Jeta e një gazetari prapa grilave të Tribunalit të Hagës/

Nuk ka shkuar në burg pse ka shkruar diçka të ndaluar, por edhe prapa hekurave të qelisë së burgut të Tribunalit të Hagës lapsin dhe zanatin e gazetarit e ka marrë me vete. Është me profesion gazetar, por është akuzuar për “krime lufte”. Gazetari Bajrush Morina është përballur me Tribunalin e Hagës dhe gjithë sfidën e tij e ka përmbledhur në librin “Tribunali i Hagës, qelia ime nr. 26”, një libër i parë i shkruar prapa hekurave të Tribunalit.

– Zoti Morina, në fund të vitit të kaluar ju publikuat librin tuaj të dytë me titull “Tribunali i Hagës, qelia ime nr. 26”. Pse iu kthyet edhe një herë Tribunalit, kur dihet se 4 vjet më parë jeni përballur me Tribunalin, përkatësisht trupin gjykues të kësaj gjykate ndërkombëtare?
– Eh, nuk i jam kthyer Tribunalit në vitin 2012. Por katër vjet më parë unë u përballa me Tribunalin e Hagës, me të gjitha peripecitë e hetimit, gjykimit e dënimit të kësaj Gjykate Ndërkombëtare. Gjatë gjithë kësaj rropatjeje unë pata me vete armën time profesionale – lapsin. Gjithçka që përjetoja në periudhën mbi 18-muajore me Tribunalin, në fund ngushëlloja veten duke hedhur në letër ato që i kisha përjetuar gjatë kësaj kohe. Lapsi ishte zgjidhja ime e vetme, ishte ngushëllimi im i fundit. Gjatë hetimeve e kisha të ndaluar të kontaktoja, madje edhe miqtë e mi; e kisha të ndaluar të flisja për hetimet, madje edhe me më të afërmit e mi. Gjatë vuajtjes së dënimit e kisha të ndaluar të flisja lirisht në telefon me familjen time, sepse e dija se po më përgjohej telefoni. Edhe pas përfundimit të vuajtjes së dënimit në kohëzgjatje prej tre muajsh unë e kisha të ndaluar të shkruaja për gjithë “konfliktin” tim me Tribunalin e Hagës. Po ndërsa të gjitha këto i kisha të ndaluara, shkrimin apo hedhjen e shkronjave në letër e në kompjuter nuk ma ndalonte dot as prokuroria e as gjykata.

– Ju shkruanit në notesin tuaj apo në kompjuterin tuaj edhe atëherë kur e kishit të ndaluar të flisnit apo të shkruanit për ta publikuar?
– Po, por lapsin nuk ma ndalonin dot. As kompjuterin tim në shtëpi nuk ma kontrollonin dot. Unë i hedhja në letër sa isha në vuajtje të dënimit në qendrën e paraburgimit në Sheveningen, të gjitha detajet e jetës sime prapa grilave, ndërsa i shkruaja në kompjuter edhe shumë detaje që më përcollën edhe gjatë kohës së hetimeve apo gjatë gjithë procedurës së përcjelljes së lëvizjeve të mia nga policia e UNMIK-ut në një periudhë kohore prej rreth 18 muajsh.

– Në të njëjtin pavijon me Sheshelin, Stanishiçin, Pavkoviçin, Gjorgjeviçin etj. Pse i keni shkruar të gjitha këto përballje me Tribunalin kur e keni ditur paraprakisht se i kishit të ndaluar?
– Shihni, unë nuk kam pas qare pa e derdhur në letër apo pa e hedhur në kompjuter gjithë mllefin, nervozen, stresin tim. Duke shkruar më bëhej sikur e nxirrja të keqtë e shpirtit tim përjashta. Mbushesha e ngushëllohesha gjithë ditën kur më vinin policët e UNMIK-ut për kontroll te dera; kur i vëreja tinëzisht duke më përcjellë se mos po largohesha nga hapësira gjeografike e Prishtinës (sepse e kisha të ndaluar të lëshoja komunën e Prishtinës, pasi paraprakisht më mbanin në polici edhe pasaportën time të UNMIK-ut). Më vinte të plasja nga inati pse i kisha të gjitha këto kufizime kur i dija veprimet e mia, të cilat nuk kishin të bënin me asnjë veprim kriminal, vrasje, djegie, dëbim apo veprime të kësaj natyre. Por unë kisha të njëjtin tretman juridik “të dyshuarit për krime lufte”, njësoj si të gjithë gjeneralët serbë të dyshuar, të akuzuar e të dënuar për krime lufte në ish-Jugosllavi. Pra, së paku isha në të njëjtin pavijon me Sheshelin, Stanishiçin, Pavkoviçin, Gjorgjeviçin etj.

– Në librin tuaj e keni përmendur këtë detaj. Si është ndjenja e takimit me gjithë këta serbë të dyshuar, të akuzuar e të dënuar për krime lufte në ish-Jugosllavi dhe në Kosovë?
– Është ndjenjë e tmerrshme! Në përurimin e librit tim në Bibliotekën Kombëtare kam thënë se “Bajrush Morina djalë azgan, ra n’hapsane pa e vra askënd!” Është një parafrazim i një kënge të folklorit burimor. Më pas miku im i nderuar Agim Vatovci më përqafoi me mallëngjim. Më ka bërë nderimin më të madh ky burrë i Kosovës. Në fakt, unë thashë të vërtetën. As nuk kisha vrarë kënd, as nuk kisha marrë pjesë në ndonjë masakër gjatë kohës së luftës, e madje e pranoj se nuk i kisha parë me sytë e mi as masakrat e policisë e paramilitarëve serbë gjatë luftës në Kosovë. Gjithçka që kisha parë me sytë e mi ishin fotografitë e mikut tim, fotoreporterit Iliaz Bylukbashi, fotografi të familjes Jashari, Shaban, Hamëz e Adem Jashari dhe të 40 e ca familjarëve të tjerë, të cilët, pasi u vranë e u masakruan, u lanë në një depo të materialit ndërtimor në dalje të Skenderajt. Janë fotografi të tmerrit. Natyrisht, kisha përjetuar tmerret e krimet e luftës gjatë bashkëbisedimeve me familjarët e atyre që u masakruan në Qirez e Likoshan. Por vetë nuk kisha marrë pjesë në krime. Ndërkohë që në ftesën e nënshkruar nga Karla del Ponte unë dyshohesha për krime lufte. Nejse…
Katër ditë kam rezistuar që të mos takohem me Sheshelin e të tjerët. Më tepër nuk kam mundur të rezistoj. Kur ditën e pestë drejtori i burgut na ftoi mua e Astrit Haraçinë në zyrën e tij, na kumtoi lajmin “e gëzueshëm”. Na tha: “Prej sot jeni të lirë si të gjithë të burgosurit e tjerë.” – “Çka? – e pyeta me nervozizëm drejtorin. – Do të thotë që ne të takohemi me Sheshelin e të tjerët? Jo, unë jo, kurrë!” – i thashë në fytyrë, ende pa e marrë përgjigjen nga drejtori i burgut. Ndërhyri Astriti dhe i tha drejtorit: “Ani, nuk ka problem. Mbajeni Bajrushin brenda në qeli, nëse ky nuk do të jetë i lirë dhe në qëndrim gjithëditor me të burgosurit e tjerë.” Ndërkohë edhe drejtori i burgut nuk i mori seriozisht fjalët e mia dhe që të tre së bashku zbritëm në pavijonin C, ku ishin të gjithë serbët, që për mua ishin të njohur si emra dhe personifikime të krimeve të ndryshme, ndër të tjera edhe në Kosovë. Drejtori na prezantoi, ndërsa ish-shefi i UDB-së, Ivica Stanishiç, përkthente nga anglishtja në serbisht fjalët e drejtorit. Drejtori iku dhe ne mbetëm “në shoqëri” me më shumë se 10 serbë, gjeneralë e kryepolicë të akuzuar e të dënuar edhe për krime lufte në Kosovë. Prej këtij momenti do të ishim së bashku për rreth 3 muaj, madje duke kaluar së bashku edhe natën e Vitit të Ri 2008.

– Gjeneralët serbë janë lisa të rrëzuar përtokë apo pula të lagura nga shiu? Në librin tuaj i përshkruani këta gjeneralë si lisa të kalbur, si pula të lagura. Vërtet ishin të tillë, apo kështu dukeshin nga perceptimi juaj?
– Ka diçka të vërtetë në të dyja shpjegimet. E para, ata vërtet janë lisa të rrëzuar përtokë, janë zhveshur nga çdo pushtet, janë të zhveshur nga uniformat e tyre, pra janë si ato pulat e lagura në shi. Mbase ky është një perceptim personal i çastit, sepse ashtu kam dëshirë t’i shoh ose kam pasur dëshirë t’i shoh ashtu siç i kam parë, por vërtet ata më nuk janë gjeneralë, janë civilë e mbi të gjitha janë të dënuar për krime lufte. Janë të dënuar me më shumë se 15, 20 e 30 vjet burg e ndonjëri edhe me burgim të përjetshëm, shpirtërisht të dëshpëruar e fizikisht të dërmuar. Pothuaj të gjithë prej tyre e dinë se nga qelitë e burgut të Tribunalit do të dalin në arkivole, sepse të dënuar më shumë se 20 vjet nuk besojnë se do të kanë ymër që do të kryejnë burgun të gjallë. Prandaj ata vërtet janë lisa të rrëzuar përtokë apo pula të lagura nga shiu.

– Domethënë ju keni qenë gjithë kohën bashkë me gjeneralët serbë të akuzuar e të dënuar për krime lufte?
– Po, për 92 rresht. Madje, kemi luajtur edhe futboll shqiptarë me shkije. Unë, Astriti e Lah Brahimaj dhe një gardian bëhej “shqiptar” me neve. Shtyheshim bukur shumë. Lahi luante ashpër, Astriti bëhej nervoz se e mbaja topin shumë dhe kisha dëshirë t’ua shtija topin mes dy këmbëve. Me keqardhje them se shpesh na mundnin ata…

– Të kthehemi edhe një herë te fillimi i përballjes suaj me Tribunalin. Në fakt, a mund të na thoni pak më shkoqur për se u gjykuat dhe u dënuat nga Tribunali?
– Më vjen të qesh para se t’i përgjigjem kësaj pyetjeje. Jam dyshuar për krime lufte. Së paku kështu më ka akuzuar Karla del Ponte.
E vërteta është kjo: unë vërtet e kam takuar një mik timin, i cili duket se ka qenë dëshmitar i mbrojtur në procesin “Haradinaj e të tjerë!” E kam takuar në një vend të tretë. Kemi biseduar si miq të njohur. Nuk e kam kërcënuar, tamam puna. Me pak fjalë, i kam thënë se në Tribunalin e Hagës nuk e kanë vendin shqiptarët, kushdo qofshin ata. Nga dy takimet, që kanë zgjatur rreth dy orë, kemi folur për shumëçka tjetër. Jemi përshëndetur si miq. Kemi komunikuar më pas si miq. Por dy muaj pas takimit tim në “vendin e tretë”, diku në Evropë, në selinë e UNMIK-ut nga zyra e Tribunalit m’u dorëzua ftesa për intervistë me prokurorët e Tribunalit si i dyshuar për krime lufte (!).

– Si e mori vesh Tribunali për këtë takim?
– Eh, këtu qëndron krejt arsyeja ime pse e kam shkruar këtë libër! Gjatë procesit hetimor e gjyqësor mora vesh se “miku im” më kishte incizuar me mikrofon të fshehur në trup, më kishte përcjellë me rreth 30 policë civilë të “vendit të tretë”, më kishin përcjellë e përgjuar madje edhe në aeroplan, në hotel, në restorant, kudo që kam lëvizur në qytetin e “vendit të tretë”…

– Çka është ky “vendi i tretë”, pse nuk ia përmendni emrin?
– Sepse nuk dua të luajë letra në burgun e Tribunalit të Hagës përsëri me Sheshelin e të tjerët. Sepse e kam të ndaluar të përmend edhe emrin e “mikut” tim, edhe vendin e takimit. Kështu më ka sugjeruar avokati im Jens Dieckmann edhe pas përfundimit të procesit gjyqësor. Prandaj, siç e kam thënë edhe në librin tim “Trubunali i Hagës, qelia ime nr. 26”, librin jam detyruar ta censuroj për arsye të disa dokumenteve, incizimeve të përgjimeve, dëshmi të procesit gjyqësor, të dëshmisë së “dëshmitarit të mbrojtur” etj.

– A keni marrë ndonjë porosi nga Ramush Haradinaj, nga familja e tij apo nga ndonjë i afërt i tij për të takuar “dëshmitarin e mbrojtur”, siç e quani ju?
– Eh, tash po don me hy llugave si hetuesit e Tribunalit!…

– Nëse e merrni si pyetje prej hetuesi, nuk keni nevojë të përgjigjeni.
– Jo, jo! Pse të mos përgjigjem. Unë tashmë e kam kryer “gripin” e Hagës. E vërteta është se unë nuk kam shkuar krye në veti ta takoj “mikun” tim. Nuk e kam ditur se ai është dëshmitar i mbrojtur, madje nuk e kam ditur as se në cilin vend të Europës jeton.
Por e vërteta tjetër është se unë kurrë dhe asnjëherë nuk kam marrë asnjë porosi dhe madje nuk jam takuar para se të takoj “mikun” tim me asnjë nga pjesëtarët e familjes Haradinaj. Madje, që t’ju them një detaj, unë kurrë nuk e kam takuar dorë për dore Ramush Haradinajn, as sot e kësaj dite. Pra, as para se të takoja “dëshmitarin e mbrojtur”, as pasi e kam takuar këtë “dëshmitar”, e madje as tash pas lirimit të Haradinajt nga Tribunali. Na ka ftuar një natë për darkë të gjithë kryeredaktorët e medieve, por unë kisha një obligim familjar dhe nuk pata mundësi të merrja pjesë në atë darkë. Ndoshta një herë tjetër, kur të bëhet kryeministër… ha-ha-ha!…

– Librin e nisni me një ftesë të pazakonshme. I ftoni lexuesit që të mos e lexojnë librin…
– Po, është e vërtetë. Unë rashë në hapsane pa e vra askënd, ndërkaq unë rashë në kurth të “mikut” tim pa më lajmëruar, pa e ditur. Unë flisja lirisht me “mikun” tim, si miku me mikun. Ai kishte mbajtur një mikrofon në trup, dhe kjo më ka prekur në sedër. Kam shkruar gjithçka që kam ndier prej ditës kur kam marr ftesën e hetuesve të Tribunalit në shtator të vitit 2007 e deri më 23 korrik të vitit 2009, kur më është vërtetuar përfundimisht dënimi në kohëzgjatje prej tre muajsh, ndërsa Astriti Haraçia u shpall i pafajshëm.
Por unë nuk dua që sfidën time ta përjetojnë duke lexuar edhe lexuesit e mi. Bile unë i kam bërë një propagandë të keqe librit: u kam thënë lexuesve “mos e blini librin dhe mos e mbani në bibliotekën tuaj”, edhe pse librin e kam nxjerrë në shitje dhe kushton vetëm pesë euro.

– Por librin e botuat shumë vonë, pothuaj tre vjet pas përfundimit të procesit tuaj gjyqësor me Tribunalin?
– Po, është e vërtetë. Meqenëse rasti im në njëfarë mënyrë ndërlidhej me rastin e Ramush Haradinajt e të tjerëve, unë nuk doja që libri im të shërbente eventualisht si argument nga prokuroria. Prita derisa Ramush Haradinaj u shpall i pafajshëm dhe e botova librin.

– Edhe një pyetje në fund. Sikur ta kthenit filmin e jetës edhe një herë, a do ta bënit të njëjtin veprim?
– Eh, tash po më detyroni të bëhem patriot me zor. Kam pasur dy dilema, të cilat i kam debatuar dhe i kam zgjidhur vetëm me bashkëshorten time për dy javë rresht para se të merrja rrugë për në “vendin e tretë”.
E para, po të mos shkoja dhe po të dënohej Ramush Haradinaj në gjykimin e parë, mbase një pjesë të fajit do ta bartja gjithë jetën: “Pse nuk e ndihmova kur pata mundësinë?!”
E dyta, unë nuk e kam bërë veprimin tim për asnjë interes timin personal, material apo të themi patriotik. Nuk e kam bërë as për Ramush Haradinajn, sepse, siç ju thashë, as sot e kësaj dite nuk e kam takuar ndonjëherë dorë për dore. E kam bërë për kryeministrin e Kosovës. Atëherë bashkë me bashkëshorten time kemi gjykuar se nuk do të ishte mirë të dënohej kryeministri i Kosovës. Dhe nga pozicioni i sotëm kohor mund të them se kemi gjykuar drejt, pavarësisht faktit se në jetën time nuk e kam paramenduar se do të përballesha me Tribunalin, do të dënohesha, do ta kaloja natën e Vitit të Ri 2008 me kriminelët më të mëdhenj të ish-Jugosllavisë, disa prej të cilëve përgjakën edhe popullin tim, e dogjën Kosovën dhe më dëbuan mua dhe një milion shqiptar nga trojet tona etnike. Por e kam përjetuar edhe këtë sfidë të jetës.

Bisedoi Gazmend KAJTAZI