• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NJERIU I QYTETËTUAR DHE NJERIU I PAQYTETËRUAR

August 27, 2022 by s p

Thanas L. Gjika/

Dallimet midis njeriut të qytetëruar dhe atij të paqytetëruar janë disa, por kësaj radhe po ndalem tek një, që është ndër kryesorët: qëndrimi ndaj gabimeve.

Njeriu edhe pse mund të jetë i ditur, i pasur, i pushtetshëm e i talentuar, është qenie prej mishi e gjaku, pra është qenie që mund të gabojë në rrethana të ndryshme.

Mirëpo njeriu i qytetëruar, kur e ballafaqojnë me faktet për gabimin/ gabimet, që ka kryer tërhiqet, e pranon gabimin dhe kërkon të falur publike. Kurse njeriu i paqytetëruar pasi gabon nuk tërhiqet, nuk pranon të ndryshojë edhe kur ia venë përpara provat e gabimit /gabimeve ai vijon të ngulë këmbë se është i pafajshëm.

Më kujtohet Zoti Bill Klinton kur ishte në apogjeun e tij si President i ShBA-ve, i verbuar prej pasionit kreu një akt të dënueshëm me zonjushen Levinski, kreu akt seksual gojor. Vajza e emancipuar nuk u tulat, por kërkoi ndëshkimin e këtij akti. Presidenti më i fuqishëm i botës u çekuilibrua dhe e mohoi gabimin. Levinski nuk u tërhoq, pa u trembur se mos pësonte hakmarrje iu drejtua Gjykatës. Gjykata e ndodhur para provave bindëse dha vendimin se Presidenti Bill Klinton ishte fajtor. Presidenti i ndodhur para provave bindëse dhe vendimit të Gjykatës e pranoi gabimin dhe i kërkoi të falur zonjushes Levinski.

Gjithashtu ai i kërkoi të falur edhe bashkëshortes së vet. Mirëpo bashkëshortja e tij, Zonja Hillari Klinton, Zonja e Parë e Amerikës, u trondit nga ky gabimi i rëndë i bashkëshortit. Edhe pse ai i kërkoi të falur, ajo nuk deshi ta falte dhe shpalli se do të kërkonte ndarjen prej tij.

Njerëz të mençur, midis cilëve dhe shkrimtari i talentuar e disident Haveli, Presidenti i Republikës Ceke, iu lut ta falte bashkëshortin, të reflektonte dhe ta gjykonte aktin e tij si një gabim njerëzor të kryer nën nxitjen e institkteve, të cilat e errësojnë logjikën njerëzore.

Zonja Klinton pranoi këshillën dhe tërhoqi padijën. Familja nuk u prish.

Thashethemnaja kaloi, jeta vijoi si më parë, por duke marrë një mësim: Edhe njerëzit e pushtetshëm, të pasur e me kulturë janë njerëz, mund të gabojnë, por duhet të pranojnë gabimet dhe t’i dënojnë ato, të tërhiqen dhe të kërkojnë të falur. Po ashtu, kur dikush u kërkon të falur, për një gabim që u ka bërë, njeriu i qytetëruar e fal, pranon të tërheqë kërkesën për ndëshkim…

Kjo ndodhi në Amerikë, por bota e paqytetëruar nuk deshi të merrte mësim.

Në Shqipëri, njerëz të shkolluar, të pushtetshëm e të talentuar bënë gabime gjatë regjimit diktatorial, bënë gabime e krime edhe gjatë tranzicionit, por kur vihen para provave për gabimet e krimet e tyre, ata nuk kërkojnë të falur.

Kështu po vdesin të papenduar shumë shqiptarë që kishin përfituar privilegje gjatë diktaurës dhe tranzicionit, që kishin kryer gabime e krime, kështu po vijojnë të mos pendohen e të ngulin këmbë se nuk kanë gabuar dhe shumë prej mëkatarëve, që janë ende gjallë.

Sy kanë, po nuk shikojnë; veshë kanë, po nuk dëgjojnë; mendje kanë, po nuk u funksionon, pse, sepse janë të paqytetëruar e nuk pranojnë të kërkojnë të falur…

Filed Under: Kulture Tagged With: Thanas L Gjika

ATDHEUN, SA MË SHUMË TA NJOHIM AQ MË SHUMË E DUAM

November 8, 2021 by s p

(Vlerësime për librin “Simfonia e udhëtimeve” të Adnan Mehmetit)

Thanas L. Gjika/

Në mars të këtij viti doli nga shtypi libri i ri i shkrimtarit, poetit dhe gazetarit të mirënjohur Adnan Mehmeti “Simfonia e udhëtimeve” EUTPRESS, Tiranë 2021, 231 faqe, me redaktor Dr. Bexhet Asani dhe parathënie të hartuar nga Dr. Yllka Filipi. Adnani, shkurt Adi, u lind në Luginën e Preshevës (1964), krahinë shqiptare të cilën qeveria federative jugosllave ia shkëputi Kosovës dhe ia dha Republikës së Serbisë më 1954. Adnani është produkt intelektual i Universitetit të Prishtinës (1985-1989), produkt i këtij inkubatori të rëndësishëm që u shqua për krijimin e kuadrove të përkushtuar ndaj çështjes kombëtare shqiptare. Pas mbarimit të kësaj shkolle të lartë ai emigroi në Zvicër, ku, krahas punës për të mbijetuar, kreu dhe detyrën misionare të mësuesit të gjuhës shqipe me fëmijët e komunitetit shqiptar të atjeshëm. Në vitin 1995, duke kuptuar se do të ishte më i vlefshëm në SHBA, ku kishte një komunitet shqiptar të madh, që po rritej me shpejtësi, erdhi këtu për të vijuar shërbimin ndaj çështjes kombëtare përmes krijimtarisë letrare dhe organizimit të aktiviteteve kulturore artistike. Rezultat i këtij përkushtimi janë lista e gjatë e librave të tij me prozë e poezi, aktivizimi në Shoqatën e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë themeluar më 2001, të cilën po e drejton me sgjuarësi e përkushtim prej disa vitesh, sponsorizim për botime librash dhe të revistës “Pena”, aktivitete të shumtë për promovim librash, takime krijuesish në qytetin Stamford CT., ku ai jeton. Për shkak të këtyre aktiviteteve, qytetin Stamford., krijuesit shqiptaro-amerikanë e quajnë “Qyteti i Adi Mehmetit”.

Me krijimtarinë e tij letrare në poezi e prozë, në publicistikë, kritikë letrare, etj, Adnan Mehmeti ka kohë që ka zenë vendin e një krijuesi të shumanshëm. Për aspekte të ndryshme të kësaj krijimtarie kanë shkruar studjues e kritikë të njohur si Prof. Agim Vinca, Dr. Besim Muhadri, shkrimtari i shquar Visar Zhiti, kritiku Adriatik Kallulli, poeti Dr. Gjekë Marinaj, Dr. Yllka Filipi, etj.

* * *

Dashuria për atdheun shtohet kur ia njohim sa më shumë e sa më mirë vlerat e tij, vlera që përbëhen nga pasuritë e bukuritë natyrore e njerëzore, nga historia, bëmat e ndryshme të heronjve, etj. Kjo dashuri rritet e shtohet përmes leximit të librave, shikimit të filmave dhe emisioneve televizivë, si dhe përmes vizitave të vazhdueshme në vende muzeale, në qytete e fshatra me natyrë të bukur dhe me histori të pasur, etj. 

Njohja përmes vizitave konkrete në vende muzeale, në qytete, fshatra dhe pika turistike me natyrë të bukur dhe me vlera historike përbën anën më emocionuese, atë që ngulitet më thellë në kujtesën e njeriut sesa njohja përmes leximit të librave, shikimit të filmave dhe emisioneve televizivë. Pikërisht kësaj njohjeje krijuesi dhe patrioti Adnan Mehmeti, si pak shqiptarë, i ka kushtuar vëmendje të vijueshme gjatë jetës së tij para e pas martesës dhe sot si prind i dy fëmijëve Tea dhe Andi.

Për ne, gati katër miljon shqiptarët që jetojmë sot të shpërndarë nëpër botë, ka dy probleme lidhur me dashurinë ndaj atdheut që lamë pas dhe ndaj atdheut të dytë që adaptuam me dëshirën tonë pas emigrimit/shpërnguljes. Atdheun mëmë nuk e njohëm sa duhet para largimit, kurse atdheun e ri që kemi adaptuar nuk po e njohim sa e si duhet. Kjo mungesë njohjeje ka sjellë si pasojë dhe mungesën e dashurisë së thellë për të dy atdhetë. Shumë prej nesh, sidomos fëmijët që morrëm me vete e njihnin pjesërisht atdheun mëmë. Kurse fëmijët që na u shtuan në emigracion e kanë edhe më të vakët njohjen dhe dashurinë për atdheun e origjinës. Dhe më keq akoma po shkon puna me shumë prej tyre, që nuk po e mësojnë si duhet gjuhën amëtare dhe nuk po lexojnë libra në këtë gjuhë.

Libri i ri “Simfonia e udhëtimeve” është dëshmi e gjallë e pasionit dhe punës atdhetare të përkushtuar të intelektualit të shquar Adnan Mehmeti si prind dhe atdhetar i niveleve të larta. Udhëpërshkrimet e tij kushtuar udhëtimeve dhe vizitave personale dhe familjare nëpër Ballkanin Perëndimor, të cilin ky preshevas e konsideron atdheun e tij e të familjes së tij, ai i ka botuar në libra të mëparshëm. Kurse udhëpërshkrimet ku përshkruan vizitat nëpër atdheun e adaptuar, Shtetet e Bashkuar të Amerikës, të botuar në këtë libër, tregojnë se askush prej nesh nuk mund të krahasohet me zotin Adnan Mehmeti në këtë përkushtim të pasionuar.

Nuk janë paret, që fiton ky intelektual duke punuar rëndë, që e bëjnë atë të pakrahasueshëm me ne të tjerët. Janë pasioni i tij atdhetar dhe niveli i lartë kulturor, që e ndihmojnë për ta kryer këtë mision pa pyetur për shpenzimet. Të gjithë e dijmë se ka shumë shqiptaro-amerikanë, shqiptaro-gjermanë, shqiptaro-francezë, shqiptaro-italianë, shqiptaro-anglezë, etj, që kanë krijuar pasuri më të mëdha se të këtij intelektuali, por nuk kanë realizuar udhëtime personale e familjare kaq të shumtë për njohjen e atdheut të dytë. Këtë e them me bindje të plotë jo vetëm për ne shqiptaro-amerikanët, por edhe për të gjithë pjesëtarët e diasporës shqiptare në botë. Madje do të shtoja se rasti i tij është i pakrahasueshëm edhe me emigrantë të popujve të tjerë që jetojnë në SHBA. Nuk besoj se ka një person tjetër të ngjashëm me këtë atdhetar e krijues, që të ketë ndërmarrë udhëtime edukative për familjen e vet në vendin ku jeton pas emigrimit në vende si Gjermania, Franca, Italia, Anglia, etj, edhe pse këto vende janë më të vegjël se Amerika.

Leximi i librit “Simfonia e udhëtimeve” shkruar me një gjuhë tërheqëse të shton njohuritë gjeografike, historike dhe emocionet për aspekte e pasuri të ndryshme të qyteteve dhe pikave turistike më të rëndësishme të gjithë Amerikës së Veriut, pra të SHBA-ve, Meksikës dhe Kanadasë. Lexuesi merr njohuri edhe për gjendjen e komuniteteve shqiptaro-amerikane në qytetet ku ka shëtitur autori me familjen e vet. Në këto përshkrime autori tregon krahas bukurive dhe fakteve historike e gjeografike edhe jetën e punën e banorëve amerikanë e shqiptarë që ndihmojnë me mund e djersë në lulëzimin e këtij vendi që ka zenë vendin e parë në botë për nga zhvillimi ekonomik e ligjor. Të tilla aspekte i japin këtij libri dhe një karakter enciklopedik.

Vlerat shkencore i shtohen librit edhe prej listës së emrave të njerëzve dhe vendeve të shkruar në shqip dhe anglisht gjatë librit dhe në fund të librit, për të ndihmuar lexuesit pët të përvetësuar drejtshkrimin e këtyre emrave në këto dy gjuhë.

Si përfundim them se “Simfonia e udhëtimeve” e Adnan Mehmetit është një libër i munguar në letërsinë tonë, një shembull që duhet ndjekur për formimin e shqiptaro-amerikanëve të çdo moshe, një shembull që vlen të pasohet edhe prej krijuesve të tjerë shqiptarë të diasporës sonë të Amerikës dhe Europës.

Filed Under: Kulture Tagged With: Thanas L Gjika

NDËRFUTJE DHE ALTERNIMET E NGJARJEVE – TIPAR THEMELOR I NJË ROMANI

October 11, 2021 by s p


(Vlerësime për romanin “Dy jetë…” të Pandi Papandos)


Thanas L. Gjika


Në letërsinë shqiptare të derisotme quhet Digresion -hapja e një paranteze në rrjedhën e një vepre letrare për të dhënë shpjegime, shembuj, kujtime, meditime dhe episode që sqarojnë disa hollësi të argumentit të trajtuar në vepër (Ferdinand Leka “Fjalor i termave të letërsisë” INFBOTUES Tiranë 2013, f. 92-93). Mirëpo romancieri Pandi Papando në romanin e ri ka eksperimentuar një përdorim origjinal të digresionit duke e përdorur si mjet artistik për krijimin e subjektit të romanit të tij të dytë “Dy jetë… “PROMO PRINT Sh.p.k., Korçë, Maj 2014, 224 faqe.Pandi Papando erdhi si romancier nga radhët e ingjinerisë elektronike në moshë pjekurie dhe na befasoi me romanin e parë “Një njeri” ALBPAPER, 2011, 256 f. Këtu ai përdori një mënyre të re të ndërtimit të subjektit duke e shtjelluar rrëfimin e ngjajeve jo nga këndvështrimi i autorit, por nga këndvështrimi i secilit personazh që merrte pjesë në ngjarjet e veprës. Për herë të parë ky autor solli rrëfimin e çdo episodi të romanit duke e treguar prej secilit personazh që merrte pjesë në të. Ky roman kaloi në heshtje nga kritika, gjë që përforcon mendimin se në Shqipëri nuk ka kritikë letrare shkencore. Kritika letrare shkencore kërkon investime nga institucionet shtetërore, sepse një kritik letrar është vështirë të dalë spontanisht si mund të dalë një poet, prozator e dramaturg. Formimi i kritikut letrar kërkon disa vite studimi, specializimi dhe akumulimi, gjë që nuk mund të realizohet pa përkrahjen financiare të shtetit në një shoqëri të varfër si është shoqëria shqiptare sot.Romancieri Papando nuk u fye nga heshtja e kritikës, u kënaq nga disa vlerësime të pjesëshme gojore që i dhanë shokët, ose e-mail që i shkruan disa miq, midis të cilëve dhe unë. Sivjet gjatë qershorit, kur u takuam në Korçë më dhuroi këtë romanin e tij të dytë, botuar shtatë vjet më parë. U mbrekullova me rrjedhshmërinë e rrëfimit përmes ndërfutjeve të shkathta të ngjarjeve që kishin ndodhur ose ndodhnin në kohë të ndryshme. Kalimi nga një ngjarje a situatë në një tjetër realizohet me lehtësi pa asnjë paralajmërim dhe pa e ngatërruar aspak lexuesin. U intrigova gjithnjë e më shumë derisa e mbarova së lexuari pa e lëshuar nga duart.Linjat e shtjellimit të ngjarjeve ndërthurren në jetën e Gjergji Linotopit -heroit të veprës. Ky student e pastaj pedagog i Universitetit Shtetëror të Tiranës, gjatë vitit të parë si pedagog pati rast të njihej me një studente, që iu qep për t’u fejuar, por martesa midis tyre nuk u realizua, për shkak të ndërhyrjes së Sigurimit të Shtetit dhe babait të saj një komunist karierist.Gjergji, gjatë specializimit në Itali kishte udhëtuar rastësisht në një vagon treni nga Milanua në Romë, ku ishte njohur me bukuroshen amerikane, Dajana. Kjo u muarr vesh prej sigurimsit të Ambasadës shqiptare të Romës dhe u dërgua si informacion se ai mund të ishte rekrutuar prej agjenturës amerikane. Kjo shkaktoi ndarjen e tij prej Lindës dhe transferimin si mësues në një fshat të thellë malor të Korçës. Aty në gjendje gjysëminternimi ai u njoh e u dashurua me mësuesen Diana, me të cilën u martua. Mbas martesës ata u shtuan me një djalë, të cilin e quajtën Petro për respekt të gjyshit, babait të Gjergjit. Kur u rrit ky djalë emigroi në SHBA bashkë me nusen e tij. Në SHBA ai mori emrin Peter / Piter, kurse djalin që lindën në atdheun e ri e quajtën Xhorxh (George), sipas variantit amerikan të emrit shqiptar Gjergj, gjyshit të fëmijës.Mbasi jeta ka rrjedhur deri këtu mësojmë se amerikaia e bukur Dajana i kishte lënë amanet së bijës Beti të sqaronte dyshimin e vet se mos ishte bijë e specializantit shqiptar, për të cilin ajo dinte vetëm emrin e mbiemrin dhe se ai kishte qenë duke u specializuar në Itali në vitin 1984, kur patën rast të udhëtonin së bashku në një vagon treni gjatë natës 22 qershor nga Milano në Romë dhe gjatë paradites së 23 qershorit në Romë.Nga shënimet e ditarit, që Dajana kishte mbajtur e i kishte dhënë së bijës për t’i lexuar dhe nga kujtimet e Gjergjit, që autori i riprodhon pas telefonatave që i bëri Beti; marrim vesh se ky dhe amerikania Dajana gjatë shoqërimit të së djelës më 23 qershor përjetuan një aventurë erotike. Ata nuk e përballuan dot tundimin dhe kryen marrëdhënie seksuale në një hotel si të dehur nga ndjenja të zjarrta epshore, si te novela “Amok” e Stefan Zvajgut.U ndanë si fajtorë të penduar. Të dy ishin njerëz të ndershëm, si besimtarja e sinqertë kristjane Dajana edhe fizikanti i ndreshëm shqiptar. Ky e kishte harruar këtë ndodhi, si një ndodhi që mund t’i ndodhi qenieve prej mishi e gjaku, kur pasionet natyrore e errësojnë logjikën dhe mposhtin kulturën dhe moralin. Kurse besimtarja Dajana e kishte vuajtur gjithë jetën dhe dyshonte se mos vajza që lindi më pas, Elisabet (Beti), mos ishte bijë e specializantit shqiptar dhe jo e bashkëshortit të saj Xhorxh-it (George-s). Kjo ide iu thellua dhe më tepër pasi i vdiq djali Bob, gjë që ajo e përjetoi si një ndëshkim prej Zotit për gabimin e bërë me 23 qershor 1984. Dajanën pas vitit 1991, me hapjen e Shqipërisë, filloi ta shqetësonte dhe meraku se po të ishte Beti bijë e Gjergji Linotopit, mund të ndodhnin rastësisht nga mosnjohja lidhje incesti midis Betit e djalit të këtij shqiptari, ose pasardhësve të tyre. Prandaj ajo i kërkon së bijës para se të largohej prej jetës nga sëmundja e pashërueshme, që të lidhej me Gjergjin e të bënin analiza gjenetike, për ta zgjidhur këtë enigmë.Beti arriti të krijojë lidhje telefonike me Profesor Gjergjin, tashmë i riemëruar pedagog në Universitetin e Tiranës. Kërkesa e saj e drojtur për të realizuar amanetin e së ëmës u mirëkuptua dhe u pranua pa nervozizëm prej Gjergjit. Ky shfrytëzon rastin të vejë në New York për të marrë pjesë në një takim shkencor ndërkombëtar, ku ishte i ftuar që më parë. Kur mbërriti në aeroportin FJK të New York-ut, i ndodhi surpriza e këndshme: Beti po e priste me një tabelë ku kishte shkruar emrin e tij. Kështu para se të lidhet me djalin Peter, nusen e këtij dhe nipin Xhorxh, Gjergji u takua me Betin e të fejuarin e saj Piter. Të nesërmen u realizua vizita e Gjergjit dhe Betit në spital, ku bënë analizat. Para të dyve u shtuan shqetësimet sesi do të sillen në rast se dalin me lidhje gjenetike at’ e bijë, dhe në të kundërt, po të dalin njerëz pa lidhje gjenetike. Disa ditë pasi mbaroi seminari shkencor, analizat ishin gati. Mjekja një zonjë hebraike u komunikoi rezultatet e analizave:“Ju të dy keni të njëjtët stërgjyshër. Vini drejt nga Adami dhe Eva… ju vërtet keni të njëjtët stërgjyshër, ata që kemi të gjithë. Nuk ka asnjë lidhje gjenetike midis jush. Nuk e dij në prisnit këtë njoftim, por kjo është e vërteta. Ju të dy dhe unë, së bashku me ju, jemi qytetarë të tokës” (f. 218).Këto fjalë e shkrinë frikën dhe dyshimin që i brente të dy palët. Sytë e lagur të Gjergjit iu dukën Betit si sy fëmije. Kjo shtoi: “Më beso se edhe po t’ju kisha baba, nuk do të isha e pakënaqur” (f. 219).“Eh, moj vajzë, ia ktheu Gjergji dhe vijoi, edhe unë nuk kam qenë i sigurt për rezultatet e sotme, por s’ është vetëm gjaku që i lidh njerëzit. Mendoje, ti po u afrohesh të tridhjetave dhe s’ dije nëse unë ekzistoja. U lodhe për të më gjetur. Tani u njohëm dhe do të ndahemi përsëri. Megjithëse pa lidhje gjaku, unë u ndjeva mirë në shoqërinë tënde. Do të ndjehesha njëlloj edhe po të ishe gjaku im” (f. 219).I lehtësuar, ai propozoi të shkojnë te vorrezat për të folur me Dajanën. Ndjente nevojë t’i kërkonte të falur për shqetësimin që i kishte shkaktuar.Habisë së Betit për këtë këkesë, Gjergji iu përgjigj:“… atje është vendqëndrimi im i parë për të kërkuar ndjesë. Nuk do ta dëgjoj se më ka falur. Por … jam i bindur se do të më falte. Të dytin dhe më të sikletshmin do ta kem kur të kthehem në Shqipëri” -kuptohet kur t’i rrëfehej bashkëshortes Diana për këtë ngjarje, të cilën duhej t’ia kishte rrëfyer më parë… (f. 220).Disa ditë pas vizitës te Vorrezat, jepet largimi i Profesor Gjergjit nga aeroporti FJK i New York-ut, ku e përcillnin djali Piter, nusja e tij dhe nipi Xhorxh, bashkë me ta edhe Beti me Piter-in e vet.“Mirupafshim në Tiranë!”, pëshpëriti pa e përcaktuar se për kë i tha këto fjalë, dhe më tej autori shton se heroi i tij ngriti zërin edhe tha:“Të pestëve” (f. 224).Me këto fjalë mbyllet romani, duke theksuar idenë e veprës, se njerëzit e moralshëm, qofshin besimtarë ose jo, pavarësisht nga gabimet që mund të kenë bërë, gjejnë forca t’i shlyejnë ato shpejt a vonë, duke kërkuar të falur dhe kështu e ruajnë miqësinë e vjetër, ose krijojnë miqësi të re të sinqertë.Ky subjekt i treguar thjesht e shkurt prej meje, shtjellohet me shumë tensione të brendshme psikologjike përmes ndërfutjeve të shpeshta të ngjarjeve të ndodhura më parë, ose që ndodhin në po atë kohë përtej Atlantikut. Kjo është një mënyrë e veçantë e thurrjes së subjektit prej romancierit Papando, që nuk është hasur në veprat romanore të asnjë prozatori tjetër shqiptar para tij, arritje që duhet përshëndetur.Ngjarjet e thurrura prej këtij autori bien në sy edhe për logjikën e shëndoshë në ecurinë shkak-pasojë. Ka raste kur ngjarjet mund të tingëllojnë si të sajuara, qofshin ngjarje, qofshin përkimet e emrave Diana / Dajana, Gjergj / Xhorxh, Petro / Peter / Piter, etj. Mirëpo ecuria logjike dhe thurrja e ngjarjeve me realizëm e bën lexuesin t’i pranojë ato si ngjarje e përkime që ndodhin në jetën njerëzore, sepse ato vërtet mund të ndodhin në jetë. Këtë dukuri lexuesi e has edhe në romanet e shkrimtarit italian Kazanova (Giacomo Casanova), dhe në dy roamnet e shkruar frëngjisht prej Faik Konicës, përkthyer me mjeshtëri në shqip prej Fotaq Andreas “Martesa e Lejlës” dhe “Sotiri dhe Mitka” ZENIT EDITION, Tiranë 2016, 332 f.Si krijues i talentuar Pandi Papando, edhe pse është njeri me bindje demokratike, nuk bie në propagandë vulgare antikomuniste. Ai e urren sistemin diktatorial komunist për të këqiat që i shkaktoi popullit, gjen rast për të treguar se sa të ulët ishin disa sigurimsa, si Besniku -sigurimsi i ambasadës sonë në Romë, ose sa pa logjikë ishin disa kuadro partie, si babai i Lindës, që nuk kërkoi të sqaronte raportimet e sigurimsit të ambasadës, por detyroi vajzën të ndahej sa më parë prej të fejuarit në prag të martesës. Po ashtu, autori dënon varfërinë ekstreme ku e kishte katandisur popullin regjimi socialist, por nuk mohon se gjatë atij regjimi shkencat e sakta ishte në nivel europian. Një kuadër i tillë ishte dhe Gjergji Linotopi, heroi i veprës.Problemi kryesor që ka transmetuar autori i veprës është: Mbi të gjitha në jetën e njeriut vlejnë karakteri dhe ndershmëria. Njeriu me karakter dhe i ndershëm, beson ose jo në Zot, di të shpëlajë gabimet që i kryen në momente rrëmbimi, duke kërkuar të falur kur ballafaqohet me gabimet.

Filed Under: Kulture Tagged With: Thanas L Gjika

KISHA E SHËN GJERGJIT MONUMENT DALLUES I KORÇËS

October 8, 2021 by s p

     Thanas L. Gjika

Kisha e Shën Gjergjit u krijua në qytetin e Korçës me ndihmën financiare të testamentit që kishte lënë biznesmeni korçar i Rumanisë, Anastas Avramidh Lakçe (1821-1890). Sulltan Hamiti e dha lejën e ndërtimit të kësaj kishe me disa vjet vonesë dhe pasi filluan punimet, ai i ndërpreu ato disa herë. Punimet për ndërtimin e saj u kryen prej ustallarëve vendës duke përdorur gurë të skalitur, të cilët në dy breza ishin të lidhur mirë me kllapa mashkull-femër, sepse në atë kohë ende tek ne nuk përdoreshin brezat e betonit. Gurët e saj në ngjyrë gri të çelur u nxorrën nga i njëjti madem prej të cilit ishin nxjerrë e krijuar edhe shumë gurë të skalitur e shtylla zbukurimi për ndërtime të mëparëshme, si dhe më vonë u përdorën për ndërtimin e Bankës së Shtetit Shqiptar në vitin 1928. Nuk dihet nëse projekti ishte krijuar prej ndonjë arkitekti vendës, apo ishte përmirësim në rrugë praktike i projekteve të kishave të vjetra shqiptare prej ndonjë kryeustai. Deri sot nuk dihen emrat e ustallarëve, as emri i kryeustait që drejtoi punimet dhe as emri i arkitektit projektues. Ndoshta emrat e tyre mund të kenë qenë shënuar në kodikun e kishës, i cili nuk dihet ku përfundoi pas vitit 1967, viti i mbylljes së kishave, xhamive, teqeve dhe institucioneve fetare.

Në pjesën e jashtme të ndërtesës, në të majtë të dhomës së shenjtë (ajodhimës) ustallarët ndërtuan varrin ku u vendos trupi i balsamosur i dhuruesit, të ndjerit A. A. Lakçe, që u soll nga Bukureshti. Arkëmorti ishte i mbuluar me xham të trashë që mund të lejonte shikimin e fytyrës dhe trupit të balsamosur pasi zbrisje disa shkallë.

Kupola e kishës që ndriçonte nga lart sallën kishte formën e rrumbullakët dhe dimensionet e kupolave të vjetra shqiptare të trashëguara nga koha e hershme e krijimit të kishave Bizantine. Lartësia e kupolës ishte afërsisht sa një e treta e lartësisë së godinës, kurse diametri i saj ishte sa një e katërta e gjerësisë së sallës së kishës. Kjo kupolë ashtu si kupola e Kishës së Shën Marisë e Labovës së Kryqit e ndërtuar në shek VI mbas Kr. kishte lartësi e gjerësi mesatare. Ajo nuk ishte e ulët dhe e gjerë si kupolat e kishave greke dhe as e lartër si kupolat e kishave rumune, serbe e ruse (kishat ruse i kanë kupolat edhe më të larta e më të ngushta se kupolat e kishave rumune e serbe, prandaj kanë nga dy ose tri kupola).

Punimet për ndërtimin e kishës së Shën Gjergjit vijuan gjatë viteve 1899-1905, sepse sundimtari turk, për të penguar e për të marrë ryshfete i dërgonte letra Sulltanit me ankesën: “Kaurët e qytetit nuk po krijojnë një kishë, po një kala për të na luftuar”. Pasi paguheshin pare të tjera tek Sulltani e tek sundimtari turk i Korçës punimet rifillonin, e më pas ndërpriteshin, e pas ryshfetesh të tjerë, rifillonin, derisa përfunduan më 1905. Inagurimi i saj u organizua në qershor të vitit 1905. Këtë datë ma ka thënë nëna ime (Meropi) së cilës ia kishin thënë nëna dhe gjyshja e saj, se kishte lindur ditën kur u inagurua (sinaps) Kisha e Shën Gjergjit, më e madhja kishë e Ballkanit që kishte mbetur ende nën sundimin e Perandorisë Turke.

Hulumtuesi i veprave të ikonografëve dardharë, Z. Arian Çika, më sqaroi se punën artistike për kompletimin e mureve të kishës së Shën Gjergjit me piktura murale dhe ikona të artit biznatin e pati drejtuar ikonograf i talentuar dardhar Vangjel Zengo. Nën drejtimin e tij punuan dhe vëllezërit e tij bashkë me ikonografin tjetër të talentuar, bashkëfshatarin, Pandi Gjino dhe me disa të tjerë.

Kisha e Shën Gjergjit ka histori jo vetëm përsa i përket ndërtimit, por edhe funksionimit dhe prishjes së saj…

Në këtë kishë u thye për herë të parë tradita e mbajtjes së meshës në gjuhën greke, traditë e imponuar gjatë shekujve prej Patrikanës së Stambollit. Në qershor të vitit 1909 në këtë kishë u mbajt mesha e parë në gjuhën shqipe, pa marrë lejë te dhespoti (peshkopi grek Jakovi), i cili pas kësaj ngjarjeje ripërsëriti urdhërin dhe mallkimet që të mos mbaheshin askund meshë në gjuhën shqipe. Atdhetarët Korçarë të drejtuar prej Mihal Gramenos, Pandeli Cales, etj krijuan shoqërinë “Lidhja Orthodhokse” dhe filluan më 10 /23 korrik 1909 botimin e gazetës me të njëjtin emër. Me anën e kësaj shoqërie dhe të gazetës së saj u bënë përpjekjet për njohjen e të drejtave fetare të besimtarëve shqiptarë ortodoksë. Në këtë gazetë Mihali shkroi e botoi kërkesën që Shoqëria “Lidhja Orthodhokse” ia drejtoi Patrikut të Stambollit, Joakim i III, për t’ua njohur besimtarëve të krishterë ortodoksë shqiptarë të drejtën e përdorimit të gjuhës shqipe në kishat e tyre. Kërkesa nuk u muarr parasysh. Ndërkohë dhespoti, peshkopi grek i Korçës, Jakovi, mundi ta pengonte mbajtjejen e meshëve dhe ceremonive fetare në kishat e qytetit deri në mars të vitit 1914, kur Korça kaloi nën administrimin e qeverisë së pavarur të shtetit Shqiptar.

Në qershor të vitit 1922 në këtë kishë At Fan Noli u dorëzua Peshkop. Në janar të vitit 1931, kur ra tërmeti dy kambanoret e saj u dëmtuan dhe u puqën me njëra tjetrën. Klerikët dhe populli kishin frikë të kryenin ceremonitë fetre se mund të ndodhte shembja e kambanoreve dhe krijimi i viktimave. Atëhere usta Loni Vasil Trebicka djalë 20 vjeçar, nipi i tim eti, doli vullnetar dhe realizoi çmontimin e dy kambanoreve nga lart poshtë pa vinç duke ndërtuar skela prej druri. Ai i mbylli dy pjesët e çatisë ku ishin ngritur kambanoret, kështu që dëmtimi nuk dukej më as nga jashtë as nga brenda. Në qershor 1931 rifilloi mbajtja e meshëve dhe e ceremonive fetare në këtë kishë, gjë që vijoi deri në vitin 1967, kur u “nëna parti” duke e maskuar veten prapa “Inisiativave të rinisë” shpërtheu hapur luftë kundër besimeve dhe institucioneve fetare.

Deri në vitin 1966, kur ende lejohej puna private, anës avllisë së kësaj kishe në anën e rrugës kryesore rrinin që në mëngjez ustallarë të ndryshëm, ata që nuk kishin dyqanet e tyre, si muratorë, bojaxhinj, marangozë, ndërtues pusesh uji, punëtorë për prerje pemësh, etj. Aty ishte tregu i krahut të punës. Aty shkonte dhe im atë para se të fillonte punë si murator për mirëmbajtjen e godinave dhe avllive të Ndërmarrjes Parku i Automjeteve. Qytetarët që kishin nevojë të ndreqnin çatitë, ose avllitë, ose dritaret a dyert e dëmtuara, ose të lyenin shtëpitë, ose të prisnin pemë të mëdha, a të hapnin puse, ose të punonin kopshtet e tyre, shkonin aty dhe pajtonin me mëditje (pagë ditore) ustain ose punëtorin që u nevojitej.

Për të realizuar urdhërin e “nënës parti” në vitet 1968-1969 Komiteti Ekzekutiv i Korçës prishi tre munomente fetare të qytetit: Kishën e lashtë të Shën Marisë e cila ishte krijuar që në shek. XIII, kishë e rallë me një dhomë të nëndheshme (qimitir), Kishën e Shën Gjergjit dhe Kishën e Mitropolisë. Të tilla ndërtesa i jepnin pamje unikale qytetit të Korçës, qytet që ishte krijuar që nga koha e pushtimit bullgar (shek X-XIII). Krijimi i qytetit të Korçës vërtetohet nga emri i vet, që buron nga fjala bullgare “goricë”, nga ekzistenca e kalasë që ishte ndërtuar me gurët e lumit aty pranë dhe nga kisha Shën Mari me qimitir e ndërtuar në shek XIII. Kishë me qimitir nuk krijoheshin në fshatra, por vetëm në qytete, sepse në dhomën e nëndheshme i ruanin eshtrat e të afërmëve të tyre vetëm pasanikët e qytetit.

Për demagogji regjimi komunist i justifikoi barbarizmat e veta antifetare me disa veprime mashtruese: Prishjen e kishës së lashtë shtatëshekullore e justifikoi me nevojën e shpërnguljes së vorrezave jashtë qytetit në pjesën lindore dhe me krijimin e Kombinatit të Trikotazhit e të një lulishteje te vendi i vorrezave dhe i kishës së Shën Marisë. Prishjen e Kishës madhështore të Shën Gjergjit e justifikoi me nevojën e krijimit të një biblioteke të re në qytet. Prishjen e kambanoreve dhe të kupolës së kishës së Mitropolisë e justifikoi me nevojën për ta përshtatur godinën e kishës, si godinë për Muzeun e Artit Mesjetar. Kurse prishjen e godinës gjashtëkatshe, më të lartën e qytetit, që kishte formë vapori, “godinë me arkitekturë borgjeze”, e justifikoi me nevojën e hapjes së sheshit të ndërtimit të godinës së Komitetit të Partisë së Rrethit. Prishja e këtyre monumenteve, simbole të qytetit, kur kishte vende të tjerë për ndërtimin e objekteve të rinj për zhvillimin industrial dhe kulturor, ishte tregues i mendjeshkurtësisë së sitemit diktatorial. Ai sistem totalitar luftoi të imponohej si sistemi shoqëror më i përsosur, që u dha formën e vet socialiste qyteteve shqiptare, pra edhe qyteteve si Shkodra e Korça që kishin marrë formën e tyre gjatë historisë shumë shekullore.

Arkitekti i talentuar Petraq Kolevica, i cili mori përsipër krijimin e projektit të bibliotekës së re të qytetit, pati kurajon, që sallën e madhe të leximit dhe sallën shkencore që i vendosi në katin e dytë, t’i krijonte me mure pa dritare. Ndriçimin e tyre ai e siguroi me dritare në tavan, për të krijuar idenë e ardhjes së dritës nga qielli, si vinte nga kupola e dikurshme e kishës që kishte qenë në atë vend.

Mirëpo Ing. Spiro Koleka, Zv.Kryeministër i RPSH, gjatë një vizite në Korçë, kur kaloi në bulevard dhe pa godinën me dritare në katin e parë, por pa dritare në katin e dytë, ulëriu dhe tha se kjo godinë ishte shprehje e “qafleshëve” në arkitekturë. Ishte koha kur Mehmet Shehu, Kryeministri i vendit, kishte dalë me gërshërë në dorë në bulevardin e Tiranës dhe u priste flokët e pantallonat djemve që mbanin flokët e gjatë e pandallona të ngushta bluxhins. Kështu dhe Zv.Kryeministri, për të qenë në unison me Kryeministrin dha urdhër që të hapeshin dritare të mëdha edhe në katin e dytë të godinës. Urdhëri i tij u zbatua dhe arkitektura e biblioketës së re u shëmtua, duke ia prishur të veçantën e saj.

Prishjet e këtyre tre monumenteve madhështorë të qytetit të Korçës, bashkë me prishjen e pallatit në formë vapori të familjes Çekani, përbëjnë disa nga masakrat më të mëdha të diktaturës komuniste në fushën e trashëgimisë së arkitekturës dhe të kulturës në plan kombëtar. Shëmbeshin monumentet e kohëve të lashta dhe monumentet e kohës së Rilindjes Kombëtare, të krijuar me ndihmat e mirëbërësve shqiptarë. Nuk merrej parasysh dëmi ekonomik e ai i trashëgimisë, mjaftonte që të krijohej ideja se “nëna parti” ishte arkitektja e vetme shpirtërore dhe materiale për krijimin e Shqipërisë së re dhe të njeriut të ri.

Mbas vitit 1992, Mitropolia e Shenjtë e qytetit të Korçës e drejtuar prej bariut të mirë, Peshkopit Joan, në bashkëpunim me besimtarët e qytetit ndërmori nismën e rindërtimit të Kishës së vogël të Shën Marisë bashkë me një dhomë të nëndheshme te lulishtja pranë vendit ku kishte qenë kisha e lashtë. Kurse tani, para një viti, po ky institucion fetar mori vendim për kthimin në identitet të kishës së Mitropilisë dhe kalimin e ikonave të Muzeut të Artit Mesjetar në një godinë tjetër. Për ta realizuar si duhet këtë nismë u hap fushata për mbledhjen e ndihmave financiare në rrugë vullnetare prej qytetarëve. E përshëndeta dhe unë këtë nismë duke dhënë ndihmesën time modeste.

Shpresoj se deri sot populli i Korçës e ka mbledhur shumën e nevojshme për rikthimin e Kishës së Mitropolisë në identitet.

Ndërkohë realizimi i nismës së mërgimtarëve dardharë në SHBA, të cilët nën kujdesin e Z. Franklin Zdruli, grumbulluan shumën e nevojshme për ndreqjen dhe rikonstruksionin e Kishës së Shën Gjergjit në fshatin Dardhë të Korçës, më jep kurajën të shpreh mendimin që ne, mbi dhjetëmijë kryefamiljarë korçarë të shpërngulur në SHBA, të bashkuar pa dallim fetar, nën kujdesin e Federatës Panshqiptare VATRA e në marrëveshje me Mirtopolinë e Shenjtë të Korçës, të hapim një fushatë për të mbledhur ndihmat e nevojshme për rikrijimin e kishës madhështore të Shën Gjergjit. Kjo dhuratë, që ia fali një mërgimtar i vetëm qytetit të lindjes, por që ia shkatërroi diktatura komuniste, nuk duhet t’i mungojë Korçës Plakë si i ka munguar prej më se 50 vjetësh.

Filed Under: Politike Tagged With: Thanas L Gjika

SHPËTIMI I SHQIPËRISE PO AFRON  

September 12, 2021 by s p

Thanas L. Gjika*

*Ky shkrim është një qëndrim personal i autorit dhe nuk përfaqëson mendimin dhe qëndrimin e Vatrës.

Sivjet më 21 qershor gjatë kthimit me autobuz me grupin e Rotarianëve korçarë nga Shkodra në Korçë u hap biseda lidhur me zgjedhjet e 25 prillit. U shpreha mendimin se politika amerikane kishte zgjedhur si të keqen më të vogël, të përkrahte në ato zgjedhje Partinë Socialiste. Kur në pushtet të jetë PS-ja, Amerika do të ndihmojë rigjenerimin e Partisë Demokratike. Pas rigjenerimit të PD-së SHBA-të do t’i futen punës për sjelljen e kësaj partie në pushtet për të goditur PS-ë. Më kundërshtuan duke më thënë se klasa politike shqiptare është një e vetme e lidhur pavarësisht nga ndarja në partira politike dhe nuk mund të luftohet, gjë që nuk lejon rigjenerim politik.

Mirëpo SHBA-të e gjetën rrugën e shpëtimit me anën e shpalljes së Sali Berishës “Non grata” prej Departamentit te Shtetit. Ky vendim e detyroi Lulzim Bashën të mbajë qëndrim dhe të kërkojë largimin e Sali Berishës nga PD dhe nga grupi i saj parlamentar. Ky vendim i detyron anëtarët e PD të pozicionahen nëse do të mbrojnë interesin personal të Sali Berishës dhe të jenë antiamerikanë, apo do të mbrojnë interesin e tyre dhe të Shqipërisë dhe të jenë proamerikanë. Kuptohet se shumica e anëtarëve të PD-së nuk mund të bashkohen me S. Berishën.

Lulzim Basha pas këtij vendimi do të bëhet udhëheqësi real i PD-së dhe kjo do ta forcojë atë politikisht dhe do ta kthejë PD-në në një forcë politike të vërtetë poramerikane. Kjo do të shpjerë në forcimin e PD-së dhe së shpejti do të sjellë nevojën për zgjedhje të reja, të cilat do t’i fitojë Partia Demokratike e rigjeneruar dhe e forcuar si forca e vetme poramerikane në Shqipëri. Kjo parti pas ardhjes në pushtet do të vijojë goditjen e korrupsionit dhe do të kryejë përfundimisht Reformën në Drejtësi, pra shpëtimin e Shqipërisë.

Filed Under: Komente Tagged With: shqiperia, Thanas L Gjika, zgjedhjet ne Shqiperi

  • 1
  • 2
  • 3
  • …
  • 14
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • AT SHTJEFËN GJEÇOVI DHE DR. REXHEP KRASNIQI, APOSTUJ TË IDESË PËR BASHKIM KOMBËTAR
  • Marjan Cubi, për kombin, fenë dhe vendlindjen
  • Akademik Shaban Sinani: Dy popuj me fat të ngjashëm në histori
  • THE CHICAGO TRIBUNE (1922) / WOODROW WILSON : “NËSE MË JEPET MUNDËSIA NË TË ARDHMEN, DO T’I NDIHMOJ SËRISH SHQIPTARËT…”
  • SHQIPËRIA EUROPIANE MBRON HEBRENJTË NË FUNKSION TË LIRISË
  • KONGRESI KOMBËTAR I LUSHNJES (21-31 JANAR 1920) 
  • Një zbulim historik ballkanik
  • VATRA DHE SHOQATA E SHKRIMTARËVE SHQIPTARO-AMERIKANË PROMOVOJNË NESËR 4 VEPRA TË PROF. BESIM MUHADRIT
  • Që ATDHEU të mos jetë veç vend i dëshirës për të vdekur…
  • KAFE ME ISMAIL KADARENË
  • Kosova paraqet mundësi të shkëlqyeshme për investime
  • PARTIA NUK ËSHTË ATDHEU, O KOKËSHQOPE
  • 50 VJET VEPRA POETIKE KADARE
  • IT’S NOVEMBER 28TH
  • Një arritje për shqiptarët në Michigan

Kategoritë

Arkiv

Tags

alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Hazir Mehmeti Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT