LIBRI I PËRGJAKUR I KUJTESËS SË KOSOVËS…

April 10, 2022 by s p

– Mbresa dhe çështje të një takimi –

Nga Visar Zhiti/

Të kujtojmë. Kujtesa s’është vetëm e së shkuarës, por po aq shumë dhe e së ardhmes… Ne jemi ajo që kujtojmë, e them shpesh këtë varg të një poeti të madh. Dhe u mblodhëm për të kujtuar. Të shtunën në mbrëmje në Çikago, në lokalin “North Star” në Western, kështu ishte adresa në pllakatin e takimit, dera hapej shpesh dhe futeshin njerëz që përshëndeteshin përzemërsisht, njiheshin apo ia paraqisnin njëri-tjetrit. Salla po mbushej, jemi shqiptarë nga të gjitha trevat, po thoshin, më së shumti nga Kosova, edhe nga Shqipëria, nga Maqedoaina e Veriut, (e Jugut për ne), nga Mali i Zi, etj. dhe çfarë do marrësh, kafe, i thoshin njëri-tjetrit, të gatshëm për t’i shërbyer njëri-tjetrit, me mirësi dhe zhurmë. Në krye ishin mbërthyer flamujt, ai shqiptar dhe ai i SHBA, bashkë, kështu ishin dhe në luftë për çlirimin e Kosovës, UÇK dhe NATO, tha një burrë i gjatë, malësor i veshur qytetarçe. Sonte, tani, do të përurohej një libër, madje i madh, i rëndë, ja, po vinin në tryezën përballë kopje të shumta të tij “The terror of Serbian occupier over albanians” dhe pranë një libër tjetër i vogël, xhepi, si vëllai i vogël, i shpërndarë gjithandej, “Never forget”. Kishin ftuar dhe autorin, Prof. Dr. Nusret Pllana, shkruhej mbi pllakat, vinte nga Kosova. kaq befas?Mua më lajmëroi Taip Beshiri, trajner futbolli, banon afër meje si lagje, është nga shqiptarët e Maqedonisë, në fb e tij kishin parë një foto të tij bashkë me mua dhe i kishin telefonuar, që të më thoshte për të marrë pjesë në takim, sot për sot, tamam vrull i bukur shqiptarësh, i orëve të fundit, me bashkëshortet tona nisemi për të mb;erritur në orar. Takohemi përzem;ersisht me autorin, edhe në Romë, vite më pare në Universitetin “La Sapienza” kishim bërë një takim që të tregonim për luftën e Kosovës, qendresën dhe martirizimin, ishte bashkë me Dom Lush Gjergjin. Kujtuam që ambasadori serb në Itali atëhere kishte bërë një letër proteste në universitet, pse ky takim (?!), Serbia, pas kishte mbaruar rolin e saj si pushtuese duke ushtruar një genocid të paparë ndër shqiptarët në trojet e tyre, po bënte tani rolin e viktimës. Këto dëshmonin dhe librat e Nusret Pllanës, këta q;e jane k;etu, para nesh. Takimin e hapi Dr. Avni Thaçi, mjek në Çikago, bujtësi i autorit, që i uroi mirseardhjen atij dhe gjithë të pranishmëve. Fliste thjesht;e, me druajtjen e atij që e vlerëson fjalën dhe ma jep mua fjalën si “njeri i letrave”. Kemi një vepër kujtese, me rëndësi të madhe, thashë unë, e njoh librin, edhe autorin, jemi bashkëvuajtës, ai ka qenë i dënuar nga regjimi i Millosheviçit në lëvizjet patriotike shqiptare në ish Jugosllavi dhe unë në diktaturën enveriste, por që qendër duket se kanë Kremlinin e Stalinit…Ky libër dëshmon masakrën serbe, atë që përfshin një shekull e gjysmë kohë, 1844-1999, së fundmi, por jo e fundit në botë, po përsëritet tani në shekullin XXI në vend tjetër e popull tjetër, në Ukrainë nga ushtria ruse…Nusret Pllana pas luftës la uniformën e UÇK-së, la armën dhe mori penën, edhe ajo është armë, më e fortë, besa po, ka fuqinë e së përhershmes. Të shumta janë botimet e tij dhe përurimet në shumë vende të Europës, një kronikë e përgjakur, tronditëse me emra dhe imazhe të llahtarshme. Të mos harrojmë, për një të ardhme njerëzore, të përbashkët, euroatlantike të vendeve tona në Ballkan. Libri është shkruar me gjak. Është një korale e zërave shqiptarë, që i ndjejmë dhe tani, kushtrimin e Adem Jasharit dhe mençurinë e të urtit Ibrahim Rugova, presidentit të parë të Republikës së Kosovësw, por dhe lutjet e Shenjetes tone Nënë Tereza, që I tha Presidentit të SHBA, Bill Klintonit: “Bir, ndihmoje popullin tim…” Që ky libër përurohet dhe në metropolin e Çikagos mes shqiptarëve, e quaj me domethënie, mirënjohje SHBA-ve për Çlirimin e Kosovës, përkrahja e së cilës ka qenë jetike për kombin shqiptar, ka ndërhyrë për të mos lejuar edhe më copëtimin e Shqipërisë londineze, siç është bërë zakon të quhet nga studiuesit. Me Amerikën shqiptarët kanë aleatin më të fuqishëm dhe mbrojtësin e idealeve të çëshjes kombëtare, etj, etj. Foli dhe një inxhinier kompjuterash nga Kosova, ish luftëtar i UÇK-së, Labinot Maloku, Pastaj iu dha fjala autorit, Prof. Dr. Nusret Pllana. Librin nuk e kam shkruar unë, tha ai ndër të tjera, e kanë shkruar shqiptarët, të gjithë ta që janë në këtë libër, kronika e masakrës së tyre, e mbi 1400 fëmijëve të vrarë, engjëj mbrojtës të Kosovës. “Never forget” e kam shkruar së bashku me Agim Aliçkajn, e përuruam dhe “Vatra”, ishte shumë emocionuese, po kështu na pritën dhe në Bibliotekën e Kongresit Amerikan në Washingron D.C., e dhuruam librin dhe atje, dhamë dhe intervistë në “Zërin e Amerikës e do të shkojmë dhe në Boston e pastaj në Kanada… Por askush nuk erdhi nga ambasadat tona apo konsullatat, e Kosovës dhe e Shqipërisë, pse ky moskujdes, pse kjo harresë? Kujt i shërben? – pyeti i dëshpëruar autori. Ambasadorët e vërtetë janë gjithë këta shqiptarë këtu, – thashë unë. Duartrokitje të shumta në mbarim të takimit, pasi u shfaq dhe një dokumentar për f:emijët e vrarë të Kosovës, por është ëndrra e tyre, buzëqeshaj e tyre është kudo, thamë. Vonë morëm rrugën e kthimit. Dritat në rrugët e gjera të rrethinave të Çikagos kishin një vezullim, që mua më kujtonin diçka nga plagë. Plagët e popujve bëjnë dritë, thashë me zë. Never forget!. Edhe të kujtuarit është kulturë, që vendet e kulturuara kanë institucionet e saj, me rendësi të dorës së parë. arkiva e shtetit, biblioteka, akademi, muzeume, institute, katedra, tempujt e besimit, shoqata, vepra arti, statuja, teatër, përkujtimore, kuvende, tubime, homazhe, kronika, kujtesë të institucionalizuar etj, etj, dhe mbi të gjitha libra, libra pafund. Ne, shqiptarët, jemi disi spontanë me kujtesën kolektive, edhe emotivë disi, natyrisht të dhëmbshur, dhe dinjitoz:e patjetë, por sikur kemi më të institucionalizuar harresën. Pse? Ku janë shoqatat tona këtu, po ambasadat? Promovimi i librit të plagëve të Kosovës ishte vërtet prekës, pa akademi, i sinqertë, i thjeshtë, serioz, por gati spontan, një dëshirë e disa shqipatrëve t;e mire, por jashtë axhendave të atyre do t’u takonte një veprimtari kësisoj, kulturore dhe shtetërore. Që gjërat të kenë vlerën që meritojnë dhe peshën e duhur. S’është fjala thjesht për publicitet dhe jehonë. Po për kujtesën kolektive, që forcon të kaluarën për një të ardhme me te mire, e thamë dhe atje. Po edhe për culture, që të pasurojmë të përditshmen se bashku. Dhe te mos mbetet “midis nesh”, një grushti shqiptar;esh, por t’u tregohet dhe të tjerëve, në bashkëpunim si një shk;embim përvojash dhe kulturash. Kur po i afrohesha shtëpisë, m’u kujtua porosia e Papa Françeskut që u dha shqiptarëve, kur erdhi në Tiranë: “Mos harroni plagët dhe folenë!”. Plagët – si popull i vuajtur; folene – si zogj shqiponjash. Dhe sikur ngjajnë, plagët janë fole plot me kujtesë dhe foleja është një plagë e bukur jete…

FLAMURI YNË, ZJARR PROMETEAN NË RRUGËTIMIN HISTORIK, POEZI DHE FESTË

November 27, 2021 by s p

NGA VISAR ZHITI

Në shtetin e Miçiganit komuniteti i gjerë shqiptaro-amerikan feston 28 Nëntorin, Festën Kombëtare të Flamurit, ditën e shpalljes së Pavarësisë në Detroit, në dy mbrëmje radhëzi, në qendrën kulturore “Nënë Tereza” pranë Kishës “Zoja e Këshillit të Mirë” dhe në kishën e “Shën Palit”, të zbukuruara me flamujt shqiptarë dhe amerikanë, në bashkëpunim me shoqatat, atë panshqiptare “Vatra” si edhe “Malësia e Madhe”, AASO e studentëve, “Knights of Columbus”, etj. Këndohen këngë shqip dhe vallzohen valle tradicionale, me kostumet e mrekullueshme popullore plot ngjyra dhe recitohen himne Flamurit.

I ftuar nderi është shkrimtari Visar Zhiti, që ka dhe fjalën kryesore, një ese e frymëzuar, ku përzjehen historia me aktualitetin, mitet me kumte e përjetshme.

Po e botojmë: .

NGA FLAMURI NË MITOLOGJINË E TIJ:

Festën Kombëtare, më të madhen e shqiptarëve, atë të Flamurit, është nder i veçantë ta festosh mes shqiptarëve, që janë bërë bashkë si një familje e madhe, këtu ku dinë të jenë më shumë shqiptarë, po aq sa dhe amerikanë, dinë të nderojnë e të jenë mikëpritës. Dhe dine të kujtojnë.

Dhe mua më duket sonte çdo bashkatdhetar si një flamur i gjallë, sikur secili nga ne është midis flamujve, – le të flasim me fjalët që i takojnë Flamurit, – që valëvit histori zulmëmadhe dhe identitet të veçantë, ideal lirie dhe përbashkimi, përpjekje shekullore, qëndresë nën pushtimet e gjata, triumf dhe aleancë deh vizion, krenari të ligjshme dhe dashuri.

Na ka prirë Flamuri ynë dhe jemi nën palat e tij si nën vezullime agimesh dhe muzgje të atdheut, të ëndrrës mbarëkombëtare.

Ky Flamur është ngritur hijerëndë në kështjella dhe pirgje dhe fusha beteje, ka mbulur heronjtë, por dhe nëpër dasma, vargani I krushqëve kishte kryeflamurtar, e mbajnë duart e fëmijëve, ky flamur ngrihet mbi institucionet shtetërore, presdencë, parlament, kryeministri, por dhe në ballkone pallatesh, ku banojmë, në tryeza pune e në zarfe me pullat postare, është në takime ndërkombëtare, ne ceremonira e në fusha sporti e festa e ngrihet lart bashkë me Himnin, ringrihet me çdo fitore e titull kampion, e gjejmë dhe në valixhe emigrantësh si amanet, në librat e shkollës dhe antologji poezish, në sheshe e në veprimtaritë kudo në diasporë-, në ambasada në të gjithë kryeqytetet e shteteve të mëdha e të vogla e në Organizatën e madhe të Kombeve të Bashkuara, aty me të gjithë flamujt e tjerë, i sigurtë, i barabartë.

Por ndër më të bukurit. Më i bukuri, na pëlqen të themi ne, shqiptarëve.

Flamuri jemi ne.

Ne jemi Flamuri. të parët tanë dhe ata që do të vijnë…

Jemi populli me flamurin ndër më të vjetrit në botë, që shkon te legjendat dhe mjegullat e mitologjisë.

Një cohë e kuqe si gjaku dhe një shqiponjë dykrenore e zezë në mes. E kuqja dhe e zeza, ngjyra që përftohen nga qielli dhe toka. E errëta e tokës te shqiponja, që ta çojë lartësive qiellore dhe purpuri i agimeve dhe muzgjeve të atdheut, që të zbresë pllajave dhe fushëtirave deri në gjak.

Pse është kështu Flamuri unë? Çfarë do të thotë? Nga vjen?

Janë pyetje që i kemi bërë të gjithë dhe përgjigjet janë të shumta, ndër breza, nga më sugjestionueset, pasionante dhe shkencore, na vijnë nga studiues historianë e mitologë, antropologë e etnografë e i përsërsim në breza, në kuvende e përvjetorë e festa.

Çfarë porosie dhe enigmash shpalos Flamuri ynë? Pse këto dy ngjyra, ç’simbolizojnë me ç’kod zbërthehen dhe ku është zanafilla?

Natyrisht e gjitha lidhet me historinë e popullit, kanë atë lashtësi, mendësinë, filozofinë dhe idealin, kulturën, traditën, gjuhën mbi të gjitha, duke u bërë dhe maja valavaitëse e tyre.

Flamuri është dëshmitar i heshtur i ecurisë nëpër epoka, i fitoreve dhe humbjeve, i përjetësisë së një kombi…

Kaluam drama, luftra të gjata e paqe të shkurtra, stinë begatish e dimra vuajtjesh, murtaja dhe epidemi ideologjike dhe u përballëm me hordhi të shfarosjes, mbijetuam me perandoritë e mëdha, të Yllirëve, Hittitëve, Persëve, Maqedonasve, Romakëve e Bizantit, ishim pjesë e tyre, morëm dhe dhamë.

SHQIPONJA Kulti i shqiponjës është mitik. Shqiponja nuk vritej, shihej si perendia e shpendëve, hyjnore. E adhuruara e Zeusit të gjithfuqishëm. Që kryente shërbimet midis qiellit dhe tokës, vetëm asaj i besohej. Shqiponja kishte një vend të veçantë mes yjeve. Ky mit ka të bëjë me pellazgët, me të cilët janë të lidhur ilirët, siç besohet nga shumë shkencëtarë. Prandaj dhe shpesh të huajt na quajnë, “Bijtë e Shqipes”! Shqiponja ishte emblemë dhe e Pirros së Epirit. Gjendet dhe te shteti i parë i Arbërit i viteve 1199-1216, duke krijuar një tradite që kulmoi me shtetin e Skënderbeut, ku Kastriotë e kishin dhe në stemën e tyre.

Arkeologët kanë zbuluar në hapësirat ilirike, në trojet e Shqipërisë së sotme shqiponja në gur, që datojnë në shekujt para Krishtit, si ato në tumat e Matit. Shqiponjat e gdhendura në dru nëpër djepe, në unaza, janë gjetur në zonën e Korçës, janë dhe në heraldikën arbëreshe, etj.

Po pse shqiponja është me dy koka në Flamur?

Përsëri na ndihmon miti. Zeusi lëshoi dy shqiponja, të cilat fluturuan njëra nga Lindja dhe tjetra nga Perëndimi. Atje ku do të takoheshin dy shqiponjat, do të ishte qendra e botës. Pra, dy kokat janë Orienti dhe Oksidenti, bashkime të të kundërtave, simbole të fuqisë, që mbajnë universin.

Dhe kur u nda perandoria e Romës, gjysma që mbeti Bizant, e bëri symbol shqiponjën me dy krerë, e mbajtën ilirët, më vonë dhe sllavët, perandoria Austro-Hungareze, etj.

Ngjyra e zezë përfaqëson tokën dhe vdekjen dhe pavdekësinë.

PO E KUQJA?

Është kozmogoni, lidhet me dritën biblike, shpjegojnë studiuesit. Drita është hallka ndërmjetëse mes Krijuesit dhe fillimeve të jetës

Ndërkaq, siç dihet shkencërisht, drita është valë, që me gjuhën e astronomies quhet si “Udhëtimi i së Kuqes”, etj.

Edhe Yllirët, ka studime që i shohin si popull biblik, që lidhen me Hittitët, që pa Abrahami, një fis i njohur Pellazgo-Yllir, paraardhës të Dardanëve, të Kosovës së sotme. Simboli kryesor i Hittidëve është shqiponja me dy krerë. Dhe e kuqja shikohej si ngjyrë hyjnore, dritë dhe gjak i jetës.

SIMBOLI KUQ E ZI.

I madhërishëm shfaqet në shekullin XV me Heroin Kombëtar Gjergj Kastrioti – Skënderbeun, atë Flamur ngriti Ai në 28 Nëntor 1443 në kështjellën e Krujës. Dhe 3 muaj më vonë, në 2 mars 1444 në Lezhë, në ditën e Kuvendit të principatave arbërore, në Beslidhjen e madhe, e njohën si Flamur të përbashkët të të gjithëve. Që Flamuri të përmblidhte Veri dhe Jug, mbi dy kokat e shqiponjës vunë një yll me 6 cepa, që ishte simbol dhe i Muzakajve ashtu si dhe i Balshajve, ai është Ylli i Betlehemit, simbol i Diellit, – shpjegojnë studiuesit.

E dëshmojnë dhe Marin Barleti te “Historia e Skënderbeut”, bashkëkohës i heroit, shkruar latinisht, që u bë libri më i lexuar në Europë, si dhe historianë të huaj, që Skënderbeu atë flamur kishte, kuq e zi, dhe po me atë luftëtarët e tij kaptuan detin Adriatik për të ndihmuar mbretin e Napolit, dolën në brigjet e Italisë, në Europë.

Me këtë Flamur Arbëria u bë atdhe dhe me të në ballë u mbrojt dhe u mbrujt, luftoi dhe të githa kryengritjen nën pushtimin e gjatë gati 5 shekullor u bënë me këtë flamur deri sa të shkohej në Lidhjen e dytë, atë të Prizrenit në 1878.

Mbret do ta quante Naim Frashëri Skënderbeun në poemën e tij dhe:

Zot’ i madh e i vërtetë!

Emri yt qoftë i lëvduar,

Të qofshim falë përjetë,

Mos qofshim teje mërguar! –

lutej. Nga dashuria për Zotin dhe atdheun. Që katolikët shqiptarë do ta kishin credo; për fe dhe atme! – Me këtë thirrje do të jepnin dhe jetën.

Me atë Flamur Shqipëria u bë muri mbrojtës i Europës, i qyteterimit Perëndimor. Ai është Flamuri i “Atletit të Krishtit”, Skënderbeut, pa të cilin, – do të thoshte një kongresmen amerikan, ndoshta dhe Amerika do të ishte ndryshe.

Kjo është Shqipëria e vërtetë dhe Flamuri i saj lavdimadh.

FLAMURIN DO TA RIZBULONTE

NJË RILINDAS MËRGIMTAR

Në shekujt e pushtimit Flamuri do të përndiqej, do ta mallkonin e do ta digjnin. Hiri i tij mbetej në kujtesën e Kombit. Dhe po harroj si ishte, ja ashtu si flakët…

Rilindasit risollën Skënderbeun, por po Flamurin?

Që në vitin e parë të shekullit XX, kur Shqipëria vuante ende nën perandorinë otomane, një djalë 26 vjeçar, Faik Konica, në mërgim, në Bruksel, do të pyeste në gazetën “Albania”, që e themeloi vetë: “A ka Shqipëria një Flamur Kombëtar? (“Albania”, 15 shtator 1901)

Dhe do të vazhdonte. Po ka, – do t’u thoshte atyre që e donin dhe nuk e donin Shqipërinë.

“…flamuri ynë, i cili është një nga më të ndershmit dhe më të lavduarit të botës, është pa dyshim edhe një nga më të vjetrit”, – do të shkruante. Dhe vlerësimet e tij do të mbeten më të mirët deri më sot.

“Flamuri përmbledh kujtimet e shkuara të një kombi në një gjuhë të pashkruar që munt t’a kuptojnë syri dhe zemra e çdo njeriu me ndjenja… Nuk janë kujtime goditjesh kundra fqinjve, nuk janë kujtime lakmirash edhe rrëmbimesh: Janë kujtime vetë-mbrojtje me mundime të palodhura dhe me trimërira të gjata e të forta… Nga kjo pikëpamje, munt të mburremi se Flamuri ynë… është dhe një nga më të drejtët”.

I ndershëm, i drejtë, i lavdëruar! Konica, themelues ynë “vatran”, na e bën flamurin me frymë, shpirt, që flet me gjuhën e pashkruar! Dhe do të shkruante poezinë e pare për Flamurin skënderbejan.

Dhe duhej ngritur prapë. Perandoria otomane, e përzënë nga Ballkani, kishte mbetur ende vetëm në Shqipëri.

Arbëreshi Terenc Toçi la Amerikën dhe erdhi në dheun amë. Drejton lëvizjen në malet e Shkodrës dhe në 1911 ngriti Flamurin në Mirditë dhe sipas marrëveshjes, priste të zbarkonte me ushtri i biri i Garibaldit, që bashkoi Italinë dhe me ndihmën e arbëreshëve, por u la vetëm, pa njohje dhe mbështetje ndërkombetare.

SHPALLJA

Duhej pritur dhe një vit që të vinte Plaku Ismail Qemali, me urtësinë e të parëve, me përvojën e një diplomati në perandori, me një dashuri të thellë për atdheun ashtu si Skënderbeu dhe po ashtu si ai me vështrim nga Europa Perëndimore. Dhe ai mbërriti në Vlorën e tij në vjeshtën e tretë të 1912-ës. U mblodhën aty nga të gjithë krahinat, edhe nga Kosova erdhën, me kuaj, në këmbë, përmes rreziqeve dhe pengesave. Karrocën e Hajredin Bej Cakranit, ku ishte futur kryeministri i ardhshëm. Ismail Qemali, e shtynin nëpër baltra besnikët e tij, teksa vendet fqinjë po rropateshin ta copëtonin Shqipërinë e mbetur nga Turqia.

S’kishte institucione e as ngrehina për to, as hotele. Nëpër shtëpitë e vlonjatëve kishin bujtuar, ku kishte zjarr dhe zemër. Po rrinin bashkë përfaqësuesit e krahinave, ministrat që do të emëroheshin, asambleja, senati, luftëtarët, malsorët, qehallarë, rojet, etj, etj. Por s’kishin as flamur që ta ngrinin, dëshmon Eqrem Bej Vlora në “Kujtimet” e tij. Veç në shtëpinë e tij kishte një, të vënë në një kornizë të bukur, të cilin ia kishte dhuruar solmenisht në Paris Don Aladro Kastrioti. Ismail Qemali urdhëroi ta merrnin. Dhe e ngriti në ballkonin, ku po mbahej kongresi, më 28 Nëntor, po atë ditë që dhe Skënderbeu e kishte ngritur në Kruj:e dhe kështu Shqipëria u shpall shtet më vete. U lajmërua Stambolli për shkëputjen, Europën dhe të gjitha fuqitë e mëdha. Shqipëria u b:e m;e vete

Kur ngrihej Flamurin, “m’u dridhën duart, – shkruan në “Kujtimet” e tij Ismail Qemali, – …dhe m’u duk sikur shpirti i Heroit të pavdekshëm kaloi në ato çaste si një zjarr i shenjtë mbi kryet e popullit… Ja, pra ky është Flamuri ynë… – thirri i mallëngjyer ai, – dhe tani të gjithë bashkohuni si një trup i tërë dhe i pandarë, le të punojmë për ta mburuar, për ta përparuar e për ta qytetëruar si i ka hije Atdheut tonë të lirë…”. Në ato fjalë ishte shpallja dhe program, drejtimi si një testament. Plaku ribëri Shqipëri. Të rinjtë ta gëzonin dhe ta bënin të fortë e të denjë. Zv/Kryeministër u vu një katolik, Dom Nikollë Kacori. U ruajtën raportet mes feve, S’kishte rroga as për 10 ministat. Thuhej se paguante nga pasuria e tij një pinjoll i Cakrajve, i porsaemëruar zv/minister i financave. Murat Toptani, dhëndri i Naim Frashërit, u lexonte vjershat e tij, ulur kanapeve. Kur pas ca ditësh shpërthyen batare armësh, që s’pushonin, të fusnin frikën. Mijëra gjuhë flakes çanin terrin, shkruan Eqrem Bej Vlora. Ngjante si luftë, sikur na kishin sulmuar. Ç’të qe? Turmat qëllonin në ajër se kishin marrë vesh nga telegramet që kishin ardhur nga Vjena dhe Parisi që Konfrenca e Ambasadorëve në parim e kishte miratuar “Pavarësinë e Shqipërisë”. Ishin shkrehur deri në 50 000 fishekë, një harbim fishekzjarresh sa gazmor, po dhe marrok, vzhdon Eqrem Bej Vlora. Ismail Qemalit nuk i pëlqeu, se loja, tha, mbaron ashtu siç fillon. Ai donte punën, veprat. Dhe mua me ndërmendet viti i çmendur ’97, kur u çarmatos Shqipëria dhe u armatosën shqiptarët, sulmuan depot e armëve dhe rrëmbyen tanket dhe qëllonin të gjithë në ajër. Çmenduritë përsëriten… Ndërkaq nga Rumania erdhi Himni i Flamurit, melodisë së njohur Asdreni i përshtati fjalët. U pëlqye dhe u këndua aq shumë sa nuk u zëvendësua dot me asgjë tjetër. Njëra nga strofat në kohën e komunizmit, jo vetëm që nuk këndohej, por do të hiqej dhe nga botimet:

Se Zoti vetë e tha me gojë Se kombet shuhen përmbi dhé, Por Shqipëria do të rrojë, Për të, për të luftojmë ne. I çuditshëm ky komunikim i shqiptarëve me Zotin kështu. Shkrimtari Ismail Kadare do t’i kishte një kapitull, pikërisht kësaj strofe, në sprovën e tij “Mosmarrëveshja”. Shqipëria kishte vonesa, që ktheheshin në ankth dhe ftohtësi në pritjet e vendeve të tjera. Fqinjët ballkanikë mezi ç’prisnin ta copëtonin. Edhe Italia përballë. Në 1913 Flamuri kombëtar është prapë në rrezik. Në Shkodër futen malazestë, bie kalaja, por, për fat, ndërhyjnë ushtritë e Fuqive të Mëdha, prapset pushtuesi dhe At’ Gjergj Fishta ngre Flamurin mbi kambanoren e kishës së françeskanëve në Natën e Shnandout, teksa nga portat dalin fëmijët dhe këndojnë vargjet që kishte shkruar ai:

Porsi fleta e Ejllit t’ Zotit
Po rrehë Flamuri i Shqypnis,

E thrret t’ bijt e Kastrijotit
Me mbledhë tok nder çetë t’ ushtris.

Flamuri si flatra e ëngjëllit. Mahnitës ky imazh. Dhe sa kushtrimtar.

Lufta Ballkanike shton kaosin dhe hanxharët ishin ngritur lart për ndarje. Por nga përtej oqeanit vjen shpëtimi. Se Zoti vetë e kishte thënë me gojë. Shtetet e Bashkuara të Amerikës i dalin në krah Shqipërisë së vogël. Presidenti Woodrow Wilson, që i ftoi zgjedhjet presidenciale tre javë para se Shqipëria të shpallte Pavarsinë, i refuzoi planet për ndarjen e Shqipërsisë dhe parashtroi parimin e vetëvendosjes së popujve, qofshin dhe të vegjël. Dhe që kufijtë nuk mundet të caktoeshin më mbi bazat e politikës së fuqive të mëdha. Shqipëria shpëtoi. Kongresistët në Kongresin e Lushnjës në 1920 arritën pavarsisnë e dytë të Shqipërisë. Në jakat e tyre kishte nga një flamur të vogël të kuq. Roli i SHBA kishte qenë vendimtar. Te Presidenti Wilson ndikoi shumë dhe diaspora shqiptare, udhëheqësit e saj, Konica dhe Noli, kontakti me shqiptaro-amerikanët. Sot në Tiranë është një shesh që mban emrin e Presidentit shpëtimtar, Wilson, me shtatoren e tij në mes.

ADHURIMI

Do të doja të thosha se shqiptarët gjithnjë e më shumë po ndjeheshin më të lidhur, më me ndërgjegje e më me përgjegjësi, me Flamurin, me më qytetari.. Dhe me dashuri patejtër. Ne ndoshta jemi i vetmi popull që u vëmë fëmijëve emrin Flamur. Madje dhe në gjininë femërore, Flamure.

Nuk ka flamur pa gruan. S’ka Skënderbe pa Donikën e tij. Duart e zonjës Marigo Posio, që qepën dhe qendisën Flamurin në ditët e shpalljes së Pavarësisë në Vlorë, vazhdojnë të qëndisin përsëri flamuj të tjerë me rreze drite.

Mamatë u mësojnë fëmijëve të vizatojnë dhe ja, midis fletëve shfaqet e kuqja e Flamurit. Atë të kuqe që piktori shqiptar, Onufri, e bëri të famshme në botë me ikonat e tij.

Dhe pasi mësojnë vjersha për mamin, babin, (e jo për prindin nr. 1 e prindin nr. 2), fëmijët recitojnë vargje për lodrat, gëzimet e tyre, patjetër dhe për atdheun dhe Flamurin. Dhe unë, i vogël, ndër gjërat e para që kam shkruar, mbaj mend, është dhe kjo: O Flamur i Shqipërisë,/ Që valvitesh kaq krenar,/ Të ndez era e lirisë/ si zjarr….

U bëra intim, se ndjehem si në familje. Edhe im atë kishte poezi për Flamurin. Në flakë si flakë/E shenjtë flak’rove… – shkruante.

I rritur do të mësoja se fjala flamur ka lidhje vërtet me zjarrin. Gjuha shqipe zgjodhi ta marrë këtë fjalë nga latinishtja “flammula”, (është dhe në greqishten e re φλάμμουλον), se vokacioni shqiptar gjithmonë ka qene dhe mbetet Perëndimor. Pra, rrënja e fjalës flamur është flaka, Fjamuri i Arbërit, thoshte poeti i madh arbëresh De Rada. Ai zjarr, rreth të cilit mblidheshin dikur luftëtarët e përbetoheshin, ato flakë u bënë flamur.

Flamuri i shqiptarëve është i zjarrtë me flatra shqiponje.

` QË TË VAZHDOJMË ECURINË,

po në kohën e Mbretit Zog si u ndje Flamuri Kombëtar, që, siç shkruanin të huajt, kishte një zog në mesin e vet, shqiponjën dykrenore. Mbi to u vendos përkrenarja e Skënderbeut, e trashëguar nga Pirroja i madh. Dhe u bënë përpjekje për të ndërruar dhe Himnit e Flamurit. Në Jurinë e konkursit ishin At’ Gjergj Fishta, Mit’hat Frashëri e personalitete të tjera dhe fitues nxorën një të ri, Beqir Çela, nga Karbunara e Lushnjës. Himnin e ri ai e fillonte: O Flamur, Yll i Lirisë… Ishte i shkollës së Fultzit, Amerikën e shikonte si vendin e shpëtimit. E pushkatuan fitimtarët komuniste, në vitin 1947.

Një vit më vonë pushkatuan dhe Baba Ali Tomorin, poet, një libër me poezi i tij mban titullin “Flamurit shqiptar”.

Flamur! Ja ku bëhet beja! Mblidhe, mblidhe popullsinë Përparo! Zgjero Shqipërinë mer Kosovë, Çamërine! Të ndih Zoti në beteja.

Edhe djemtë e Ismail Qemalit u keqtrajtuan nga regjimi. Njëri iku në Maqedoni, në Strugë me gjithë sëndyqin me dokumenta të Pavarsisë, tjetrin e burgosën.

Lëvizje dhe rebelime dhe demonstra me Flamur bëheshin herë pas here dhe në Kosovën e pushtuar. Shpesh forcat policore gdhiheshin duke gjetur të ngritur qyteteve gjatë natës Flamurin shqiptar. Sikur mbinte vetvetiu.

Sinteza më e fuqishme për Flamurin, i cili është vetë sintezë e historisë së Kombit, u arrit nga imzot Fan Noli, një himn si me ritëm trumpetash, si një marrshim krenar drejt ardhmërisë: O Flamur gjak, o flamur shkabë,
O vënd e vatr’ o nën’ e babë,
Lagur me lot, djegur me flagë,
Flamur i kuq, flamur i zi.

Flamur që lint Shën Kostandinin,
Pajton Islamn’ e Krishtërimin,
Çpall midis feve vllazërimin,
Flamur bujar për Njerëzi.

Ashtu si gjatë pushtimit fashist, që Flamurit Kombëtar i shtuan dy spatat e Liktorit, që dukej sikur kërcënonin dy kokat e shqiponjave, ndërkq nazistët pas tyre i hoqën, komunistët, me të marrë pushtetin, vendosën yllin bolshevik.

Kur të burgosurit politikë u ngritën në Spaç në revoltën që tundi së brendshmi themelet e diktaturës, në 1973, ata ngritën në mes të kampit, brenda telave me gjëmba, Flamurin pa yllin komunist. Po ku e gjetën? Një këmishë të bardhë e ngjyen me gjakun e tyre dhe piktori i burgosur bëri shqiponjën. E ngritën lart duke kënduar himnin me lot në sy. Katër të burgosur i pushkatuan dhe ridënuan dhjetra të tjerë, por dhe vetë burgun.

Dhe do të vinte dita që të hiqej ylli politik i komunizmit nga Flamuri shqiptar. Shqipëria do të bëhej demokratike, pluraliste dhe do të hapej drejt botës së lirë. Shqiptarët po iknin për një jetë më të mirë me ëndrra për të ardhmen e fëmijëve. Në gjak mbartnin Flamurin dhe festat për të bashkarisht, me këngë e valle shqiptare dhe fjalën shqip. 28 Nëntori kishte mare forcën e një ditë të bekuar dy herë.

Madje demokratët nxjerrin fakte dhe besojnë se edhe çlirimi i Shqipërisë nga nazi-fashistët, kur mbaronte Lufta e Dytë Botërore, u bë në ditën e madhe të 28 Nëntorit.

Socialistët ruajnë datën 29 Nëntor, atë që festohej me diktatorin. Dhe çdo vit në Shqipëri bëhen debate në parlament e studio televizive e shkruajnë në media se kur është çliruar Shqipëria, në 28 apo 29? Kur iku gjermani i fundit? Rëndësi ka se kush na erdhi?- ka zëra që pyesin. Më ka ndodhur të jem dhe unë në këto debate. Data e çlirimit të një vendi vendoset o kur është çliruar kryeqyteti i tij o qyteti i fundit. Nga Tirana pushtuesi nazist iku më 17 nëntor dhe fitimtarët u futën në kryeqytet me masakra ndaj intelektualëve dhe ndaj atyre që s’ishin me ideologjinë e fitimtarëve. Kurse qyteti i fundit s’është çliruar ende, thosha unë në debate. Se pjesë të trojeve shqiptare janë ende jashtë kufirit shtetëror.

Por 28 Nëntori buron forcë dhe shpresë.

Më 28 Nëntor lindi në Kosovë legjenda Adem Jashari, në 1955 në Prekaz. Bëri një dimër i acartë atë vit, por më keq se dimri ishte dhuna policore e regjimit serb ndaj shqiptarëve. Dhe po në 28 Nëntor 1997 shpallet, me miratim të Komandantit Adem Jashari se është krijuar Ushtria Çirimtare e Kosovës. Lajmin e UÇK-së e dhanë tre luftëtarë me uniformë dhe të armatosur e me maska në fshatin Laushë, gjatë varrimi të një mësuesi hero. Kështu nisi lufta e organizuar për liri kundër pushtuesit. Kosova donte ringjallen e saj.

Dhe do të ndërhynin forcat e NATO-s dhe SHBA në këtë betejë, jo vetëm çlirimtare, por dhe morale, mbrohej një popull nga eksodi masiv si në Bibël. Pas bombardimeve të Beogradit, Kosova u shpall Republikë më vete. Shqipëria u fut në NATO dhe Flamuri i saj është bashkë me flamujt e forcave Perëndimore euroatlantike, me demokracitë më të përparuara.

Shqipëria dhe Kosova, dy shtete shqiptare të vegjël në Ballkan, por me histori të lashtë, kanë gjetur te Shtete Bashkuara të Amerikës së madhe aleatin jetik, mbrojtësin dhe mbështetësin.

Prandaj dhe shqiparët e mbajnë Flamurin e tyre pranë atij të Amerikës, në shtëpi dhe punë dhe festa. Lartësohet në çdo 28 Nëntor në të gjitha trojet tona e kudo ku ka shqiptarë nëpër botë. Është si zjarri i vatrës që na mbledh. Flakët bëhen dritë. Më bukur se gjithkund ato shkëlqejnë atje ku jemi, bashkë…

Për ne është këtu…

NË 35 VJETORIN E VDEKJES, NJË ELEGJI DHE NJË KARTELË PËR POETIN ÇAM BILAL XHAFERRI

October 15, 2021 by s p

nga Visar Zhiti

Në SHBA, në Chicago, 35 vjet më parë u shua shkrimtari çam Bilal Xhaferri, i arratisur nga Shqipëria, kur atje sundonte diktatura më e egër në perandorisë komuniste..

Një elegji dhe një kartelë, të shkruara nga Visar Zhiti, kemi zgjedhur sot për të kujtuar dhe nderuar Poetin……

ELEGJI E JUGUT

PËR KTHIMIN E BIRIT TË VDEKUR

Bilal Xhaferrit

Ç’anije zije

ç’avion malli

do të çajë OqeanQiellin e ëndrrës

për të sjellë vdekjen tënde në Atdhe?

Ndërsa funerali i dallgëve dhe i reve

s’mbaron e s’mbaron. Mbi një flatër

të bardhë varet një ylber i këputur…

si frerët e një kali,

e dëgjon? Pegasi

rend me arkivolin tënd mbi shpinë,

ndali duke ngulur potkonjtë

në baltë.

Ku është shtëpia jote? E dogjën të huajt,

tanët dogjën këngën tënde. Truall

i zhuritur

me kufomat e ullinjve të jetës, –

të pushkatuar përreth,

varret bosh- i përzunë të vdekurit,

po a mund të hedhim në çdo gropë dhëmbjeje

nga një eshtër tënden,

sa për shenjë; këtu

fillon Epiri dhe mbaron në shpirt…

Fantazma e Çamërisë kapërceu

Gurin e Fatit,

më gjunjë të ra. A do ta ngjallin dot

fjalët e gjuhës së përlotur Ballin tend?

Ku-do të prekin gishtat e përgjakur të erës

kufirin si brinjët.

Ç’ helm t’i mavijosi porositë prej mishi?

E deshe Fisin sa vdekjen s’ia dhe, e mërgove larg,

por tufa e ujqërve vazhdimisht shqyen me dhëmbë

atë blegërimë jetime

që mardh mbi borën ballkanike.

Befas u bërë fëmijë përsëri

dhe jot motër t’u bë mëmë e vogël.

Kush po tregon me zërin tënd për udhët

që shtrove me zi-ftin e brengave? Dhe tërhiqeshe

për t’u mbrojtur në kështjellat e Skënderbeut

që i ringrite

dhe si me magji u shndërruan në qiellgërvishtëse

në Kontinentin e Ri,

arratia është e vjetër, si zjarri

që të ndoqi nga pas, jo vetëm ai i frymëzimit,

por dhe i atij që të dogji shkrimet. Medet!

E fundmja gjë në botën moderne

nuk është morgu, jo,

as lavdia, e ftohtë po aq. E ç’mbetet nga dashuria?

Si dikur…

Buzëqeshjen jote- trëndafil Jugu

ka çelur në një përkrenare ilire,

me pakëz dhé tragjedish brenda.

________________________________________

Nxjerrë nga “Vepra, Bilal Xhaferri”, Vol. V, Tiranë, 2010

Kartela Bilal Xhaferri

(1935 – 1986)

Me baba të pushkatuar, çami i përndjekur Bilal Xhaferri, i kishte të gjitha rrugët e së ardhmes të mbyllura. Ai dhe një jetë të zakonshme si jetët e tjera në diktaturë nuk mund ta bënte dot, jo më të lejohej të bëhej shkrimtar,

Është punëtor krahu. Në shkollë të lartë as që bëhet fjalë se mund të shkojë, madje as në gjimnaz. Megjithate në mynxyrën e tij do të ketë një lloj shprese si dritë vobektë, Është talenti i tij.

Dërgon tregimet e para për botim. Pëlqehet menjëherë. Por bashkë me famën, do t’i vinte shpejt dhe rënia. Rënie brenda rënies, pikërisht atje mes shkrimtarëve…

Dhe s’i mbetet gjë tjetër, veçse të arratiset. Shkon në SHBA… vdes në Çikago në rrethana të dyshimta, ku thuhet se mund ta jetë asgjësuar dhe nga kanale të fshehta, ndonjë agjent në shërbim të regjimit Stalinist shqiptar.

…lindi në fshatin Ninat afër Konispolit në 1935, babai i tij, Xhaferr Hoxha, i lidhur me Ballin Kombëtar, dënohet nga fitimtarët si antikomunist, e vrasin në 1945, në vitin e parë të lirisë,,, e ç’liri zeza do të tundnin

kokat nënat çame.

Bilal u rrit në internim bashkë me motrën, emrin e të atit e bëri mbiemër, të mos e njihnin, mbas shkollës 7–vjeçare, bëri një vit shkollë për gjeometër, por jo, mjaft, kaq… Dhe nisi punën herët, punëtor krahu,

shtronte rrugët, ku ta çonin. Andej nga Veriu, afër Rrëshenit, gjeti një mecenate shpirtërore, shkrimtaren e dalë nga burgu, Musine Kokalari.

Edhe kjo miqësi do të përndiqej, janë raportet në dosjet deri dhe të ministrit të Punëve të Brendshme K. A.

Boton poezitë e para, tregimet e para, ndjeshmeria ishte e madhe por dhe befasia, ngjante me mahnitjen. Dhe u lejua të dale libri i tij me tregime “Njerëz të rinj, tokë e lashtë”. Në vitin 1967 u bë gati libri tjetër, ai me poezi “Lirishta e kuqe”. Ai i donte vargjet e tij: Krejt të lira/ si hapësira,/ si era,/ si drita./ Me vargjet si vargmalet/ që shtrihen nga veriu në jug/ dhe nga jugu në veri,/ me vargje të mbirë nga balta jote,/ Shqipëri.

Dhe dorëzoi në konkursin e shpallur me rastin e 500 vjetorit të lindjes së Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti– Skënderbeu romanin “Krastakraus”. Dhe një konflikt i beftë i tij në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve në Tiranë, dalja kundë romanit të bujshëm “Dasma” të Ismail Kadaresë, bënë që atë ta përzënë. Autoritete të Realizmit Socialist, Fadil Paçrami, deri dhe anëtari i Byrosë Politike të Partisë në pushtet, Rita Marko, e kritikuan rëndë.

Dhe e hodhën sërisht në humnerë. Vepra iu ndalua. Libri i tij me poezi, që priste shpërndarjen, u dërgua në fabrikën e Letrës ne Lushnjë, për t’u ricikluar në letër të bardhë si harrimi, autorin e riçuan në internim.

“Poet i nëmur” do ta quante shkrimtari Sabri Hamiti. Meqënëse vendlindja e tij ishte fare në Jug, në kufi, ai gjeti rastin fatlum dhe u arratis për në Greqi. Pa Çamërinë e tij dhe këndoi i dëshpëruar.

Një vit më pas fluturoi përtej oqeanit, në kontinentin e ri, në SHBA.

Punon në Boston në gazetën “Dielli”. Dërgon për botim në Prishtinë romanin për Skënderbeun, në fakt për Shqipërinë mesjatare, tani me titullin “Ra Berati”, por nuk i dhanë përgjigje.

Shkon në Çikago në vitin 1974, ku dhe themelon gazetën “Krahu I Shqiponjës”, botim i Lidhjes Çame në dy gjuhë, shqip dhe anglisht, ku krahas historisë së fisit, do të shkruante dhe për diktatura e lënë në atdhe, për krimet e regjimit.

Vend i vogël,/ kohë e vogël,/ racion i vogël. / Errësirë e madhe,/ frikë e madhe,/ mjerim i madh./ Dhe rrugëve të Atdheut/ Si kukuvajkë nën hënë/Leh dhe ulërin/“Gazi 69”

Makina e arrestimeve. Vinte pa i rënë sirenës. Kur ikte, mbase po.

Ndërkaq nuk kishte ende seriana të makinave te ndihmës së shpejtë, epidemia ideologjike sundonte vdekshmërisht. Dhe andej nga u arratis, ku iku, edhe pse nuk nuk mbërrinte dot “Gazi 69”, do t’i ndaheshin djajtë e kuq, jo ata vetë, por tentakulat e fshehta të regjimit do të kërkonin kokën e tij.

Në kokë e mori goditjen dhe në spital mbaroi në rrethana të dyshimtanë vitin 1986 .

Pas rënies së diktaturës, edhe pas kthimit të eshtrave të Bilal Xhaferrit ne Atdhe, për t’u prehur në vendlindjen e tij, u botua dhe vepra e plotë në pesë vëllime e Bilal Xhaferrit.

Ndërkaq dhe i vdekur ai s’është lënë i qetë. Herë pas here përfliten dhe dyshime në arratisjen e tij si i dërguar… aq sa duket sikur duan të vazhdohet ai konflikti i lënë në mes dikur, në Tiranën e kuqe për “Dasmën”, por tani i përmbysur, ende pa titull.

Gjithsesi Bilal Xhaferrit i janë dhënë medaljet e larta “Martir i demokracisë” dhe “Nderi i Kombit”, iu vu dhe busti para shtëpisë së tij muze në Sarandë.

______________________________________________________

Nxjerrë nga libri “Kartela të Realizmit të Dënuar”.të Visar Zhitit, Tiranë 2020…

* * *

Si poet e shkrimtar Bilal Xhaferri mbart fatin muhaxhir të fisit të tij çam, të përndjekur, të goditur gjithandej, të shpërndarë:nëpër Shqipëri e Ballkan, në Europë e deri në SHBA, ata qendruan me heshtje dinjitoze. Bilal Xhaferri i dha zë dhimbjes çame duke u bërë një nga zërat më tronditës, por dhe më të bukur në letrat shqipe. Edhe pse e këputën ashtu si dhe jetën e tij.

NJË MBRËMJE ME VISAR ZHITIN NË QENDRËN “ONUFRI” NË TIRANË

October 14, 2021 by s p

MAL BERISHA

Para pak ditësh pata nderin dhe kënaqësinë të merrja pjesë në promovimin e librit më të rrallë që ndonjëherë kam patur në dorë. Ai titullohet:DORËSHKRIMET E FSHEHTA TË BURGUTShkruar nga shkrimtari ynë shumë i njohur VISAR ZHITI dhe botuar me cilësi të lartë nga Shtëpia Botuese ONUFRI. Në faqen e parë të librit, poshtë emrit të autorit dhe titullit, shkruhet: Poezi – Botim Anastatik.

Ky përcaktim i llojit të këtij botimi më shtyu të kërkoj nëpër fjalorë për të kuptuar se çfarë ishte ky lloj botimi. Sado që e kisha hasur edhe në botime të tjera si ato të Fishtës, të françeskanëve si dhe të veprave të tjera të mëparshme m’u desh të studioja kuptimin e kësaj fjale, dhe pse ishte vënë në faqen e parë të këtij libri. Në Fjalorin e Oxfordit gjeta se fjala ‘Anastatic’ vjen nga greqishtja e lashtë që do të thotë “Ringjallje”. Ndërsa në gjuhën e shkrimeve ajo ka kuptimin e metodës së riprodhimit, të rikthimit në vlerën e vet të një materieli të shkruar në letër ose siç quhet përsëri me një term të huaj “Papirografia”. Pra kjo ka të bëjë me procesin e riprodhimit grafik, i cili fillimisht është quajtur “Shtypje Anastatike”.

Zbatimi i kësaj metode daton që në vitin 1841 dhe është vënë në jetë nga pronarët e revistës ATHENAEUM në Angli. Në fillim ajo u shtyp vetëm në 4 kopje, por më pas mori përhapje shumë të gjërë për të ardhur deri tek printerat dhe fotokopjuesit e sotëm modernë, natyrisht shkallë – shkallë sipas zhvillimit të teknologjive, të secilës etapë. Në fakt brendia e librit të radhës së Visarit e justifikon plotësisht këtë emërtim duke patur një të veçantë të madhe: Ndërsa shkrimet që duhen riprodhuar me metoda të tilla, që nga litografia e deri tek dixhitalizimi, kërkojnë t’u heqin shenjat e mbetur në letër gjatë përdorimit të tyre me dorë, ose agjentëve të tjerë, si rënia e bojës, zvargia për shkak të vjetërsisë, etj, poezive të Visarit është dashur t’i hiqen shenjat e shputës së këmbës së vetë autorit. Pra ajo që sjell Visar Zhiti në këtë libër është diçka tepër e rrallë, e veçantë dhe gati e pa-besueshme, për lexuesin.

Poezi me shenja këmbësh në to!? Librin e ka përgatitur një poet dhe studiues shumë i ri, Andreas Dushi, i cili i quan poezitë e Visarit: POEZI MARTIRE. Për këtë ai ka bashkëpunuar me Enxhi Hudhrin e Shtëpisë Botuese ONUFRI.Çfarë e bën këtë libër të veçantë?1.- Poezitë janë shkruar të gjitha ndërkohë që autori ishte në burg me akuzën se shkruante poezi. Siç e thotë ai, me një dozë humori dhe ironie: “Meqë kisha rënë në burg për poezi, thashë me vete, pse të mos shkruaj edhe aty poezi!? Më keq se aq a kishte ku të shkonte?2.- Poezitë janë “trafikuar”, pra janë nxjerë nga burgu në mënyrë shumë klandestine duke ua dhënë vizitorëve që t’i merrnin dhe ti ruanin, edhe pse kjo përbënte rrezik shumë të madh edhe për atë vetë edhe të afërmit që i merrnin me vete;3.- Nga qelia deri tek marrësi i poezive ato janë “trafikuar të shtrira në TABANIN E KËPUCËVE. Duke qenë se mbaheshin për një farë kohe nën shputën e këmbëve, ato rrudheshin, zbuteshin nga djersa, prandaj merrnin format e shënjave të këmbës së Visarit.

Ato gjënden thuajse në çdo letër të riprodhuar në libër;4.- Libri nuk është shtypur në kompjutër por me vetë letrat origjinale të vëna në libër siç kanë qenë në faqet e 11 fletoreve të nxjerra jashtë burgut, pra me ANASTATIKË Në prezantimin që djaloshi i talentuar Andreas Dushi i bëri poezive, ai iu dha pjesmarrësve një ide të qartë se çfarë përmbante libri dhe pse ishte përdorur metoda anastatike. Kjo metodë në fakt në këtë libër shkakton një përzierje të ndjenjave estetike, të kënaqësisë që të jep letërsia aq e bukur që shkruan Visari me dhimbjen dhe tmerrin që mbartin ato duke pasë me vete shenjat e këmbëvë të autorit. Prandaj dëgjuesi në sallë dhe më vonë lexuesi i librit kalon në një proces reflektimi të mundimshëm sa estetik aq edhe të dhimbshëm, pasi e “vendos veten në këpucët e autorit” kur sheh se në çdo faqe ato poezi janë “shkelur” prej vetë atij.

I pyetur nëse kishte frikë nga poezitë e tij në burg dhe aq më tepër nga trafikimi klandestin i tyre, duke rrezikuar edhe për vete e sidomos për njerëzit e tij, nënën, motrën dhe të tjerë që i merrnin dhe duhej t’i ruanin, Visari u përgjigj: “Natyrisht që kishte frikë, por kishte edhe guximin për ta mposhtur atë.”Në atë çast mu kujtuan fjalët e udhëheqëses birmaneze Aung San Suu Kyi, e cila ka vuajtur dhe ende vuan në burgjet e diktaturës së vendit të vet kur thotë:“I vetmi burg është frika dhe e vetmja liri e vërtetë është çlirimi nga frika”. Visari, në systemin komunist ishte “më i lirë” në burg sesa jashtë dhe “më i burgosur” jashtë sesa brenda burgut.Rregjime diktatoriale, raciste, komuniste, fashiste, bota ka njohur shumë dhe ende njeh. Por në një mënyrë ose në një tjetër, pas rënies së diktaturave, njerëz të tillë janë rehabilituar. Mandela për shembull u bë president. Arbnori ynë u bë Kryetar Parlamenti. Në Kosovë, rrugët janë mbushur me emrat e martirëve të cilët u sakrifikuan në kohën e komunizmit, qofshin si të burgosur të ndërgjegjes apo të çështjes kombëtare. Ata janë përjetësuar, edhe për së gjalli. Edhe Visari, i cili tërë jetën kishte luftuat për lirinë, e gjeti veten një ditë të lirë, pastaj deputet, pastaj edhe ministër, edhe diplomat!Por a do vijë dita që ai dhe njerëz si ai të përjetësohen në emra rrugësh apo objektesh të artit, në muzeume apo vend-takime, për kontributin e tyre të dhënë në kushtet e reperesionit të egër diktatorial?

Sa për veprën e tyre të jashtëzakonëshme aq edhe për guximin që kanë treguar?Unë them se po. E drejta vonon por nuk harron!Falemnderit Visar që na bën trima dhe krenar!Libri ka qindra poezi por unë po veçoj atë me titull:LIRIAE di, vlejnë Dielli, Ujrat, tokat shtëpitë Pemët, qielli, pyjetPo s’me gëzojnë sa ti.Pra them se ti je Dielli, Ujrat, toka, shtëpitë, Shirat, Edhe frymëzuesja ime je ti,Fytyrë e njeriut.Është nder dhe krenari të jesh mik me Visar Zhitin dhe Eda Agaj – Zhiti Eda Agaj Zhiti Andreas Dushi Enxhi Hudhri Shtëpia Botuese Onufri.

107Dalip Greca, Laura Rexha and 105 others7 comments1 shareLikeCommentShare

TABLOJA E SAKRIFICAVE NJERËZORE OSE KARUSELI NË HUMNERË…

October 3, 2021 by s p

Rreth romanit “Funerali i pafundmë” i Visar Zhitit, botuar në Rumani.

Nga Mihai Firică

Shkrimtar, zv/ministër i Kulturës së Rumanisë

C:\Users\User\Downloads\firica-mihai.jpg

Po mbushet viti nga botimi i dytë në Rumani i romanit “Funerali i pafundmë” i shkrimtarit tonë Visar Zhiti, përkthyer mjeshtërisht nga studiuesi i njohur i letërsisë shqipe, Dr. Luan Topçiu dhe ende vazhdojnë të dalin recensione dhe kritika në median rumune, në revistat letrare të hershme dhe nga më prestigjiozet sot.

Romani “Funerali i pafundmë” është konsideruar si vepër postmoderne, e re, orgjinale, postmoderne, e pangjashme me asnjë tetër, plot fantazi funebre, metaforë e fuqshme kundër çdo totalitarizmi, estetikë e ankthit, e ekzistencializmit, ku individi humb në turmë dhe turma humb në askund…

Këto ditë në revistën “Scrisul Romanesc”, e themeluar në vitin 1927, doli shkrimi i zv/ministrit të kulturës të Rumanisë, shkrimtarit Mihai Firică, të cilin po e botojmë.

Visar Zhiti është një udhëtar mes botëve imagjinare, herë të tejdukshme herë të makthshme. Me një teknikë mjeshtërore, e cila mesa duket rrëshqet pa zhurmë mes poezisë dhe prozës, autori shqiptar e shfaq praninë e tij të ndjehet pranë lexuesit vetëm kur lëçitja ju ka marrë me vete dhe ju ka larguar nga realiteti, po për aq kohë. Në botën e Visar Zhitit, duke udhëtuar me të, ju dëgjoni një rrëfim të pëshpëritur, i ndërprerë vetëm nga fryma e ngrohtë që ju thotë se vëllimi është shkruar nga një burrë jashtë burgut, por i cili, i mbyllur në shtëpinë e tij pandemike, rijeton ankthin e rinisë së tij të gjymtuar në burgjet komuniste.

Përmes “Funeralit të pafundmë” (Botuar nga Shtëpia Botuese “A”, 2020), shkrimtari i shquar shqiptar bën një hap tjetër drejt lexuesve rumunë. I njohur si personalitet për krijimitarinë e tij, në të cilin ai ka ruajtuar vuajtjet e birucave të regjimit diktatorial në Shqipëri gjatë kohës së kampeve komuniste, Visar Zhiti është një shkrimtar i vlerësuar nga publiku rumun përmes disa përkthimeve të një rafinamenti të lartë, si në këtë rast, të realizuara nga Luan Topçiu. Ideja e funeralit të pafundmë, si një rrjedhë e sakrificës njerëzore, e ushqyer nga brezat, plotëson një tablo në të cilën shkrimtari rikompozoi historinë e popujve që luftojnë për liri. Penelata personale që jep forcë përmes përshkrimeve plastike, përgjithësisht me nuanca gri ose të zezë, të cilat transmetojnë pothuajse në mënyrë sensuale atë që autori regjistron si një individ që ndjek funeralin, i mbajtur nga ngjarjet historike dhe i hedhur në makthin e burgut: “Provova druajtje dhe, s’kam pse e fsheh, edhe pasiguri, por s’desha ta qortoja veten, se çdo gabim imi më ka dalë për mbarë, madje u ngazëlleva kur s’po mundja të dilja dot nga turma, si nga një pyll, ku je i mbrojtur nga erërat. Po qyteti si u zhduk papritur? Nisa të hidhja hapat kuturu, pa e ditur ku shkohej, në ç’rrugë, se ashtu të ngjeshur siç u bëmë, herë-herë më krijohej përshtypja se shkelja mbi gurë, pastaj mbi baltë dhe bar, i kapja ndryshimet: diçka si zhaurimë ose thyerje kërcejsh a kocka zogjsh, mërmërima dhe rënkime të asaj që shtypej, teksa më përndritej diçka leshrakuqe, parukë magjike që largohej.… ”(f. 15).

Gjendja e Visar Zhitit si i burgosur politik gjeneron një roman atipik, të ndërtuar me mjete poetike, instrumentet duken më së shumti lirike. Funerali përbëhet nga personazhe të rëgjuar në maska ose zëra të thjeshtë, të udhëhequr nga një arkëmort.

“Arkëmorti në krye, andej duhej të ishte; ngaqë s’dukej më, nuk mund të vendoste dot heshtje të plotë edhe këtej nga mesi i turmës, dhe jo më nga fundi i saj.“, simboli fatal zëvendëson barrën e ideologjisë komuniste. Ashtu si shumë vende në ish-koloninë e kontrolluar nga Perandoria Sovjetike, Shqipëria në zemër të Visar Zhitit endet në terrin e një ideologjie kriminale, një rruge absurde dhe të pashpresë.

Toni lirik shoqëron vuajtjen e një udhëtimi në fund të të cilit qëndron ose liria ose një rrugë e re drejt hiçit të diktaturës. Ashtu siç e takojmë autorin në vëllimet Molla e dënuar, Rrugët e ferrit ose Funerali i pafundmë, kemi një tablo të kërkimit të vetvetes në turmë dhe një ligjërim poetik të pëshpëritur. Nuk është një klithmë revolte, por një murmuritje e mbijetesës shpirtërore. Mund të të shtypi në funeral turma pa identitet, por nuk mund të të hedhë jashtë historisë, duket se këtë gjë kumton autori. Shkrimi është i stërhollë, me një gjuhë të kontrolluar dhe të përkorë, përshkrues deri në përcjelljen shqisore të ndjenjave tek lexuesi. Nga kjo pikë, lëçitësi është pjesë e funeralit dhe mbijetesa është një garë e dyanshme: “tej, në thellësinë e mugëlluar, turma po ngjiste një si të përpjetë, ndoshta kishte dhe shkallë nën këmbë, bëri dhe një si kthesë të mundimshme tërë ai trup i përbashkët i turmës si një rrjedhë e turbullt lumi a gjarpër gjigant, përbindësh fare. Duhej ta kaptonin atë kodër të ulët me ullinj të egër, por udha a shtegu do të kenë qenë më të ngushtë a u tkurrën nga frika e turmës, siç ndodh gjithmonë, pra, ndërsa vargani hollohej padurueshëm mbas dyndjeve të para, ndërsa tëhollej dhe s’këputej dhe ecnin e ecnin, pak më këtej u pa sipërthi ajo që s’pritej, habia ime kubiste, ndërkohë aq e lehtë, fluide – patjetër largësia e bënte të dukej ashtu, arkë thesaresh, sënduk përrallash, jo, jo, varkë princesash, që rrëshqet dhe s’rrëshqet, e mbetur mbi supet…” (faqe 20)

Ligjërimi kundër diktaturës është i palëkundur, i shprehur në mënyrë të përsëritur pikërisht nga bindja se drejtësia dhe liria mund të fitohen përmes një lufte të vazhdueshme, por pa urrejtje ose dëshirë për hakmarrje primitive, fakt i vënë në dukje edhe nga Liviu Lungu në pasthënien e këtij libri. Njohja e shkrimtarit shqiptar ka një kuotë mbresëlënëse ndërkombëtarisht përmes vëllimeve poetike. Reputacioni i tij si diplomat dhe ambasador i kulturës ballkanike i ka sjellë poste të larta, si ministër i kulturës në Shqipëri ose përfaqësues në Romë, Vatikan dhe Uashington. Publiku i Craiova-s pati rastin ta takonte atë gjatë një promovimi në Bibliotekën e Qarkut , kur u prezantua vëllimi poetik “Flatra e mundur” .

Visar Zhiti është një ndërgjegje qytetare e shqiptarëve, të cilët arritën të shpëtonin nga prangat, në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe figurativisht, duke ngritur një karrierë të kurorëzuar me njohje unanime. Ai ka marrë çmime të shumta për veprën e tij, me përkthime në gjuhë të ndryshme, që vërtetojnë një auditor që vetëm shkrimtarët e mëdhenj bashkëkohorë mund ta gëzojnë.

Përktheu nga origjinali Renata Melonashi

https://bum.al/wp-content/uploads/2018/04/funerali-i-pafundme-visar-zhiti-569x569.jpg

Ballinat e romanit të botimeve në Shqipëri dhe në Rumani