Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

PANDEMIA, MARRËDHËNIET E REJA ME LIBRIN

by

SI E NDRYSHOI PANDEMIA MARRËDHËNIEN E NJERIUT ME LIBRIN-

Albert Gjoka, administrator i platformës më të madhe online të librit shqip “Bukinisti”, në një prononcim për gazetën Dielli të VATRËS – New York, dhënë gazetarit Sokol Paja, ka analizuar situatën e librit në Shqipëri dhe shpjegon se si ka ndryshuar raporti i librit me lexuesin veçanërisht gjatë pandemisë. Albert Gjoka, ka përfunduar studimet doktorale në fushën e studimeve letrare dhe ka një përvojë mbi 15 vjeçare në fushën e medias dhe komunikimit. Z. Gjoka shprehet se pandemia ktheu lexuesin te letërsia e vlerave.

PANDEMIA NXITI LEXUESIN TË SHKOJË TEK LETËRSIA E VLERAVE 

Periudha e pandemisë i mbylli njerëzit brenda katër mureve të shtëpisë dhe një ndër gjërat më me vlerë që bënë ata për ti dhënë kuptim kohës së tyre, ishin të uleshin dhe të lexonin libra. Kjo u shoqërua me rritje drastike të punës së platformave online si Bukinist. Muajit mars, prill dhe maj shënuan kërkesa rekord nëse do t’i krahasonim me muajt e tjerë apo periudhat e tjera të mëparshme. Çuditërisht, lexuesit e përqendruan vëmendjen e tyre tek ato libra që kanë si tematikë apo që flasin për epidemitë; ku ndër titujt më të kërkuar ishin “Murtaja” e Alber Kamysë, “Dashuria në kohërat e kolerës” të Marquez-it, “Dekameroni” i Bokaçios, “Sytë e errësirës” të Dean Koontz, etj. Por, pati një rikthim edhe tek letërsia klasike, pa lënë mënjanë librat bestseller që janë më të kërkuarit në tregjet e librit kudo në botë. Fatmirësisht, kjo pandemi e ka nxitur lexuesin të shkojë tek letërsia e vlerave, e ka afruar më shumë pranë librit dhe e ka bërë që të reflektojë më tepër për vlerat e lirisë në një botë të sëmurë ku je i privuar nga shumë gjëra.   

NJERIU DHE LIBRI, MARRËDHËNIE QË PO KRIJON TRADITË APO RASTËSI?

Lexuesi është më i zgjuar se botuesi apo librari. Ai e zgjedh sot librin për tu informuar, për të kuptuar më tepër apo për tu zbavitur. Këto nevoja ndikojnë edhe në ecurinë e tregut dhe shijet e lexuesve. Këto kohë ka pasur një rritje të kërkesës për librat e zhvillimit personal, librat e motivimit, biznesit, të natyrës psikologjie apo leadershipit. Këto botime konsiderohen si “pilula euforie” në një botë të ngarkuar emocionalisht, plot pasiguri dhe sfida. Libri është një mjet për të kuptuar më shumë rreth asaj që po ndodh në Shqipëri dhe kudo në botë. Po ashtu, dua të ndaj me ju edhe një fenomen tjetër pozitiv në tregun e librit. Shtëpitë botuese po sjellin në shqip libra, të cilët sapo kanë dalë edhe në tregun botëror. Gjatë kësaj kohe është shkurtuar koha e botimit të veprës origjinale me ato të përkthyera në gjuhën shqipe. Lexuesi shqiptar tashmë përdor më shumë se më parë edhe literaturën në gjuhë të huaj, kryesisht atë angleze, italiane franceze, etj.. Kjo po ndikon në ndryshime radikale të shijeve estetike të lexuesit dhe orientimin e tij drejt zhanreve dhe kategorive të reja. Këtu ka edhe përplasje mes brezave të lexuesve, ku ata në moshë mbi 50 vjeç janë më të pasionuar pas letërsisë klasike, qoftë e huaj apo shqiptare. Gjithësesi, në horizont është shfaqur prej kohësh një lexues i ri, i cili ka shije të reja estetike dhe qasje të re ndaj tekstit. Ky lexues e pasuron mendërisht dhe shpirtërisht mjedisin dhe krijon premisa për mënyra të reja të menduari dhe të shijuari të librit apo letërsisë.     

AFRIMIN E LIBRIT TEK SHQIPTARËT E DIASPORËS 

Shqiptarët që jetojnë në Shqipëri dhe Kosovë mendoj se kanë të njëjtin raport si edhe një apo dy dekada më parë; nuk ka rënie të numrit të lexuesve, përtej asaj që flitet në media, por nuk konstatohet as rritje e tyre. Nëse flitet më shumë për librin, nëse hapësirat mediatike dhe publike e bëjnë librin pjesë të diskursit të tyre, atëherë ka rritje të interesit. Mjafton të përmendim një fakt të thjeshtë: Në Panairin vjetor të librit shitjet rriten në mënyrë të rrufeshme sepse ka vëmendje të shtuar. Por, nëse do të ketë përgjatë vitit edhe 2-3 evente të tjera të ngjashme apo përafërta, dhe nëse do të promovohen autorët dhe librat më tepër, unë mendoj se do të ketë përmirësime. Tregu është potencialisht 2-3 herë më i madh, por kërkon marketing më të mirë, menaxhim më cilësor dhe punë më të mira në të gjitha hallkat e sistemit të edukimit në shkollë dhe familje. Problemi më i madh është për afrimin e librit tek shqiptarët e diasporës. Kanë nisur disa përpjekje në fushën e edukimit përmes disa projekteve institucionale, por jemi ende shumë larg. Ne nuk kemi qenë të aftë për ti mbajtur bashkëatdhetarët tanë të lidhur me gjuhën dhe kulturën përmes librit. Por, konstatojmë se gjatë 2-3 viteve të fundit ka rritje të kërkesave për libra në platformën tonë, sidomos nga shqiptarët që jetojnë në Zvicër, Gjermani, Kanada, SHBA, Suedi, Francë dhe ndonjë vend tjetër. Ne jemi të vetëdijshëm për kostot në transportin e librit, por po bëjmë ç’është e mundur që të ofrojmë shërbimin më të mirë, që ata të cilët e duan librin shqip, t’ia çojmë aty ku ndodhen. Këto kohë kemi shtuar opsionet me pagesave me kartë krediti, pay pal, transfertë bankare, etj. Një ndër shqetësimet më të mëdha për ne është edhe kostoja e lartë e marketingut të librit jashtë Shqipërisë. Por, përmes jush dua t’i ftoj të gjithë bashkëatdhetarët tanë që ta ta bëjnë pjesë të jetës së tyre librin shqip, ta mbajnë të gjallë gjuhën tonë përmes librit, të kontribuojnë me përkthime në shqip të autorëve cilësorë që njohin aty ku jetojnë dhe të mbajnë të gjallë traditën dhe origjinën e tyre me botimet shqip. I ftoj të gjithë bashkëatdhetarët tanë që të ndjekin hapësirën virtuale të Bukinist.al, duke iu premtuar se do të ketë një shërbim gjithnjë e më të mirë ndaj tyre. Ne i mirëpresim propozimet e tyre dhe jemi të angazhuar për të futur shërbime të reja më inovative në tregun e librit online.  

 “BUKINISTI” SI PJESË E MARKETINGUT DHE SHITJES SË LIBRIT ONLINE 

Bukinist.al e ka nisur rrugëtimin e tij në tregun e librit në muajin korrik të vitit 2016, si pjesë e Nettrade Albania, kompania më e madhe e shitjeve online në Shqipëri. Përvoja e gjatë që kishte kjo kompani në fushën e e-commerce në disa tregje; stafi që ka, me të rinj plot ide, inovatorë dhe ambiciozë, shoqëruar me filozofinë e punës së Bukinist ishin garancia për një rrugë me sukses.  Para se të nisnim punën tregu i librit në përgjithësi dukej i vakët: Dy subjekte që shisnin online në platforma gjysmëprofesionale e-commerci ishin thuajse në agoninë e tyre. Pas gjithë këtyre viteve konstatojmë se Bukinist i dha shpresë shitjes së librit online dhe revolucionarizoi marketingun e librit në përgjithësi. Sot ne jemi platforma më e madhe online e librit shqip dhe një nga tre operatorët më të mëdhenj të tregut të librit në Shqipëri. Janë mbi 10 mijë libra të kategorive të ndryshme që aksesohen për blerje online, të hedhura në qarkullim nga botues nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia etj. Po ashtu, ne kemi komunitetin më të madh të lexuesve aktivë që jo vetëm porosisin libra, por edhe shkruajnë revieë dhe ndajnë përvoja leximesh.    

FORMAT E MARKETINGUT NË INDUSTRINË E SHITJES “BUKINIST”

Në fokusin tonë ka qenë dhe mbetet marketingu digjital (online), i përqendruar kryesisht në rrjetet sociale, si Facebook dhe Instagram, ku shqiptarët edhe shpenzojnë një kohë relativisht të konsiderueshme. Po ashtu, kemi përdorur edhe Google apo Youtube. Buxheti më i madh shpenzohet në këto kanale, por ne kemi organizuar edhe evente fizike në qendrat e mëdha tregtare si TEG dhe QTU, si “Pazari i librit” dhe “Magjia e librit” me fokus oferta masive për lexuesit në ditë të tilla si Dita Botërore e Librit në prill apo muaji i librit në tetor dhe nëntor. Krahas tyre, kemi bashkëpunuar me partnerë si Ministria e Kulturës, kompani të mëdha të telefonisë celulare, organizata, etj., në fushatat për promovimin e librit dhe leximit. Pjesë e punës tonë është edhe mbështetja e klubeve të librit dhe organizimi i një konkursi vjetor për librat më të mirë në kategoritë; libri për fëmijë, poezia shqipe, romani shqip, romani i përkthyer, libri non-fiction dhe librat e zhvillimit personal. Duke parë rëndësinë që kanë revieë-të për lexuesit dhe promovimin e librit, prej kohësh kemi hapur blogun Leximtari, ku publikojmë përshtypjet e lexuesve dhe bëjmë rekomandimet tona.   

KOMUNIKIMI I LIBRIT PËRMES FORMAVE DIGJITALE SI NJË DOMOSDOSHMËRI 

Shqipëria është ende në fazat fillestare të përdorimit masiv të teknologjisë për të lexuar apo tregtuar librin. Unë e kam fjalën këtu për e-book apo forma të tjera. Ka disa përpjekje modeste, – jo për qëllime tregu, – me audiobook-un, por duhet thënë se jemi ende shumë larg. Komunikimi i librit në shumë forma është sfida më e madhe për tregun e librit shqip, ku të humburit e mëdhenj janë përgjithësisht shqiptarët që jetojnë jashtë Shqipërisë, të cilët kanë kosto shtesë për të siguruar librin shqip në vendet ku jetojnë dhe punojnë. Të drejtat e autorit, mbrojtja e pronësë intelektuale, mungesa e standardeve të sigurisë për shitjen e produkteve online, një zhvillim i vonuar i formave të pagesës online me kosto të ulët dhe skepticizmi i botuesve ka bërë që ky treg të mbetet fatkeqësisht tej mase prapa, nëse e krahasojmë me vende të tjera, qoftë në rajon, Europë dhe më gjerë. Komunikimi i librit përmes formave digjitale është domosdoshmëri, në kohën kur kostot e transportit të librit fizik (hardcopy) janë të larta, apo në situata të tilla si kjo e pandemisë, kur ka shkaktuar një kaos të vërtetë me dërgesat e librit jashtë Shqipërisë. Në këtë treg ka shumë rrisqe, të cilat duhet ti sfidojmëë bashkërisht, si botuesit, autorët dhe librarët.  

PSE U MBYLL GJERMANIA DHE A I DUHET SHQIPËRISË NJË MBYLLJE E DYTË?

by

Dr. Marsela Ceno, Kryetare e Shoqatës së Mjekëve Shqiptarë në Gjermani, në një prononcim për gazetën Dielli të VATRËS – New York, dhënë gazetarit Sokol Paja, ka argumentuar arsyet se pse u mbyll Gjermania dhe shpreset se Shqipëria duhet të kishte zbatuar me kohë rekomandimet dhe masat e  marra nga vendet kryesore te Europës si Gjermania dhe Franca për një lockdown,  mbyllje të dytë duke iu referuar numrit të lartë të rasteve të reja dhe sistemit të mbingarkuar shëndetësor që sipas të dhënave jozyrtare duket se është afër kolapsit.

PANDEMIA GLOBALE, PSE U MBYLL GJERMANIA?

Krahasuar me javën e kaluar, numri i infeksioneve në Gjermani vazhdon të rritet. Është arritur numri më i lartë i vdekjeve të shkaktuar nga Covid 19 që nga prilli 2020. Sipas Institutit Robert Koch (RKI) të Mërkurën në mëngjes në datën 4 nëntor 2020 u regjistruan 18,487 raste të reja të infeksionit. Numrat e rinj janë shumë poshtë numrit rekord të 23,399 rasteve që instituti numëroi të shtunën e kaluar. Por ato janë më të larta se një javë më parë: shtatë ditë më parë, RKI raportoi rreth 17,000 raste të reja. Sipas shifrave të fundit nga RKI, gjithsej 705,687 raste të infeksionit janë regjistruar në Gjermani që nga fillimi i pandemisë. Numri i vdekjeve të lidhura me koronavirusin në Gjermani u rrit në 11,767 – 261 më shumë se një ditë më parë. RKI vlerëson se rreth 454,800 njerëz tani janë shëruar. Sipas raportit të situatës së RKI nga e marta në mbrëmje, e ashtuquajtura R shtatë-ditore ishte 0.92 (një ditë më parë: 0.98). Kjo do të thotë që 100 njerëz të infektuar teorikisht infektojnë rreth 92 persona të tjerë. Vlera paraqet shfaqjen e infeksionit 8 deri në 16 ditë më parë. Nëse është nën 1 për një kohë të gjatë, procesi i infeksionit qetësohet. Ndërkohë, klinikat gjithnjë e më shumë po arrijnë kufijtë e tyre në pandemi. Në shumë klinika në të cilat pacientët e shpeshtë Covid-19 duhet të trajtohen, stafi infermieror është tashmë në  limit. Rritja e numrit të infektsioneve të reja detyroi Kryeministren Merkel të merrte vendimin për futjen në fuqi të Lockdoën të dytë që nga data 1 nëntor. Që prej dy javësh, në të gjithë Republikën Federale të Gjermanisë janë të mbyllura të gjitha restorantet, lokalet, sallat e sportit, sallonet e estetikes pra cdo vend në shërbim të aktiveteve të lira. Në disa qytete me dëndesi të madhe të popullsisë apo rritje të madhe të numrit të infeksioneve të reja, është vënë me detyrim mbajtja e maskave edhe në hapësirat e hapura.

PROTESTAT KUNDËR MASAVE TË MBYLLJES NË GJERMANI

Protestat në Gjermani janë rregjistruar që në fillimin e pandemisë në prill të këtij viti.  Disa janë të drejtuara kundër masave shtetërore të miratuara në bazë të Aktit të Mbrojtjes së Infeksionit, duke përfshirë kufizimet e daljes dhe kufizimet për të drejtën e tubimit. Disa nga këto demonstrata janë të diskutueshme, veçanërisht për shkak të mungesës së distancimit ose shpërndarjes së dezinformatave në lidhje me pandeminë COVID-19, teoritë e konspiracionit dhe deklaratat anti-kushtetuese. Demonstrata të tjera drejtohen kundër çmimeve të qirasë ose transportit të mbetjeve bërthamore ose kërkojnë solidaritet me refugjatët. Marshimet e Pashkëve dhe tubimet e 1 majit gjithashtu u zhvilluan gjatë pandemisë. Përveç kësaj, protesta kanë ndodhur gjithashtu në Gjermani që nga fundi i majit si pjesë e lëvizjes globale Black Lives Matter. Në disa shtete federale, gjykatat administrative, urdhëresat e policisë ose komunave ndaluan ose kufizuan disa protesta. Më 15 Prill, 2020, Gjykata Federale Kushtetuese përjashtoi një ndalim të përgjithshëm të mbledhjeve për më shumë se dy persona si të papranueshëm. Nga Prilli 2020, tubime kundër masave të qeverisë tejkaluan numrin e personave të rregjistruar të paparalajmëruar, kështu që u shpërndanë nga policia. Kishte gjithashtu kundër-tubime që ishin të drejtuara “kundër ideologëve konspirativë, ezoteristëve të krahut të djathtë dhe ekstremistëve të djathtë”.

BIONTECH DHE PFIZER GATI TË HEDHIN NË TREG NJË VAKSINË EFIKASE KUNDËR COVID 19

Që prej datës 9 nëntor mberriti në Europë lajmi se Firma Biontech ne Gjermani dhe Pfizer ne USA janë gati të hedhin në treg një vaksinë efikase kundër COVID 19 pasi të lëshohet drita jeshile nga FDA. Më shumë se 150 milion vaksina janë llogaritur të shpërndahen tek popullsia e riskut në Europë. Po bëhen plane për të kategorizuar grupet e popullatës që do të përfitojnë në fillim nga vaksina, si psh. Punonjësit e shëndetësisë, mjekët dhe infermierët, policët dhe mësuesit. Mendohet dhe shpresohet që vaksina të jetë në treg në fillimin e 2021 duke shënuar një hap shumë të rëndësishëm dhe inkurajues në fitoren e shkencës kundër SARS CoV 2.

DËMI I PANDEMISË NË SHËNDETIN MENDOR TË POPULLSISË

Korona virusi mund të shkaktojë sëmundje fizike, por për shumë njerëz pandemia gjithashtu ka pasoja të rëndësishme për shëndetin mendor. Sipas deklaratave të psikoterapistëve,  çrregullimet e ankthit,  frika për mbijetësën ose falimentimi ekonomik, depresioni janë përhapur në ritme të larta. Nevoja për ndihmë psikologjike ishte veçanërisht e madhe gjatë vales së parë të pandemisë. Shkak kanë qënë frika e infektimit, shqetësimi për të afërmit, frika e vetmisë ose kërcënimi për humbjen e punës. Në fazën e dytë pas mbylljes,  frika mbizotëroi përsëri tek pacientët. Sidoqoftë, në verë ishte relaksimi dhe kthimi në punë që rriti frikën e  sëmundjes tek shumë njerëz. Numri i përgjithshëm i konsultimeve u ul nga maji deri në fund  të shtatorit. Sidoqoftë, kjo kërkesë aktualisht po rritet përsëri – së bashku me numrin e  rasteve dhe lockdown e dytë.

SHQIPËRIA NË SYRIN TËND, ÇFARË PO NDODH ME MENAXHIMIN E PANDEMISË?

Shqipëria duhet të kishte zbatuar me kohë rekomandimet dhe masat e  marra nga vendet kryesore te Europës si Gjermania dhe Franca për një lockdown, mbyllje të dytë duke iu referuar numrit të lartë të rasteve të reja dhe sistemit të mbingarkuar shëndetësor që sipas të dhënave jozyrtare duket se është afër kolapsit. Distancimi fizik, mbajtja e maskave dhe respektimi i kushteve të higjenës nuk mund të pengojnë tashmë valën e përhapjes së virusit,  në një kohë kur rezultati i një tamponi kërkon ditë të tëra për tu bërë i njohur dhezinxhiri i  kontakteve as nuk dokumentohet dhe as nuk ndërpritet. Prandaj mesazhi dhe apeli im do të ishte që të rikthehej, edhe për një kohë të limituar, një mbyllje e dytë, për të ulur mbingarkimin e  sistemit shëndetësor dhe për tju dhënë në këtë mënyrë të gjithë qytetarëve të prekur mundësinë e marrjes së një shërbimi mjeksor të standartizuar dhe efektiv.

RREZIKU I VETËVRASJEVE GJATË PANDEMISË

by

Psikologe Valentina Telhaj (Kalemi) në një prononcim për gazetën Dielli të VATRËS – New York, dhënë gazetarit Sokol Paja, ka argumentuar arsyet se pse njerëzit e prekur me Covid-19 shkojnë drejtë flijimit ekstrem dhe si ka ndikuar në psikologjinë e njerëzve pandemia globale. 

Në Shqipëri u shënua viktima e pestë që u vetëvra duke u hedhur nga Spitali ndërsa luftonte dhe trajtohej nga ekipet mjekësore pas prekjes nga virusin Covid-19. Cfarë ndodh?! Sipas psikologes Valentina Telhaj (Kalemi), ndikimet emocionale dhe psikologjike të pandemisë mund të çojnë në ndjenja të pashpresës dhe mendime rreth vetëvrasjes. Ankthi është një ndjenjë e papërcaktuar, e paqartë, tmerri ose frike, është një përgjigje ndaj stimujve të jashtëm ose të brendshëm (psh frika nga vdekja/çmendja). Më shpesh, mendimet vetëvrasëse janë rezultat i ndjenjës sikur nuk mund të përballeni ose të rikuperoheni kur përballeni me atë që duket të jetë një situatë dërrmuese e jetës. Sipas psikologes Valentina Telhaj (Kalemi) ka ende pak të dhëna për pandeminë COVID-19 dhe ndikimin e saj në nivelin e vetëvrasjeve. Por qartë është se pandemia ka shtuar stres të fortë emocional dhe mendor në jetën e njerëzve në të gjithë botën. Frika, ankthi dhe depresioni mund të burojnë nga një gamë e gjerë shqetësimesh dhe përvojash, nga çështjet personale dhe familjare te stresi i lidhur me punën. Rrethanat unike të pandemisë, duke përfshirë ndërveprimin e vogël shoqëror, mund ta bëjnë më sfiduese identifikimin e  atyre që rrezikojnë  të vetëvriten. Sipas psikologes Valentina Telhaj (Kalemi), shenjat paralajmëruese nuk janë gjithmonë të dukshme dhe ato mund të ndryshojnë nga personi në person. Disa njerëz i bëjnë të qarta synimet e tyre, ndërsa të tjerët i mbajnë sekrete mendimet dhe ndjenjat vetëvrasëse. Çfarë është frika? Frikë do të thotë të ndihesh i trembur, ose i kërcënuar nga stimuj të jashtëm, qartësisht të identifikueshëm, që   përfaqësojnë   rrezik   ndaj   personit,   (psh   frika   nga   qeni).   Ankthi   problematik,   në   krahasim   me shqetësimin normal, është më intensiv dhe më i vështirë për t’u kontrolluar, ai bëhet gjymtues, ose thënë ndryshe  jo produktiv,   pengesë  në  aktivitetin   e përditshëm.  Si  e  përjetojnë   pacientet  me  COVID-19 ankthin? Sipas psikologes Valentina Telhaj (Kalemi), duke qenë se ky virus është i ri për shkencëtaret, doktoret, për këdo nga ne, në çdo cep të globit, kjo na jep ankth dhe pasiguri dhe aktivizohet automatikisht zona e Amigdalas (që është përgjegjëse për emocionet, reagimet e vetëmbrojtjes, kur ka diçka kërcënuese, siç është në këtë rast COVID-19) na aktivizon reagimet fiziologjike/fizike, si lufto, arratisu, ngrije, humbje ndjenjash ose “manipulim”. Është shumë e rëndësishme të kuptohen këto reagime dhe sjellje dhe të punohet me këto simptoma ankthi apo atak-e paniku sepse jo çdo individ është resilient, apo me temperament të fortë përballues ndaj faktorëve të rrezikut t’i përballojnë të gjithë me reagime adaptive situatat kërcënuese. psh Disa lexojnë në ëebside të pasigurta apo media vizive apo auditive dhe i internalizojne, shokohen dhe kanë kriza paniku. Ose lexojnë komentet poshtë një shkrimi. Ku ndryshon lexuesi nga komentuesi? Simptomat mund të jenë vërtet identike të komentuesit dhe lexuesit, por janë një sërë faktoresh të tjere që ndikojnë dhe reagimet e secilit nga ne varet nga rezilienca jone, nga tempermenti që kemi fituar gjatë fazave tona të zvillimit, nga atashimi i sigurt me familjen etj. Sipas psikologes Valentina Telhaj (Kalemi), gjatë dhe pas pandemisë COVID-19, çështjet e shëndetit mendor kanë nevojë për më shumë vëmendje për të zvogëluar rrezikun e vetëvrasjes. Në përgjithësi, kjo do të thotë që shërbimet publike dhe  private   të shëndetit mendor dhe ofruesit individualë duhet të jenë krijues në gjetjen, vlerësimin dhe trajtimin e individëve në rrezik të vetëvrasjes. Kjo mund të përfshijë, për shembull, përmirësimin e kushteve të punës dhe ofrimin e më shumë shërbimeve të shëndetit mendor për punëtorët në vijat e frontit, inkurajimin e pushimeve të planifikuara dhe marrjen e pushimit, ofrimin e këshillimit telefonik, ose sigurimin e ndihmës ushqimore dhe ndihmë financiare për ata që kanë humbur punën. Sipas psikoterapistes Valentina Telhaj (Kalemi), këta pacientë si të hospitalizuarit, si ata me trajtim në kushtet e shtepisë duhet të bëjnë konsulenca psikologjike, on line, me whatsup, video call, telefon, mesazhe ajo që i përshtatet rastit. Kjo është një mas preventive e ruajtjes së distancës por nëse pacienti shërohet dhe testi i fundit del negativ mund të kryej me vonë konsulta live në zyre me psikologun për pasojat psikologjike (nëse ka të tilla) që mund të ketë shkaktuar COVID-19. Sipas psikoterapistes Valentina Telhaj (Kalemi), të mendosh që ata që shtrohen nuk kanë asnjë kontakt me askënd nga familja, shoqëria, puna, ambjenti social i përditshem, asnjë!!. Studimet tregojnë se: ngjarjet e rënda në jeten e njeriut kanë një ndikim   të madh në shëndetin mendor. Studimet thonë  gjithashtu se, rreth 80% e sëmundjeve fizike mund të përkeqësohen nga stresi dhe ankthi nëse nuk suportohen psikologjikisht me psikoterapi. Kështu, ne trajtojmë shëndetin mendor duke permirësuar edhe shëndetin fizik, mbyll prononcimin e saj për gazetën Dielli, psikoterapiste Valentina Telhaj (Kalemi). 

KOSOVA NË PËRBALLJE ME PANDEMINË GLOBALE COVID-19

by

Dr. Blerim Myftiu, neurolog, asistent profesor ne degën e Neuropsikiatrisë Fakulteti i Mjekësisë, Universiteti i Prishtinës, Klinika e Neurologjisë, Qendra Klinike Universitare e Kosovës, rrëfen Kosovën në përballje me pandeminë globale Covid-19. Në një rrëfim ekskluziv për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, mjeku Myftiu analizon mjekësinë në Kosovë dhe shprehet se numri i diagnozave të çrregullimit të ankthit, të çrregullimit të stresit posttraumatik dhe i depresionit ka shënuar rritje gjatë kësaj periudhe.  Me Dr. Blerim Myftiun bisedoi gazetari i “Diellit” Sokol PAJA.

KOSOVA NË PËRBALLJE ME PANDEMINË GLOBALE

Kosova po kalon në një situatë të rënduar sa i përket pandemisë së koronavirusit të ri (SARS-CoV-2). Sikur që numri i të të infektuarve dhe i të të shtrirëve në spitale në mbarë rajonin dhe Evropën është në rritje, ashtu edhe në Kosovë shifrat janë duke u rritur. Krahasuar me muajt e parë të pandemisë ku raportoheshin deri në 250 raste të reja të infektimeve në ditë, tani kjo shifër ka arritur në mbi 600 dhe nuk do të ishte befasi po qe se arrin edhe numra katërshifrorë. Kjo rritje e numrave mund të arsyetohet deri diku me shtimin e numrit të testeve (nga rreth 400 që bëheshin në mars e prill tani në mbi 1600), por kjo nuk është i vetmi aryetim. Ka ditë që çdo i treti i testuar del pozitiv. Pra gjithsesi kemi rritje absolute të numrit. Apo thënë ndryshe, po të bënim shumë shumë teste, do të kishim edhe numër më të madh. Gradualisht me këtë, dalëngadalë po shënohet edhe rritja e pacientëve të shtrirë nëpër spitale rajonale dhe në Qendrën Klinike Universitare të Kosovë. Tanimë kapaciteti i Klinikave Infektive dhe të asaj të Sëmundjeve të Mushkërive është mbushur, prandaj nga mesi i kësaj jave edhe pjesë të Klinikës Interne kanë filluar të mbuhen apo të destinohen për trajtimin e pacientëve me Covid-19. Kosova nuk ka numër të madh të shtretërve të Kujdesit Intensiv. Përkundër paraqitjeve të mëhershme mediale të zyrtarëve shtetërorë se janë siguruar me dhjetëra respiratorë, realiteti në terren gjatë valës së parë ka qenë ndryshe. Ngase për funksionalizimin e respiratorëve na duhet furnizimi i tyre me kapacitet të mjaftuehëm të oksigjenit, si edhe nevojitet një numër i caktuar i anesteziologëve që do të operojnë me këto aparatura. Uroj të gabohem, por duket e afërt dita kur pacientët në nevojë për intubim apo ventilim mekanik nuk do të kenë një respirator apo një mjek të trajnuar që ta bëjnë këtë. Sa u përket masave të Qeverisë, ajo e jona po tregohet më e përmbajtur në imponimin e ndonjë mase të shprehur kufizuese në drejtim të mbylljes apo imponimit të kufizimit të lëvizjes. Kufizimi i punës së restoranteve dhe të qendrave tregtare deri në 21 më duket se është masë më tepër kozmetike dhe e padobishme, ngase nuk shoh ndonjë dallim në punën e tyre deri në 21 apo 24. Së fundmi Qeveria gjatë vikendit e ka ndalur punën plotësisht të restoranteve dhe qendrave tregtare. Megjithatë, autoritetet shtetërore janë treguar të paaftë që bizneset me frekuencë të lartë takimesh dhe njerëzish, siç janë restorantet, baret, qendrat tregtare t’i edukojnë, qoftë edhe me gjoba, që të tregojnë kujdes për masat sanitare, higjienike dhe numrin e përgjithshëm të vizitorëve. 

ÇRREGULLIMIT TË STRESIT POSTTRAUMATIK DHE I DEPRESIONIT KA SHËNUAR RRITJE

Ekzistojnë raportimet kudo në botë që dy fenomene kanë shënuar rritje gjatë mbylljes së imponuar të pandemisë. Fenomeni i parë ka qenë rritja e dhunës në familje dhe numri më i madh i raportimeve të dhunës sidomos ndaj grave në stacionet policore dhe institucionet tjera përkatëse. Nga ana tjetër, po ashtu në bazë të raporteve të shteteve më të zhvilluara, numri i diagnozave të çrregullimit të ankthit, të çrregullimit të stresit posttraumatik dhe i depresionit ka shënuar rritje. Kësisoj edhe përshkrimi i barnave antidepresive dhe anksiolitike ka shënuar shtim gjatë periudhës së pandemisë.

PANDEMIA GLOBALE DHE PROBLEMET NEUROLOGJIKE

Rreth 35 shtetër të Klinikës së Neurologjisë në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës ka shërbyer gjatë korrikut dhe gushtit si njëra prej reparteve ku janë trajtuar pacientët me Covid-19. Ajo ka qenë një periudhë ku në mënyrë alternative gjysma e neurologëve të Klinikës u ka shërbyer këtyre pacientëve, derisa kapaciteti i shërbimit për sëmundjet neurologjike është përgjysmuar. Gjatë asaj periudhe intensive të punës me pacientët neurologjikë dhe me Covid-19, po ende edhe tani, shohim që infeksioni me koronavirusin e ri po shoqërohet me disa probleme neurologjike. Çrregullimi i vetëdijes, koma, humbja e orientimit, dobësimi i komunikimit, pastaj infarktet apo gjakderdhjet akute trunore janë zakonisht simptomat neurologjike nga të cilat pacientët me Covid-19 po vuajnë. Për shkak të problemeve mushkërore dhe metabolike, shumë çrregullime të tilla janë të dukshme. Por nga ana tjetër, edhe rastet që në shikim të parë janë raste “të pastra” neurologjike (p.sh. me infarkt në tru) që në paraqitje apo brenda disa ditësh shprehin simptoma infektive të cilat na bëjnë të dyshojmë për Covid-19 dhe pas testimit del që janë të infektuar, duke na shtyrë të mendojmë nëse vallë manifestimi neurologjik ka qenë në të vërtetë i nxitur nga infeksioni i cili ka qenë i heshtur apo në prapaskenë. Rehabilitimi nga komplikimet neurologjike të Covid-19 po paraqitet i vështirë. Këtë e tregojnë edhe raportimet ndërkombëtare të cilat tregojnë që pacientët me çrregullime njohëse apo intelektuale, ata që bëhen për respirator dhe asistim në frymëmarrje, kanë më pak mundësi që të rehabilitohen apo ta rikthejnë gjendjen e tyre neurologjike apo njohëse para infektimit. Dua të cek këtu që pacientët neurologjikë, si edhe të gjithë të tjerët, kanë vuajtur nga një dozë e moskujdesit të paqëllimshëm gjatë pandemisë. Duke qenë se fokusi i sistemit shëndetësor dhe i punëtorëve të tij ka qenë i orientuar nga pacientët me Covid-19, shumë ambulanca specialistike dhe shërbime elektive nuk kanë funksionuar diku 4-5 muaj në tërësi gjatë vitit 2020. Pas adaptimit në rrethanat e reja, që prej shtatorit si Klinikë e Neurologjisë duam të tregohemi të vendosur që përkundër të gjitha sfidave, pacientëve neurologjikë të vazhdojmë t’u ofrojmë shërbimin bazik të kujdesit. E kam fjalën këtu sidomos për aktivizimin e Qendrës së Sëmundjeve Cerebrovaskulare për trajtimin e infarktit trunor dhe projektin tjetër kombëtar të vlerësimit dhe të trajtimit të pacientëve me sklerozë multiple.

 FRIKË EKZISTENCIALE NË PRISHTINË

Ekziston një qetësi e përgjithshme në Prishtinë. Në kohën e represionit më të madh serb në vitet 1997-1999, dhe sidomos kur afrohej por dihej saktë fushata ajrore çlirimtare e NATO-s, ekzistonte një atmosferë heshtjeje dhe zymtësie ku jeta të dukej se rridhte shumë ngadalë, ku dendësia e njerëzve në sheshe e rrugë ishte shumë e ulët, kurse pas errësimit vështirë dalloje dikë jashtë. Tani nuk është se nuk sheh njerëz nëpër rrugë apo se ekziston një frikë ekzistenciale, por është një mungesë e përgjithshme e shijes apo e gjallërisë së mësuar. Shërbimet tash për tash funksionojnë, restorantet sikur që ceka në fillim po punojnë me orar të kufizuar. Shkollat në varësi të numrit të nxënësve apo të mësimdhënësve të infektuar varirojnë nga mësimi fizik deri te ai online. Jeta vazhdon me një ritëm më ndryshe.

MESAZHI PËR LEXUESIT E DIELLIT DHE DIASPORËN NË USA

Si rrallëherë, po ballafaqohemi me një problem universal. Tashmë jemi mësuar me idenë e zgjatjes së pandemisë edhe së paku disa vite. Kemi një program vaksine i cili nuk është i sigurt nëse do të rezultojë me një vaksinim efektiv. Prandaj, gjatë kësaj kohe, përveç kujdesit për shëndetin, mbajtjes së maskës, shmangies së takimeve dhe të tollovive të panevojshme, nuk duket se kemi diçka më tepër në dorë, si njerëz të zakonshëm të kësaj bote.

LUFTA E UÇK E DREJTË DHE E PASTËR. GJYKATA SPECIALE SHEMBI SHTETIN E KOSOVËS

by

Komandant i UÇK Hajdin Balaj i njohur me nofkën (Bokseri), vëllai i dëshmorit të Atdheut Milazim Balaj, Kryetari i Organizatës së Veteranëve të Luftës së UÇK-së në Klinë, Kosovë, në një rrëfim ekskluziv me gazetarin Sokol Paja, për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, deklaron se populli i Kosovës nuk do ta njohë kurrë Gjykatën e padrejtë Speciale. Një gjykatë sipas tij kundër luftës dhe kundër interesit kombëtar të shtetit të Kosovës. 

Komandant (Bokseri) Hajdin Balaj, vëllai i dëshmorit të Atdheut Milazim Balaj, Kryetari i Organizatës së Veteranëve të Luftës së UÇK-së në Klinë, Kosovë, pas konfirmimit të aktakuzave ndaj ish ushtarëve të UÇK-së, presidentit të vendit, Hashim Thaçit, ish kryeparlamentareve Kadri Veseli dhe Jakup Krasniqit dhe deputetit të Kosovës, Rexhep Selimit, ka kundërshtuar me forcë si qytetar i Republikës së Kosovës, si luftëtar që shtetit të Kosovës i ka dhënë dëshmorë në familje, si pjesëmarrës në luftë për liri dhe pavarësi, aktin e pashembullt të Gjykatës me mandate të përfunduar. Komandant Balaj edhe si anëtar i kryesisë së Organizatës së Veteranëve në nivel Kombëtar ka theksuar se arrestimet janë fundosje jo e individëve por një shkatërrim me themel i institucioneve të Kosovës. Sipas z.Balaj konfirmimi i aktakuzave është një padrejtësi e madhe që po i bëhet luftëtarëve të UÇK-së të cilët janë simbol i lirisë dhe sakrificës sublime për Atdhe.


Komandant Balaj deklaron se lufta e UÇK-së ka qenë e drejtë dhe e pastër dhe se Serbia erdhi e bëri krime të pashembullta në Kosovë dhe jo shqiptarët e Kosovës shkuan e luftuan në Serbi.

Kryetari i OVL UÇK në Klinë, Hajdin Balaj, ka denoncuar se bashkësia ndërkombëtare me veprimet e fundit po bën një tradhti të ndyrë ndaj shtetit dhe qytetarëve të Kosovës. Drejtësia ndërkombëtare në Kosovë, nuk po bën asgjë më shumë veçse po organizon komplote kundër luftëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës e cila është e pastër si drita e diellit. Sipas komandant Balaj, Gjykata akuzon padrejtësisht se UÇK ka kryer krime mbi katolikët e Kosovës të cilët ne i kemi vëllëzer dhe kemi luftuar bashkarisht në mbrojtje të territorit e simboleve tona kombëtare. Kjo është një akuzë përçarëse dhe e poshtër. Ne kemi vetëm një komb. Ne kemi qënë dhe do të jemi gjithmonë bashkë në luftë për liri, dinjitet dhe prosperitet të popullit tonë. Armiku ynë ka qene Serbia jo vëllezërit tanë katolikë. Kjo tentativë ndasie në mes qytetarëve të Kosovës është një ndyrësi e rëndë. Tentativa e poshtër e ndërkombëtarëve sdo na përçajë dot. Komandant Hajdin Balaj thotë se Gjykata Speciale ka mandat të përfunduar dhe se procedurat e arrestimit të udheheqësve të luftës nuk janë asgjë më shumë veçse rrënimi i simboleve të luftës së UÇK dhe shkatërrim i shtetit të Kosovës. Është totalisht në shkelje të të drejtave të njeriut si procedurë. Është një tradhti. Është një pabesi e flliqtë. Sipas Balajt kanë mbledhur 150 mijë firma të qytetarëve të Republikës së Kosovës të cilat janë dërguar në Bruksel, të cilët kundërshtojnë këtë Gjykatë e cila është një maskaradë në dëm të shtetit dhe të popullit të Kosovës. Sipas Balajt UÇK nuk kreu krime, por mbrojti popullsinë civile të pafajshme nga dhuna e represioni e genocidi serb. Lufta e UÇK ishte për vetmbrojtje dhe se çdo veprim ka ardhur si nevojë e domosdoshme dhe urgjente për të mbojtur kombin, shtetin e popullin e pambrojtur të Kosovës prej ofensivës dhe masakrave serbe. Sipas Hajdin Balajt specialja do të dështojë në këtë drejtim të dërrmimit të institucioneve, vjedhjes së qytetarëve të Kosovës, rrëmbimit të dhunshëm e të padrejtë të individëve dhe se të gjithë luftëtarët e UÇK-së, përfshirë Thaçin, Veselin, Krasniqin, Selimin, Mustafën, Ngucatin e Haradinajn, do të dalin të pastër dhe faqebardhë në përballje me drejtësinë e padrejtë ndërkombëtare.