-Si kam kënduar me Gaqo Çakon, Avni Mulën, Ramiz Kovaçin/
-Kërkesë tek Ramizi të më kthenin nga Ansambli Ushtrisë në Opera/
– Daljet në skenë me koncerte dhe vepra janë mbi 2000/
– Veçoj punën me kompozitorët më me emër si Tish Daija, Feim Ibrahimi, Nikolla Zoraqi, Simon Gjoni. Çesk Zadeja/
– Rifat Teqja, dirigjenti i madh shqiptar më ofroi për pedagoge/
-Të qenit pedagoge nuk është luks por përgjegjësi/
Nga Albert Z. ZHOLI/
-Gramshi qyteti i saj i lindjes. Gramshi ka qenë një qytezë e vogël por të gjithë mësuesit dhe pedagogët ishin nga Elbasani dhe nga Korça Pikërisht në Pallatin e Pionierit të këtij qyteti, ka kënduar me repertor të huaj, një këngë spanjolle. Dëshira për muzikë u dallua dhe nga kryetari i komitetit. I kujtohet që në atë kohë që ka mbaruar klasën e shtatë, në qytet u hap fabrika e armëve dhe në shtëpinë e saj ishin një familje me 7 fëmijë. Shumë shoqe të saj menjëherë pas shkollës kërkuan të hynin në uzinë. Në një moment thotë, mbaj mend që mamaja ime tha: “Po sikur ta fusnim dhe Shqipen në uzinë!” “Unë, kurrë! Unë do iki në Tiranë dhe të bëhem këngëtare”, u përgjigja unë. Në këtë dëshirë e ka mbështetur shumë babai dhe kryetari i komitetit. Erdhi në Liceun artistik në vitin 1964 dhe që në etapën e parë fitoi. Në lice studioi për teorikë sepse akoma nuk ish hapur dega e kantos. Dega e kantos u hap kur ishte në vit të tretë. I kujtohet që me tu hapur kjo degë trokiti në derën e drejtorit dhe iu lut ta kalonte për kanto, po kjo ishte e pamundur. Gjithsesi rastisi të zgjidhej për të kënduar në Dekadat e Majit një material të Çesk Zadesë, dhe kur erdhi koha për tu futur në Akademi u pranua pa u futur fare në konkurs. Gjatë Akademisë ka qenë një studente që në të gjitha lëndët muzikore shkëlqente.
Skenat e madha kanë tjetër emocion, kur kënduat në skenën gjigande të Operës për herë të parë?
-Mbaj mend se ishte vitit 1970. Pikërisht në vit të tretë, në një koncert të organizuar kam kënduar 4 pjesë me një soliste të operës. Atë kohë u zgjodha dhe për të bërë një turne me këngëtarët më të zotë që ishin në atë kohë: Nina Mula, Burhan Spahiu, Lili Tafai. Në atë kohë shkolla zgjaste tre vjet dhe një vit bënim stazh. Për çudi dhe gëzimin tim të madh, stazhin më caktuan ta bënim në opera. Me atë turne u bë një lloj prezantimi shumë i mirë i emrit tim. Në vit të katërt, kur vajta unë në Opera, repertori klasik ishte hequr prej 8 vjetësh dhe viheshin në skenë vetëm vepra shqiptare. Mendoni pak që në botë çdo këngëtar profilizohet sipas zërit që ka. Askush nuk mund të këndojë një vepër që nuk është për trupin apo zërin e tij. Ne erdhëm në atë institucion dhe ishte opera “Mrika”, “Skënderbeu”, opereta “Brigada”. Ndërkohë që ne ishim përgatitur për vepra kontemporane që luheshin në skenat e gjithë botës. Por pavarësisht këtij fakti mendoj se kam pasur fat. Ngaqë unë shkova me emrat të mëdhenj, drejtuesit e operës krijuan besim dhe nisën të më çonin andej këndej, ndaj nisa të aktivizohesha shumë. Nisa të hyja në skenë dalëngadalë dhe të mos e kisha frikë përballjen me publikun. Për mua skena është dëshira më e madhe që mund të kem në jetë. Dëshirë që ka pasur dhe ajo frikën e vet, që me kohën kam arritur t’i zbus dhe t’i eliminoj.
Mbas stazhit shkova si soliste në Opera dhe si soliste mbeta.
Gjithmonë rolet e parë janë më të diskutuarit, madje ato të hapin rrugën e suksesit?
-Eh rolet e para. Po ashtu janë plot drithërima dhe ethe. Rolet e para kanë përkuar me operat “Mrika”, “Brigada e grave”. Pas tyre vjen një moment interesant. Kur Avni Mula muzikoi “Karnevalet e Korçës” më besoi mua rolin e Afrovitit. Afroviti ishte një bum, sepse ajo dhe këndon dhe luan. Më pas u vu “Boheme” ku Gaqo më zgjodhi mua për Mozetë dhe pse unë doja të interpretoja Miminë. Këndonte në atë pjesë Gaqoja, Ramiz Kovaçi, Tatjana Kora dhe unë. Ka qenë një “Bohemë” e paharrueshme. Pas kësaj u vu skena e “Toskë”-s, “Butterfly”. Arrita ta bëj Rozinën më vonë, sepse nga viti ‘77 në ‘79 mua më caktuan në Ansambël të Ushtrisë. Unë që ditën e parë bëra kërkesë tek Ramizi dhe më kthyen në opera. Kur më kthyen në opera në ‘83-in unë kam vënë në skenë “Berberin e Seviljes”. Atëherë ishte e rëndësishme të merrje role, sepse gjithë secili kishte publikun e vet. Organizoheshin shfaqje të shumta dhe një soliste këndonte natën e parë, njëra në të dytën, të tretën e kështu me radhë. Pastaj u vu opera “Pagliaçi”. Më pas erdhi viti ‘91 me problemet e njohura shqiptare. Më kujtohet që kanë qenë skena paksa të llahtarshme, ndërsa prisnin në skenë të na ndizej gjeneratori. Në atë kohë më besuan rolin e Leonorës nga opera “Trovatore” që nuk ishte shumë për vokalin tim, sepse ajo është një vepër dramatike. Punova shumë me atë rol. Unë në jetë kam punuar shumë për ta zbërthyer personazhin, për ta zbërthyer nëpërmjet tekstit dhe frazës. Asnjëherë nuk kam qenë rob i të kënduarit. Nuk kam menduar kurrë vetëm të kap notat. Gjithnjë brenda meje logjika është e lidhur me ndjenjën e transmetimit.
Opera diçka shumë elitare, po udhëheqësit e asaj kohe a vinin në opera dhe para kujt prej tyre ke kënduar?
-Mund të them se të gjithë udhëheqësit e asaj kohe vinin në Opera. Kam qenë nga ato këngëtare lirike që kam kënduar shumë para Enver Hoxhës dhe Ramiz Alisë. Ato përgjithësisht na jepnin dorën, ndërkohë që Ramizi ka qenë më ndryshe. Kur kam marrë nga lidhja e Shkrimtarëve dekoratën “Naim Frashëri” Klasi i Tretë, për interpretimin e muzikës shqiptare, Ramiz Alia ishte kryetar i Kuvendit Popullor dhe kur e kam marrë kemi qenë në Akademinë e Arteve. Çmimin ma dhuroi Nexhmije Hoxha.
Për më tej, veç muzikës operistike gjatë kësaj kohe u aktivizova dhe me muzikën popullore të përpunuar. Unë e kam pasur të pandarë në repertorin tim muzikën operistike shqiptare dhe atë popullore. Veprat shqiptare i kam kënduar shumë.
Mund të themi se rezultatet e një këngëtareje varen shumë nga recitalet, sa të tilla keni dhënë?
-Nuk mund ta them ekzakt. Mbase mund të jenë 15 të tilla, ndërkohë që daljet në skenë me koncerte dhe vepra janë 2000. Në kohën që ne bënin opera askush nuk i filmonte operat dhe as bënin fotografi. Unë kam qenë gjithnjë vetëm në Tiranë dhe të gjitha përkujdesjet dhe emocionet e skenës i kaloja vetë. Nuk kisha kohë për fotograf, nuk kisha të afërt, ndaj dhe nuk kam shumë fotografi. Mendoj se portreti im ka mbetur më shumë tek publiku sesa në polaroid.
Të kalojmë tashmë tek muzika popullore shqiptare?
-Këngë të tilla kam kënduar vazhdimisht në skenën e operës. Madje menjëherë sa kam ardhur. Për herë të parë kam kënduar “Ta dish”, “Dola n’penxhere”, “N’atë zaman të asaj shurije” dhe turneu im i parë jashtë shtetit ka qenë në vitin 1974. Unë kam qenë një ndër të parat këngëtare të operës që kam kënduar jashtë kufijve të Shqipërisë. Kam qenë në Maqedoni, Kosovë dhe Mal të Zi, me një ansambël që e drejtonte Limoz Dizdari me studentë të akademisë, instrumentistë. Kam kënduar gjithnjë popullore të përpunuar. Janë pritur shumë mirë. Duke qenë se unë këndoja muzikë popullore atëherë më ftonte shpeshherë Ansambli i Shtetit. Xhimi Zilmixhiu ishte profesori im i plastikës dhe estetikës kur kam qenë studente dhe kur ishte drejtor ai më këshillonte se ç’duhet të bëja. Një nga aktivitetet më të njohura të Teatrit të Operës dhe Baletit kanë qenë Dekadat e Majit, aktivitete për të cilin punonin kompozitorët më me emër si Tish Daija, Feim Ibrahimi, Nikolla Zoraqi, Simon Gjoni. Çesk Zadeja, duke vazhduar me të rinjtë: Kujtim Laro, Sandër Peçi, Shpëtim Kushta realizonin krijimet më të mira. Ndërkohë që Bebi Kristidhi, Nora Çashku, Anita Tartari deri tek më e reja Rudina Ciko e shumë të tjerë, kanë bërë emër nëpër Dekadat e Majit si interpretues. Kështu që drejtori mua më këshillonte të shkoja tek Instituti i Folklorit dhe të bashkëpunoja me kompozitorët për këngë popullore. Unë jam paraqitur gjithnjë me këngë popullore me “Trëndelinë”, ”Jare shkodrane”, të cilat i këndoja dhe me operën dhe me orkestrën e radios. Jam pjesëtare e gjithë edicioneve të romancës shqiptare ku jam vlerësuar dhe me çmim të parë e të dytë.
Kush ju ofroj si pedagoge në Universitetin e Arteve?
-Këtu dua të ndalem pak. Kam nisur si pedagoge e jashtme në vitin 1984, kur isha soliste në opera. Në atë kohë Rifat Teqja, dirigjenti i madh shqiptar, i palodhuri, njeriu që i dha kaq shumë skenës, ai na bëri propozim disa sopranove. Në 91-in zëvendësrektore ishte Suzana Shuteriqi dhe dy kolegët e mi Suzana Frashëri dhe Burhan Spahiu, të cilët donin të zgjeronin katedrën sepse ishin vetëm me dy pedagogë të brendshëm. Ato ranë dakord të isha unë, duke qenë se kishim bashkëpunim që në Opera dhe duke qenë natyrë dashamirëse dhe jokonfliktuale. Unë gjithnjë kam ndërtuar ura miqësie dhe dashamirësie në jetë. Të qenit pedagoge nuk është luks por përgjegjësi.