Nga Ilir LEVONJA/

Në ato fillimet e mia rreth shkrimtarisë, ka pjesë të padiskutueshme edhe një njeri. Ai është inxhinjeri kimist Vasil Bozo. Ose Vasili i madh siç e thërrisja ndonjëherë. Me sa mësova së fundi, nuk jeton më. (Një sëmundje e rëndë e ndau para kohe prej nesh) Dhe në raste të tilla, sidomos kur je larg, trishtimi është dyfish.

Çfarë ia vlen t’i kujtojmë… Jam në udhëtim dhe ndërsa shkëmbehem me pyje pa mbarim. Shkëmbehem edhe me portretin e qeshjen e tij. Me ato ndërhyrjet e ”pa takta” që bënte, si e si të rregullonte një poet nga qyteti. Unë përshembull mbaj mend se si ashtu ”pa diplomaci” i kërkoi ambasadorit rumun një bursë për mua, në një drekë poetike në Divjakë për nder të Ahmatovës dhe Blandianës, pikërisht në ato vitet e para të demokracisë. Sipas Vasilit të madh, kulturës rumune i bënte nder kualifikimi im aty. Unë isha një penë me vlerë. Në fakt ato kohë sapo kisha folur me atë për koiçidencat letrare që përfitohen nga krahasimet midis autorëve të rajonit dhe mbarë botës. Kisha prekur poetikën e Ana Blandianës dhe Flora Brovinës. Detaje këto që i kam interpretuar më vonë në një ese të gjatë dhe që tashmë është e botuar në disa organe shtypi, Shqipëri, Kosovë e Maqedoni. Jashtë meje, kur e gjykoj sot them se Vasili i madh kishte konkluduar brenda asaj shpirtgjerësie që e karakterizonte. Ai ishte shenjti i gjallë, engjulli mbojtësi i yni.

Por unë nuk dua të ndalem tek ai dhe unë. Por tek ai dhe të tjerët… Tek ai, dhe poezia. Tek ai dhe poetët apo shkrimtarët në përgjithësi. Pasi kam përshtypjen se veprat e mëdha nuk janë vetëm ato që duken…., ka edhe memoria plot të tilla. Lum kush ka një memorie kësisoj. Lum kush ka shumë në vetvete dhe i ndan me ne.

Për së pari mbaj mend se si shkrimtari Halil Jaçellari e tregonte kudo se, për hatër të Vasilit ishte bërë me shtëpi. Në ato mbledhjet ku ndaheshin apartamentet drejtori, një burrë kaba që për nga rrëfimet i ngjan peronazheve klasikë të memories së letërsisë botërore. Diku si Zorba dhe diku si koloneli Buendia, i drejtohet kolektivit dhe i thotë. Këtij pesëkatëshi a katërkatëshi, ndajeni e bëni si të doni ju. Nuk u ndërhyj unë…, vetëm hiqmëni mënjanë një hyrje se më hëngri kokën ai im bir. E do për një shkrimtar. Biri ishte Vasili i madh. Më i ndjeshëm se çdo pushtet.

Për së dyti, se si në një nga ato ndërrmarrjet e kohës. Me sa më kujtohet në një fabrikë tullash, ku tashmë ishte vet një kuadër. I dha për shtëpi pa gajlen e pushtetit…, një nga ato barangot e ndërtuesve. I bindur se po bënte një xhest të madh historik, poetit Sherif Bali.

Ishte apo nuk ishte, apo se ishte…, për ‘të qe një çati mbi kokë. Një strehëz për një poet i cili kërkonte të vinte me shtëpi në qytet.

Për së treti, po një tjetër poeti, Baki Nezhës…i siguroi një punë më të mirë. Nuk i besohej që një lirik i fjalës të thyente gurë. Duhej të bënte medoemos diçka. Dhe e bëri…

Për së katërti… Janë shumë të tilla. Dhe Vasili i madh thoshte shpesh, me gojën e popullit. Bëje të mirën dhe hidhe në lum.

Nga mësova edhe një përcjellje e një gazetari të vjetër me emrin Dhimitër Shtëmbari, kohët e fundit Vasili kishte rënë në gjëndje depresive. Me gjithë bukurinë e fjalëve të Dhimtrit. Gjithçka më ngjalli atë efektin e bisedës së burrit me burrin. Ne e kemi të tmerrshme t’ia themi njëri-tjetrit dy fjalë në sy. Por unë po përpiqem.

Ndofta në këtë rrokapjekje jete, njeriu i madh dikujt i duket budalla, dikujt havardar, e jo serioz. E dikujt ndryshe nga këto që unë thashë. Të gjallët e kanë për dreq të dallojnë cilësitë. Thonë se papunësia të hëngri kokën vëlla. Nuk e di. Dhe disa më thanë se ti ishe dhe socialist. Dhe vet ata të lanë pa punë. Eh….., socialistët si ty? Apo si i ndjeri tjetër, shoku yt i mirë Vladimir Çuni! Në këtë virane demokracinë shqiptare ishe nga të paktët që nuk e kishe problem të shoqëroheshe me socialistë, komunistë, ballistë, legalistë, republikanë, socialdemokratë, apo demokratë. Madje tek ty etiketimi nuk e ndante dot njeriun. Nga ata që ti ndihmoje ishin edhe kulakë, apo klasë e përmbysur. Por ti ashtu ishe gatuar, aq sa me mendje tek Tagora, tek filozofitë, tek shekujt, tek qeveritë, dënimet dhe lufta për njëri-tjetrin shkonin si shaka publike. Po kjo virane kështu është mik i madh… I madhi shtrihet për tokë. Dhe konia leshatore leh në parlament. Popujt janë ashtu siç thoje ti, në radhën e kosit.

Dua të them edhe diçka të vogël. Diçka shoku… se poezia rron në shekuj, në saj të ekzistencës së sojit tënd. Këtij soji prej ëngjulli. Askush, asnjëherë nuk e ka dashur, e do, e mbron…, e mbrojtur atë si ty. Me një delikatesë që ka emrin e kristalit. Kimisë së shpirtit njerëzor. Dhe ndjesë që fola kaq pak për ty .