Nga Kolec P.Traboini/

Gazeta RD Nr. 3, f.4,  16 janar 1991 Ribotohet pas 30 vjetesh shkrimi i K. P. Traboinit: –  Presidenti të zgjidhet nga populli – Të hiqet data 24 maj 1944 – Të hiqen kallzat e grurit nga stema e republikës – Të hiqet ylli nga flamuri kombëtar Nga KOLEC TRABOINI Çfarë do ti paraqitet Kuvendit të parë pluralist në Shqipëri? (në qoftë se do të jetë i tillë). A është ne dinjitetin e kombit që një grup pune të hartojë një kushtetutë dhe ajo të paraqitet në Kuvend me disa diskutime formale. Mos vallë ngjarjet e tanishme në vend po na bëjnë të harrojmë një detyrë kaq sublime?  Po të bëhet kjo,  atëherë nesër ne të gjithë do të ndodhemi përpara ligjeve të cilat nuk do të rrojnë ndoshta  as sa Kushtetuta e ’76. Pa marrë përsipër të zbërthej nenet e veçanta, detyrë tepër e vështirë që kërkon mendimin juridik të specializuar, do të përpiqem të shpreh disa mendime në aspektin e vlerës së simboleve kombëtare të paraqitura në Projekt-kushtetutë, e cila nga mënyra si është trajtuar do të çojë herët apo vonë në konfrontime mendimesh në auditorin e gjerë, por edhe në Kuvendin e ardhëm.Sot më tepër se kurrë në dobi të interesave kombëtare duhet të hartohet një kushtetutë me një jetë sa më të gjatë, e cila të përballojë jo vetëm gjendjen e ditës, por edhe për rrjedhimet historike në jetën kombëtare. Një kushtetutë që pasqyron vetëm interesat e një çasti, të një partie, nuk mund të ketë jetë të gjatë, ajo do të demaskojë vetveten duke u kthyer në një mekanizëm për të ruajtur një statukuo, apo ndoshta një sundim… Aq më tepër që ligjet humane i njohin njerëzit si qytetarë të lirë e jo si monopole partish qofshin këto edhe përparimtare.Të mos harrojmë se kushtetuta qindravjeçare amerikane i ka rrënjët edhe tek Abraham Linkolni, legjislatori i madh i të drejtave të njeriut. A nuk mundemi edhe ne,  pa imituar të tjerët, të ndërtojmë një kushtetutë në të cilën ngjarjet e ditës, sado te vrullshme, partitë që mund të lindin apo shuhen,  që mund të vinë në pushtet apo mund të largohen nga pushteti: individët që zotësia apo rasti mund t’i sjellë në krye të shtetit, të mos mund të lozin me këtë instrument të gjithëpushtetshëm, që shpreh sovranitetin e popullit.Duke lexuar projektkushtetutën ndodhesh para shumë pikëpyetjesh që gjithsecili  do t’i përgjigjej sipas mënyrës së vet.Pse i duhet kushtetutës një hyrje me një tirandë lavdesh për këtë apo atë forcë politike? Forcave politike meritat le tua shkruaj historia, që me pluralizmin politik hapi faqe të re për të gjithë – ndërsa faqet e kushtetutës që shprehin sovranitetin e popullit të jenë si gurë te latuar mirë.A nuk na lodhi lavdia?!Tek e fundit kombi ynë është një gjysmë trupi që po lëngon në të dy shtrirjet e tij… dhe po druhem se është çast fort i papërshtatshëm për t’i kërkuar meritat edhe po t’i kemi.E parë në aspektin simbolik shtrohen pyetje gjithfarësh, si duhet të jetë mjedisi ku do mblidhet kuvendi sovran i popullit? A duhen aty simbole ideologjike që bien ndesh me aspiratat e përfaqësuesve të ndryshëm të popullit, qofshin këta edhe në pakicë. Si duhet bërë që deputetët ta ndjejnë veten në kuvend të barabartë me partinë në pushtet që gjithnjë ka zënë presidiumet.Sistemi pluralist kërkon një kushtetutë tepër solide, pa ekuivokë, pa mundësi shpërdorimi. E parë gjithnjë në aspektin simbolik,  me të gjitha ato kompetenca që i jepen presidentit, a nuk po shfaqemi si një Republikë presidenciale, ku presidenti merr vlerat e simbolit të kombit, bashkë me atë të zotëruesit të pushtetit.Në qoftë kështu a nuk është në dobi të harmonisë, të mirëkuptimit, të unitetit mbarëkombëtar që Presidenti i Republikës të votohej direkt nga populli. Kështu çdo individ të shohë edhe simbolikisht në figurën e njeriut në krye të piramidës shtetërorë edhe vullnetin e vet.E dyta, që kjo figurë e cila shpreh edhe unitetin e kombit (neni 86), të rrokë simpatinë kombëtare, a nuk është më e përshtatshme që ai, që nga çasti kur zgjidhet president, me lirimin nga detyra e deputetit (neni 88), të zhvishet edhe nga çdo lloj hierarkie partiake, në mos të shkëputet fare nga veprimtaria e partisë të cilës i përket në çdo aspekt. Kjo do të sillte që qytetarët e vendit të mos dëgjonin në gojën e presidentit edhe fjalime që nuk mbrojnë interesa të përgjithshme, por mbrojnë interesat e një pakice, sikurse është partia e tij.A nuk do të çonte ky gjest i ligjëruar në kushtetutë në mendimin se presidenti mban balancën e drejtësisë kombëtare, se shteti nuk është më monopol partish?Do të ishte një fatkeqësi e re kombëtare në qoftë se historia e shkuar, të cilën nuk po marrim përsipër ta gjykojmë, të përsëritet qoftë dhe në mënyre të kamufluar.Një çështje mjaft delikate është se projektkushtetuta të jep idenë e një shteti me një moshë të re 47-vjeçare. Historia e kombit shqiptar, me gjithë fatin e tij tragjik nuk nis më 1944, por edhe në qoftë  se për disa ka nisur aty, nuk është në interesin mbarë kombëtar që ta qethim historinë sipas modës që vjen apo shkon, sipas erës që fryn nga lindja apo perëndimi…A mos kështu ushqejmë ata dashakeqës të kombit shqiptar që thonë se viti 1912 ishte një sajesë diplomatike?!Ne po luftojmë të njihet shteti i Arbërit, megjithëse vonë, tepër vonë; ne kemi datën simbolike 1444 me Kuvendin e Lezhës, kemi Lidhjen Shqiptare  të viti 1878, kemi vitin 1912, por edhe vitin 1924 kur Shqipëria ishte Republikë, prandaj a duhen ngushtuar sinorët e historisë së vjetër për hir të historisë së re. Është fjala për 24 Majin 1944 kur historia na gjeti në rikrijimin e një shteti në gjysmën e hapësirës kombëtare. Në qoftë se kohërat janë treguar të pamëshirshme në fatin kombëtar të shqiptarëve, ky nuk është një shkak  për të na u errur perspektiva, kjo nuk do të thotë se ne të ardhmen në Evropën e Bashkuar e shohim të mjegulluar si komb. Koniukturat politike ndryshojnë aspiratat kombëtare mbeten.Mbasi është fjala për stemën e Republikës, shtrohet pyetja pse shqiponja duhet të rrethohet me kallëza gruri, ç ‘shprehje kombëtare  merr kjo, mbase në atë kohë, gjysmë shekulli më parë  kishte shpjegimet e veta, por tani në prag të vitit 2000 gjërat kanë ndryshuar… Një stemë me kallëza a nuk është  pothuaj se e ngjashme me të gjitha stemat e vendeve të shtypura  të Europës Lindore nga diktatura staliniane në kuadrin e uniformitetit socialist. Sa për atë se çfarë i duhet venë mbi kokë shqiponjës, një yll me pesë cepa (simbol i pesë kontinenteve) apo një përkrenare të Skënderbeut, siç u shpreh dikush në një bisedë, le ta lemë shqiponjën të lirë; sa më pak ta ngarkojmë me simbole partiake e ideologjike aq më mirë do të fluturojë ajo, aq më lart e aq më bukur.   © Kolec P. Traboini