Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/
Lëvizjet guerile kanë luajtur një rol kyç në historinë e njerëzimit, sidomos në rastet kur një popull ose një grup shoqëror ka qenë i shtypur dhe i privuar nga të drejtat e tij. Në shumë raste, këto lëvizje kanë nisur si organizata të vogla të armatosura, të cilat më pas janë rritur duke përfaqësuar një kauzë më të gjerë. Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK) është një nga shembujt më të spikatur në Evropë në fundin e shekullit XX. Përmes një lufte të organizuar kundër represionit serb, UÇK arriti të krijonte kushte për çlirimin e Kosovës dhe pavarësimin e saj.
Megjithatë, UÇK nuk është një rast i izoluar. Në vende të tjera të botës, guerilat kanë luajtur një rol vendimtar në historinë e popujve të tyre. Nga Lëvizja e Rezistencës Franceze gjatë Luftës së Dytë Botërore, te Viet Cong në Vietnam, IRA në Irlandë, ANC në Afrikën e Jugut dhe FARC në Kolumbi, këto lëvizje kanë ndikuar në mënyrë të ndryshme në ndërtimin e paqes dhe të rendit të ri politik në vendet e tyre.
Ky studim do të analizojë ndikimin e UÇK-së dhe lëvizjeve guerile të tjera, duke theksuar rolin e tyre në krijimin e shpresës dhe ndërtimin e paqes. Krahasimi do të përfshijë faktorët e përbashkët dhe dallimet mes tyre, si dhe mësimet që mund të nxirren nga këto përvoja historike.
1. UÇK – Lufta për Liri dhe Pavarësi
1.1. Lindja dhe veprimtaria e UÇK-së
Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK) u formua si një përgjigje ndaj dhunës dhe represionit të vazhdueshëm serb mbi shqiptarët e Kosovës në vitet 1990. Pas përfundimit të Luftës së Ftohtë dhe shpërbërjes së Jugosllavisë, regjimi serb i Sllobodan Millosheviqit intensifikoi shtypjen ndaj shqiptarëve të Kosovës, duke ndaluar institucionet e tyre, duke ndërmarrë aksione policore dhe ushtarake kundër popullsisë civile dhe duke mohuar të drejtat elementare.
Në këtë kontekst, UÇK u shfaq si një lëvizje çlirimtare që synonte të mbrojë popullsinë shqiptare dhe të luftonte për pavarësinë e Kosovës. Me një strukturë të decentralizuar dhe bazuar kryesisht në mbështetjen e diasporës dhe të vetë popullsisë shqiptare në Kosovë, UÇK u rrit shpejt dhe arriti të bëhet një forcë ushtarake e organizuar.
1.2. Ndikimi në rrafshin kombëtar dhe ndërkombëtar
Ndërhyrja e NATO-s: Një nga momentet kyçe të luftës së UÇK-së ishte ndërhyrja e NATO-s në vitin 1999. Duke pasur parasysh spastrimin etnik dhe krimet e luftës të kryera nga Serbia, NATO vendosi të ndërhyjë ushtarakisht për të ndaluar gjenocidin serb dhe për të mbështetur përpjekjet e shqiptarëve për liri.
Transformimi pas luftës: Pas përfundimit të luftës, UÇK u shpërbë dhe u transformua në Trupat e Mbrojtjes së Kosovës (TMK), një forcë e cila më vonë u bë bazamenti për Forcën e Sigurisë së Kosovës (FSK).
Pavarësia e Kosovës: Lufta e UÇK-së dhe përpjekjet diplomatike të pasluftës çuan në shpalljen e pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008.
1.3. Krahasimi me guerilat e tjera
UÇK mund të krahasohet me guerilat që kanë luftuar për të drejtat kombëtare dhe çlirimin nga sundimi i huaj, sikurse Viet Cong në Vietnam ose ANC në Afrikën e Jugut.
Ndërsa ANC u përqendrua në përpjekje kundër aparteidit, UÇK luftoi kundër një pushtimi ushtarak dhe një regjimi shtypës.
Ndihma ndërkombëtare ishte kyçe për suksesin e UÇK-së, ashtu siç ishte për ANC dhe Rezistencën Franceze.
2. Guerilat në Evropë – Lufta për Liri dhe Rezistencë
2.1. Lëvizja e Rezistencës Franceze (1940-1944)
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, francezët krijuan celula guerile për të luftuar kundër pushtimit nazist. Ata vepronin në fshehtësi, organizonin sabotime dhe ndihmonin forcat aleate për çlirimin e Francës.
Paralelizmat me UÇK:
Të dyja lëvizjet vepruan fillimisht në fshehtësi dhe u përballën me një forcë ushtarake shumë më të fuqishme.
Pas çlirimit, shumë anëtarë të Rezistencës franceze u përfshinë në ushtrinë dhe politikën franceze, ashtu si ish-komandantët e UÇK-së në Kosovë.
2.2. Ushtria Republikane Irlandeze (IRA)
IRA luftoi për pavarësinë e Irlandës dhe më vonë për ribashkimin e Irlandës së Veriut me Republikën e Irlandës.
Paralelizmat me UÇK:
IRA dhe UÇK ishin të përbëra nga luftëtarë vendas që luftonin kundër një force shtypëse.
Të dyja lëvizjet kishin mbështetje të fortë nga diaspora (IRA nga irlandezët në Amerikë, UÇK nga shqiptarët në Evropë dhe SHBA).
Marrëveshja e Paqes e Good Friday (1998) dhe Marrëveshja e Rambujesë janë shembuj se si lufta guerile mund të çojë në negociata dhe ndërtimin e paqes.
3. Guerilat në Botë – Nga Lufta në Paqe
3.1. Viet Cong – Lufta e Vietnamit
Viet Cong ishte një lëvizje guerile komuniste që luftoi kundër Shteteve të Bashkuara dhe qeverisë së Vietnamit të Jugut.
Paralelizmat me UÇK:
Të dyja lëvizjet luftuan kundër një armiku shumë më të fuqishëm.
Viet Cong dhe UÇK kishin mbështetje popullore të gjerë dhe operonin në terren të vështirë.
3.2. ANC dhe Umkhonto we Sizwe (Afrika e Jugut)
Lufta kundër aparteidit në Afrikën e Jugut është një shembull tjetër i një lëvizjeje çlirimtare që çoi në ndërtimin e një shteti të ri.
3.3. FARC në Kolumbi
Ndryshe nga UÇK, FARC u përfshi në trafik droge dhe konflikti i saj u shndërrua në një luftë të gjatë civile.
Përfundim: Lufta Guerile si Mjet për Ndryshim dhe Paqe
Historia ka treguar se lëvizjet guerile shpesh lindin si rezultat i shtypjes dhe padrejtësisë. Ndërsa disa prej tyre kanë sjellë ndryshime pozitive dhe paqe, të tjerat kanë degraduar në konflikte të pafundme. UÇK është një shembull i suksesshëm i një lëvizjeje guerile që çoi në një shtet të pavarur dhe të njohur ndërkombëtarisht.