si m’u duk – Dielli

NGA FAIK KONICA/

…Me qe binte shi dhe dita ish ne mbrem` e siper, kopshtin e Pallatit, te zbukuruar me shume lule, nuk munda ta keqyr e ta shikoj, kete here te pare. Pastaj as kisha nge te veja re gjesendi i dalldisur sic isha ne mendime te perziera, te cilat mblidheshin te gjitha mbi pyetjen, valle c`ndryshime ka prure koha ne dukje e ne mendime te Mbretit? Ne Rome, me 1919, dhe prape me 1920 ishim pjekur, por per nje kohe te shkurter,- kurse ne Vjene kishim shkuar bashke dy vjet te tmerrshme, ne mes te zhurmes e te mjerimeve te luftes se Perboteshme, me nje ngushellim te vetim: muziken. Nga koncertet klasike qe jipnin te dy orqestrat simfonike me fame te Vienes, besoj se s`lam asgje pa degjuar; i degjuam disa here simfonite e Bethovenit, dhe mbaj ment me mallengjim, ne Opera te Oborrit, nje cfaqeje te cuditshme te “Fyellit te Hutuar” (Zauberflote) te Mozartit.
Asi kohe , Beu i Matit nuk ishte vec se nje djale i ri njezet e dy vjec; po q`atehere zotesia e tij mendore cfaqej ne cdo rast: te folur te pake, te degjuar shume dhe me kuptim, gjykime te shkurtera e te thella qe shtijne nje drite te re mbi ceshtjet e biseduara,-keto jane ca nga shenjat e tij qe me cuditjein. Miku yne i perbashket, Fazlli be Frasheri, nje nga kombetaret me te kthejellet e me te thelle qe ka Shqiperia, me permendi kete rradhe ne Tirane nje fjale qe i kisha thene dikur ne Vien: “Kemi ketu nje fytyre fare te jashtezakonshme; Ahmed Beu me duket i shenuar nga Fati qe te loze rolin me te math ne histori te Shqiperise”. Keto ishin fjalet e mija ose fjale te tjera ne kete kuptim,-dhe Fazlliu duke m`i kujtuar thosh se ishin fjale profetike.
Ay djale i ri, ne mes te zjarrit e te luftes e te tradhetive e te rreziqeve pa numer, arriti ne pkae vjet` e siper ta bashkoje Shqiperine, ta vere nene fuqine rregullonjese te Kanunit, t`i shtrengoje te tere armet e te zere parmenden, dhe sot ri ne Fronin e Skebderbeut. Po te hapurit e nje dere me zgji nga mendimet. Nje nga oficeret e obborit foli emerin tim, dera u mbyll prapa meje, dhe e gjeta veten time perpara Mbretit.
Ne kisha patur ndonje dyshim te vogel qe te ndruarit e cuditshem te shkolles do kish prure edhe nje te ndruar ne qendrim te tij, kuptova menjehere se kisha parashikuar liksht. Cdo njeri, i arrire ne pake vjet e siper ne nje fron, do kish humbur ballancen, do t`i ishin marre mentte-dhe s`do te kish kush te drejte te ja quante faj. Po mbreti i shqiptareve, me nje force te rralle shpirti qe mund te pritej-vetem nga nje filozof eshte gjith`ay qe pata njohur me pare ne Vjene: i dashur ne fjale, i rende-dhe i matur kur e do puna, buzeqeshur dhe plot ” sense of humor” kur vjen rasti, i shpejtem ne te hyret ne nje ceshtje te re te shtruar perpara, i zoti ne te gjetur anen e mire dhe anen e dobet te nje theme.
I vetmi ndryshim qe i pruri kurora e mbreterimit, eshte nje ndryshim per te levduar: shija e tij u hollesua me teper dhe u be me fisnike. Ne qofte se, si gjithe djemt e rinj, i pelqente, kur ish kryetar i Republikes, nje luks me ndgjyre te tepert ne veshje e ne rreth, sot i pelqen me teper bukuria mee madhe e mosdukjes.Hoqi dore nga uniformat e ckelqyera, perdor per vete nje uniforme fare te shuar e te mvrojtur dhe u ka dhene oficereve dhe ushtareve te Gardes veshje qe s`terheqin aspak verejtje shtetit te mbahen. Te shtruarit e Pallatit cfaq perseri shien per nje mosdukje fisnike: Asnje xhixhellim te tepert ne nghjyrat e fronave ose te mureve.
Nga pikepamja e dukjes se trupit , u habita ta gjej mbretin ashtu sic e pata njohur nen kohet e shkuara: Te shkathet po pa thatesi, syte te kulluara,ngjyren e faqeve te fresketa-njepikture shendeti per te cilen cdo njeri mund te kete zili. Kisha degjuar jashte fjale te ndryshme, sikur vuante, sikur po tretej dhe shkrihej. Kundershtare te paguar nga guverna te huaja qe duan te prishurit e Shqiperise, cfaqin nga koha ne kohe shpresen se jeta e Skenderbeut te ri nuk do te zgjatej shume. Shqiptaret e mire dukeshin te trembur. Mua qe diten e pare, si shpresat e tradhetareve ashtu edhe friket e atdhetareve m`u duken pa nonje themel. Nje njeri qe punon pa reshtur qe ne te gdhire te dites e gjer ne te perenduar te diellit, pervec kesaj defren nje pjese te nates me miqte, dhe prape te nesermen ngrihet qe n`agim i forte dhe i fresket, nuk mund te jete i semure. Keto peshtypje ua bera te njohur perseri e perseri moqve. Dhe kur dy mjek me fame arriten nga Viena dhe zbuluan se Mbreti s`kish tjeter vec nje semundje te lehte te shkaktuar nga te piret duhan te tepert, gjithe fjalet e kota muarne funt. U duk se Perendite e vjetra t`Ilirise vezhgojne shendetin e atij qe vetem ka qene i zoti ne kohet moderne t`i jape bashkim dhe paqe popullit shqiptar, filizi i funtme te lisit te madh ilirian, i cili nje here mbulonte ne deget e tij dhjete here me teper vend se sa Shqiperia e sotme.
Nje njeri me zotesi te mesme, passi te kish arrire ne shkallen me te larte te vendit tij, do t`ish kenaqur me aqe, do te kish qendruar ne clodhje e te gezonte jeten pa u munduar me tej. Po per nje burre shpirtmadh si Mbreti Zogu, perpara cdo gjeje tjater qendron me letra te zjarrta fjala Detyre. Kuroren nuk e quan si nje zbukurim ne bvalle te tij,-e quan si nje barre qe ta lulezoje kombin shqiptar. Pa frike dhe pa mburrje, me nje deshire te thelle ne fund te zemres tij, thote qe tani qe Shqiperia u bashkua dhe u shigurua, vepra qe mbetet eshte t`ijepet kombit nje fryme e re gjallesie dhe perparimi. Veper aq e veshtire sa esht e madhe. Ne qofte se vete mbare, fytyra e Zogut do te shtjere ne histori nje hie me te madhe se hieja e Skenderbeut.Perkrahjet per kete veper herkuliane jane te shumta; pengimet jane edhe me te shumta se perkrahjet….(Dielli-arkiv)

NGA MARJANA BULKU/NEW YORK/

Aty mund të “takosh ” Portrete historike që koha nuk i fshiu, as distancat e largëta që na ndanë, foto historike që flasin sa një mijë fjalë dhe fjalë që mbartin larminë informative të qindra fotove edhe pse bardhë e zi. Aty mund të kuptosh se cfarë ishte dhe është transparenca,dallon se si ato kontribute që shqiptarët e Amerikës ia dërgonin vendit amë publikohen në mënyrë të detajuar jo si reklamë por si mirnjohje, jo si mburrje por si detyrim që vjen natyrshëm nxitur nga atdhedashuria.Aty mund te ndjesh se si shkruhet dhe ruhet historia edhe pse permes debatesh .

Për herë të parë Vatrën e vizitova me artisten e madhe shqiptare Tinka Kurti e m’u duk sikur po asistoja në ndonje nga rolet e saj gjigande ende te painterpretuara,ekluzive,sidomos kur ajo i afrohet botimit me foton e Nanë Terezës dhe reciton vargje që i kishte shkruar për të në vitin 1997.Në fakt nuk ishin thjesht vargje por tingellonin si lutje që artikuluar prej Artistes se Popullit Tinka Kurti mbartin fuqi të jashtëzakonshme (sa keq që nuk asistuam me kamerat e Albanian Culture TV një moment si ky). U perlot, na perloti…sic vetem artistet dijne.

Portretet historike qe duket sikur te urojne mirseardhjen ne Vater e që për mua janë aq të dashur edhe nga pikpamja letrare; Konica dhe Noli, më flasin shumë mbi dualitetet tona historike shpesh konfliktuale për shkak të moskuptimit apo mospranimit të pluralizmit të ideve.Ata janë në dy këndet e sallës modeste të sistemuara si dy kreret e simbolit tone mbi flamur dhe pasaporta per te cilin te huajt pyesin jo pa kureshtje, mirmbajtur shkelqyer dhe që prezantohen në mënyrë të palodhur nga editorialisti i Diellit dhe ciceroni (nëse mund ta quaj kështu) i këtij muzeumi të improvizuar shqiptar tashmë, Zotit Dalip Greca, mu në New Yorkun gjigand. Me sytë e fiksuar pas Konicës nëpër mendim më vijnë aktet e tij aq qytetare e pro shqiptare, personazhet delikatë e kualitativë që ndesheshin me realitetin e egër synatë që mbillte politika e padrejtë për të asfiksuar të drejtën, të bukurën, të moralshmen. “Unë doja të zbusja shkëmbin…” një mision i pamundur zulluland…

E pamundur ti ikësh asaj cka izolimi nuk na la të dijmë rreth këtyre shqiptarëve të mëdhenj që i bëjnë nder gjithkujt.Ata e njohën aq mirë Shqipërinë dhe shqiptarët, e bënë aq të njohur atë në botën gjigande, shkruajtën për të, kontribuan letersise,politikes diplomacise , u zhgënjyen, nuk e harruan kurrë Shqiperine edhe kur ajo i mohoi sepse ndërtuan Shqipërinë tjetër, atë që e pagëzuan 104- vjet më parë me emrin Vatra. E ruajtën Shqipërinë edhe kur asaj i bënte roje kufiri me gjëmba, e deshën Shqipërinë edhe kur ajo dhunohej nga diktatura, e mbrojtën atë kur lakmitë e gërryejtën, e sollën deri në ditët tona me libra e shkrime, ngjarje e veprime që meritojnë mirënjohje dhe nderim. Sa debitore është letërsia shqipe ndaj të madhit Faik Konica duke ia mohuar kryevendin në piramidën e letërsisë shqiptare dhe historisë së saj të realizmit socialist aspak realist.Sa debitor eshte shteti shqiptar ndaj atyre qindra persekutimesh te padrejta qe mbartin fisniket qe lane Shqiperine por historite e tyre shkruhen e ruhen ne Vater. Aty kupton se historia është plurale, ajo flet përmes të shkuarës dhe të tashmes duke tentuar të nesërmen. Ajo nuk mund të jetë kurrsesi pronë e partive apo mllefeve personale. Vatra ne syte e mi është një copëz e vogël Shqipërie që e duan njerëzit e mëdhenj, të thjeshtët dhe të zakonshmit por që e lartësojnë veprat e mira, ato që xhelozitë dhe smirat, tinëzitë dhe babëzitë nuk i arrijnë dot.

Muret e vatrës janë histori, plot me shkrime, ngjarje, personazhe që historia jonë e shkruar njëanshmërisht, e diktuar nga miopizmi diktatorial nuk na i mësoi kurrë. Mjediset e Vatrës mbartin plot ndodhi, promovime e ngjarje te thjeshta e madhore që e mbajnë atë në jetë.Nëpër bisedat tona me zotin Greca kemi përsëritur se nxënësit që mësojnë shqip në SHBA pse jo edhe në Shqipëtari kanë rastin më të mirë që ekskursionet studimore ti kryejnë në Vatër. ”Është si teqe”, -shprehet Greca, në kuptimin se aty qoftë edhe duke e vizituar ndjen një lloj qetësimi që të sjell takimi me etërit e Kombit tonë, ata që e lindën e që ndofta mund ta rilindin sërishmi Kombin dhe vetveten duke mos ia asfiksuar historinë. Në librin me përshtypje të vatrës janë plot emra që hyjnë e dalin, kontributorë dhe dashamirës, kritikë dhe nihilistë, indiferentë dhe nga ata që kanë dhënë mjaft nga djersa dhe mundi i tyre sepse Vatra është një copë atdhe diku në Amerikën e largët, ku flitet shqip, festohet shqip, debatohet shqip ëndërrohet shqip.

SHQIPERIA SI M’U DUK

VATRA si m’u duk