gjuha shqipe – Dielli

SHKOLLA »FAIK KONICA »- GJUHA DHE IDENTITETI KOMBËTAR SHQIPTAR NË BELGJIKË

March 17, 2021 by dgreca

Arian Bajraktari drejtues i shkollës “Faik Konica” në Namur, Belgjikë, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, ruajtjen e identitetit, gjuhës, kulturës dhe traditës shqiptare në Belgjikë nëpërmjet mësimit të gjuhës shqipe. Me Arian Bajraktarin bisedoi gazetari i “Diellit” Sokol PAJA.

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE NË SHKOLLËN “FAIK KONICA” BELGJIKË

Së pari dua t’ju falenderoj për mundësinë që më dhatë të prezantohem dhe të shprehem për aktivitetet tona përpara lexuesit të Gazetës Dielli në New York, e nëpërmjet saj dhe bashkëatdhetarëve tanë në USA, të cilët i admiroj dhe i dua për atdhedashurinë, patriotizmin e potencialin që manifestojnë. Shkolla plotësuese shqipe ‟ Faik Konica ” është relativisht e re. Ajo sivjet feston 5 vjetorin e krijimit të saj. E strukturuar në Shoqatën ’’Nënë Tereza’’ Namur, Belgjikë, me President z. Adnan Rexhepi, ajo ushtron mësimdhënien e gjuhës shqipe, historisë, nocioneve të përgjithshme gjeografike si dhe artin e folklorin mbarë shqiptar. Mësimi zhvillohet në ambientet e shkollës shtetërore çdo të shtunë, me kohëzgjatje prej 4 orësh. Ajo sot siguron mësimdhënien nga mësues të diplomuar në mësuesi, sipas lëndëve përkatëse. Përmban tri nivele, në tre klasa të ndryshme, ku nxënësit i nënshtrohen sistemit të notës mbi bazën e njohurive të përfituara. Pa përjashtim të gjithë janë të amzuar në librin e Amzës, dhe të rregjistruar periodikisht sipas frekuentimit, dhe të gjithë çertifikohen sipas aftësisë në mënyrën më korrekte të mundshme.

BELGËT DUAN TË MËSOJNË SHQIP

Risia që ka shkolla jonë është se që nga viti i kaluar, është pionere në Belgjikë dhe ka të hapur edhe një kurs intensiv për të rriturit mbi 16 vjeç, ku 40% e tyre janë studentë Belg të origjinës. Pra mësimi i gjuhës shqipe ka hapur një interes të lartë dhe kur është për tu mësuar edhe nga jo shqiptarët, të cilët shquhen për evoluimin e tyre të shpejtë. Sot në vitin e dytë të mësimit, edhe pse në kushte jo komode të organizimit nga kriza sanitare Covid, arrijnë të shkruajnë e flasin mjaft mirë gjuhën tonë të dashur. Mësimi aktual i gjuhës shqipe në shkollën tonë, mund të themi me plot gojën, se është e vendosur mbi baza pedagogjike dhe profesionale. Më lejoni ju lutem që me këtë rast të falenderoj gjithë stafin e shkollës sonë, të palodhurit, të motivuarit Aida Kadare, Anila Celami, Gentiana Aziri, Muhamet Bektashi, Elsa Haskurti, sekretaren Syndyze Saraishta, Adnan Rexhepi, dhe unë Arian Bajraktari, ndjehem i previligjuar që drejtoj mbarëvajtjen e shkollës shqipe ‟Faik Konica ”.

QYTETET KU MËSOHET SHQIP, ORGANIZIMI DHE KURRIKULA MËSIMORE

Shkollës së parë shqipe, ja gjejmë gjurmët në qytetin Andenne në vitin 56, me arritjen e parë të kolonive masive shqiptare, larguar nga diktatura komuniste në Shqipëri, por nuk e përjashtoj faktin se ka ekzistuar spontanisht edhe më parë diku tjetër. Sot ato janë në disa qytete si Brukseli, Namuri, Genti, Anverpen, Ostende, Liege, Huy, Tongeren etj. Shumë nga ato shkolla shqipe funksionojnë mirë, por mendoj se duhet ende shumë punë për tu strukturuar dhe konsoliduar. Një shembull i mirë i funksionimit të shkollës shqipe është ajo e ‟Vatra” Bruksel, ku kontributi i z. Gjana, Dizdari, znj.Shkodra vlen për tu përshëndetur shumë. Shkolla jonë “Faik Konica” që prej krijimit të saj, funksionon me kurrikulë të njëhsuar me atë në Shqipëri dhe Kosovë, sigurisht e përshtatur me prioritetet tona dhe orët në dispozicion. Në një vizitë që vitin e kaluar Ministri i Diasporës z. Majko me një grup deputetësh e personalitetesh nga Shqipëria, i bëri shkollës sonë, përfituam nga rasti ti përcillnim sugjerimet tona për të arritur një marrëveshje me qeverinë Belge, për implementimin në të gjitha shkollat ku ka frekuentim me nxënës të origjinës shqiptare edhe gjuhën shqipe si gjuhë të dytë për gjithë ato që e dëshirojnë. Ekzistojnë marrëveshje për komunitetet turke, marokene, e spanjolle etj, përse jo me atë shqiptare. Mbase ky projekt kërkon shumë energji dhe këmbëngulje për tu realizuar, sepse nuk patëm vijim të asaj që propozuam, por mendoj se të gjithë së bashku duhet të vendosim presion mbi qeverinë e ardhshme pas zgjedhjeve të 25 Prillit në Shqipëri, që ta ketë si prioritet këtë marrëveshje jo vetëm për Belgjikën, por kudo ku ka nxënës shqiptarë në çdo shtet në botë. Mendoj se do ishte një shërbim mjaft i vlerësueshëm që do i bëhej mos asimilimit gjuhësor dhe ruajtjes së identitetit tonë kombëtar.

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE SI FORMË E RUAJTJES SË IDENTITETIT KOMBËTAR TË SHQIPTARËVE NË BELGJIKË

Absolutisht, mësimi i gjuhës shqipe është shtylla kurrizore e ruajtjes së identitetit kombëtar jo vetëm sot, por edhe në dekadat që do vijnë për brezat e ardhshëm. Është detyrë e gjithë intelektualëve në mërgim, mësuesve, shoqatave, gjithë patriotëve shqiptarë të sensibilizojnë opinionin shqiptar dhe prindërit, që ti ofrojnë fëmijët pranë shkollave shqipe, pranë dijes, pranë atdheut. Shoqata “NënëTereza’’ kontribuon dukshëm edhe me mbajtjen e Simpoziumeve, Konferencave Shkencore dhe Historike, aktiviteteve kulturore, për të mbajtur e ruajtur trashëgiminë tonë kulturore, historike dhe ndërgjegjësuar të rinjtë tanë të lindur në mërgim se kush janë dhe nga vijnë. Mund të përmendim këtu Simpoziumin “Skenderbeu”: Hero kombëtar, një mit Europian’’, mbajtur në Tetor 2018 , që për nga risia e disa dokumenteve të prezantuara për herë të parë në event, hulumtuar në arkivat e Vatikanit nga historiani që i mbijetoi ferrit komunist z. Lek Përvizi, me të drejtë u quajt shkencor. Kjo pati jehonë të madhe në opinionin shqiptar dhe të huaj edhe për faktin se kishte prezencë të madhe të Deputetëve europian, personaliteteve të larta Belge, historianë dhe hulumtues të ndryshëm. Në vitin 2019, u mbajt Konferenca ’’Nënë Tereza mes nesh’’, ku i treguam opinionit mbarë mbi Humanisten më të madhe, Shenjten tonë Anjezë Gonxhe Bojaxhi. Pra një komb i vogël që nxjerr dy figura diametralisht të kundërt por me famë botërore. Gjergj Kastriotin, luftëtar, kalorës i mbrojtës së vlerave të qytetërimit kontinental, dhe Nënë Terezën, simbol të paqes dhe humanizmit mbarë botëror. Albanologu Prof. Dok Ardian Marashi, Historiani Lek Përvizi, Humanistja Sandra Stillman, shkrimtari e hulumtuesi Prof. Dok Stefan Çapaliku, Pellazgologu Prof. Matieu Aref, Prof. Dok Nuri Bexheti, Historiani Safet Kryemadhi, kanë qenë konferencierët tanë që për nga profesionalizmi do i kishte zili Tirana dhe Prishtina, dhe që përmbushën më së miri pritshmërinë e kërkuar. Ndërsa viti 2021, është viti i Dardanisë. Me 28 Nëntor mbahet Konferenca “Adem Jashari : Simbol i qëndresës, frymëzues i lirisë’’ në Teatrin e Namurit, para më shumë se 1000 bashkëatdhetarësh dhe jo vetëm. Duke parë konteksin aktual, prezent në mediokriotetin europian ku po kërkojnë padrejtësisht të kthejnë viktimat në agresorë e anasjelltas, mendojmë se i bëjmë një shërbim të denjë çështjes tonë kombëtare në sensibilizimin e mbarë opinionit ndërkombëtar, për një nga faqet më të lavdishme të UÇK dhe historisë moderne të shtetit të Kosovës.

BELGJIKA, TOKA E MIKRPITJES

Belgjika quhet ndryshe “toka e mirëpritjes’’. Kjo ka inflencuar jo pak dyndjet e emigrantëve të shteteve të ndryshme nga e gjithë bota dhe sot kemi një shoqëri me prezencë multikulturore, multietnike (ndoshta modeli Amerikan në miniaturë), që përjashto disa incidente sporadike, jetojnë në harmoni me njëri-tjetrin. Ndaj dhe mësimi i gjuhës shqipe, ka shfaqur si e thashë edhe më lart interes edhe te belgët vetë, prandaj në dijeninë time është mirëpritur kudo, në çdo sferë të shoqërisë. Fakti që ne japim mësim në ambientet e shkollës shtetërore, tregon më së miri hapjen, dispozicionin dhe mirëkuptimin e shtetit belg, ndaj kulturës sonë që quhet një vlerë e shtuar kulturore. Gjithsesi në qarqet intelektuale të shoqërisë belge dhe në ato shoqërore, quhet një vlerë kulturore e shtuar dhe po provokon dhe kërshërinë dhe interesin e shumë studiusëve të gjuhëve indoeuropiane, historianëve, të cilët kanë filluar ta çmojnë dhe ti japin vendin e saj, si një nga gjuhët më të vjetra dhe unike në botë.

ROLI DHE PESHA E SHQIPTARËVE NË BELGJIKË

Nuk kemi një statistikë të saktë se sa është numri i komunitetit shqiptar në Belgjikë, të njohur deri më sot. Supozohet afërsisht 100 mijë, të shpërdarë kryesisht në qytetet e mëdha. Mirëintegrimi i tyre në shoqërinë belge, iniciativa dhe zelli i lartë në punë, i ka kthyer në një faktor në shumë degë të ekonomisë belge, duke e rregulluar mjaft imazhin e rremë të krijuar në fundvitet 90. Sot kemi me qindra e qindra të rinj shqiptar që kanë mbaruar studime prestigjioze në Universitetet e Belgjikës, dhe kanë filluar të inkuadrohen në sferat e larta ekonomike dhe jetën politike belge, dhe shumë nga ato janë zgjedhur në forumet ku kanë aderuar. Mund të them me plot besim se pas disa vitesh, shumë nga të rinjtë tanë do kthehen në faktor kyç në ekonomi, shkencë e politikë. Sfida jonë dhe gjeneratave të ardhshme mbetet, se si gjithë kësaj energjie dhe potenciali intelektual, t’ja kthejmë vëmendjen tek rrënjët e tyre në shërbim dhe të kombit shqiptar.

MESAZHI JUAJ PATRIOTIK PËR DIASPORËN NË USA

Ne krenohemi me Diasporën tonë në USA. Ajo është shumë aktive dhe paraqet një mentalitet të ndryshëm me atë në Evropë. Mbi të gjitha është shumë më patriotike dhe i ka rezistuar më së miri asimilimit duke ruajtur vlerat tona më të mira. Funksionon shumë më e bashkuar, më patriotike dhe ka solidaritet më të fortë. Mbi të gjitha kur fatet e Kombit kanë qenë të kërcënuara ose në rrezik, ka qenë kjo elitë e Diasporës tonë në USA, që ka ndikuar fuqishëm dhe drejtëpërsëdrejti te politika amerikane duke e sensibilizuar problemin shqiptar. Aleanca e krijuar me USA, është rezultat direkt i lobimeve të shumta të Diasporës shqiptare atje. Interesante është se shumë të rinj e të reja tashmë të lindur dhe arsimuar atje, ruajnë më së miri vlerat tona kulturore dhe janë të implikuar në një farë mënyre edhe në vendin amë. Dëshirojmë ta ruajë statusin e promotorit për gjithë Diasporën shqiptare në mbarë botën.

PATRIOTI ARIAN BAJRAKTARI, VEPRIMTARIA E TIJ NË DOBI TË KOMUNITETIT SHQIPTAR DHE VENDLINDJES SË TIJ

Quhem Arian Bajraktari vij nga një prej familjeve me emër patriotik në Malësinë e Madhe. Rrjedh nga trungu i Çun Mulës, Deli e Mul Bajraktarit, Bajraktarëve të Hotit, fakt ky që më ngarkon më së shumti me përgjegjësi mes bashkëmalësorëve të mi liridashës e kreshnikë. Familja jonë vuajti egërsinë e luftës së klasave në periudhën e diktaturës komuniste me burgje dhe internime politike, nga 1945 deri në vitin 1991. Me shumë peripeci që lidheshin me statusin e familjes, arrita të mbaroj shkollën e mesme dhe në vitin 1991 kur u lejua për herë të parë, fitova konkursin për pranim në shkollë të lartë. Jam diplomuar në fakultetin Gjuhë-Letërsi , fakultetin Juridik dhe nga 2006 kam marrë edhe liçensën si avokat, profesion të cilin nuk e ushtroj aktualisht. Përherë ngelem shumë i lidhur me Shqipërinë, dhe kemi arritur të vendosim ura bashkëpunimi mes Komunave në Belgjikë dhe atyre në Shqipëri me projekte konkrete. Një ndihmë serioze e gjitha falas, është konkluduar së bashku me z. Adnan Rexhepi, me dërgimin e mjeteve kundra zjarrit Bashkisë Malësi e Madhe, dy autopompa moderne zjarrëfikëse, ambulancë për spitalin e Koplikut dhe së shpejti një mjet zhbllokimi dhe ndihme të parë në rast aksidenti, duke e kthyer qendrën e MKZ, Malësi e Madhe, në më të mirën aktualisht në Shqipëri. Kemi ndërmjetësuar takime mes biznesit belg dhe pistave të mundëshme të investimeve në Shqipëri, me dëshirën e vetme, të krijojmë vende pune atje, të rikthejmë shpresën e vrarë, dhe të ndalojmë hemoragjinë njerëzore të boshatisjes së vendit. Projekte ambicioze janë në proces dhe presin finalizimin. Shpresojmë që burrokracia e administratës shqiptare dhe fragmentizmi i orientuar ekonomik të marrë fund, në mënyrë që ti hapet rrugë investimeve serioze e progresive. Ndihma të konsoliduara të ngjashme në mjete MKZ dhe hospilatore, janë dërguar në Prishtinë dhe Preshevë, duke ndikuar më së miri në sigurinë qytetare atje. E dua vendin tim dhe do i rri përherë biri i saj shëmbëllyes edhe pse në periudha të ndryshme, pinjoll të mbrapshtë të saj na shpifën, luftuan, plagosën, por kurrë s’na mundën. Rezistuam dhe besoj se patëm të drejtën e Zotit dhe si Hotjanë që jam, besoj edhe te Ora e çuet e saj. Faleminderit z. Sokol Paja për mundësinë që më dhatë para lexuesit në USA dhe më shumë, të prezantoj fragmente të jetës dhe punëve në favor të shqiptarisë kryer me dashuri dhe pasion për kombin tonë nga një segment i Diasporës shqiptare në Belgjikë ku unë aderoj.

E vërteta e Mitit të Dekretet të Sulltan Abdul Hamidi I (1725-1789 që ndalonte gjuhën shqipe

March 5, 2021 by dgreca

“Njëra historiografi greke zbulon mitet historike, një tjetër herë pas here pranon zbulimet e të parës, por krijon të reja edhe sot”. (Vasilis Kremidhas/

Arben LLALLA*/

Nuk mund të quhet histori shkencore një filmi artistik, as emisionet dokumentarë që pasqyrojnë një gjysmë të vërtetë të përzier me një gjysmë gënjeshtre. Nuk ka ekzistuar asnjë Dekret i Perandorisë Osmane i Sulltan Abdul Hamidi I (1725-1789), pasi mori një thes me flori nxori nxorri “Një ligj kundër gjuhës dhe kulturës shqipe. Ligji u lëshua nga sulltani i Perandorisë Osmane, më 31 Maj 1779, Abdul Hamid I (1725-1789). Në ligj përcaktohej saktë, marrja në mbrojtje nga ana e turqve, e kulturës dhe gjuhës greke dhe përkundër saj, lufta dhe shfarosja e gjuhës shqipe. Ky dokument është nxjerrë nga arkivat greke dhe është botuar në gazetën “Thessaloniki”, të vitit 1999. Dekretin e pasqyrojnë mediet greke më 1999-ën, bashkë dhe burimin e marrjes së floririt prej sulltanit Abdul Hamid I).

Kjo është një gënjeshtër, një Mit. Shkrimi për Dekretin e ndalimit të gjuhës shqipe ka dal nga sigurimi i Greqisë në bashkëpunim me sigurimin e serb gjatë luftës së Kosovës më 1999. Personi që ka botuar shkrimin sot është deputet i Kuvendit të Greqisë i grupit ekstremistë të djathtë. Historianët, gazetarët dhe studiuesit shqiptar ranë në kurthin e një shkrimi të botuar në një revistë greke, të përkthyer nga Arben Llalla dhe interpretuar si falsifikim, por që mediet shqiptare dhe historianët shqiptarë thonë gënjeshtrën greke dhe jo si është e vërteta. Përse asnjë historian apo studiues shqiptar nuk ka botuar kopje faksimile e këtij Dekreti? Përse studiuesit shqiptar s’kanë bërë kërkime ku gjendet ky dekret? Përse historiografia shqiptare deri në vitin 2000 nuk e dinte këtë Dekret të Sulltanit që ndalohej përdorimi i gjuhës shqipe? Përse Rilindasit tanë nga vëllezërit Frashëri asnjëherë nuk kanë shkruar se ekzistonte një Dekret që ndalonte gjuhën shqipe?

Për kohën që flitet se ka dal ky Dekret i Perandorisë Osmane shqiptarët ishin shtylla e kësaj Perandorie duke përmendur Ali Pash Tepelenën, dinastinë Bushatllinjve, në Pollog dinastinë e Koxha Rexhep Pashën i cili kishte autonomi qeverisëse nga Prizreni, Tetova etj. Për të vazhduar më tej me Mehmet Ali Pash Kavallën e Egjiptit. E si Sulltani në atë periudhë do nxirrte një dekret kundër gjuhës shqipe ku shumë institucione ushtarake e qeveritare drejtoheshin nga arnautët?

Pa folur që Janina si qendër e shqiptarëve dhe si kryeqytet i Shqipërisë së Poshtme e fitojë statusin gjatë periudhës osmane, duke spostuar Artën si qendër Despotiate.

Duhet të jemi të kujdesshëm kur japim deklarata në emër të historisë shkencore sepse kështu dëmtojmë vetveten, historinë tonë. Ftoj çdo historian dhe studiues të ofrojë të kundërtën e pretendimeve të mia, përndryshe mos ta zënë më në gojë gënjeshtrën e madhe se ka ekzistuar një Dekret Osman që ndalonte gjuhën shqipe.

*Historian

GJUHA DHE IDENTITETI KOMBËTAR SHQIPTAR NË GJERMANI

January 8, 2021 by dgreca

Etleva Mançe, mësuese e Gjuhës Shqipe-Gjermani/

Etleva Mançe, mësuese e Gjuhës Shqipe në Landin e Vestfalisë-Veriore – Gjermani, rrëfen ekskluzivisht për gazetën DIELLI, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, ruajtjen e identitetit, gjuhës, kulturës dhe traditës shqiptare në Gjermani nëpërmjet mësimit të gjuhës shqipe. Me Etleva Mançe, bisedoi gazetari i “Diellit” Sokol PAJA….

“GJUHA E NËNËS” SI NJË DOMOSDOSHMËRI NJERËZORE

Mësimi i gjuhës amtare, ose siç u quajt si fillim “Gjuha e Nënës” doli si nevojë pas viteve `60-të me ardhjen e emigrantëve të parë nga ish Jugosllavia në Gjermani. Shkollat e para ishin ato të punëtorëve, të cilit kishin ndërprerë shkollimin në Kosovë dhe për punësimin e tyre duhej një kualifikim. Më pas u mendua që fëmijët e tyre duhet të mësonin gjuhën shqipe, ta lexonin dhe ta shkruanin atë, mbasi kjo do t`ju duhej kur të riatdhesoheshin. Por sot jemi shumë larg kësaj, pasi këta fëmijë tashmë jetojnë në brezin e dytë e të tretë këtu, dhe shumë larg asaj që ata mund të kthehen një ditë andej nga kanë ardhur prindërit apo gjyshërit e tyre. Në mësimin e “Gjuhës së prejardhjes” siç quhet sot, nxënësit mësojnë gjuhën, kulturën dhe traditat nga ata rrjedhin. Është vërtetuar edhe shkencërisht, fëmijët që rriten në dy gjuhë, kanë probabilitetin për të qenë më të suksesshëm dhe të aftë për të mësuar edhe gjuhë të tjera të huaja. Kush e flet bukur dhe ka një fjalor të pasur në gjuhën e nënës, mëson shpejt dhe ka rezultate të mira edhe në gjuhën gjermane. Ky mësim promovon pasuri gjuhësore të cilat nuk duhen nënvleftësuar, si në aspektin kulturor por edhe në atë shkencor.

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE NË LANDIN E LANDIN E VESTFALISË-VERIORE

Gjurmët e parat të Shkollës Shqipe në Gjermani i gjejmë në Landin e Vestfalisë-Veriore, në qytetin Euskirshenit (afër Këlnit) në shkollën fillore Paul-Gerhard-Schule. Mësimi shqip filloi me 21 Prill 1975. Sot në Landin e Landin e Vestfalisë-Veriore krahas gjuhës shqipe mësohen edhe mbi 20 gjuhë të tjera, ndërmjet tyre edhe vietnamezish, kurde, farsi etj. Në Landin e Landin e Vestfalisë-Veriore nxënësve iu jepet mundësia të mësojnë gjuhën shqipe nga klasa e 1-10. Në fund të klasës së 10 (9,G8) ata që kanë ndjekur rregullisht mësimin e japin dhe provim. Nota është ekuivalente për një notë jo kaluese të gjuhës së huaj (anglisht/frengjisht etj). Është menduar edhe për fëmijët e emigrantëve të ardhur me vonesë në Gjermani, për nxënësit që kanë bërë shkollën fillore në vendlindje. Si fillim që këta të koncetrohen në mësimin e gjuhës gjermane, ju jepet mundësia, në vend të një gjuhe të huaje të japin provim gjuhën shqipe. Kjo notë zëvendëson notën e gjuhës së huaj dhe ju jep mundësinë e kualifikimit në sistemin shkollor gjerman, përfshirë këtu maturantët dhe maturantët e specializuar apo me kualifikim. Ky provim është i pavarur nga mësimi i rregullt i gjuhës shqipe. Tezat e provimit përgatiten në rang landi nga një grup pune, mbi bazën e plan-programeve dhe kurrikulave të mësimit plotësues të gjuhës së prejardhjes.

LANDET E GJERMANISË KU MËSIMI SHQIP ËSHTË I INSTITUCIONALIZUAR

Mësimi i gjuhës shqipe zhvillohet pothuajse në të gjitha Landet e Gjermanisë. Por vetëm në tri Lande ky mësim dhe është i institucionalizuar, pra varet drejtpërsëdrejti nga institucionet gjermane: në Landin e Vestfalisë-Veriore, në Rheinland Pfalz dhe në Niedersachsen. Si rrjedhojë edhe përqëndrimi më i madh i nxënësve dhe i shkollave shqipe në Gjermani është pikërisht në këto tri lande. Por në pjesën më të madhe ky mësim bëhet mbi bazën vullnetare, individuale, përmes shoqatave si edhe me ndihmën dhe mbështetjen e Konsullatave si dhe të institucioneve të shtetit të Kosovës, nga MASHT dhe Ministria e Diasporës.

DURIM DHE KËMBËNGULJE NGA NGA MËSUESIT, PRINDËRIT DHE NXËNËSIT

Interesi dhe dëshira e prindërve që fëmijët e tyre të flasin gjuhën amtare dhe të ndjekin Mësimin Plotësues të Gjuhës Shqipe është i madh. Por vetëm kjo nuk mjafton. Qëllimi ynë është që nxënësit tanë të lexojnë dhe shkruajnë një gjuhë të standarteve dhe nivele të larta, që jo vetëm ta kuptojnë por edhe ta flasin bukur dhe rrjedhshëm gjuhën e nënës. Dhe kjo kërkon durim dhe këmbëngulje nga të gjtha palët, si nga mësuesit edhe nga prindërit dhe nxënësit.
Unë jam vetë nënë, tani femijët e mi i marrin vetë vendimet për jetën e tyre. Por mendoj se prindërit janë ata që duhet t`u tregojnë drejtimin fëmijëve. Kjo fillon që në moshë të vogël, duke i orintuar ata se si të kalojnë kohën e lirë: para TV, lojëra elektronike apo të jenë aktivë. Është ajo “lufta” e përditshme që bën familja, shoqëria dhe rrethi ku ne jetojmë me përmbushjen e kohës së lirë të nxënësve. Nga ana tjetër detyra jonë si mësues është që ta bëjmë sa më interesante dhe shumë dimensionale orën e mësimit, vetëm kështu rritet interesi i nxënësve për mësimin e gjuhës shqipe. Kënaqësia më e madhe për mua është kur shikoj fëmijë që i sjellin prindërit, ndonjëherë edhe pa dëshirën e tyre, por në fund të mësimit kur ikin thonë duke buzëqeshur – “Më pëlqeu, unë do të vij përsëri në shkollën shqipe”, dhe unë jam e sigurt që ata nuk do ndjehen më inferior kur të shkojnë për pushime në vendlindje. Këtu dua të shtoj edhe më të rëndësishmen, që dialekti nuk luan asnjë rol, madje dialektet e gjuhës shqipe janë aq të ndryshme dhe të larmishme, sa unë e kam theksuar dhe ja u them edhe prindërve që t`a flasin bukur, t`a ruajnë dhe mos e tradhetojnë dialektin GEGË. Personalisht duke qënë në kontakt me prinderit dhe nxënësit me prejardhje nga Kosova, apo Maqedonia kam pasuruar fjalorin tim, dhe tani kur lexoj Gjergj Fishtën e kuptoj shumë mirë, dikur nuk e kuptoja. Nëqoftëse do te flasim me shifra, këtu numri duhet të ishte edhe më i mirë. Në landin e Landin e Vestfalisë-Veriore që kemi dhe përqëndrimin më të madh të emigrantëve është rreth 10% e fëmijëve shqipëfolës, ndërsa në qytetet ku mbahet ky mësim rreth 30%. Nuk kemi shifra të sakta për të gjithë Gjermaninë, por mendohet tek 2-3%, dhe nëqoftëse do të bënim një tabelë sipas vendeve të origjinës, nga Shqipëria, e them me keqeardhje, numri është shumë shumë i vogël, nuk bëhet fjalë për shifra. Për këtë kemi kërkuar disa herë edhe mbështetjen dhe bashkëpunimin me Ambasadën Shqiptare në Berlin, por fatkeqësisht ata nuk na janë përgjigjur, pothuajse në shumicën e rasteve ka rezultuar pa sukses.

GJUHA SI FORMË E RUAJTJES SË IDENTITETIT TË NJË KOMBI

Më tepër se gjysma e gjuhëve të nënës në botë janë të kërcënuara nga zhdukja, për këtë arsye ato mbrohen sot nga UNESCO. 21 Shkurti është Dita Ndërkombëtare e Gjuhës së Nënës, që u caktuan në përkujtimin e të rënëve në këtë ditë, në protestat e studentëve të Universitetit në Dhaka, me origjinë nga Bangladeshi. Roli primar i gjuhës është identifikimi dhe ajo e ruajtjes së identitetit të një kombi, ajo lidh dhe bashkon një komb. Gjuha i jep forcë dhe dinamizëm kombit, ajo identifikon dhe i jep integritet e indetitet kombit. Nëpërmjet gjuhës ne shprehim/përcjellim historinë, kulturën, traditat dhe dashurinë që kemi jo vetëm përkundrejt saj dhe njëri-tjetrit, por edhe ndaj kombit. Gjuha nuk njeh kufij, mure apo barrikada, ajo hap dyer, horizonte dhe prespektiva. Këtu do kujtoj thënien e J.P. Belmondo “Edhe ai që zotëron 20 gjuhë, përdorë gjuhën e nënës kur pret gishtin!”

KËSHILLI I ARSIMTARVE SHQIPTARË “NAIM FRASHËRI” NË GJERMANI

Një ndihmesë dhe mbështetje të veçantë Shkollës Shqipe ndër vite i ka dhënë edhe Këshilli i Arsimtarve Shqiptarë “NaimFrashëri” në Gjermani. Krijimi i KASH-it me 14 shtator 1990 si një organ profesional me qëllim edukativ dhe arsimor, që solli shkëputjen juridike të shkollës shqipe nga autoritetet e atëhershme ish-Jugosllave, dhe si rrjedhojë çoi në pavarësinë e Shkollës Shqipe në Gjermani. KASH-i mblodhi rreth tij pothuajse të gjithë mësimdhënësit e atëhershëmnë Gjermani, dhe bëri që të rritej dukshëm interesi për mësimin e gjuhës shqipe në komuntetin shqiptar, si pasojë edhe numri i nxënësve. Ndër vite KASH-i, i cili u bë edhe institucioni i vetëm i Mësimit Plotësues të Gjuhës Shqipe në Gjermani ka dominuar me prezencën, aktivitetet, punën si atë organizative, me Kampionatet e Diturisë, festat kombëtare, Garat Sportiveetj., por edhe në atë profesional, pedagogjikë, metodikë, didaktikë, duke botuar libra të ndryshëm me përmbajtje historike e biografike, dhe libra mësimore ku autorë ishin mësuesit dhe anëtarët e KASH-it. E theksojshumë e bindur, që ka patur një këmbëngulje dhe bashkëpunim ndërthemeluesve të KASH-it, si Rifat Hamitin, Sami Thaçin, Sejdi Gashin etj, por edhe kolegëve dhe mësusesve të tjerë si p.sh. Adem Shala, Kemajl Çallaku, Sylejman Salihu, Shpresa Perzhaku, Sofje dhe Bajram Dumnica, Sabri Gashi, Hatixhe Ramadani, Gjejrane Curri etj. të cilët kontribuan ndërvite për vazhdimësinë e KASH-it. Sot ne jemi në kushte komplet të reja, dhe na duhet një riorganizim më aktual, duhet ti përshtatemi kushteve të cilat kanë ndryshuar, ti shikojmë këto ndryshime si avantazh i punës dhe vazhdimësisë tonë. Asnjëherë më parë nuk është folur dhe bashkëpunuar kaq shumë dhe kaq intesivisht me diasporën, sa sot. Qeveritë e shteteve tona kanë drejtuar sytë dhe vemendjen nga diaspora, dhe kjo për ta parë diasporën si një potencial për të cilin nuk ka nevojë vetëm Gjermania, Amerika, Zvicra etj. por nga kjo diasporë e re, nga ky brez i ri do të dalin përfaqësuesit, ambasadorët e urave lidhëse midis këtyre vendeve dhe vendeve të origjinës. Dhe në fund dua të theksoj se duke kordinuar të gjitha mënyrat e bashkëpunimit dhe përvojat e ndryshme të qeverive në Tirane, Prishtinë dhe Shkup do të ketë me shumë efikasitet në arritjen e qëllimeve tona, duke u nisur në atë që ne kemi të përbashkët dhe me kryesoren, Gjuhën Shqipe. Dhe të gjitha këto përpjekje dhe investim për t`ju lënë nxënësve, prindërve dhe komunitetit shqiptar në Gjermani një Shkollë Shqipe për të gjithë shqiptarët, me mësues dhe nxënës nga të gjitha trevat shqiptare.

SHQIPTARËT NË NË LANDIN E VESTFALISË-VERIORE – GJERMANI

Landi i Vestfalise-Veriore ka një dendësi të madhe si në numrin e popullsisë por edhe në atë të përqëndrimit të ekonomisë gjermane. Kjo ka sjellë edhe përqëndrimin e shumë emigrantëve, dhe midis tyre edhe të shqiptarve nga të gjitha trojet shqiptare. Siç e theksova edhe me lart, emigrantët e parë shqiptarë në Gjermani kanë ardhur në vitet `60, ishin kryesisht emigrantë ekonomik nga ish Jugosllavia. Një dyndje të madhe pati në vite ´90, kryesisht për arsye politike, dhe në këto vitet e fundit kemi përsëri ardhje të konsiderueshme kryesisht nga Shqiperia të kuadrove të kualifikuar. Pothuajse të gjithë shqiptaret, duke filluar nga ata që tashmë jetojnë në brezin e tretë në Gjermani, por edhe të ardhurit e fundit, janë plotesisht të integruar në jetën sociale e shoqërore gjermane. Të rinjtë nga të gjitha trojet shqiptare luajnë një rol kryesor në zhvillimin e shoqërisë dhe ekonomisë gjermane, duke dhënë kontributin e tyre në mjekësi, industri, shkencë dhe politikë. Por më e rëndësishmja është që shumë të rinj, integracionin e tyre e kanë ndërthurur tepër mirë, me kulturën e prejardhjes dhe identitetin e tyre. Kjo pasqyrohet nga shoqatat e shumta kulturore dhe profesioniste që janë aktive në landin e Vestfalisë-Veriore. Këtu mund të përmend shoqatën e te rinjve “URA-KULT” në Köln, “Shoqatën e Biznesmenëve Shqiptarë” në Düsseldorf, atë të Grave Shqiptare po në Düsseldorf, “Klubin Nexhmije Pagarusha” në Solingen, Shoqatën e Poetëve, etj. Brezi i ri, i lindur dhe rritur në Gjermani është nje potencial i madhë jo vetëm për Gjermaninë, por edhe për vendet prejardhëse, ky brez duhet të shërbejë si urë lidhëse midis vendeve të prejardhjes dhe Gjermanisë.

MESAZHI JUAJ PËR DIASPORËN NË USA

Me dhëmb, kur shkoj me pushime në Shqipëri dhe shikoj e dëgjoj fëmijë, e të rinj të cilat vinë me shumë dëshirë për tu takuar me gjyshin, gjyshen, e të afermit e tyre, por që nuk kuptojnë, e nuk flasin asnjë fjalë shqip! Ju lutem të gjithe bashkëkombsave të mi, jo vetëm në USA, por kudo ku ndodhen, flitini fëmijëve shqip, deri sa nuk është vonë! Unë mund të tregoj me dhjetra dhe qindra raste nga pervoja ime e perditshme, shqiptarë, fëmijë, të rinj që e kanë humbur shancin për ta mësuar gjuhën shqipe. Por kam edhe me qindra dhe mijëra bashkëkombas, të cilët me shumë dëshirë dhe këmbëngulje, ja u kanë mësuar fëmijëve gjuhën shqipe.

GJUHA DHE IDENTITETI KOMBËTAR SHQIPTAR NË KANADA

January 4, 2021 by dgreca

Dr. Adriana Fishta Bejko, Ambasadore e Kombit, Sekretare e Pёrgjithshme e Kёshillit Koordinues tё Diasporёs, mësuese e Gjuhës Shqipe në Kanada, rrëfen ekskluzivisht për gazetën DIELLI, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, ruajtjen e identitetit, gjuhës, kulturës dhe traditës shqiptare në Kanada nëpërmjet mësimit të gjuhës shqipe. Me Dr. Adriana Fishta Bejko bisedoi gazetari i “Diellit” Sokol PAJA.

SI ORGANIZOHET DHE FUNKSIONON MËSIMI I GJUHËS SHQIPE NË KANADA

Si unё ashtu edhe kolegёt e mi tё nderuar qё punojnё pёr ruajtjen e gjuhёs sonё u jemi shumё mirёnjohёs bashkёkombёsve tanё qё n’a japin njё besim tё tillё duke shtuar emrat tonё nё listёn shumё dinjitoze tё Rilindasve tanё qё luftuan pёr kёtё gjuhё “perёndije”. Ne e kemi marrё kёtё detyrё me shumё pёrgjegjёsi dhe seriozitet, megjithёse jemi tё bindur qё nuk ёshtё e lehtё pёr shumё arsye – shkollave shqipe nё diasporё u mungon njё strukturё e unifikuar shkencore, didaktike dhe linguistike pёr faktin qё deri tani pёrvoja ka qenё, pa dyshim, mbi baza patriotike por amatoreske, dhe me shumё “folklorizёm” nё mёsimdhёnie, plane mёsimore, tekste etj. Vihet re njё mungesё e theksuar bashkёpunimi nё mes tё institucioneve pёrkatёse nё tё dy vendet tona, Shqipёri dhe Kosovё. Qeveritё tona kanё tendencёn t’i marrin gjёrat pak “shtruar”, por koha nuk pret; gjёndja e mёsimit tё gjuhёs shqipe nё diasporё ёshtё laramane, mёsimi i shqipes nё shumё raste nuk ёshtё prioritet pёr prindёrit, etj. Tё gjitha kёto e bёjnё njё rrezik real asimilimin e brezit tё dytё dhe brezit tё tretё tё fёmijёve tanё. Duke u mbёshtetur nё sa mё sipёr, edhe shkollat shqipe nё Kanada (atje ku ekzistojnё) janë kryesisht falё dёshirёs sё mirё tё bashkёatdhetarёve patriotё tё cilёve u qan zemra pёr vendin Amё dhe gjuhёn tonё. Situata ёshtё shumё e ndryshme nё provinca tё ndryshme tё Kanadasё. Pёr shёmbull, nё Ontario, gjuha shqipe konsiderohet si gjuhё e dytё dhe qeveria u siguron edhe lokalin edhe i paguan mёsuesit e gjuhёs shqipe. Por nё nёntё provincat e tjera qeveria Kanadeze nuk jep asnjё lloj mbёshtetje dhe ҫdo gjё organizohet nga shoqatat Shqiptaro-Kanadeze.

QYTETET KU MËSOHET SHQIP DHE KURRIKULAT MËSIMORE

Nga informacionet jo shumë të sakta qё kam, di qё shkolla ka nё disa qytete nё Ontario, nё Calgary, nё Halifax, nё Winnipeg, nё Regina, por fatkeqёsisht nё disa qytete tё tjera shoqatat me gjithё pёrpjekjet e tyre janё detyruar t’i mbyllin shkollat pёr mungesё pjesmarrje. Ky ёshtё njё fakt shqetёsues qё po e hasim jo rrallё nё Kanada. Mund tё flas mё konkretisht pёr shkollёn tonё nё Calgary. Shkolla shqipe “Foleja e Shqiponjave” nё Calgary ёshtё organizuar mbi baza shkencore dhe didaktike nga mё tё mirat dhe ka njё mbёshtetje tё mrekullueshme nga bordi i shoqatёs me kryetar Ilir Kuqin. Puna e shkollёs drejtohet nga njё bord me bashkëatdhetarё tё mrekullueshёm dhe tё specializuar nё fushёn e arsimit, tё cilёt marrin pjesё nё kёtё forum pёr tё shërbyer dhe jo pёr fjalё boshe. Bashkёpunimi model i kёtij bordi ka sjellё si rezultat faktin qё ne punojmё me njё Plan Mёsimor Kornizё tё detajuar pёr ҫdo javё dhe temё mujore, Librin e Prindit, Librin e Mёsuesit, Gazetёn e Shkollёs, etj. Pra, pavarёsisht se numri i nxёnёsve ёshtё i vogёl, struktura ёshtё e kualifikuar si pёr njё shkollё me 500 fёmijё. Edhe shkolla jonё po e vuan mungesёn e interesit tё prindёrve dhe sidomos kёto kohёt e fundit. Gjёndja e Covid-19 n’a detyron qё pёr kёtё vit mёsimi tё bёhet online dhe ne tё jemi krijues nё mёsimdhёnie. Risitё pёr kёtё vit janё: Mёsimdhёnie cilёsore dhe me synime pedagogjike e gjuhёsore tё matshme dhe tё qarta nё kushtet e mёsimit online; Si rezultat i sponsorizimit tё shkollёs nga dyqani BestBuy, qё n’a sjellё kompjutera, softwere dhe vullnetarё, do t’a kthejmё mёsimin nё baza digjitale, fakt qё do tё tёrheqё mё shumё fёmijё dhe do tё japё rezultate mё tё mira. Mёsuesit do tё pёrgatisin plane mёsimore tё detajuara dhe me objektiva tё qarta pёr ҫdo orё mёsimi dhe do tё shfrytёzojnё platforma digjitale si “school me” etj.

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE SI FORMË E RUAJTJES SË IDENTITETIT KOMBËTAR TË SHQIPTARËVE NË KANADA

Ruajtja e identitetit ёshtё e lidhur nё mёnyrё tё pazgjidhshme me ruajtjen e gjuhёs shqipe. Për këtë mua nuk më zë gjumi sepse diaspora e re rrezikohet seriozisht nga asimilimi. Diaspora e vjetër e ka ruajtur me dinjitet identitetin shqiptar në kushte shumë më të vështira se sa sot. Një shëmbull i mrekullueshëm për ruajtjen e identitetit në diasporë është komuniteti arbëresh në Itali. Ky komunitet daton në shekullin e XV kur tokat e tyre u pushtuan nga otomanët dhe ata ikën si refugjatë në perandorinë e Napolit. Megjithatë, fshatrat arbëreshe në Itali ruajnë edhe sot gjuhën dhe traditat, 600 vjet pas largimit të tyre dhe janë krenarë për gjakun e tyre shqiptar. Edukimi i fëmijëve fillon në familje dhe mësuesi i parë është prindi. Eshtë fatkeqësi e dyfishtë kur prindërit u flasin vetёm gjuhën e vendit pritës fëmijëve. Kjo për faktin që disa prindër pretendojnë se duhet t’i flasin (pёr shembull) anglisht fëmijëve që t’i ndihmojnë të “integrohet” në shkollat kanadeze. Miq të nderuar, ju dua dhe ju respektoj, por mos e gënjeni veten me ëndrra të tilla në diell. Si specialiste dhe studiuese shkencore e anglishtes ju njoftoj se niveli i anglishtes tuaj (të mësuar pa shkuar në kurse akademike) mund të mjaftojë vetёm për të mbijetuar në komunikimin e përditshëm, por nuk është gjuha akademike që fëmijët duhet të përdorin në shkollë. Prandaj, duke u folur fëmijëve me një anglishte “të ҫalё” e me shumë gabime, në vend që t’i ndihmoni, në fakt i dëmtoni. Ajo që është edhe mё e dhimbshme, është fakti që fëmijët tanë humbasin njohuritë për prejardhjen e tyre të ndritur dhe perlat natyrore të vendit të tyre. Në mënyrë të veҫantë, është shqetёsuese dhimbja që u shkaktoni gjyshërve, dajave, hallave etj qё jetojnё nё Atdhe, të cilët i privoni nga nevoja humane e komunikimit me nipërit dhe mbesat e tyre.

SI PRITET MËSIMI SHQIP NË KANADA

Kudo marrëdhёniet me vendet pritëse janë komplekse dhe kjo informon edhe praktikat e gjuhës dhe identitetit të emigrantëve. Pёr hir tё sё vёrtetёs, duhet thënë se marrëdhёniet zyrtare nё mes tё dy vendeve tona duket sikur kishin njё “cool off” pёr disa vite dhe investimet Kanadeze nё Shqipёri mund tё konsiderohen shumё modeste – nё vitin 2018 eksportet ishin vetёm $39.3 million, kurse importet nga Shqipёria ishin vetёm 12.3 million. Natyrisht edhe numri modest i komunitetit shqiptar në Kanada, nuk e vendos gjuhën shqipe në qendrën e vëmendjes së qeverisë Kanadeze si një nga “heritage languages”. Megjithatё, kohёt e fundit duket njё intensifikim i kёtyre marrëdhёnieve. Duhet theksuar se kjo ёshtё, ndёrmjet tё tjerave, nё sajё tё punёs sё palodhur tё ambasadorit tonё, z. Muca dhe stafit tё tij, si dhe punёs sё njё numёr shoqatash qё kanё arritur tё ndёrtojnё marrëdhёnie shumё pozitive me institucione drejtuese nё Kanada. Jam e mendimit qё edhe ҫdo Shqiptar nё mёnyrё individuale, me ndershmёrinё, korrektesёn dhe dinjitetin e tij/saj nё vendet ku punon e forcon reputacioni pozitiv pёr Shqipёrinё. Kjo është tipike për komunitetin shqiptar në Kanada.

ROLI DHE PESHA E SHQIPTARËVE NË KANADA

Sfida e parё nё kёtё drejtim ёshtё ruajtja e identitetit kombёtar, nёpёrmjet ruajtjes sё Gjuhёs Shqipe. Kanadaja ёshtё i vetmi vёnd nё botё qё ka njё nen tё veçantё nё Kushtetutё pёr tё garantuar mbrojtjen e kulturave dhe gjuhёve të ndryshme nё kёtё vend. Si rezultat, ndryshe nga ndonjё vend tjetёr nё botё, Diaspora Shqiptare nё Kanada nuk ka asnjё arsye pse mos tё rregjistrojё 100% tё fёmijёve tё moshёs shkollore nё shkollat Shqipe. Aty fёmijёt tanё jo vetёm do tё mbajnё tё gjallё gjuhёn por do tё mёsojnë kulturёn dhe historinё tonё, do tё luajnё me shokёt shqiptar dhe do tё mbajnё tё gjallё “komunitetin” shqiptar edhe nё tё ardhmen. Këtu dua të përgëzoj në mënyrë të veçantë disa shoqata në qytete të ndryshme, të cilat kanë bashkëpunuar me pushtetin lokal pёr ngritjen e flamurit shqiptar, bustin e Skënderbeut, bustit të Nënë Terezës nё qendër të qytetit, dhe në mënyrë të veҫantë, Shoqata e Torontos që në bashkëpunim me parlamentin e Ontarios e kanё shpallur muajin Nёntor, Muajin e Kulturёs Shqiptare. Megjithatë, roli dhe pesha e komunitetit shqiptar, si i tillë, është mjaft modest. Ndërsa, kontributi individual i bashkëatdhetarëve tanë në fusha të ndryshme të jetës në Kanada është i shkëlqyer, gjë që i bën nder kombit tonё.

MESAZHI JUAJ PATRIOTIK PËR DIASPORËN NË USA

Ju falёnderoj qё n’a jepet mundёsia tё ndajmё disa mendime me lexuesit tuaj. Gjithashtu, pёrfitoj nga rasti tё falёnderoj Gazetёn “Dielli” nё New York pёr artikujt interesant qё boton dhe pёr kontributin e vyer nё ndihmё tё Diasporёs Shqiptare. Qё nё fillim dua tё theksoj se detyra pёr ruajtjen e gjuhёs shqipe nё kuadrin e detyrave tё tjera si anëtare e Kёshillit Koordinues tё Diasporёs (KKD) ёshtё sa privilegj aq edhe pёrgjegjёsi qytetare pёr mua. Ju përshëndes të gjithëve.

Gjuha shqipe dhe kompjuteri

December 29, 2020 by dgreca

Qendra për Edukim dhe Përparim

Këshilli Kombëtar Shkencor i projektit “Gjuha shqipe dhe kompjuteri”

KUMTESË PËR SHTYPIN

Hyrje

Qendra për Edukim dhe Përparim ka marrë përsipër përgatitjen e disa softuerëve, të cilët do të shërbejnë për të përmirësuar ndjeshëm gjendjen e përdorimit të gjuhës shqipe në procesin e arsimimit në të gjitha nivelet: në shkolla, në universitete, në administratën publike dhe shtetërore, në kompanitë private dhe në përgjithësi për qytetarët ngado që janë dhe kudo që ata përdorin kompjuterin. Këta softuerë do të hyjnë në përdorim fillimisht në Kosovë e mandej më gjerë, në gjithë hapësirën e gjuhës shqipe.

Me këtë rast falënderojmë Ministrinë e Arsimit dhe të Shkencës të Republikës së Kosovës për mbështetjen e madhe që i bën projektit “Gjuha shqipe dhe kompjuteri” në dobi të të gjithë banorëve të Kosovës, brenda e jashtë vendit, si edhe në dobi të gjithë shqiptarëve, të shkollës shqipe dhe të kulturës sonë kombëtare.

Pas futjes në përdorim të këtyre mjeteve, që lehtësojnë shumë zbatimin e standardit të gjuhës shqipe dhe përmirësimin e gjendjes së saj, duke e vlerësuar atë si shenjën më të qartë të identitetit kombëtar, do të shqyrtojmë edhe mundësinë e propozimit të një ligji për mbrojtjen e gjuhës shqipe dhe të përdorimit të këtyre softuerëve nga të gjithë gjatë procesit mësimor, hartimit të shkresave zyrtare, komunikimit zyrtar etj.

Ne presim që kjo pako softuerike jo vetëm ta përmirësojë ndjeshëm përdorimin e gjuhës shqipe në arsim, në shtyp, në botime dhe në administratë, por edhe ta pasurojë e ta ngrejë dukshëm kulturën gjuhësore të folësve të shqipes. Po ashtu, presim që të përmirësohet cilësia e mësimdhënies dhe e mësimnxënies së gjuhës shqipe, duke ndikuar në ngritjen e cilësisë dhe në përvetësimin e lëndëve të tjera mësimore.

Shpresojmë që pakoja softuerike “Gjuha shqipe dhe kompjuteri”, të çojë përpara edhe bashkëpunimin ndërshtetëror Kosovë – Shqipëri, duke bërë të mundur mënjanimin e dallimeve gjuhësore të krijuara, sidomos në fushën e terminologjisë, si pasojë e ndarjeve politiko-administrative dhe të vështirësive jo të vogla në komunikimin kombëtar shqiptar.

Para se të realizohet versioni përfundimtar i pakos softuerike “Gjuha shqipe dhe kompjuteri”, shpresojmë të krijohen mundësitë për pjesëmarrjen e të gjithë gjuhëtarëve dhe intelektualëve që dëshirojnë të japin ndihmesën e tyre, duke u mundësuar shprehjen e qëndrimeve të tyre shkencore rreth temave kryesore që lidhen me gjuhën shqipe dhe digjitalizimin e saj.

Shprehim besimin se Qendra për Edukim dhe Përparim do të përmbushë të gjitha detyrimet e kontraktuara për realizimin e softuerëve të parashikuar dhe do të bashkëpunojë me institucionet e tjera për realizimin e këtij projekti të rëndësishëm në fushën e digjitalizimit të pasurisë sonë gjuhësore, si: institucionet akademike dhe universitare shqiptare, shtëpitë botuese, median e shkruar dhe elektronike, shkrimtarët, intelektualët, politikanët, njerëzit e kulturës, të artit e të jetës shoqërore në Kosovë, Shqipëri dhe në Maqedoninë e Veriut, të cilat mendojmë se mund të trajtohen dhe në konferenca të posaçme.

Gjuhës shqipe deri tani i ka munguar një fjalor shpjegues i tipit të madh; i ka munguar një fjalor shpjegues elektronik për kompjuterë dhe telefona, i ka munguar softueri për sinonime dhe antonime në MS Office, i ka munguar korrigjuesi sintaksor. Në administratën shtetërore është ndier mungesa e këtyre softuerëve, po ashtu, procesi mësimor mund të ishte më i suksesshëm për lëndën e gjuhës shqipe, nëse do të përdoreshin softuerët përkatës.

Studimet në fushën e gjuhësisë në ditët e sotme janë të ndikuara drejtpërdrejt nga përparësitë që sjell zhvillimi i teknologjisë, që nga mënyrat e mbledhjes dhe të organizimit të të dhënave në terren, deri tek etiketimi dhe analizimi i korpuseve të tekstit dhe të fjalës apo te mundësitë që i ofrohen përdoruesit për të shfrytëzuar arritjet e këtyre studimeve. Programet e ndryshme softuerike ndihmojnë në përdorimin e saktë të gjuhës dhe njëkohësisht në njohjen dhe përvetësimin e saj.

Një nga problematikat që bie në sy me vështrimin e parë në shkrime të ndryshme në gjuhën shqipe është mospërdorimi i shkronjave ë dhe ç, kur shkruhet me kompjuter. Shumë shpesh, për arsye të ndryshme, në vend të tyre përdoren shkronjat “e” dhe “c”. Kjo dukuri e zëvendësimit të shkronjave nuk vihet re vetëm në rastet e bisedave dhe postimeve në rrjete sociale, por edhe në publikime të ndryshme zyrtare të të gjitha niveleve. Përdorimi i shkronjave ë dhe ç për shqipen nuk është çështje dëshire apo parapëlqimi, sepse përdorimi i plotë i alfabetit për çdo gjuhë është domosdoshmëri. Për këtë problem në vite ka pasur propozime nga më të ndryshmet. Disa zgjidhje të deritashme kanë qenë të vështira dhe të ndërlikuara, shumë pak përdorues arrinin që t`i praktikonin, por Qendra për Edukim dhe Përparim ka ofruar zgjidhjen e duhur për përdorimin e të gjitha shkronjave të alfabetit të shqipes, përkatësisht “Ë / ë” dhe “Ç / ç“. Realizimi i programit AS Tastiera shqipe 3.0 e zgjidh problemin e përdorimit të alfabetit të plotë të gjuhës shqipe në çdo situatë, në çdo tastierë, pavarësisht nga gjuha e instaluar. Tastiera shqipe 3.0 është softuer që mund të instalohet në më pak se dy minuta dhe funksionon në çdo aplikacion në kompjuter.

Gabimet e vazhdueshme drejtshkrimore në çdo nivel tregojnë se normat gjuhësore nuk zbatohen siç duhet. Nuk është e pranueshme që në shkresa zyrtare, publikime në shtypin e shkruar ose në botime të ndryshme të mos zbatohen rregullat drejtshkrimore të shqipes. Këto gabime mund të jenë teknike dhe bëhen nga mosshtypja e saktë në tastierën e kompjuterit, por edhe nga mosnjohja e rregullave për drejtshkrimin e gjuhës shqipe.

Për mënjanimin e gabimeve drejtshkrimore prej kohësh ka qenë në dispozicion të përdoruesit programi kompjuterik për drejtshkrimin e gjuhës shqipe AS 2.0, i realizuar nga Qendra për Edukim dhe Përparim (QEP), i cili, përveçse ka ndikuar në shkrimin e saktë të shqipes, ka ndihmuar dhe ndikuar njëkohësisht në përvetësimin e rregullave gramatikore. Që prej 15 vitesh ky softuer është përdorur nga të gjithë shqiptarët anë e mbanë botës, ka lehtësuar punën e miliona përdoruesve dhe ka ngritur cilësinë gjuhësore, duke mënjanuar miliona gabime, që deri në daljen e këtij softueri kanë qenë të përditshme. Sot, falë përdorimit të këtij programi, nuk ndesh si më parë në shkrime të ndryshme të publikuara forma të pasakta, si: akcion, univerzitet, pergaditje, tynel, përson, krishtërim, kontigjent, ngadhnjim, proçedurë, çertifikatë, autobuz, ndërrmarim, insitucione, rradhazi, motorri, kontributorët, qënë, gjithësecili e shumë e shumë të tjera.

Falë punë së pandërprerë të bashkëpunëtorëve të kësaj qendre, ky program është përmirësuar e përditësuar si nga përmbajtja gjuhësore, ashtu edhe nga ajo teknike, duke bërë që varianti i fundit Drejtshkrimori 3.0 të ketë një saktësi shumë të lartë të korrigjimit të gabimeve drejtshkrimore. Duke marrë parasysh që gjuhët zhvillohen, edhe shqipja po ashtu, pasurimi i këtij softueri me fjalë të reja të shqipes është domosdoshmëri. Deri tani kemi përzgjedhur disa mijëra fjalë të reja, që kanë munguar në variantin e mëparshëm e që duhen shtuar në variantin e përditësuar, si: admiruese, akademike, aksioner, aplikant, bashkëndaj, caktuesor, fjalëformë, formësoj, frymëgjatë, indinjim, ishemi, jolidhëzor, kushtëzues, listim, melodikë, mjegullues, ndërlëndor, penalitet, rëndshëm, strehëz, turpërues, vetëdijesues, zhvendosës etj.

I ftojmë të gjithë shqiptarët ta përdorin këtë program në dobinë e tyre, por dhe në dobi të vetë gjuhës. Përdoruesit janë të lutur të ndërveprojnë me faqen www.gjuhashqipe.com. Gjatë përdorimit të softuerit ata mund të ndeshen në fjalë të tjera të shqipes që nuk janë pjesë e programit, por që ata mendojnë se duhet të jenë, të tilla si: neologjizma, huazime të domosdoshme, terma të fushave të ndryshme etj. Një thirrje për një kujdes të veçantë e të shtuar u drejtohet gazetarëve, pedagogëve e studentëve të fakulteteve të ndryshme, veçanërisht degëve të edukimit, shoqatave të gjuhës shqipe etj.

Çdo fjalë e shqipes duhet të bëhet pjesë e këtij programi, prandaj mos ngurroni t’i dërgoni këto fjalë për t’i përfshirë në programin e Drejtshkrimorit në adresën info@gjuhashqipe.com! Ekspertët tanë do të shqyrtojnë çdo fjalë e sugjerim të dërguar.

Nga vëzhgime të ndryshme të gjuhës së përdorur në shtyp, në librat e shumtë artistikë, shkollorë e studimorë, në fletoret zyrtare e dokumentacionin e administratës, si dhe në rrjete të ndryshme sociale nga përdorues të rëndomtë, vihet re se një problem i vazhdueshëm dhe shqetësues vijon të mbetet struktura sintaksore e shqipes së shkruar. Tashmë nuk flitet thjesht për gabime të rastësishme, por për shpërdorim të strukturës sintaksore të shqipes.

Duke pasur parasysh se Qendra për Edukim dhe Përparim zotëron një bazë gjigante të dhënash për fjalët, veçoritë e tyre morfologjike dhe format që marrin në gjuhën shqipe, ajo është në punë e sipër për realizimin e një softueri tjetër, sa të rëndësishëm, aq dhe të vështirë: Sintaksori 1.0 (“Grammar Checker”). Ky proces po realizohet duke përdorur më së miri teknologjinë e përparuar të kohës, këtë bazë të dhënash, si dhe rregulla sintaksore të gjuhës shqipe, duke shfrytëzuar përvojat më të mira të arritjeve të gjuhëve të tjera në këtë drejtim, ndonëse shqipja, si gjuhë me fleksion të zhvilluar, paraqet mjaft vështirësi në realizimin e këtij programi.

Ky program, që funksionon në bazë të teknikave të probabilitetit dhe të metodave të bazuara në rregulla, së bashku me programin Drejtshkrimori 3.0 do të krijojë mundësinë e kontrollimit dhe korrigjimit të anës drejtshkrimore të një teksti, të anës gramatikore dhe të pikësimit të tij. Një ndër dukuritë tipike sintaksore është përshtatja e fjalëve me njëra-tjetrën, që rëndom realizohet gabim. Shpesh vihen re gabime në përshtatjen e kallëzuesit me kryefjalën, të përcaktorit me fjalën që përcakton, gabime në përshtatjen në gjini, numër dhe rasë të përemrit me emrin që zëvendëson etj.

Drejtshkrimori 3.0 e sheh fjalën në vetvete, ndërsa Sintaksori 1.0 e sheh të lidhur me fjalët e tjera në fjali, duke ofruar zgjidhje dhe në shumë raste kur fjala përdoret me një formë të drejtë nëse shihet e izoluar nga fjalët e tjera, por të gabuar nëse shihet në marrëdhënie me fjalë të tjera.

Ndonëse nuk mund ta zëvendësojë plotësisht redaktorin njeri, programi do ta lehtësojë shumë punën e tij dhe do të ndihmojë në përvetësimin tërthorazi të shumë njohurive gjuhësore nga përdoruesit e zakonshëm.

Shpesh ndodh që, duke u përqendruar vetëm në përmbajtjen e asaj çka shkruajmë, të lëmë mënjanë anën formale, duke krijuar kështu tekste stilistikisht të varfra e me një fjalor të kufizuar. QEP i ka kushtuar vëmendje dhe këtij drejtimi: po punohet për softuerin Sinonimia 1.0, i cili do t’i ofrojë shkruesit sinonimet e duhura për fjalët që ai përdor. Sigurisht që për këtë nevojitet një bazë të dhënash me fjalësin e një gjuhe dhe secila prej fjalëve duhet të jetë ‘pajisur’ me treguesit e vet në bazë të kategorive leksiko-gramatikore që kanë, duke krijuar kështu mundësinë e lidhjes së fjalëve me fjalë të tjera në bazë të marrëdhënieve sinonimike ose antonimike. Ashtu si dhe në softuerët analogë për gjuhë të tjera, përdoruesit i duhet që të klikojë me të djathtën mbi fjalën që dëshiron, të zgjedhë Sinonimet dhe menjëherë do t’i listohen sinonimet dhe antonimet për fjalën përkatëse, duke pasur kështu mundësi të zgjedhë mes tyre.

Në këtë mënyrë shkrimet nuk do të jenë më monotone, të mbushura me fjalë të përsëritura, dhe njëkohësisht do t’i jepet më shumë hapësirë përdorimit të fjalëve nga brumi i shqipes kundrejt fjalëve me origjinë të huaj. Duke pasur parasysh raportet sinonimike dhe antonimike të fjalëve që do të ofrohen, do të jetë vetë përdoruesi që do të zgjedhë variantin më të përshtatshëm për llojin e tekstit që po shkruan.

Sa e sa herë kemi ndeshur tekste në gjuhën shqipe me fjalë të ndara gabim në fund të rreshtit, sa e sa herë kemi ndeshur shkrime në gazeta me shtylla të ndara jo bukur estetikisht, përveçse me ndarje të gabuara të fjalëve (ndoshta duke përdorur programe të realizuara për gjuhë të tjera). Tashmë ky softuer është i gatshëm dhe për gjuhën shqipe. Programi Ndarësi në fund të rreshtit 1.0 (“Hyphenation”) është realizuar posaçërisht për ndarjen e duhur të fjalëve në fund të rreshtit në gjuhën shqipe. Ai është mbështetur mbi një sërë varg rregullash specifike për shqipen. Ashtu si dhe në gjuhët e tjera, kur një fjalë ndodhet në fund të një rreshti dhe është shumë e gjatë për t’iu përshtatur hapësirave të atij rreshti, fjala ndërpritet dhe një pjesë e saj zhvendoset në rreshtin tjetër brenda caqeve të pranuara. Në këtë mënyrë, ndarja automatike përmirëson pamjen e jashtme të teksteve të prodhuara në kompjuter nëpërmjet përshtatjes së duhur të kufijve të tyre. Ajo kursen letër dhe në të njëjtën kohë siguron një pamje më estetike dhe një lexim më të qetë.

Realizimi i një programi të tillë për shqipen dhe përfshirja në MS Office në kompjuterë do ta zgjidhë këtë problem, duke ua lehtësuar shumë punën jo vetëm përdoruesve të zakonshëm që nuk i kanë të qarta rregullat e ndarjes së fjalëve, por dhe faqosësve të ndryshëm, të cilëve u duhet t’i ndajnë një nga një fjalët për të pasur një pamje sa më të këndshme, veçanërisht në gazeta ku tekstet paraqiten në formë shtyllash.

Fjalorët luajnë një rol të rëndësishëm jo vetëm në gjuhësi, për të studiuar dhe kuptuar gjuhën, por gjithashtu dhe në konceptimin e kulturave të ndryshme njerëzore. Shekulli XXI solli një zhvillim të vrullshëm të leksikografisë elektronike. Publikimet e fjalorëve janë shoqëruar ose kanë kaluar shumë shpejt nga variantet e shtypura në përdorimin ‘në linjë’. Këta fjalorë elektronikë sollën mundësi të mëdha për trajtimin leksikor, për realizimin e fjalorëve të ndryshëm dhe për një shfrytëzim më të lehtë nga studiuesit e përdoruesit. Ndikimi i teknologjisë kompjuterike në leksikografinë moderne është krahasuar nga studiuesit me ndikimin që kishte shtypshkrimi për leksikografinë gjatë periudhës së Rilindjes. Metodat tradicionale të hartimit të fjalorëve, të cilat kërkojnë shumë punë për vjeljen e fjalëve dhe përpunimin e tyre, ua kanë lënë vendin metodave moderne kompjuterike, të cilat shfrytëzojnë programe leksikografike të integruara, që zgjidhin disa detyra njëherësh. Këto programe krijojnë mundësinë e modelimit të strukturës së një njësie leksikore që paraqitet si një zë në fjalor dhe të lidhjeve të saj me njësitë e tjera leksikore, duke krijuar me to një bazë të dhënash leksikore. Vlera e materialit në formë elektronike mund të shihet në të gjitha fazat e procesit të përgatitjes së fjalorit.

Leksikografia kompjuterike ka ecur me ritme të shpejta dhe gjuhë të ndryshme kanë arritur të kenë fjalorë me 300 – 400 mijë zëra, të cilët mund të shfrytëzohen më së miri në pajisje të ndryshme, qofshin kompjuterë, telefona të mençur etj. Për gjuhën shqipe ende nuk janë shfrytëzuar këto potenciale të mëdha që mundëson teknologjia. Gjuhës shqipe edhe sot i mungon një fjalor shpjegues i tipit të madh, një fjalor shpjegues digjital, si softuer për përdorim të lehtë drejtpërdrejt në internet, ose në telefona të mençur, ose në kompjuterë. Është e domosdoshme që edhe për gjuhën shqipe të nisë puna për leksikografinë kompjuterike dhe këtë nismë e ka ndërmarrë me seriozitet Qendra për Edukim dhe Përparim, e cila po punon njëkohësisht në disa drejtime, duke synuar jo thjesht realizimin e një fjalori digjital, por krijimin e një platforme softuerike, ku do të mund të punojnë për projektet e tyre individuale ose ato të përbashkëta të gjithë leksikografët shqiptarë. Kjo platformë mendohet të jetë gjithëpërfshirëse, e plotësuar me aspekte të ndryshme: si ai sinonimik, antonimik, terminologjik, etimologjik etj., duke synuar kështu përmbushjen jo vetëm të nevojave të përdoruesve të zakonshëm, por dhe të studiuesve për ta çuar më përpara leksikografinë shqiptare.

Shpresojmë që Qendra për Edukim dhe Përparim të ndihmojë në zgjidhjen e këtyre problemeve dhe të mundësojë bashkimin e gjithë leksikografëve shqiptarë, si edhe të institucioneve të gjuhësisë për realizimin e një nisme të këtillë. Plotësimi i kësaj zbrazëtie të madhe në ‘kohën e erës digjitale’ do të ndihmonte pambarimisht shqiptarët, duke u krijuar mundësinë e përdorimit të të gjitha këtyre mjeteve gjuhësore edhe për gjuhën shqipe, ashtu siç i kanë gjuhët e vendeve të zhvilluara.

Didaktika digjitale është një shoqëruese e domosdoshme e zhvillimit shoqëror e teknologjik të shekullit XXI, veçanërisht kur digjitalizimi po shihet nga shumë studiues si faza e tretë e zhvillimit të kulturës njerëzore, pas shpikjes së shkrimit dhe të shtypshkrimit.

Në projektin “Gjuha shqipe dhe kompjuteri” i është kushtuar rëndësi e veçantë realizimit të softuerëve mësimorë e argëtues për fëmijë, në funksion të nxënies së dijes përmes lojërave. Softuerët “Fillestarja digjitale” dhe “Abetarja digjitale” kanë si qëllim të mësuarit e gjuhës shqipe, të shkrimit e leximit, dhe të mësuarit e përdorimit të kompjuterit, përkatësisht punës me njësitë e tij themelore, siç janë lëvizjet e miut, shkrimi me tastierë, të cilat për fëmijën nuk paraqesin vështirësi për t’u mësuar, aq më pak kur mësohen përmes lojërave.

Nëpërmjet këtyre softuerëve mësimi i gjuhës shqipe për fëmijë shoqërohet dhe me zhvillime të tjera, të cilat lidhen me pasurimin e shprehive komunikuese të gjuhës së folur, të shkruar dhe të lexuar. Mësimi i gjuhës shqipe përmes këtij softueri shoqërohet me përdorimin e formave të larmishme të të mësuarit të leximit e shkrimit, si pjesë e didaktikës digjitale, që po merr aq zhvillim vitet e fundit, të cilat lehtësojnë procesin e përvetësimit të shprehive të nxënësve për të lexuar, për të shkruar e kuptuar gjithashtu.

Me të gjitha këto synohet që të formohen nxënës të aftë si folës, lexues dhe shkrues e përdorues të gjuhës shqipe, në nivelin e përshtatshëm për moshën e tyre. Këto platforma momentalisht mund të përdoren në ueb, ndërsa në të ardhmen do të ofrohen edhe si aplikacione për telefonat e mençur.

Materiali gjuhësor i këtyre softuerëve është mbi 300.000 faqe A4. Një kopje e tërë këtij materiali gjuhësor do të shtypet në formën e një Libri të madh të gjuhës shqipe, i cili do të dëshmojë madhështinë e gjuhës shqipe te brezi i ri.

Përfundime

Me një punë të palodhshme shkencore të ngulët e sistematike më se njëzetvjeçare, të kryer me shumë kujdes dhe duke ndjekur parimet më të larta të gjuhësisë kompjuterike, po krijohet pasuria më e madhe gjuhësore e kombit shqiptar, e veçantë për shumëçka, lehtësisht e përdorshme, lehtësisht e përmirësueshme, elektronike, e mbikëqyrur dhe në përparim e zhvillim të vazhdueshëm, e lehtë për t’u shfrytëzuar nga çdo shqiptar dhe nga çdo cep i botës.

Le të mbajmë parasysh çfarë arrihet përmes përdorimit të rregullt të këtyre softuerëve për gjuhën shqipe:

Ekonomizohet koha e përdoruesit të softuerëve gjatë korrigjimit automatik të gabimeve drejtshkrimore, gjatë kërkimit të shpjegimit të fjalëve, gjatë gjetjes së sinonimeve ose të antonimeve të fjalëve e deri te rregullimi i strukturës sintaksore të fjalisë, që do të mundësohet nga softueri i sintaksës.
Përvetësohet më lehtë, më shpejt dhe më mirë gjuha shqipe. Koha e nevojitur në të shkuarën për përvetimin e njohurive gjuhësore për shqipen ka qenë shumë e gjatë dhe nuk ka pasur rezultatin e duhur, veçanërisht në cilësi.
Rritet niveli gjuhësor i shfrytëzuesit gjatë korrigjimit të gabimeve të ndryshme ose gjatë kërkimit të veçorive të ndryshme leksikore e semantike.
Përmirësohet cilësia e mësimdhënies dhe e mësimnxënies së gjuhës shqipe, duke ndikuar në ngritjen e cilësisë në përvetësimin edhe të lëndëve të tjera mësimore.
Rritet saktësia gjuhësore e dokumenteve gjithandej, sidomos nëse dihet se aktualisht shumë dokumente lihen pa u korrigjuar dhe përmbajnë mjaft gabime; gjithashtu dhe minimizohet ndikimi i dëmshëm i tyre nëpërmjet përcjelljes së formave të gabuara gjuhësore te të tjerët, duke shmangur mëdyshjet se cilat janë format e drejta e cilat forma të gabuara.
Zvogëlohen shpenzimet financiare, duke kursyer kohën e autorëve gjatë hartimit të shkresave, si dhe kohën e redaktorëve gjuhësorë, duke lehtësuar dhe administratën shtetërore nga ngarkesa e redaktimeve gjuhësore, veçanërisht nëse mbahet parasysh sasia e madhe e shpenzimeve për redaktime gjuhësore për miliona dokumente pa këto mjete gjuhësore.
Pakësohen shpenzimet e redaktimeve gjuhësore jo vetëm të administratës shtetërore, por dhe të institucioneve të ndryshme private, veçanërisht të medias së shkruar dhe elektronike.

Për vetë kushtet politike në vite, në Republikën e Shqipërisë, në kohën kur Kosova nuk ka qenë shtet, ka pasur mundësi më të mëdha për ta çuar para gjuhën shqipe, duke kryer studimin e zhvillimit të gjuhës shqipe, të veçorive fonetike, gramatikore, leksikologjike, të dialekteve apo të folmeve të saj në pjesë të ndryshme të territorit të Shqipërisë.

Sot edhe Republika e Kosovës, institucionet shtetërore dhe kompanitë private, po merren seriozisht dhe po kontribuojnë përmes këtyre softuerëve në përparimin e gjuhës shqipe, e veçanërisht në digjitalizimin e saj.

Me dëshirën më të mirë për ta çuar përpara punën në fushën e gjuhës shqipe, për të krijuar dhe për të futur në përdorim mjetet digjitale gjuhësore të nivelit bashkëkohor për gjuhën shqipe, i ftojmë të dyja qeveritë që të bashkëpunojnë me përfshirjen e tyre të përbashkët në projektin “Gjuha shqipe dhe kompjuteri”.

Prishtinë, 28 dhjetor 2020

KËSHILLI KOMBËTAR SHKENCOR I PROJEKTIT “GJUHA SHQIPE DHE KOMPJUTERI”:

Prof. dr. Emil Lafe	Prof. asoc. Adelina Çerpja	Prof. asoc. Anila Çepani
Prof. dr. Shefkije Islamaj	Prof. dr. Enver Hysa	Prof. dr. Mustafa Ibrahimi
Prof. dr. Ragip Mulaku	Prof. dr. Qemal Murati	Prof. ass. dr. Naim Berisha