Si e kujton sot Gjen. Rrahman Parllaku atë ngjarje/
Ne Foto: Rrahman Parllaku & Hyqmet Zane, Tirane 2015/
Përgatitur nga Hyqmet ZANE/*
Përballjet e opinioneve në lidhje me sjelljen e pushtetit ndaj komunitetit çam sot dhe në të shkuarën, kanë si frymëzim atë hedhjen e komenteve tipike të urrejtjes shoqërore që mbolli sistemi komunist në Shqipëri dhe që është pasojë e filozofisë sllavo-ortodokse antishqiptare. Herë pas herë sjell në mendje shumë ngjarje të kohës, të atyre që i kam përjetuar vetë dhe të atyure që mi kanë rrëfyer prindërit, të afërmit dhe shumë e shuëm miq të mi. Çuditërisht ka shumë njerëz që ma dinë emrin tim, por jo historinë time, jo historinë e paraardhësve të mi, historinë e të parëve tanë e kanë dëgjuar të thënë se çfarë kemi bërë, por është e qartë se në tërësinë e tyre jo të gjithë e dinë se çfarë kemi përjetuar. Është e qartë se në Shqipëri në shumicën e rasteve qytetarët e dinë se ku jemi, por gjithësesi nuk dinë se nga vijmë, cila është gjeografië dhe historia e Çamërisë. Ne çamët jemi tamam shqiptarë si gjithë tëe tjerët dhe shpesh paraqitemi duke qeshur, por çuditërisht pak e dinë ose nuk e dinë se sa kemi vuajtur, por shumë e shumë nuk rreshtin së ma gjykuari në formën dhe mënyrën e tyre a thua kemi ardhur nga ndonjë planet tjetër dhe jo që jemi shqiptarë e bij shqiptarësh me gen e gjuhë, ne gjeografi e histori shqiptare, edhe pse zyrtarisht në tekstet shkollore pak ose aspak nuk flitet për gjeografinë dhe historinë e Çamërisë që është aty, e gjallë, e tëra dhe e freskët që nga thellësitë e shekujve.
Të gjitha këto që ndjej dhe përjetoj i them se kanë kaluar 55 vjet nga një ngjarje e madhe që hyri në historinë shqiptare si i ashtuquajturi “grupi çam i Teme Sejkos dhe Tahir Demit”. Kush ishin, çfarë bënë, përse u ekzekutuan aq makabrikisht, kush ishte faji i tyre dhe përse një popullatë e tërë u anatemia si të ishte e keqja e madhe e ardhur nga lart qiellit. Jo, ishte një skenar tipik i sigurimit të shtetit, tipik, i frymëzuar nga njerëz tipik në rrethana tipike që janë bërë disi të qarta, por që ka mbetur e pathëna, mosmirënjohja shtetërore për personalitet që ishin të luftës dhe të penës, ishin bij të një toke që ka historinë dhe personalitetet e veta potencialë që nga lashtësia e deri në ditët e sotme, por që një dorë e zezë e padushme i ka trazuar dhe ka dheur helmin në qumshtin e shqiptarëev.
Nuk janë thjesht 63 të arrestuar të atij të ashtuquajturi grup apo 11 të pushkatuarit apo 1250 vite burg të të gjithë të ashtuquajturit “grup çam”ose persekutimet tërësore të familjeve çame që jetonin në Shqipëri, por është faji i mbetur jetim, që është provuar me dhjetra e dhjetra dëshmi që provojnë sajesën e tij për shkaqe të politikave të brendshme dhe ndërkombëtare të “udhëheqjes” së kohës që donte të paraqitej e justifikuar për qëndrimet që mbante. Askush nga të arrestuarit e asaj ore 11 të datës 28 korrik 1960, nuk kishte menduar ndonjëherë që të bënin nodnjë paudhësi nga ato që më pas i dëgjuan në gjyq dhe i pranuan nga druri dhe torturat çnjerëzore.
Shumë e shumë artikuj dhe prononcime janë bërë dhe shumë e shumë mashtrime janë hedhur në formën e fallsifikimeve të dokumentacioneve, veç të gjtiha këto dushime kanë qenë të organizuara nga duart e zeza të mendjeve të mbrapshta të mbruajtura me ligësi profesionistësh që në Shqiëpri krijuan e krijuan grupe armiqësore pafundësisht si një urrejtje e madhe e udhëheqësit të komuniste për të bërë diktaturën sa më të qëndrueshme.
Në mënyrat e tyre, nga kontaktet që kam pasur dhe nga analizat e bëra të realiteteve të ndoshura, i gjithë skenari u krijua nga sigurimi i shtetit që pas ardhjes së Nikita Hurshovitnë vitin 1959 dhe nga xhelozia e krijuar për opinionet që dha ai për lidershipit shqiptar. Në një bisedë të drejtpërdrejtë me Lutfi Sejko pas vitit 1962, kur ai është arrestuar dhe pas arrestimit edhe të Halim Xhelos që ishte pjesëtar i lartë i sigurimit të shtetit, ky i fundit i ka thënë “e gjitha për Teme Sejkon u formatua në kohën pas bisedës me Hurshovin në Sarandë. Nga Vlora Temja, si kundëradmirali i zoti që ishte, shkoi me Hurshovin me anije drejt Sarandës dhe Enveri ne të tjerët, Kadriu dhe unë, ikëm nga Llogaraja. Sa u takuam me Hurshovin, ky i drejtyohet Enverit “tshoku Enver, këtë (drejton gishtin nga Teme Sejko), ke për kryeministër dhe jo këtë (Mehmetin) që ti më ankohesh mua se është kokëfort e nuk të dëgjon e të tjera si këto”. Mbeti Enveri i habitur se ia nxorri në shesh ankesat që i kishte bërë Hurshovit për Mehmet Shehun. Kaq u desh dhe menjëherë nisi nëj plan i fshehtë, sidomos kur filluan edhe konfliktet me rusët dhe Enveri kërkonte të gjente një pretkst që të tregohej se ishte i madh dhe hartoi planin. Janë pohime të vërteta dhe të thëna në gjendje paanësie kur të dy personazhët e thënë më sipër ishin të barabartë, të burgosur.
Pas ekzekutimit të Mehmet Shehut dhe Kadri Hazbiut, ka qenë vetë diktatori Hoxha që ka pranuar se në rastin e grupit të Teme Sejkos, nuk kishte informacionin e duhur dhe “u nxituam në pushkatimin e tyre”, duke ia faturuar këtë gjë si frut të sigurimit të shtetit dhe personalisht kreut të saj Kadri Hasbiut. Edhe helmimi i Hilmi Seitit ishte pjesë e skenarit që kishte bërë sigurimi i shtetit për të zbatuar një plan ogurzi me qëllim për t’i kthyer përgjigje Hurshovit dhe rusëve se ne jemi syhapur dhe nuk shitemi tek imperializmi për “30 aspra”. Bile u përkthye edhe një libër në rusisht më 1961, që, që këto vitet e fundit është edhe në shqip me titullin “Dështimi i rradhës, Komploti i Teme Sejkos” që vërtetonte se sigurimi dhe diktatori ishin të interesuar të bënin publik siç edhe e bënë se si eleminuan një “grup armiqësor” imagjinar.
Sajesa përmes xhelozisë çoi në krijimin e grupit që nuk e pranoi ta udhëhiqte Hilmi Seiti (të cilin e helmuan) dhe që me dajak e të futura në arkivol të gjallë e pranoi Teme Sejko. Pasi vëllai i madh i Temes, Taho, morti vesh se çfarë broçkulliste i vëllai në hetuesi për sajesën që i kishin servirur, shkëmben replikë duke i thënë “çfarë të kan bërë more vëlla që pranon këto broçkulla”. Tahon e zhdukën pa e nxjerrë në gjyq, ashtu si edhe Shaban Ademin që nuk e pranoi planin e sajuar të sigurimit.
Sot, pas 55 vjetësh, përsëri me sajesa dhe me intriga del pinjolli Auron Tare që kërkon të bëjë pis dhe riakuzojë për të vërteta sajesat e Enver Hoxhës dhe sigurimit të shtetit, duke hamendësuar me një të ashtuquajtur mision të së “premtes’ në Konispol më 23-26 korrik 1954. Se çfarë lidhje ka ky mision me Teme Sejkon dhe të ashtuquajturin grup të tij, këtë Auroni nuk ka se si ta sqarojë, por vetëm hamendëson. Pse e them këtë? Sepse nga hetimet në gjyq të Teme Sejkos e të tjerëve, nuk ka dalë kurrë një gjë e tillë që na e nxjerr si alibi Tare me një lloj sjellje tipike si të sigurimit të shtetit që sajonin dhe kërkonin që të pranoheshin këto sajesa.
Sa për kujtesë, duhet thënë se pas 10 muajsh arrestimi të atij 28 korriku 1960 në orën 11, hetimi dhe shantazhizmi barbar në dhomat e inkuizicionit komunist, diktatori dha verdiktin e pushkatimit të grupit të ashtuquajtur “grupi i Teme Sejkos dhe Tahir Demit”. Ka qenë 30 dhe 31 maji i vitit 1961 që togat e pushkatimit do të zbraznin karikatorët e armëve të tyre mbi bijtë shqiptarë të nënave çame. Ishin Teme Sejko, Tahir Demi, , Avdul Resuli, Ali Xhelo Arapi, Hajri Mane, që pas atij gjyqi të fund majit 1961 do të pushkatoheshin, ashtu siç nuk viteshin as edhe kuajt e jo më njerëzit. Shumëkush ka hamendësuar përmes copëzave të bisedave dhe historive të treguara dhe të shkruara se vrasjet e këtyre djemëve të Çamërisë kanë qenë të formave të ndryshme dhe në vende e kushte të ndryshme nga më çnjerëzoret dhe makabre. Për Teme Sejkon ka edhe më shumë se kaq, se janë kujtime të njerëzve që kanë qenë edhe dëshmitarë se çfarë mënxyrash nga më të paimagjinueshmet që mund t’i bëhen një njeriu, një shqiptari nga pseudoshqiptarët, një luftëtari antifashist dhe kundëramiralit të vetëm që kishte flota shqiptare që përfundoi aq tragjikisht pa nam e pa nishan.
Eleminimi i këtij të ashtuquajturi grup armiqësor, ishte edhe një avokati e shkëlqyer që qeveria e Enver Hoxhës me altopolante dhe radio i bënte tezës greke për eleminimin e elitës intelektuale çame që kishte dalë nga lufta antifashiste dhe që ishin përfaqësuesit e atij angazhimi të kësaj krahine në luftën antifashiste gjatë Luftës II Botërore. Ishte kjo tezë që ende edhe sot e kësaj dite qarqet zyrtare greke e thonë dhe rithonë sa herë që vjen fjala tek çështja çame dhe zgjidhja e saj. Është rasti për të thënë se shumë nga ata që u cilësuan armiq ishin në strukturat drejtuese të luftës dhe që së bashku me pjesën tjetër të komunitetit çam të organizuar në Batalionin 4 të Regjimentit 15, përbënin edhe pjesën e rëndësishme të kontributetve të Çamërisë në këtë luftë. Do të doja të fiksoja këtu luftën 55 ditore të Konispolit ndaj focave gjermane, ku edhe ranë 55 dëshmorë. Ishte një luftë e vërtetë si asnjë luftë tjetër e ta ashtuquajturës ushtri shqiptare.
Për fatin e madh të ditëve të sotme, një intervistë me Gjeneral Rrahman Parllakun na jep një tablo tjetër të asaj se çfarë ka ndodhru me të ashtuquajturin “grup armiqësor të Teme Sejkos dhe Tahir Demit.
“Me Teme sejkon kishim marredhënie kolegu në Divizionin e Gjirokastrës ku Temja ishte shef i zbulimit. Pas një kohe Temja u emërua komandat i flotës detare. E vazhduam njohjen tonë. Pas kësaj po kriohej skenari për të goditur çamët. Unë e quaj skenar se jemi në një moment kur marrëdhëniet tona me Bashkimin Sovjetik po lëkundeshin. Doli një pretekst që thoshim se neve jemi të kërcënuar nga greku dhe anijete huaja po hynin tek ne. Është edhe koha kur vdiq Hilmi Seiti, një nga çamët më të zgjuar, më trim, më dinjitoz që kam njohur unë, jo vetëm nga çamët, por edhe nga kolektivi ku unë kam opunuar. E kam apsur komandat batalioni në Brigadën e tretë kur unë komandoja divizionin. Po të shkoja në Kukës ku isha deputet, kaloja nga Shkodra dhe, pa takuar Hilmiun, nuk mund të rrija. Kishte muhabet të shkëlqyer, që rrija edhe gjithë natën me te. Ishte hata e madhe kur më lajmëroi Kadriu (Hazbiu) që vdiq Hilmi Seiti. Më tha që të marr Temen e të bëjmë varrimin. Na dhanë një version që Hilmiu ishte në mbledhjen e byrosë së partisë së Shkodrës, shkoi në banjo dhe atje pati një atak në zemër. Nga analizat që që u pretendua që u bënë u tha që ka pasur një difikt të lindur në pjesën e zemrës. Mua më çuditi fakti që e gjithë Shkodra po epërcillte në varreza, pashë edhe gra në ballkone e dritare që e qanin drejtorin e punëve të brendshme. Karakteri i tij ishte i tillë që ai nuk godiste njeri me informacione kot. Ishte babaxhan si njeri dhe sillej shumë mirë me njerëzit. Si vdiq ka mbetur enigëm, është e dyshimtë, kam mendimin që atë lojë që bënë me Temen kanë daashur ta bëjnë me Hilmiun, por ai nuk ka pranuar. Ai ishte njeri që kishte influencë. E likuiduan Hilmiun dhe më pas e vazhduan me Temen.
Unë kurdoherë kudo ku shkoja shoqërohesha me Temen, kudo, në stadium, edhe pasdite rrija me Temen. Kishte vajtur në Akademi në Trianë dhe unë do shkoja në një stërvitje në Vlorë dhe i them Temes që hajde me mua që edhe të qëdnronte pranë familjes në Vlorë. Më tha që më ka dhënë një material Petriti (Dume) ishSshefi i Shtabit të Përgjithshëm dhe pa ia dorëzuar atë material nuk vij. Petriti ishte në Durrës me pushime. Shkojmë e takojmë aty dhe sa na pa Petriti u habit se Petriti e dinte. E kishin sjellë në Tiranë për ta patur nën vëzhgim dhe po ndiqej që ta kishin nën kontroll që ta arrestonin. E mora në Vlorë dhe prapa barkaz në makinë na ndiqte Halim Xhelua që më ka thënë gjithçka ai. Sa herë që ti dilje dhe kudo ku shkoje me Temen, ishit në ndjekje.
U arrestua Temja, u akuzua, dihen të gjitha ato. Çudia ishte se Temja pranoi të gjitha akuzat. Aty ishte edhe Tahir Demi, ishte edhe Abdyl Hakiu që e kisha pasur në ushtri e të tjerë e të tjerë. Por si foli Temja, nuk u përmend fare Tahiri. E ndoqëm gjyqin dhe u zhgënjyem se si u soll Temja.
Kjo ndodhi për ta goditur grupin çam dhe për të justifikuar para opinionit ndërkombëtar dhe Bashkimin Sovjetik se ne jemi të kërcënuar nga grekët dhe po bëhet komplot kundër Sdhqipërisë dhe ata po përdorin agjenrurën kundra Shqpërisë që e drejtonte Teme Sejo këtu. Mënyra se si u suall e si pranoi Temja për momentin, ne u zhgënjyem se e mendova si të vërtetë.
Më pas mendoj se ka qenë një regjizurë e përgatitur me qëllim për të goditur grupin e çamëve se dolën që ka huyrë anija në Vlorë etj. Këto të dhëna u përgatitën ëpr opinionin ndërkombëtar. Më pas u goditën edhe njerëz të tjerë. Unë i njihja mirë karakterin e çamëve, ata ishin dinjitoz dhe trima e të zgjuar dhe nuk kisha asnjë mendim se mund të ishin të vërteta ato që u thanë dhe që doli se ishin të sajuara.
Kanë kaluar shumë vite, dhe nuk është mirë që ata, ai gjyq nuk është shfajësuar. Unë e bëra një gjë të tillë dhe nuk pranoja që të më mbetej neni i tradhëtisë. Kjo duhet bërë edhe me Temen dhe të tjerët që u akuzuan ën atë gjyq të montuar.
Unë jo sot, por edhe sot e 25 vjet më parë e them që ajo ishte e kurdisur, është krijuar një regji, që ka pasur një plan për situatën e brendshme dhe atë ndërkombëatre. Nuk e besoj kurrë që Teme Sejko ka qenë një agjent. Si e detyruan Temen, sa e mbajtën, sa e troturuan, janë të gjtiha sajesa. Dihet si u krijuan grupe të tjera nga Enver Hoxha. Ai krijonte grupe siç krijoi edhe grupin tonë në ushtri, që përfshiu kuadrot më të mira në ushtri. Për çdo gjë Enver Hoxha kriojonte një grup, e restauronte me sigurimin, i krijonte të gjitha situata e më aps vinte goditja”.
Sa e sa herë kemi ndigjuar këshillën popullore se Asnjëherë në botë urrejtja s’ndalet përmes urrejtjes, urrejtja ndalet përmes dashurisë, por më së shumti kjo ka mbetur si një relikë se sa një realitet, aq më tepër mes nësh shqiptarëve që më kujton vargjet e një poeti popullor shqiptar që shkruan “Përjetësisht në urrejtje i bashkuar,/ Çuditërisht në dashuri i ndarë!”