe shkroni. Atje vjen të ndezë qirin’ e idevet’ të tij….”. Më pas porosit: “Kujtoni, se një e shkruar është një farë e mbjellë. Kujdesi i mbjellësit duhet të jetë një lule e mirë, një pemë e këndshme. Hithra dhe ferra mbin vetë-vetiu dhe veç dëmit, s’ka no një vleftë”.
– Poetëve: “Tani drejtohem ke ju, vjershëtorë dhe poetë, ke ju që duhet të jeni shpirti i kombit, udhëheqësi i shpirtit të këtij kombi”. Më tej bën një vlerësim me shumë dshuri e qëllim-mirë: “I lumtur ay popull që ka gjetur në brumë të tij, të tillë poetë me frymë të lartë. Më të lumtur akoma ata poetë, që kanë gatuar me frymën e tyre kombin dhe kanë rrëfyer udhën e bardhë drejt një ideali të lartë”.
– Gazetarëve: “Çdo shkrimtar është një këshilltar, po gazetari është edhe më tepër akoma: është një predikonjës”…… “Gazetarit i bie mbi supat barra më e madhe. Roli i tij është i komplikuar, se duhet të jetë edhe një mjek që shëron sëmundjen, edhe një meshtar që përkujdeset për shpirtin, edhe një avokat që i mpron të drejtat, edhe një gjykatës që i ndan gjyqin”.
Grave: “Më vjen keq t’a them prapë! Po në të metat që ka shqiptari, përgjegjësia më e madhe i bie shqipëtarkës”. Më tej shton disa pyetje që e kanë edhe përgjigjen brenda: “A presim ne përparim dhe dritë, kur zonja e shtëpisë dhe squka e fëmijërisë, të rrijë në shkallë të unjët? A presim ne një zgjim, kur çupat tona, zonjat e nesërme, të rriten vetëm si kuklla…?”, etj, etj.
Nëse do të vazhdoja me këto thënie të vyera, më duhet të kopjoj të gjithë librin, pasi çdo mendim i shprehur këtu, është një mësim dhe filozofi më vete, i nxjerr nga jeta dhe i rrëfyer në mënyrë sa letrare aq edhe lakonike. Kam përshtypjen se çdo lexues, sapo të nistë të lëçitë fjalët e para, i duhet të marrë lapsin e të nënvizojë mësimet dhe porositë, që janë plot brumë njerëzie, qytetarie dhe shqiptarie. T’i nënvizojë që t’i mbajë mend, apo t’i shikojë herë-pas-here, për t’i thirrur kujtesës, detyrës, përkushtimit dhe edukimit të vetëdijes, mbase për t’i shtuar në listën e fjalëve të urta, që janë një tjetër pasuri diturie që na ka lënë të shkruara, Mit’hat Frashëri.
Të gjitha natyrisht i thotë libri, ndërsa unë po mjaftohem të shtoj, se ky libërth i vockël, duhet të botohet, natyrisht me pak korrigjime të disa fjëlve që nuk po përdoren në fjalorin e kohës. Të botohet, që të jetë në çantën e mësuesit dhe shkollarit, në dosjen e pedagogut dhe studentit, në tavolinën e zyrtarit, në trastën e deputetit, në bllokun e gazetarit dhe në fletoren e shkrimtarit e poetit, më tej akoma, në magjen dhe sofrën e çdo gruaje. E thënë shqip: në bibliotekën e çdo shqiptari.
Jo më kot shkrimtari dhe studiuesi Uran Butka e ka quajtur Mit’hat Frashërin, “Gjeniu i Kombit”.
Jam i bindur se “Heroit” të këtij shkrimi, i shkojnë përshtat fjalët e Anna Frank, që thotë: “Nuk dua të jetoj kot si shumica e njerëzve. Dua të jem e dobishme dhe t’u sjellë kënaqësi të gjithë njerëzve, madje edhe atyre të cilët kurrë nuk i kam njohur. Dua të vazhdoj të jetoj edhe pas vdekjes”.