Xhevair Lleshi – Page 11 – Dielli

Mendime të shkruara në skaj të vetvetes

February 5, 2016 by dgreca

Ese nga Xhevair Lleshi/
Zakonisht të papriturat e vitit, kur nuk ndodhin vijnë vetvetiu në dhjetor. Dhe mua kështu më ngjau me këtë student të filmit dhe të sociologjisë, që i kryen studimet në Stamboll. Botoi librin e parë (2013), romanin me një përkushtim të madh ndiesor «Fluturat». Dhe tani nga mesi i dhjetorit erdhi me «Aforizmat» e tij. Mund të mos ndodhte kështu, por Roland Spahiu, ky shkrimtar në moshë mjaft të re ka hedhur vërtet një hap të madh, duke u paraqitur tashmë me «Aforizmat», gjini e vështirë dhe me një theks autoritar mendimesh e filozofie.
Teksa lexon aforizmat e tij, nën sfondin e muzikës klasike dhe tingujve të pianos, gjen veten dhe thellohesh në botën e mendimeve, aty ku mund të ngresh zërin e protestës dhe të ndjesh afshin e tokës, të barit, trokitjet te porta e shtëpisë, të marrësh pjesë në debat dhe të hedhësh dritë mbi gjithçka që të rrethon. Mendimi i tij është vërtet i pjekur dhe e tërë bota sillet rreth e qark egos dhe superegos, një filozofi e pastër, që mbart shqetësimin dhe nervin e përjetimeve të thella.
A mbarojnë ndonjëherë problemet e mëdha të kësaj bote? A sjellin dritë të plotë ato mendime për shpirtrat njerëzorë? A i prekin hallet e njeriut të thjeshtë? A i këndojnë ato dashurisë? Apo mendimet e Rolandit mbyten brenda gotës me ujë dhe kthehen sërish andej nga janë nisur? Ndoshta dikush mediton nën dritën e qiririt nën reflekse të forta. Mbase gjejnë pak qetësi nga tronditja e madhe që pëson në udhë e sipër prej fatit të keq, apo rastësisë së bukur. Mbresat e këtyre mendimeve janë të forta, herë akullohen si bryma mbi gjethen e pemëve, apo mbi bar, herë braktisen e lëndohen krejt papritur. Siç mund të ndodhë realisht në jetë, ky mendim i koncentruar ngre probleme të mëdha ose
drejton vëmendjen njerëzore pikërisht ndaj këtyre problemeve.
Në sitën meditative të shkrimtarit janë familja, shkolla, edukimi, morali, shkenca, besimi, ndjenja, arsyeja, ligji, të papërmbajturit, situatat e larmishme, shpirti, halli, ndrojtja, gëzimi i pakufishëm, urrejtja, nacionalizmi, dashuria për atdheun. E plot të tjera pa fund. Ti i dashur lexues ke dëshirën t’u kthehesh sërish po atyre mendimeve, për t’i parë ndoshta në një dritë të re, për të ecur një copë udhë së bashku me meditimin e tjetrit, me fabulën që ai ka zgjedhur dhe… gdhend në shpirt dëshirën për t’i pasur pronë të tuat ato mendime e sjellje. Sepse nuk janë thjesht mendime dhe aq, por janë edhe dëshirë gati e papërmbajtur që të jenë edhe veprim, sjellje në gjithë përditshmërinë e njohur e të
panjohur.
Në aforizmat e tij Roland Spahiu ka përqendrime mendimesh e refleksionesh të zgjuara dhe befasuese, herë veshur me velin e ftohtë të mjegullnajës që mbulon të vërteta e pamohueshme, herë bëhet cerebral dhe i bie drurit për ta prerë me një të rënë të sëpatës. E kam zili, vërtet. Sepse në çdo hap e shoqëron panda një hije serioziteti dhe vështrim prej burri të pjekur. Ky ndoshta është dhe sekreti i madh i aforizmave. E lakmojnë forcën e fjalës, hijeshinë e frazës dhe pse jo edhe nëntekstin figurativ. Se, në vetvete ato kanë një tis poetik të këndshëm, befasi të fuqishme dhe shumë dritë. As që mund të kuptohen ndryshe. Pra, s’mund të shkruhen pa frymëzim dhe fuqinë e një burri. Aforizmat o janë shkruar nga penat më të fuqishme në botë, ose janë zgjedhur mendimet pikante nga veprat më të mira të këtyre autorëve të mëdhenj. Në të gjitha rastet janë kujdesur të tjerët për të hulumtuar veprën e shkrimtarëve, filozofëve, poetëve,
psikologëve, njerëzve të shquar në fushat e ndryshme të sportit, artit, kulturës, politikës etj. Lexon mendimet e fuqishme të Roshëfokosë, gjeniut të madh frëng, që me veprën e tij «Mendimet» mbeti i përjetshëm në historinë e mendimit njerëzor. Por lexon aforizmat e Niçes, të Uajlldit, Shopenhauerit, Kafkës e të shumë të tjerëve dhe gjen brumin e jetës. E krahasuar me këto pena të fuqishme e aq të njohura ti mendon e thua që ku e gjen guximin ky djalosh që përvesh mëngët, hedh mendimet e tij pa u shqetësuar fare dhe u thotë njerëzve të vërtetat që i ndien dhe
i sheh, i ngacmon dhe u bën karshillëk, sepse bota tashmë e ka ndryshuar fizionominë e saj, nuk është më ajo e para… Mos vallë i vijnë sinjale të çuditshëm që e bëjnë të hedhë në letër refleksione interesante, krejt të ndryshëm nga njëri-tjetri, të përmbyllë ide me bazament të fortë, madje të ngrihet edhe mbi të tjerët dhe ta përplasë grushtin fort, kuptohet nëpërmjet mendimit që shkruan.
Nuk janë mendime të shkruara natën vonë, as të mbështjella me tisin e zi të saj, por mendime plot dritë e përkujdesje. Kanë rrezatim të butë? Kanë ildisje? Apo janë lënë ashtu të çaprashitura, të mbështjella me lëvozhgën e zakonshme që të mos dëmtohen gjatë rrugës. Asgjë e shfryrë dhunshëm veçse ngrihen në këmbë pa asnjë mundim dhe, madje, me elegancë. Nuk ka asgjë të shprehur përbuzshëm, as mendime që të tingëllojnë si njëfarë urdhri i fshehtë. Rolandi shkel me kujdes kudo që shkon. Shikon tej një dritë dhe atje i mban sytë. Ai ndriçim i largët i pëlqen, pa harruar se shkel kudo mbi gjemba, mbi shkorreta, mbi lagështinë e pellgjet e plakura, por që i kapërcen me vetëdije të kulluar.
Jo, nuk merret fare me hollësitë e subjektit që i përkushtohet, ai merret me farën, të mos jetë hibride, por autoktone e mbi të gjitha e tij, burimore, të mos e ketë thënë dikush tjetër, tek e fundit të mos tingëllojë keq, të ruajë në peshore qetësinë, pa e lënë mënjanë paqen e brendshme, dashurinë, shpirtëroren, frymën, ngrohtësinë, që fjalët të mos mërdhijnë. E vërteta është se autori vuan, pëshpërit sa andej këtej, mbledh forcat dhe ia hyn punës me njëfarë force që të duket se po të ngre peshë: jeton me çastin, krahason, ngre lart përshtypjen, zgjedh fjalën e duhur, e prish,
hulumton më tej, i vjen ndërmend një mendim tjetër dhe e lë pak mënjanë këtë që s’po fiton dot autoritetin e duhur…
Është i besës Rolandi. Së brendshmi i ngrihet një zë a një jehonë e largët i tingëllon dhe ai e ndien dhe pret. Çfarë pret? Mos vallë pret që ideja t’i hapet krejt, t’i flasë çiltër, të dashurohet marrëzisht pas vetvetes, të dëshpërohet apo t’i përgjigjet prerë? Bëhet papritur lojcak, ashtu siç e ka natyrë njeriu kur hyn në botën qiellore të mendimeve dhe del e thërret te pragu i derës të tjerët, t’i vijnë afër dhe të mbajnë vesh. Me zërin që i dridhet paksa ai të ngjan se i drejtohet gjithë botës pa kufi, nuk e ka thjesht me shqiptarët, ndonëse shpesh gjuha vete ku dhemb dhëmbi dhe merret disa herë me nacionalizmin e fqinjëve, me përmasat ireale të tij, me ngasjet luftënxitëse. Mendimet e Rolandit nuk mbeten kurrë një vegim.
Gjithashtu, një e vërtetë tjetër është se Roland Spahiu, ky djalosh, por me mendime plaku nuk shëtit në humbëtirat rreth e qark, nuk rraset diku në një qosh dhe aty mbledh mendimet pikante të të tjerëve, jo. Ai hap rrugën, e pastron o nga dëbora, o largon ngricën prej saj, heq edhe shkëmbinj që kanë rënë papritur e pakujtuar, pastaj mbështetet diku i lodhur, mund të jetë kjo edhe një kafene fshati ndanë kësaj rruge dhe ashtu, gjysmë dremitur, ndez flakën në shpirt, përtyp mendime, sheh fillin e një mendimi të ri, sapodalë nga «furra» e nxehtë dhe vështron tej në largësi të paarritshme. Nuk degdiset nga rruga e tij, ndjen se mendimi i tij është shprehur dhe atij procesi të bukur i vë një
emër, ashtu si i vjen dhe ashtu si e gjykon atë çast. Prandaj dhe krijimtaria është e bukur, pse është kaq e mundimshme. Ndryshe nuk do të kishte art dhe pëlqyeshmëri të tij. Kushdo prej nesh që lexojmë mendimet e këtij djaloshi tashmë të pjekur mund t’i themi fjalë të ngrohta, madje mund ta mbulojmë pak se e ka zënë gjumi në karrige dhe aty ndoshta duke ëndërruar. Pa ëndërrim s’ka mendime. Falënderimi ynë ngrihet mbi thjeshtësinë e shkrimtarit, mbi lodhjen e tij, mbi ëndërrimin dhe lakmojmë të kuturisemi në ndjenjat dhe refleksionet që na sjell, mbuluar me heshtjen dhe mbështjellë me tharmin elegant të gjetjes.
Ne e shohim entuziazmin e fshehur të Roland Spahiut dhe sikur na ngre pak nervat, na shtyn të mendojmë se përse na hidhet kështu degë më degë dhe befas futet në shtrofkën e tij. Aty, si në jetën e një eremiti, nuk vijnë gra të veshura me shije të hollë, aty nuk hyn jeta e velur dhe e ngopur, aty s’ka sensacione, aty fshihen ca feksje të mahnitshme, ca gurë të ndritshëm rubini, çajnë hyrjen ca rreze misterioze drite dhe rrethuar nga ajri i vetmisë (vetmi tronditëse) që mbruhen si ide dhe hidhen pastaj në letër me nuhatje të hollë, me ndjesinë e fortë në luftën gjallë a vdekje.
Tronditja bëhet e afërt, e ndritshme, sikur vezullon, nganjëherë edhe e përftuar si plagë e freskët, paksa e mahisur dhe me buzët flakërimë, si të thuash djegur e përvëluar nga hija e brendshme e seriozitetit. S’ka gallatë aty. As mendime të stisura, por ujë i kulluar burimi për ta ruajtur pastaj në shishka të vogla e për t’ua dhënë njerëzve në nevojë, si shishka me ujë të bekuar. Le t’i pinë njerëzit, se ulin temperaturën, atë, temperaturën e rrezikshme, të brendshme e të fshehtë. Mendimet e Roland Spahiut, përmbledhur në aforizmat e titulluara «Gjenocid i hirtë» ngrenë shqetësime dhe kësisoj duken si re të shqetësuara bojëhiri që enden sa andej-këtej, pa mundur të gjejnë dot një skutë të qetë në hapësirën e bukur e të madhe. Shqetësimi bojëhiri duhet i mahisur vende-vende, pak si plagë të kuqërremta, për syrin që i sheh duken si ato lungat që dalin aty-këtu në një fytyrë të trazuar nga lodhja e brishtë. Ato duhen hequr patjetër se të shëmtojnë.
Po më e mira do të qe që ato të liheshin pak ashtu, në pritje që të zinin qelb dhe pastaj të shtrydheshin fort derisa të largohej duke u shtrydhur gjithçka, madje duke zhdukur edhe shtratin e tyre. Lungat e mendimit. Lëngata e shpirtit. Drita vjen pas mundimit… Këtë ka bërë edhe Rolandi. Faqja e shqetësimit është e pastër. Ne na vijnë mendime të shqetësuara vërtet, por ama të pastra, të kulluara. Aforizmat e Roland Spahiut kanë nerv, jo nervozizëm. Ato kanë tension dhe madje shprehen me tension, jo rrëmujshëm. Thjesht përshkruhen me qetësi, bile mund ta quash edhe qetësi magjike. Ato shprehin keqardhje për të vërtetat e tronditura keq, pikojnë lot ngadhënjimi, lëshojnë pe ndaj trishtimit, marrin në mbrojtje vuajtjen njerëzore, shprehin admirim për të bukurën dhe artin, shkencën, dritën, guximin, fatkeqësinë… I lexon ato mendime të kulluara dhe kurrë nuk të shkon mendja se i ka thurur një djalosh i brishtë, i cili gati thyhet para botës rrethuar nga uria, egërsia dhe madhështia e shtirur, nga potenca e mbivlerë,
mashkulloriteti harbut dhe herë-herë edhe nga feminiteti i tepruar. Kjo botë që po shemb vetveten ka përkujdesjen e kësaj dore të hollë, drithmëtare, lënguese dhe me fijet e holla të kujdesit ildis mendime të tejdukshme se si ta ndreqë, si t’ia mbyllë plagët dhe të bëhet gjethe tatulle përmbi to. Ne do t’i kemi pranë vetes këto mendime dhe do të ecim gjer në fund të rrugës sonë të përbashkët njerëzore…
Tiranë, më 09. 01. 2016

Ëndrra e vdekjes sime

January 29, 2016 by dgreca

Paluzza/
Nga Gentur Lleshi*/
Ende nuk e kishim mbledhur veten, kur na thanë se do të niseshim. Treni do të sulmonte në mbrëmje dhe ne do të hipnim rrëmujshëm në të. Deti, udhëtimi drejt Barit, anija e famshme panameze me çimento, mundimi i bukur dhe ankthi magjik, na dukeshin gjëra të harruara.
Ku do të na çonin? Nuk e dinim. Në një kamp? Apo në një repart ushtarak? Ishim të drithëruar nga kureshtja. Tanimë të veshur ala evropiançe, me rroba të tjera (tonat, unë e di që ju kini merak, i hodhëm diku në koshin e plehrave!), të ngrënë dhe me ushqim të thatë me vete. Domethënë do të shkonim larg. Dikush tha se do të shkonim në Alpe, kufi me Austrinë. O Zoti im, për mua mali ka qenë i dashur, se edhe te gjyshja ime (më e mirë se ajo zor se gjendet njeri tjetër në botë!) pranë malit me emrin Shpirag unë rrija thuajse gjatë gjithë verës. Përnjimend po më dukej se po shkoja atje. Zemra ime, ajo e di sesi po e duron mallin e luajtur mendsh, po gufon dhe po hidhet përpjetë, siç hidhen zogjtë kur ua presin kokën. Se edhe zemrës sime ia kanë prerë kokën, qëkurse u largova nga shtëpia ime e dashur, që kur i ika vjedhurazi mamit tim, të shtrenjtës sime, me atë që këmbeja kush e di sa fjalë kundërshtimi, pa ia thyer asnjëherë zemrën e butë. Zemra ime (më vjen keq për të, se vuan!) dhemb edhe për babin që ka ngritur sa e sa projekte për mua, për vëllain tim të vetëm që nuk rrimë dot një çast pa e ngacmuar njëri-tjetrin! Zoti im i madh, malli po më mbyt, por unë e kam zgjedhur tani rrugën time dhe do të eci në të. Prandaj po shkoj drejt Alpeve.
Një pushim në Ankona. Pushimi tjetër në Bolonja. Ndërrim trenash në Mestre. Një ndalesë e shkurtër në Udine. Njëzetedy orë udhëtim.
Aty na thanë se po shkonim në Paluzza, në zemër të Alpeve. Do të ndiqnim Tagliamentin, lumin e kulluar të Alpeve, që si zbret në fushën udineze, fshihet nën tokë.
Ja dhe Paluzza. Ç’ajër i pastër! Dëbora e bardhë e Alpeve, një bukuri e egër dhe që nuk ia gjen dot aq lehtë shoqen në botë.
Tagliamenti rridhte nën këmbët tona, i kthjellët si Valbona jonë. Të kujtohet, babi kur qemë bashkë të dy në Valbonë me teatrin e Beratit? Zumë peshq dhe e hëngrëm drekën në vendburimin e saj, mu në gji të Jezercës. Ishin me ne shkrimtari Fatos Kongoli, aktorja Liri Lushi dhe shokët e tu Ilir Pipiria dhe Sokol Progni. Të kujtohet se si u marros asaj dreke shkrimtari Fatos Kongoli pas Lirisë? Po ujët smerald të Valbonës, madhështia e maleve dhe pyjet kryeneçë? Ah, ishte rruga gjithë çakëll tym e gurë që e prishte magjinë e Alpeve tona.
Kurse këtu nuk ka rrugë me tym. Këtu ka një pastërti dhe një ajër që nuk ngopesh dot kurrë. Malet janë aq pranë, sa të duket sikur do të bien mbi Paluzza. Bën ca ftohtë, por jemi të veshur mirë.
Reparti ku jemi strehuar është jo si ato që janë në Shqipëri. Këtu ka rregull të përsosur dhe fjetorja është një pallat i madh alpin. Unë fle me një shok nga Durrësi në katin e katërt dhoma e cepit. Shikojeni në fotografi.
Hë, meqë po më shihni në foto, jam rritur ca? Po, po, edhe jam burrëruar. Më ka kapur dikush nga flokët dhe më tërheq lart. Besoj se nuk do të jem aq i gjatë sa Ariani. Kam plot shokë nga Berati. Djali i Nehat Fugës, me të cilin ikëm atë pasdite të 6 marsit, nuk është me mua. Fati na mbajti bashkë vetëm tri ditë.
Paluzza, kjo qytezë alpine, është edhe e madhe, edhe e vogël. Kisha e saj është nga më të bukurat. Dikush më dhuroi një biçikletë, po jua dërgoj në foto. E di që ajo do të mbulohet nga të puthurat. Po edhe unë buzët e mia i kam ngjitur aty dhe ju puth të gjithëve.
Kam dalë përditë në Paluzza. Dua të gjej një punë dhe ta fitoj jetën me duart e mia. Besoj se këto ditë do të punoj për ca kohë në një ndërmarrje druri. Ju e dini sa e dua unë drurin. A nuk isha një dru-gdhendës i zoti nga klasa e pestë dhe sa mbarova të tetën? Rrethi jashtëshkollor i xhaxhi Mitit (Topi) u bë nxitës për mua. Tani që jam i pavarur në jetën time, besoj se druri do të më bëhet edhe më i dashur.
Paluzza qan përditë. T’ia shikoni lotët si i kullojnë çurg nga strehët e kallkanosura. Paluzza me lotët e saj ia shton ujin Tagliamentit. Paluzza i ka sytë të gjelbër si pishat e saj dhe ato të Alpeve. Nuk kam parë sy më të bukur se të sajët.
Jemi 400 shqiptarë. Na duan banorët e Paluzz-ës. Edhe ne ndihemi mirë brenda vështrimeve të ngrohta. Sado ftohtë të bëjë, nuk ka rrobë më të ngrohtë se sa vështrimi njerëzor! Edhe lakuriq të jesh! Ndihesh jo i braktisur, jo në mëshirën e fatit.
E di, ne nuk do të rrimë gjatë këtu. Prandaj duam vetë të gjejmë një pikëlidhje. Duam të kërkojmë jetën dhe jo mëshirën. Mëshira të vret, të vret në shpirt dhe të mëson keq. E, ja, a nuk po flas me fjalët e tua, babi? Prandaj hiqe merakun dhe me dorën tënde, të lutem, fshija lotët mamit.
…Mbrëmë e pashë në ëndërr Arianin. Kam qeshur aq shumë, sa shoku im u zgjua. Unë sikur isha fshehur (njëlloj si atëherë kur isha i vogël) nën tavolinë dhe e pickova. Ai ulëriti dhe më kërkonte. Vrapo unë e vrapo ai, kur më kapi më në fund. Ku thoni ju? Mu tek porta e këtij reparti, në Paluzza!…
Basalghelle, 13. 07. 1992
Letër dërguar prindërve dhe vëllait, ruhet në familje.
*(pjesë nga libri «Ëndrra e vdekjes sime», bot. III, 2014)

Mirëmëngjesi i bukur i tenorit Rruzhdi Karaj

January 24, 2016 by dgreca

Ese nga Xhevair Lleshi/
Ishte mirëmëngjesi më i bukur i thënë ndonjëherë në korridorin e gjatë të një shkolle fshati, ku nxënësit kokrra-kokrra po futeshin nëpër klasa. Mësimi kishte filluar prej një jave; qe data 6 shtator. Unë e përshëndeta ftohtë, punë drejtori, mos më keq. Nini nxori kokën te dera e klasës për të parë se ç’ishte ai tenor i luajtur mendsh që ia dha ashtu në mes të korridorit, kur mësimi gati fillonte. Edhe Lushi që i rrinte pas Ninit në çdo hap që hidhte, shpërtheu në të qeshurën që askush s’mund ta dinte se nga i vinte. Rrufe për së kthjellëti dukej ai «mirëmëngjesi» me kolonë të zgjatur tenori. Ishte koha e rrushit në Qereshnik dhe pikonte kudo musht. Madje edhe kjo përshëndetje e Rruzhdiut na u duke se erdhi nga vreshti.
Sigurisht ne prisnim të na vinte një mësues muzike, por ishte «thelë mbi bisht» të kishe Rruzhdiun. Priste të pranohej një ditë në Konservator, por përpjekjet si duket do të ishin të kota. Kjo hamendje do të dështonte një ditë dhe Rruzhdiu do të fillonte më në fund në Institutin e Lartë të Arteve. Aria e tij do të ishte e njëjtë me mirëmëngjesin e ditës së parë që shkeli në Qereshnik, fshatin e bejlerëve të dikurshëm, por me refrenin «fitova, fitova!»
Po prisja Rruzhdiun, gati një muaj pasi kishte filluar Institutin. Erdhi i qeshur, i këndshëm, i dëshiruar të dëgjonte ç’do t’i thosha. Iu afrova dhe me zë të ulët i thashë se gjithë kolektivi po priste të shkonim bashkë në restorant. Vërtet? Klithma e Rruzhdiut ishte prej tenori, asaj klithme të bukur ne kishim filluar t’i faleshim përgjithmonë. Pasditja do të ishte e rrallë. Nini Haxhistasa, Pote Kuçova, Vangjel Dollani, Fani Bilero, Kristaq Sinjari, ngrohnin duart në zjarrin e të qeshurave. Aty buronin barsoletat më të bukura, të paktën kështu na dukej ne. Dikush e pyeti Rruzhdiun se çfarë mbante mend nga Qereshniku dhe ai, pa e zgjatur, na tha se e vetmja gjë që mbante mend ishin bletët e Pote Kuçovës dhe mjalti që ai e shtronte në sallën e mësuesve në qershor. Aq mjaltë s’besoj se do të kem rast ta shoh gjatë gjithë jetës sime. Dhe Potja: Epo, bukuri, ta paska rregulluar zërin mjalti i bletëve të mia që fitove shkollën e lartë…
Ne ishim ende në Qereshnik kur Rruzhdiu filloi punë në teatrin e Operas dhe të Baletit. Tenor. I ri, ndonëse flokët mbi ballë i qenë rralluar. Tani këndonte ariet e mëdha dhe arriti të bëhej një nga këngëtarët e mëdhenj të Operës shqiptare. Dukej sikur qe rikthyer në atdhe, pa qenë ndonjëherë i larguar, se i besonte aktrimit të mësuar në shkollë, vokalicave që bënte, ku dukej se këndonte në një hapësirë të pamasë, diku nën strehën e një kapele, Berliozin, Hendelin , Çesk Zadenë, Tonin Harapin. Për këtë u ktheve? – e pyeta kur u takuam një mbrëmje rastësisht. Jo, po të kërkoja, më tha paksa i ngrysur. E pse? Ai heshti pak. E gjej dot Poten? E di që ka ikur, por pasionin e bletëve duhet ta ketë. Me siguri, ashtu mendoj edhe unë, iu përgjigja. Rruzhdiu lëshoi padashur një psherëtimë të zgjatur. Kam një gërvishtje zëri. Ia pashë vështrimin se si i lëvizi me një tronditje të fshehtë. Ka ndodhur gjë? Jo, jo, çne!
E lamë të takoheshim të nesërmen paradite para teatrit. Gjeta Poten dhe bisedova me të për punën, bletët, shëndetin. Qeshëm, se me të vetëm mund të qeshje. Pas Qereshnikut ai sikur ishte bërë tjetër njeri. Të gjithë ia dinin sekretin dhe askush s’bënte dot majë që ta pyeste. Erdhi dhe Rruzhdiu. Ia përkëdheli veshin Potes me «mirëmëngjesin» si një tenor i vërtetë. Kishte mbetur si një kod midis nesh dhe pat marrë trajta humori, sepse secili e bënte në mënyrën e vet. Pote, filloi Rruzhdiu, më duhet patjetër qumësht blete. E për çfarë, o djalë? Pyetja tipike e Potes, që s’merrej vesh ku e kishte mendjen. Tani ishte kthyer në shtëpi Potja ynë dhe mbyllej brenda. Thoshin që mendohej për një kohë të gjatë për zhvillimin e arsimit shqiptar. Se nga ishte gjetur kjo formulë askush nuk e shpjegonte dot, por ama harresa e tij pas kësaj pune meditative, po bëhej shkak i një hutese të gjatë.
U ulëm në kafe. Për çfarë po mendohej tenori ynë i madh? Për ndonjë «kasaphanë» lirike që luhej diku mbi kokat tona, apo për ndonjë urdhër, sidomos prej atyre që se si jepeshin nëpër tym? Rëndom Rruzhdiu e humbte pusullën që atëherë kur ëndërronte të fillonte Konservatorin, por si për çudi këtë e merrnin si kokëngjeshjen e duhur artistike dhe mjaftonte që ai të fillonte ushtrimet e mëdha e të bukur, si një filigran zëri të punuar sigurisht me dorë, nuk prekej më prej askujt, gjersa vinte çuçurima e pasditeve, ku shpërthente a capela e zogjve që se si mblidheshin rretheqark shkollës, ndoshta për t’i bërë shoqëri. Dikush çukiste në vetëdijen e artistit të madh, ngrihej sipari shpejt e shpejt e me babëzi që kufizohej me ca të vërteta eprane.
– Pote, më duhet patjetër qumësht blete. Si mund ta gjej?
– Pse?
– Kam gërvishtje zëri. Po bëj një muaj. Kam pirë vezë të freskëta, megjithëse mezi i gjej të uruarat!
– Dhe ato të ndërmendin Qereshnikun, ë?
– Po, s’e fsheh, ma sjellin ndër mend.
– Epo, po e solle atë fshat në kujtesë, s’do të kesh probleme!
E shihja Rruzhdiun me vëmendje. Një gotë me rehani me ngjyrë ari para, në dorën me gishtërinj të gjatë. Gishtërinj pianoje. Po ç’lidhje kishin ata me zërin e tij të kulluar? Tani qe tenor i madh, me zë të mahnitshëm me timbër të jashtëzakonshëm që mund të tingëllonte dikur Javës së Shenjtë, fatsin e papritur, por që do të kthehej befas në tragjik. Jo thjesht tragjik se luante opera tragjike. Edhe sot i kam parasysh buzët e tij të holla dhe ironike. A vuanin ato buzë? Nuk e di dhe s’kam për ta ditur kurrë. Sytë e tij shprehnin kaq shumë gaz sa duket krejt e pabesueshme. Një pabesueshmëri e hidhur dhe e ngrirë. Herë-herë i vija re një hutim si të trembur. Nga se mund të buronte ky hutim? Deri vonë do ta shihja se ky vinte nga një nënvetëdije e pataksur. Kur nuk dëgjohej aria e Rruzhdiut, dikur në korridoret e shkollës së fshatit, heshtja prej varri bëhej një monotoni vrasëse. Dhe e shihja Rruzhdiun që vraponte te mensa e kooperativës dhe gëlltiste vezë të freskëta teksa i shihte njëherë pas vrimës së bërë me dy gishta, në dritë të diellit.
– Domethënë ti do qumësht blete? – e pyeti Potja.
Ai nuk u përgjigj, por tundi kokën lart-poshtë.
– Unë vet nuk kam, se nuk mbaj më bletë. I kam prishur, pasi kam projekte të tjera. Por do të gjej sot, pa merak.
– Faleminderit, – pëshpëriti Rruzhdiu. – E kam të domosdoshme, ndryshe puna trashet keq. Edhe këtë zë të bekuar kërkojnë të ma marrin!…
E pashë me vëmendje. M’u bë sikur po thoshte se s’mund të këndonte më. Ç’ishte ajo thënie e zvargur fjalësh, si me pëshpërimë, tani në fund? Ai ishte në kulm dhe befas një gërvishtje e trembte?…
– Ç’thua, Di! Ne do t’i gjejmë edhe bletët, edhe mjaltin, edhe qumështin e bletëve. Të premtoj dhe mos harro se ke ardhur tek unë.
– Jo, nuk harroj. Të gjitha shpresat tek ti i kam…
Ai u përfshi në bisedë. Kureshtja jonë kërkonte të dinte për udhëtimet jashtë, për diplomat, çmimet, koncertet dhe operat e shfaqura kudo që kishte shkuar.
– Nuk kam shkuar me operat. Vetëm me Ansamblin e Këngëve dhe Valleve Popullore.
– Njëlloj është? – e pyeti Potja.
– E si qenka njëlloj. Po të shkosh me opera, pastaj… çmime të tjera… oferta… Më mirë lëre këtë temë!
Pote Kuçova (Sport Kuçova) ia gjeti atë që kërkonte. I pat thënë se ajo plaçkë s’mund të blihej. Kur përmendje fjala çmim krijohej një klimë shumë e ftohtë. Por Potes këto bishtra i pëlqenin. Madje Potja i dha edhe dy vazo me mjaltë origjinal, sigurisht jo prej atij që mund të gjeje në treg. Që mund të gjeje në treg! O Zot! E ç’mund të gjeje në treg? Më mirë të rrije mbyllur në shtëpi. Por shtëpia sikur të hante. Atëherë duhej të sajoje festa! Kjo ishte porosia e Vangjel Dollanit, i cili trembej vetëm nga një kalarí: Kostandin Bojaxhiut. Më sillet në kujtesë një çast kur Rruzhdiu këndonte në sallën tjetër dhe Koçi hapte dhe mbyllte gojën me një stil profetik. Ne kujtonim se do të këndonte si shoqërues, siç bënte Nini Haxhistasa me zërin e saj të mrekullueshëm, e cila pasohej nga të qeshurat e befasishme të Engjëllushes. Këto ishin mbrëmjet magjike të mësuesve ku vetëm Shuaip Zoto rrinte mënjanë, duke menduar se kujt t’ia ngopte me letrat e tij të çmendura anonime! Nganjëherë në këto festa tregonin barsoleta, qeshnin e gajaseshin, duke mbajtur në duar nga një gotë rakie që u derdhej ngapak. Jashtë mund të binte shi dhe dyshemeja e sallës sonë të mësuesve sikur donte të largohej prej nesh. Kur i tekej Rruzhdiut për të kënduar shkolla tundej si të ndodhte tërmet dhe fjalët e këngës treteshin ngadalë. Asaman o trëndafili çelës. O Zot çfarë zëri magjik. I ngrohtë, i tejdukshëm. Ngjethës. Tmerrësisht i bukur dhe i ngjyrosur me një pah të kumbshëm dhe madhështor që të trondiste fort. Pastaj i ndizte fjalët, duke mbajtur në dorë urat e një zjarri shumë të fortë, si për t’i djegur aty me përvuajtje krejt origjinale dhe një amshim të kulluar shpirti.
Një muaj më vonë u takuam përsëri. Jam mirë, më tha. M’u hoq edhe gërvishtja. Mrekulli, hë? S’di si t’ia shpërblej Potes. Më vjen zor. Por… Dua të gjej sërish qumësht blete dhe mjaltë nga ai… origjinali i Potes. Ta kem. Ku i dihet… Më bëri merak me këtë lloj tensioni në kërkesë. Pata një lloj dyshimi dhe e hoqa vështrimin prej tij. Hunda m’u duk si më e hollë. Edhe buzëqeshja sikur i hante mënjanë. Sytë e tij të flaktë m’u dukën me një ndriçim të mekur. Ndërkohë po më tregonte për jetën e re familjare: apartamenti, gruaja, fëmija, dhembjet e forta të mureve. Po, po, dhembjet, nuk tallem. Se… njerëzit tek ne s’kanë dhembje, apo jo! Muret po. Ato s’kanë gojë.
Potja, si gjithnjë i përpiktë. Nuk harroi t’i thoshte se këto s’duhen përdorur pa kriter. Andis të bëjnë mirë, të kthehen sandraç pastaj! Sindozot një fqinja ime. Piu lëng hidhësi për stomakun dhe e hëngri. Lëng hidhësi? – pat pyetur Rruzhdiu. Një shoqja ime e pi për kumbim zëri. Po, ta forcon, shtoi Potja. Ta bën si tel çeliku. Mua më pëlqen që ta forcoj zërin, qeshi Rruzhdiu. Kjo është e qeshura që mbaj mend më shumë. M’u duk si i mbetur fillikat, një e qeshur e rrokëzuar, e përndarë dhe si britma habie të tjetërsuara e që mbeteshin pastaj pezull. Rruzhdiu veç të tjerash ishte dhe djalë i bukur dhe nëpërmjet saj i jepte një dimension tjetër të qeshurës. M’u duk atë çast se ky dimension nuk ekzistonte më. Mos vallë ngaqë doja të ruhej përjetësisht përshtypja fillestare?
Nuk u takuam më. Pas një viti mora vesh për vdekjen e tij. U dha lajmi në televizion. Erdhi trupi i tij nga jashtë. U bë varrimi. Kaloi një kohë tjetër e ndërmjetme ku s’dallohej më asgjë. Buzëqeshja e tij, talenti i madh, zëri i ngrohtë dhe aq lirik sikur shpërthente çdo çast brenda vetes sime. Më rrinte mendja atje. Dhe me një përtymje të tillë u gjenda përballë Potes. Ta mendosh, më tha i trishtuar. Se Potja dinte të ishte edhe i trishtuar. Hall i madh. Sot kam vendosur të shkoj në varrezë, tha. Do vish? Dhe shkuam të dy. Fjalët e humbasin kuptimin e tyre kur shkohet në varrezë. Po në varrezën e fjalëve, mendova, a shkohet ndonjëherë. Po kënga, a ka varrezë? Jo, kënga s’vdes kurrë. Për të vetmen gjë që s’ka varrezë. Jo, s’ka mundësi. Po ta këndojë ndonjë nga ata që… jo që e vdes, por e shuan me biná! Fotografia e tij e qeshur dhe e bukur ishte mbyllur në mermer. M’u duk se dikush sapo kishte qenë aty. Ndihej aroma e një gruaje.
Në kthim ecnim përsëri pa folur.
– Ku po shkojmë? – pyeti Pote Kuçova.
– Te kafja ku ndenjëm herën e fundit me Rruzhdiun.
Shikonim njëri-tjetrin të pikëlluar. Pikëllimi ka një cilësi të çuditshme, bashkohet me të ftohtën. Mund të jetë ngjyrë e ftohtë, zë i ftohtë, buzëqeshje e… Jo, buzëqeshje, jo. Nuk ka buzëqeshje të ftohtë. Mund të ketë buzëqeshje të ngrirë, po, e besoj. Nuk e di pse ai ende e ruan buzëqeshjen tronditëse dhe si të mekur, që ia pashë ditën e fundit që u takuam së bashku. Një buzëqeshje dhe tingëllimë zëri që dukej si e rënë nga vakti. I tillë qe Rruzhdi Karaj? Kurrë! Po, mund të thuash se e përbuzte zërin e rënduar, të bërë me zor, që me siguri jepte paraqitja prej burri elegant dhe një talent aq i madh si ai…

Atë ditë më feksi fytyra e tij e mprehtë e mjaft shprehëse, me mollëza pak të dala, me sytë plot dritë, me një shprehje që së largu dukej tallëse dhe menjëherë sapo afrohej bëhej e çiltër, tjetërsoj, rrezatuese dhe përfshirëse. Dukej nganjëherë se lazdronte me fjalët dhe melodinë, timbri i tij vibrues, ajo goja e tij të jepte shkas që të ndillje afsh joshës, ngrohtësia e dhimbshme e zërit të tij të pakrahasueshëm të përqafonte si një vështrim i përjetshëm, depërtues dhe me nota të një ironie që bëhej menjëherë e dashur dhe që përcillte emocion të veçantë.
I them vetes çdo mëngjes atë «mirëmëngjesin» tij të papërsëritshëm dhe thuajse çdo ditë kërkoj për të gjetur CD e këngëve, arieve dhe melodive ku është zëri i papërsëritshëm i këtij tenori të madh…

Lisat e Syrja Beratit

January 20, 2016 by dgreca

nga Xhevair Lleshi/
Syrja Berati. (Po mbiemri pse Berati? Është biri i Ymer Beratit me famë.) Syrjaun e mbaj mend si nëpër tym, me një trup mesatar, fytyrë-ëmbël, i qeshur, me një dhëmb anësor gri të ndritshëm (mundet të ishte metalik), një palë mustaqe të holla, trupin po të hollë e të zhdërvjellët (qefull), i veshur bukur e me rroba që i shkonin, nuk harronte kurrë të vinte edhe kollaren në ngjyrë kryesisht të kuqe. Unë s’kisha punuar asnjëherë me të, por më rastisi vetëm njëherë të ishim bashkë. Ai erdhi një ditë me diell në «Gropën e Bufit», një fushë e bukur në xhep të kodrës, me një livadh madhështor rrethuar me lisa e lajthi. Unë i bija shkurt për t’u kthyer përmes vreshtave gjigante të Ullinjasit dhe ulesha pak në atë shesh të papërsëritshëm, magjik.
«Tungjatjeta», më përshëndeti.
Edhe unë e përshëndeta, u ngrita në këmbë dhe i zgjata dorën. Edhe ai atë bëri, por me dorën e majtë. Ndenja pak ngaqë u kapa ngushtë. Pse të majtën, mendova. Me siguri do t’ma thotë.
«Më fal», më tha buzagaz e me zë të ulët, «kam një problem me dorën e djathtë dhe e mbaj të fashuar, mos ma merr për të keq. Punë bimësh.» Dhëmbi i tij në ngjyrë kromi a kobalti, s’mund ta dalloja mirë, thyente dritën e diellit drejt syrit tim. «I bie shkurt këtej, profesor?»
«Shumë shkurt dhe më pëlqen. Rrugë e hollë, vetëm sa për mua.» Ai qeshi.
«Ke të drejtë. Rrugët të holla duhen. Por një mendje e hollë duhet edhe më shumë…» E kisha unë radhën për të qeshur.
«Mua më solli rruga, po ty?»
«Po ja, duhet të takoheshim të paktën një herë. Nuk mjafton thjesht një ngjatjetim, as edhe një përkulje e lehtë koke, edhe kur kjo bëhet me mjaft dashamirësi dhe elegancë, duhet ta njohësh tjetrin edhe në bisedë: si e ka zërin, ç’mimikë përplas para teje, si i kafshon fjalët, si qesh dhe si përhumbet…»
«Po më dukesh si poet, doktor.»
«Unë doktor?»
«Po, ti je doktor, si Dëshnica, si Dërrasa. Ata për njerëzit, ti për bimët. Më kanë thënë se i përkëdhel ato dhe të ngjit dora…»
Kësaj radhe qeshi me të madhe, ku shpërtheu si përrua plot gurë e ujë të bollshëm e qeshura.
«Aman, kush ta ka thënë që i përkëdhel bimët?»
«Im atë.»
«Ah, po ta ka thënë ai, ka lezet. Ai, profesor…»
«Ta lëmë këtë profesorin më mirë, sikur s’shkon. Le që jam shumë i ri…»
E vura re se si e vizatoi buzëqeshjen në fytyrë, ku ndriti një hijeshi e rrallë. I shkonte. Doja ta shihja në atë profil, i cili më është ngulitur dhe më vjen para syve sa herë dua të rindërtoj një figurë të tillë, të ngrohtë dhe emblematike. S’mund ta krahasoj atë profil njeriu të zgjuar me asnjë, të paktën në rrethin tim të largët.
«Me që ra fjala, po nuk i përkëdhele dhe po nuk u fole bimëve nuk shkon mirë e gjithë dita.»
«Sot, për shembull, më duket se nuk je në ditë të mirë.» I thashë kështu dhe po ia vëzhgoja lëvizjen e syrit.
«Më pruri Bosinja», tha. Bosinja ishte një pyll i paparë me lisa të mëdhenj. Njerëzia kishin filluar aty-këtu ta prisnin dhe ta bënin lëndë për shtëpi.
«Po e presin», i thashë.
«Mjerisht po e presin.» Rënkoi thellë. «Nuk e kupton askush se ç’hata e madhe është të presësh pyllin me lisa dhe nën Limar pyllin me lajthi. I duan për tokë buke. Tokë buke, pylli? Nuk e kuptoj dot…» Dhe mori frymë thellë. Hoqi pak kapelën dhe fërkoi kokën e shogët me shaminë e dorës, e hekurosur kërc. E palosi me kujdes dhe e futi në xhep.
«Ka ndonjë zgjidhje?»
«Zgjidhje? Po, sigurisht që ka, se për çdo rast është një zgjidhje.»
«Fjalë të njohura. Të ishte kaq e thjeshtë, do ishte rregulluar gjithçka me shkopin magjik…»
«Gjëra pa lidhje, i dashur. Unë të thashë që e di rrugëzgjidhjen. Sepse është ekuacion i thjeshtë. Që të mos dal kundër, sepse e merr me mend ç’do të thotë për mua të dalë kundër, kam bërë propozimin më ideal që mund të bëhet: pylli me urdhër do të pritet, e nëse janë 900 lisa në këtë pyll, nga këta të mbrohen 300 dhe të mbillen 6000 lisa të tjerë. Mos harro që lisi fidanat i çon nën hijen e tij, brenda rrethit rrënjor. Këto lladiga do të mbillen pranë brezave të prerë të kodrave, në brezin e dytë ku fillojnë shkurret (për të mbajtur ajkën e dherave nga shfarrosja) dhe brezi i tretë më lart. Pra, kur t’i vijë radha, ta zëmë pas dy vjetësh të shkuljes së lisave do të jenë bërë fidanët e lisave të rinj dy dhe trevjeçarë. Ta merr mendja se kemi humbur? Ah, po, kemi humbur këtë park të mrekullueshëm, e di! Por urdhrat janë si copa akulli që vijnë e t’i plasin mbi kokë. Urdhri është i verbër. Ndaj dhe unë vij deri këtu të shoh se mos gjej dot ndonjë rrugë tjetër. Më dhemb Bosinja, miku im. Më dhemb dhe po përdor ilaçe që t’ma largojnë disi dhimbjen. U kam thënë, posi, se s’mbaj dot gjë brenda unë. O njerëz, do t’i bini kokës me grushte, por asgjë s’do të gjeni më. Lisi është tjetër jetë…»
«E pëlqej arsyetimin tuaj. Ta them hapur. Por vendimmarrjen nuk e keni ju në dorë. Varet si e ndjek, do të thoni ju, me siguri. Është edhe kjo e vërtetë, por ju s’mund t’u rrini mbi kokë aq lehtë! Ata janë…» Nuk e mbylla fjalinë. E lashë enkas.
«Pa u ndjerë, miku im, pa u kuptuar, gati sikur të jetë fshehurazi. Kam, kam vënë nja dhjetë pleq, jo aq në moshë të thyer, që t’u qepen brigadierëve për të mbjellë lisat e rinj. Kam ardhur të caktoj enkas gjashtëmijë lladiga, të drejta, të rritura, të forta dhe t’i shënoj me bojë të kuqe…»
«Vërtet?»
«Po, s’ka si të mos jetë!»
«E tmerrshme dhe shumë e bukur, doktor!»
Ai sërish e kafshoi cepin e hollë të mustaqes mbi buzë.
«Atëherë, do të jemi të dy. Do t’i gjejmë bashkë. Më pëlqen.»
«Po mirë», tha, «edhe unë e dua një shok. Mëson edhe ti ca nga punët tona. S’dihet, ndonjëherë edhe shkruan për këto farë punësh…»
«Ajo s’dihet doktor. Po qe për të shkruar më duket se ju ia keni bërë mirë majën kalemit…»
Bëri sikur nuk e dëgjoi mirë apo nuk e kuptoi si duhet, por buzën e sipërme paksa të përveshur nuk e uli poshtë. Një bulëz djerse i shndrinte mbi të. M’u bë si margaritar, ku binte rrezja e pjerrët e diellit që thyhej në dhëmbin e tij ndoshta me veshje të kromuar. U ngrit, dhe pas dy-tre hapash u futëm mes lisave. Boja e tij m’u duk plastike dhe mbetej tek fidani i drejtë, i rritur dhe i fortë. Më sqaronte, duke bërë punën se ditën e nesërme do të vinin ata, pleqtë, do t’i shkulnin dhe do t’i shtratifikonin, veshur rrënjët me bajga dhe pleh bagëtie të vesitur. Veç aty i punonte mendja. Nuk ngehej dot. Edhe po t’i flisja dukej sikur do t’i prishej magjia. «Eh, si është jeta», mendoja, «të merr e të flak një ditë këtu në pyll të Bosinjës, sikur të jesh një leckë. Ngjitesh e zbret majën e kodrës çdo ditë për ta gjetur ilaçin e shërimit. Dhe e gjen, vërtet e gjen. Ah, sikur të gjendej, sikur. Nuk e di…»
«Nuk e beson, miku im? Ke për ta parë. Dhe, shiko, nuk kam gjetur pleqtë punëtorë, po ata që janë gjahtarë. Pse? Po ja, u kam thënë se lëndeve të lisit derri i egër nuk iu ndahet. Po u shua Bosinja, ai do t’u vërvitet poshtë misrave. Dhe misri është ku e ku më i mirë se lëndja e lisit. Por, ama, ëmbëlsinë që ka lëndja e lisit, por ti nuk e di, është e jashtëzakonshme. Ke ngrënë ndonjëherë bukë me lëndje lisi? Jo? Eh, ç’paske humbur!»
«Po. Dhe kush ma ka mësuar thua? Ja këta, gjahtarët, se për këto të thajnë piten ata! S’ka burra më të sinqertë dhe më të besës se gjahtarët. Seç kanë edhe një damar poetik. Dëgjoji, dëgjoji si flasin, shtruar, varur zëri në fije të perit, heqin nga një gllënjkë nga plloska me raki ballë kazani dhe rrëfejnë ç’fshehin në zemër. Gjuaj, gjuaj edhe unë. Dal nganjëherë me ta. Nëntëdhjetë e shtatë. Bukur. Nëntëdhjeteshtata është numër i bukur. Më ka pëlqyer edhe e përmbysur. Dikur më pëlqente Nëntëdhjetetreshi, por, ta them açik, ma ka djegur Nëntëdhjetetreshi i Hygoit. Ja, miku im, këto gjëra broçkullis unë, kur dal këtej. Nga s’të vijnë mendimet. Po është edhe fin sulmi i mendimeve. Mendime të egra, mendime të bukura. Ca profile të ashpra dhe më pas s’di as vetë mendimi se ku dergjet… U lodhe duke më dëgjuar?»
«Po më habit, doktor.»
«S’e le këtë të shkretë doktor, ë?»
«Epo, të gjesh kaq ilaçe sa ti, nuk është e lehtë, de!»
«Po më flet si ata pleqtë e mi, të bukurit e dheut.»
«Na i bëre edhe të bukurit e dheut!»
«Të tillë janë. Njëqind e dymbëdhjetë.»
«Nuk ma the pse Nëntëdhjeteshtata është numër i bukur? Se mund të thoshe 96 për shembull, ku janë o dy gjashta, o dy nënta, edhe hahet, po kjo… sikur s’këllitet.»
«Ky është kodi im, or mik. Dhe kodet nuk është mirë të sqarohen. Por do të lutesha të mos këmbëngulje, sepse nuk rezistoj dot. Kështu më ka ndodhur edhe në hetuesi. Ç’nuk më ka parë kurrizi mua, ai e di. E tmerrshme. Por atje, meqë isha arrestuar më nëntë i shtati, thashë me vete që ky bashkim dy numrash do të ketë një kuptim për mua. Dhe me ta ndërtova 97 kode të rinj. Hm. Do ti që edhe shtata dhe nënta më liroi? E bukur, hë? Të pëlqen? Shtatëdhjetenënta. Atë vit që burgoseshin njerëz me lopatë. Thashë se shpëtova. Para se të thosha një fjalë përsërisja me nxitim nëntëdhjeteshtatë fjalë të urta. Do të jem, besoj, njeriu që di më tepër fjalë të urta në botë. Sikur ta dinë këtë sekret, mos o Zot, ma operojnë kokën dhe m’i nxjerrin fjalët e urta së andejmi. Ty, me sa shoh, s’t’u besoka. Po mirë në besën tënde qofshin. Po vendin ku më kanë arrestuar e di? Jo, s’ke nga ta dish! Në mes të urës së Goricës. Aty ku ë…, ku është një gur i përmbysur me numrin Nëntëdhjeteshtatë!» U ndal papritur dhe vuri dorën mbi një lis pak të vetmuar dhe që dukej si i trishtuar. E përkëdheli, i vuri faqen në koren e çarë dhe ofshau. «S’të besohet, por unë, ndonëse e kam kod, më duket se dhe e kam frikë Nëntëdhjeteshtatën. Pikërisht nga ai gur i mallkuar që gjendet nën pllakë, pranë krahut të majtë, sapo bëhet gati të fillojë tatëpjeta e thepisur e urës. Po sikur ky numër të na bëhet rrodhe e të na ndjekë pas? Se dikush para nesh e ka ditur se ç’fat do të ketë për ne ky numër? Kush e di. Kodet e mia të mallkuara. Njëqind e tridhjetë e katër. More vesh, mik?…»
Dikush mund t’i quante hamendje të kota këto fjalë të nëpërdhëmbura. Por tek unë krijuan mijëra asociacione. Duhej të përmbysja diçka. E pashë një lëvore si govatë dhe e ktheva përmbys. Asgjë nuk i shpëtonte Syrja Beratit. E ngriti pak trupin. Rregulloi me sqimë jakën, liroi pak kollaren e kuqe dhe fshiu me shaminë e hekurosur që nxori nga xhepi, djersët e ballit.
«Është e sigurt se nesër do të vijnë pleqtë gjahtarë?»
«Pleqtë, miqtë e mi të mirë, do të vijnë, me siguri matematike. Me ta e gdhij dhe e ngrys. Më pëlqejnë hokat e tyre. Se janë edhe qejflinj, pastaj! I dua, i dua pa masë. Dhe dëgjo, ta them pa kamatë, kur i hyn në zemër një plaku, ta dish se ke hapur nëntëdhjeteshtatë dryna!»
«U pa puna», thashë, «u dashka ndenjur me pleqtë!»
«Eh, e gjete. Gjete kishë të falesh! Po mirë, në mundsh bëji miq. Të shohim. Provoje me njërin. Provoje dhe ke për ta parë. Ti, or mik, as kur të plakesh vetë nuk do rrish dot me pleqtë, more vesh? Dhe e di pse? Se ty të ha dora për të shkruar dhe kur merresh me këtë zeje nuk ke kohë. Bela e madhe kjo. Por, me ç’shoh muhabeti i kripur të pëlqen. I dashke muhabetçinjtë. Kërkon t’i vjedhësh me sa duket. Por kujdes xhepat, se kur të largohesh ka rrezik të dalësh i vjedhur, si rruar qethur. Ja, këtë mendim kam unë, në do që ta dish. Dyqind e katërmbëdhjetë. Nuk mbarohen dot aq lehtë. Zarar i madh edhe numërimi. E dëgjove? Nuk e ngrita zërin kur kalova tek fidani njëqind e nëntëdhjeteshtatë. Edhe pse është aty nëntëdhjeteshtata, ai numër i bashkuar me të tjerë, sikur duket pa vlerë. Se, që ta dish, ka nga ata që ruhen si djalli nga temjani prej nëntëdhjeteshtatës! Dhe… kur ta ndeshësh, vërtet do t’më kujtosh…»
Kur erdhi viti 97, aq marramendës, për fat të keq nuk më erdhi asnjëherë ndërmend Syrja Berati, ky burrë me një barrë mend dhe me një zgjuarsi fenomenale, një njohës aq i madh i zanatit të tij, njeriu që i donte bimët sikur të qenë fëmijë. Vonë, vonë, kur hapa një nga blloqet e shënimeve të viteve të mi, e gjeta ditën e bekuar kur isha me agronomin e madh e të sikterisur aq keq nga komunizmi. Asaj dite kisha mësuar shumë. Perëndia më kishte bekuar që u njoha me të së afërmi, që i preka fjalët e tij, që dëgjova ato që s’i kisha ndeshur e s’do t’i ndeshja më kurrë në jetë. Vërtet ditë e madhe. Kur mbaroi dhe fidani i gjashtëqindtë, dielli po hynte dhe flakërinte perëndimi tej në horizont. Qe lodhur aq shumë.
«Tani do ta lëmë», më tha. Duhet të vij dhjetë ditë rresht për të shënjuar nga gjashtëqind fidanë. Dhe mendo do të vijnë njëzet pleq të marrin nga tridhjetë, t’i marrin t’i shtratifikojnë e t’i mbajnë pastaj me pekul, se ja, erdhi dhe dita për t’i mbjellë. Kam dhënë urdhër që të sheshohen tarracat dhe të hapen gropat në kodrat poshtë. Fillon një punë që vetëm unë e di kur mbaron. Është më e vështirë se të ndërtosh një roman…»
«E mora vesh doktor, por sonte do të jesh nga unë. Me tim atë si i ke pipat?»
«E? S’e ditke? Me tët atë jam trokë. S’më ngjit me të. Se ai njeri do punë kaba, ai more mik është traktor, e ku i hyn në punë penda e qeve atij?»
«Me të qeshur, me të ngjeshur, ë?
«Kështu e more? Nga inati unë vij ore, por s’do jemi rehat as unë e as ai. E di që është njeri i madh, jo nga fuqia vetëm, po edhe nga mendja. Më pëlqen, por nuk shkojmë. Kurse me ty…»
«Hë, ma thuaj.»
«As ty nuk ta them. Dua ta mbyll sqepin tani. Sonte…» dhe m’u afrua ngjitur. «Do rri në dhomën time, kam lënë për të lexuar «Dita, bijë njeriu», jam në vëllimin e dytë. Më tërheq shumë ai libër. Në libër pëlqehen vuajtjet, ç’të bësh…»
U ndamë. I shtrënguam duart fort. Dhe fati i keq nuk na takoi më kurrë. Dhe unë i riprodhova shënimet e mia me skrupulozitet. Por nuk mund të rri pa treguar që ata treqind lisat e Bosinjës ai i shpëtoi. Edhe gjashtëmijë lisat e tjerë i mbolli buzë tarracave. Tek i shihja më vonë më hipte zjarr. Burrë i zoti dhe s’e gjen dot radhë. Dukej sikur kjo punë gjeti derman, por masakra e vërtetë ndodhi pikërisht më Nëntëdhjeteshtatën. U bë batërdia. Nuk mbeti lis pa prerë. U rrafshuan. Oh, Zot i madh! Dhe Bosinjës nuk i thonë më me emrin e vjetër, por «Lisat e Syrja Beratit». Ia kthyen emrin me një turp të dukshëm, u skuqej faqja ende prej atij njeriu… Kurse mua ata lisat e tij kanë për të më dalë në ëndërr dhe, besoj, si mua çdo njeriu tjetër. Pastaj, ndoshta, dikush do të kujtohej e do të shkruante për të, jetën e tij dhe do të mërmëriste duke sjellë ndërmend që pat qenë edhe nxënës i Harri Fullcit. Në shenjë të tij duhet mbjellë të paktën një lis. Tani është dimër. Do t’i them dikujt që duhet të mbjellë një lis mbi kopshtin e vet dhe t’ia vërë emrin me inicialet e atij njeriu të madh.

Sajmir Strati në Canale 5

January 12, 2016 by dgreca

nga Xhevair Lleshi/
Juve s’jua ka zënë derën ndonjë fatkeqësi, por edhe e mira jo dhe aq, sepse po të qe ndryshe nuk do të flisnim kështu bashkë, na tha i panjohuri. Ne po vrisnim mendjen për të gjetur ndonjë ngatërresë, nga ato për hiçmosgjë, që ia behin papandehur dhe më pas ta bëjnë kokën lëmsh me të mosqenat e famshme. E, pra, mua ma ka zënë derën edhe e mira, edhe e keqja. Nuk po kuptoja asgjë. Ne sapo kishim ardhur tek Sajmir Strati në shtëpinë botuese «Planet» në Fier. Njeriu i panjohur që fliste me kaq siguri ishte roja tek porta. Agimi, i zoti i shtëpisë, ishte kujdesur shumë për anën e jashtme të gjërave: një portë (madje e gjelbër), një zyrë dhe goxha e mirëmbajtur, një sekretare, sallat e punës, studioja grafike. Dhe unë ndala pak. E pashë fort në sy. Vendosur para kompjuterit. I qeshur, por ama me një të qeshur fantastike, dukej që atje tej, pastaj edhe i çiltër në bisedë. Flokët të lidhur pas, në formë topi. Kaq mjaftonte.
«Erdhe?»
«Po.»
«Gonia apo Toshi?»
«Jo, as njëri e as tjetri.»
«Për ekspozitën?»
«Jo.»
«Ja njëri ndryshe nga ne!»
Dhe u takuam. E mori vesh menjëherë se vija nga «Uegen» dhe se doja të bëja ndarjen e ngjyrave për fotografitë e librit «Ëndrra e vdekjes sime» të tim biri, Genturit. Edhe ky e paska një shqisë më tepër, mendova. Mos vallë ndonjë gisht këmbe a dore më shumë? Ndonjë sy në ngjyrë ndryshe nga tjetri? Jo. Asgjë prej tyre, por thjesht një shqisë më tepër. Ndoshta një shqisë që një sy i pavëmendshëm nuk e sheh dot…
Ky ishte takimi i parë dhe unë pata fatin të njihja një njeri të madh, aq sa edhe të thjeshtë. Sigurisht nuk thonë kot që madhështia, dhe vet talenti i fuqishëm burojnë nga thjeshtësia…
Sajmir Strati! Më tej u takuam në ekspozita, në punën me librat, në festime dhe në dritëhijet e teatrit të Fierit. Kurdoherë i njëjti ton, e njëjta thellësi. Dhe një ditë…
Një ditë, çfarë?
Sajmiri nuk ishte më në studio. Nuk e gjeta atje. Ishte larguar. Ishte ndarë nga e zakonshmja, nga e përditshmja. Kishte marrë këmbët në krahë dhe pat ikur me fëmijët dhe gruan, që kurrënjëherë nuk u ndanë prej tij. Krahë për krahë. Slogan? Përkundrazi, jetë.
E prita për vite të tërë të kthehej. Fytyrën e tij ia vizatonte buzëqeshja e ngrohtë, sepse ajo mbahej mend gjatë. Dhe pikërisht ajo buzëqeshje ma pruri para syve në rrugët e Tiranës. Përqafim i ngrohtë. M’u ngjit edhe mua buzëqeshja e madhe dhe fisnike. Ç’ka ndodhur me ty? E zakonshmja, ajo që të gërryen, të vret, të largon nga tjetri. Ajo ma humbi gjithë kohën e çmuar. Ajo dhe më dëboi. Ju nuk kini për ta besuar kurrë.
Mund të ndodhte që ta kisha takuar krejt rastësisht në Fier, në Berat, apo në Tiranë. Dhe jam i bindur se do të më rrethonte njëlloj me buzëqeshjen e tij dhe idetë që i buronin vetiu. Pimë nga një gotë me Sajmirin dhe më çuditi kur tha se po bënte disa orë që priste për të marrë lejen e një studioje. Kot e ke, i thashë. Studion e krijon ti vetë, ku të duash, edhe në mes të rrugës. Dukej i qetë, mendonte dhe vetëm gjuante se mos i rrëshqiste rrezja e dritës dhe në ç’kënd përthyhej atje tej. Syri i piktorit. Po edhe imagjinata e jashtëzakonshme e konstruktorit. Sepse Sajmiri kishte lindur për të bërë gjëra të mëdha. E mbaj mend se si shpërtheu një ditë atje në sallën e makinerisë në «Planet»: Unë, vëllai im, nuk i duroj dot këto, unë kam ardhur për të bërë gjëra të mëdha! Ti, iu drejtua dikujt që ishte shumë i gjatë, as që e merr dot me mend se ç’vizion kam unë. Nuk janë ëndrra këto, janë vizion! Merr vesh? Jo. Epo më mirë atëherë. Se po ta kuptoje do të ishte e tmerrshme!
Të kujtohet? – e pyeta duke e parë në sy. E kishe ditur! Doja, sigurisht, po për të ditur, kurrë! Ta them hapur, asnjëherë nuk e kam menduar se do të përfshihesha në këtë vorbull ku jam i njohur në mbi tetëdhjetë vende të botës, ku më presin të njohur e të panjohur, ku diskutojmë si të barabartë. Se për mua çdo gjë vlen më shumë se sa është realisht. Ja, merr gozhdët, CD, lëvozhgat e vezëve, tapat e shisheve të verës, … të gjitha ato që konsiderohen hedhurina, gjëra të kota. Merr ç’të duash. Të gjitha prodhojnë vepra të mëdha arti. Të gjitha për mua janë vlerë dhe krijojnë fytyrën e së bukurës, madje edhe estetikën e botës. Aty të urrejtshme, atje më tej të mrekullueshme. E, pra, a nuk është këtu thelbi i jetës? Gozhdët ta thonë hapur madje edhe me sy të ëmbël se ç’mund të bëhen…
Në çdo rast ka pasur një vështrim zhbirues, edhe kur nuk shfaqte përqendrim a një kujdes të kapshëm për veten dhe sidomos për ato që fliste. Dhe erdhën tek ai sukseset e mëdha dhe bota përditë e më tepër zvogëlohej. Më këto raste kishte diçka prej vuajtjes edhe kur shfaqej mes sjelljes ekstravagante dhe me një energji të pashoqe, po edhe atëherë kur dukej i lodhur dhe i ndrojtur. Mëngët përherë përthyer, bereta e kthyer paksa mënjanë, shoqëronte buzëqeshjen në një kënd 45 gradë dhe hijezonte mendimin e rastit, duke krijuar një profil krejt ndryshe. Diçka e menduar. Nuk e kam ngacmuar kurrë, pse nuk u vesh njëherë ndryshe, me kostum, që do të ishte krejt e zakonshme për një tjetër, këmisha pa kravatë, një xhakavento, doemos një shall klasi gjithnjë i verdhë dhe firmato, këpucët gjithnjë brenda një shijeje, në dukje si e huaj për çdo moment, herë-herë madje sikur nuk i shkonin trupit të tij. Dhe ai kurdoherë të përgjigjej me një lëvizje të syrit.
Me një lëvizje nervozizmi ai dukej sikur pushtonte gjithë botën dhe kjo nuk i vinte prej asaj manie që pushton nganjëherë kot së koti të mëdhenjtë e artit, fudullëkut. Madje këtë ndjenjë nuk e duronte dot. Dhe mërzitej së tepërmi. Dhe kurdoherë, ta themi hapur, ai njeri ishte dhe është nën freskinë e emocionit. Ai, emocioni, i bën veri, e përqafon, e shtrëngon fort, nganjëherë edhe e mban lidhur, shpesh i duket se diku tej qajnë ato, sirenat e Odiseut, dhe e shtrëngojnë të mos kthehet në Itakën e tij. Çfarë zeje zotëronte dhe zotëron ky njeri me një dukje të zakonshme, por që sa hap gojën, sa të rrëshqet vështrimin e syrit, fiton një përmasë tjetër, kthehet tek e vërteta e tij. Pastaj lëre të vrapojë brenda ëndjes së tij që i vjen kryesisht nga fryma. Sajmirin e ngre peshë entuziazmi dhe nuk bie kurrë në kurthin e nostalgjisë. Ai e ndiente dhe e ndien menjëherë se është bir i suksesit dhe e ruan atë si të ishte frymë perëndie. Atij nuk i prish punë ajo që shpreh ti. Ai e kap idenë në ajër dhe je i lutur të mos tjerrësh gjatë dhe për më tepër kot. Nuk e ka duruar kurrë harresën si rrugëzgjidhje dhe hile, as edhe të thënit e asaj që quhet fjalë e mirë. Si njeri i madh dhe i veshur me cilësi që të tjerë nuk i kuptojnë dhe s’mund t’i kuptojnë dot, ai nuk e njeh as provincialin dhe as huqet e tij. Po më tregonte një ditë, teksa nën ritmin e bukur të shiut të Tiranës, po më thoshte ç’i kish ndodhur pak kohë më parë. Siç i vijnë zakonisht njerëz për ta takuar, i pat ndodhur që ta kërkonte një koleksionist i shquar arti nga New York-u. Por Sajmiri nuk dinte gjë, ashtu si nuk do të dinte nëse do ta takonte papritur e pa kujtuar në mes të rrugës. Vetëm se dikush i telefonoi nga Rogneri dhe e mori vesh si ishte puna. Sajmiri, mbesa dhe bashkëshorti i saj si dhe koleksionisti njujorkez. Vetëpërmbajtje, durim, madhështi, pa kurrfarë kompleksi, pa ndonjë mendim hibrid të kallur diku nga ndonjë krimb. Se, sigurisht, ka plot krimba dhe se duhet të jesh i vëmendshëm ndaj tyre thjesht se mos i shkel. Ka njerëz, sigurisht, që artistin e kuptojnë me vonesë, po për këtë ndjesi i vetmi që s’ka faj është artisti. Unë doja që koleksionisti të kuptohej mirë me mua, ndaj dhe mora mbesën me anglishte të kulluar, se të kuptuarit e gjërave kanë patjetër rëndësinë e tyre. Përherë kështu ndodh. Amerikani kishte vajtur më parë në Galerinë Kombëtare të Arteve dhe kishte kërkuar atje një punë timen. Natyrisht atje s’mund të gjente dot një punë timen dhe njujorkezi i pat kërkuar një adresë timen, një telefon, të cilin e rastisi në Rogner. Por koleksionistin e tmerronte fakti që drejtori i Galerisë dukej indiferent ndaj meje, ndaj mosnjohjes dhe i nxitur nga mungesa e skrupujve po shkonte sërish në Galeri, me sa duket për të bërë njohjen time me drejtorin! As mund ta merrja me mend. Sigurisht drejtorin e njihja, edhe ai patjetër më njihte. Dhe në ballafaqim me të koleksionisti e prezantoi me mua, «i hoqi veshin» pse nuk kishte aty një punë timen, sepse i dukej e pamundur që një piktori mozaikist si unë (!) t’i prozvalej e drejta për t’i pasur punët në ballë të vendit të tij. Kjo kishte vetëm një emër: mungesë respekti, mosmirënjohje!…
Dhe gjatë kësaj pranvere do të jetë ekspozita e tij në New York, ashtu si do të jetë gjatë shtatorit në Sankt Peterburg…
S’ka faj Sajmiri, fajin e ka talenti i tij i madh. Po edhe besimi i tij. Për të nuk ekziston ndonjë mëri e fshehur, as hi kujtese, as megalomani, as shtirje. Nuk i njeh këto dhe nuk i bëjnë ferk. Ai të vështron në sy. E gjej nën ethet e përgatitjes së albumit të veprave të tij, nën pushtetin e detajeve dhe yshtjen e menaxhimit të kësaj pune, nën urtinë e sqimës dhe doemos i pasuruar me një ëndërrim të thellë dhe pak të trembur. Ai ende nuk është vënë nën trysninë çmimeve të mëdha që ka fituar, në shtypjen madhështore të rekordeve të tij. Sajmiri është rekordmen. Nëntë rekorde Guinness. Me hapësira të mëdha. Me gjetje fantastike. Nuk është nën rrotë, jo! I jashtëzakonshëm! Nuk u kthye njëherë mbrapsht, nuk mbeti kurrë pa ide dhe me to ndërtoi atë, veprën e madhe që do të bënte, e përshkruar kurdoherë nga një poezi e brendshme e fisnike. S’ke ku shkon gjëkund pa poezinë. Dhe Sajmiri është nga ata artistë që këtë ndjesi e ka kurdoherë me vete. E bart, nuk e lëshon kurrë, por unë mendoj se është pikërisht kjo, poezia, që e ka vënë përfund dhe ai ndihet me krahë dhe kurdoherë i plotësuar, i ndjeshëm, i hollë, fin, elegant dhe me dukjen e tij të përhershme heminguejane. E megjithatë, si Diogjen i vetvetes, ai kurdoherë është në kërkim, sepse ideja i shfaqet fillimisht si një errësirë dhe brenda saj do t’i duhet të shohë elementet me një rrezatim të dobët kobalti, po që për të me një dritë të jashtëzakonshme, gjë që ia ka dhënë prej kohësh ajo, shqisa e tetë.
Kur punoj, thotë Sajmiri, më duket sikur jam kredhur në një guvë, por jo si eremit, si ky që jam, si artisti, se ky i uruar s’mund të jetë eremit. Kurdoherë njeri, sepse dhe atë kërkoj gjithmonë tek vetja, i ngrohur në diellin e tij. S’ka më të brishtë se dielli njerëzor. Diell që prodhon rryma të ulëta, brenda natyrës dhe kërkimit. Lidh, atje në guvën e punës plot fije të padukshme, nën pushtetin e ngjyrave, brenda mozaikut, brenda ylberit mahnitës, me durimin që më shoqëron kurdoherë, brenda përbrenda mahnitjes si ndjenjë e shkaktuar, përherë në një mjegull që është rrotull meje enkas për të më ndihmuar që drita e fortë të mos m’i marrë sytë. Zoti, lëvduar qoftë, ai m’i krijon të gjitha, e di…
Dhe njerëzit kureshtarë e rrethojnë kurdoherë me vështrimet që kryqëzohen jo me të, por me veprën që bën, guralec pas guraleci, copëz lëvozhge veze pas copëzës tjetër, me durimin e atij që lutet e përgjërohet për shpirtin e tjetrit. Ta them unë: i harron krejt, edhe armët që mund të kërcasin rreth teje si më Nëntëdhjeteshtatën, si nën pushtetin e një përmallimi të befasishëm. Edhe ngjyrat e fytyrës sime, nën xiglimin e syve, njëtrajtësohen me ngjyrat që ndryshon herë pas here vetë mozaiku im, nën nxitjen e fortë të rrjedhës së gjakut tim. Aty pulson dhe damari i artistit. More, mos harro, mund të dukesh nganjëherë edhe si shenjt, është, mos guxo ndryshe, ta them unë, edhe përmasë shenjti, sepse frymën ta ka dhënë Ai, nën dritën e asaj shqisës së tetë që ti e përmend si gjetje.
Po. Parandjenjat gjithnjë i kam parë të forta, por vetëm për veprën që krijoj, nën pushtetin e madhërishëm të krijimit, nën shtypjen e tij. Kur parandjenjat nuk mashtrojnë të lejojnë të ecësh, madje këndojnë me muzikalitetin e shpirtit tënd gjatë gjithë rrugëtimit të krijimit, nuk ta copëtojnë dritën, ngjyrën, përsosmërinë. Hyu është me ty, të fanepset thjesht me atë që ti do, aty me dritat e dobëta që të tjerët nuk i dallojnë dot, po që për ty kanë fuqi të pabesueshme. Gjithnjë nën një kaos të ndritshëm e që pastaj del me shkëlqimin e mermerit të paspartuar ngadhënjyeshëm, duke ecur në po atë mugëtirë. Jo, nuk bëj shaka, të them të vërtetën nën pushtetin tim paqtues.
A dëgjoj zëra brenda vetes? Herë-herë po, dëgjoj. Por ama kur jam në kulmin e punës. Atëherë kur jam lodhur paq. Me t’u ndalur zërat, që edhe ata ngjajnë së tepërmi me rrymat e ulëta, i thërras vetes, a ndoshta është dikush tjetër, se ne kurdoherë jemi nën pushtetin dhe magjinë e krijimit, dhe menjëherë dalim së andejmi, me dridhje të lehtë emocionuese. Pra, kemi lënë punën. Atë çast bëhet heshtje, sikur ngrin diçka në ajër. A do të jem në gjendje ta rifilloj dhe bash të vijoj tek mendimi ku e kam lënë, domethënë aty ku kam lidhur një nyjë? Po pse poeti, për shembull, nuk është në gjendje ta vijojë më figurën e ndërprerë, sepse kur nuk e hedh një gjë, nuk ecën më tej me mendimin tënd, nuk mund ta përjetosh atë aq thellë e në po atë mënyrë fantastike. Me siguri të nesërmen, në çastin e rifillimit, duhet një gjetje e re, një frymëzim i ri, një aureolë tjetër krijuese, një valë e shtysë që të motivon, të shtyn të krijosh së pari mugëllimin e lindjes, që krijohet nën shtypjen dhe ritmin e trokashkës së mullirit tënd fantastik e gjithnjë në lidhjen e atyre që unë po i quaj rryma të dobëta, por me dritë mahnitëse, të paparë. Drita e fillimit, e rikrijimit, nuk zvarritet, ajo vjen. Po s’qe ajo, mos fillo. Ka një kadencë tjetër edhe shpirti yt, një ritëm që ka ardhur vetiu dhe ndien tek rrjedh gjaku në damarët e tu, dhe ndien që s’mund të përmbahesh: ke filluar, më saktë ke rifilluar. Dhe mendimi të pret në sajdinë e bukur dhe trishtuese njëherit të çastit ku e ke lenë. Të vjen keq, po edhe ndihesh i fryrë nga epërsia e padukshme. Po bëhesh avull, po mjegullon, po mbyllesh në kafazin e mendimit tënd, që rrok hapësira të tjera të përmasave të papërfytyrueshme.
Të jesh duke krijuar, as që mendohet se mund të biesh në prehrin e një kafeje. S’mund të ndaloje gjatë provave Pëllumb Kullën, s’mund të bëje dot një shenjë kur Kadri Roshi interpretonte sepse ai ishte aty tjetërsoj, në një gjendje ekstaze, duke u marrë ma ashkun, me frymën, me një dritë të tjetërfartë, me një lloj magjie. S’mund të them dot asgjë më tej. Heshtja le të më lërë pa gojë.
Po, po. Mozaiku është koreografi. A nuk shfytyrohesh, por me një elegancë kaotike, gjatë interpretimit vallëzues? Dukesh sikur fryhesh, sikur je kockë e lëkurë, sikur shtrembërohesh nga dhimbjet që shfaq (se janë dhimbjet e brendshme shpirtërore që shfaqen ashtu, duke na dhënë thelbin e madhërishëm të imagjinatës), nën salton mortale të krijimit tënd, të ngjyrave, të dritës dhe hijes. Po, të hijes. Ajo është aty, kurdoherë me ty. Se pushteti i krijimit i lë gjërat të bëhen vetë, madje edhe të prishen vetë, domethënë me duart e tua, me harmoninë e koreografisë së lëvizjeve të mozaikut tënd, teksa mpaket e rritet, teksa bëhet flu e davaritet, ndërsa humbet e tretet e pastaj lind sërish nën një mugëllim tjetër, duke qenë e pranishme gjithnjë ajo trokashka e mullirit tënd…
Nuk ma nxë goja ta zë mendsh mundimin. Ai ka qenë, është e do të mbetet mundim i bukur. Nuk është fjalë në erë. Jam i bindur që jo. Sepse pas kësaj që them vjen pushteti i etheve dhe kur ato të rrëmbejnë s’ka më frymë tjetër. Aty është dhjata ime, dëshira e të kënduarit tim, të shpërfilljes dhe të lëvizjeve që bëj. Padukshëm dhe dukshëm, derisa të arrij t’i them gjërat e asaj që unë di më mirë. Ky rrëmbim prej etheve të krijimit janë një dritë e parë askund tjetër veç në shpirtin tënd, nën fisnikërinë e dritës nga ato, rrymat e ulëta që ndez e xiglon shpirti i njeriut. Vetëm shpirti i njeriut e askush tjetër. S’ka falje, s’ka lutje, s’ka përgjërim që e ndal. Unë për vete me të do të jem. Edhe kur mezi e rregulloj shapkën time të kthyer anash nën hijen dyzetepesëgradëshe të mërzisë për të tjerët dhe të hijes së mendimit tim. E kam kthyer andej nga vjen edhe mendimi i krijimit, pikërisht nga ana e majtë, duke ruajtur hijshëm fisnikërinë tërbuese të emocioneve. Duhet në atë anë dhe pikë. Nuk tundohem dot prej gjërash të tjera. Dhe dritën e jashtme që më turbullon ma sjell ky shall i verdhë që më hijeshon sadopak mjegullën, tymnajën, zhbirimin, thellësitë dhe vetë hapësirat ku mund të jem. E kam bindur veten për të gjitha këto, se pa u bindur vetja nuk ka krijim, nuk ka tjetërsim shpirtëror, nuk ka as rifillim magjie. Plus t’i zotërosh pastaj të gjitha këto. Madhështore. Një fuqi harbuese. Xhind. Por jo nga ata që njohim. Ky është djalli vet: të nanurit, të kreh, të puth, të përvëlon prej një nxehtësie çudibërëse, të ndritshme dhe tmerruese ndërkohë. Këto çaste më duket se vuaj. Nuk është se më bëhet, jo. Pastaj mund të kthehet çdo gjë në fiksim dhe fiksimin unë nuk e dua…
Ju mërzita? Ndoshta. Por ky jam unë. Kur jam nën ritmin e mozaikut, atëherë po, kurse këtu, duke folur me ty, jam krejt një tjetër, por e vërteta është se magjia e krijimit për herë të parë më rrëmbeu edhe këtu. Ky është efekti i fjalës, i ngacmimit, i frymës, i damarit që më gjete. E, kësisoj nuk kam më faj. Jam bërë me sa duket tjetër njeri. Dhe më vjen marre, po e them si Frederik Reshpja, që kur u nisa për në Greqi për të shëruar tim bir nga sytë (kjo ishte vepra ime e parë që kam bërë) dhe kësaj ia arrita, duke larë fytyrën time me djersë e krijim, atëherë kam ndjerë një plotësim të madh. Domethënë unë isha në gjendje të imagjinoja mendueshëm rreth sendeve e gjërave që na rrethojnë dhe ato bëhen motivi jo thjesht për të kënduar së brendshmi po për të ngjallur brenda vetes shpirtin e krijimit. Dhe ai zjarr do mbajtur gjallë, do ndihmuar me dru, me fije të holla, ashkla, me frymë, me shpuzë, me pak hi pse jo, me vatrën tënde të ngrohtë dhe kjo është, ta them sikur të isha plak, vatra e shpirtit!…
Do ta nisim bashkë, Xhevair, do shkojmë në të gjitha qytetet shqiptare ku janë plotësimet e mia shpirtërore, kudo, nga Kallarati i shkëndijave të gjyshërve e deri në Pejë e Mitrovicë, në Preshevë, në Ulqin, e në Artë, kudo ku ka shpuzë e zjarr për ta prurë mirë tek mozaikët e mi dhe librat e tu. Me nurin e së nesërmes dhe të bukurisë së madhërishme që ekziston veç në shpirt. Ja kaq dua. Dhe kudo do lë buzëqeshjen bashkë me albumin si gjurmën e pavdekshme të shpirtit tim… Dhe sa të fitoj rekordin e dhjetë guinness do të jem patjetër në Canale 5, dhe po të jetë Xherri, sigurisht me të! Të garantoj. Me të gjitha rekordet e mia, me të gjithë vëmendjen time, me imagjinatën që ma ka falur Hyu i madh.