Hamid Alaj*
Fjala e mbajtur me rastin e promovimit të librit në Vatër
Të nderuar të pranishëm!Të nderuar Udhëheqës dhe Këshilltarë të Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” në New York.I nderuari Kryetar z. Elmi Berisha.I nderuari Editori i gazetës DIELLI, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” z. Sokol Paja .Të nderuar mysafir!Zonja dhe zotërinj, Si fillim dua të ju paraqitem me një fjalë krajane, fjalë që vjen nga treva e cila vije edhe unë vetë, nga ajo e Krajës, që kur takohen krajanët dhe krajanet në kohë të tillë të ditës, pra në mbrëmje thonë: “MRAMJA MIR” atëherë më lejoni që edhe unë të ju them të njëjtën gjë në një takim siç është ky i kësaj mbrëmje “MRAMJA MIR E MIR SE KENI ARDHR”. Të nderuar pjesëmarrës. Kam nderin dhe kënaqësinë që në emrin tim përsonal të ju përshëndes dhe të ju shpreh mirëseardhje në këtë tubim të promovimit të librit tim; “VESHJA E NUSËNISË KRAJANE”. Gjithashtu dua të falënderoj dhe të përshëndes perzemërsisht të gjithë juve të pranishëm dhe në mënyrë të veçantë komisionin organizativ si dhe të gjithë të tjerët që kanë kontribuar në realizimin e këtij tubimi, gjë që do ti japë këtij tubimi apo thënë ndryshe këtij promovimi të librit tim nivelin e duhur shkencor.Sot është hera e parë për mua që marr pjesë në një organizim të tillë në bashkëpunim me Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” në New York. Është një privilegj i veçantë për mua që sot gjindem para jush por edhe nji kënaqësie e veçantë për adhuruesit e librit që ju shohim kaq entuziast në pjesmarrjen tuaj. Zonja dhe zotërinj, Treva e Krajës është një “oqean” i traditave dhe i kulturës, e për ta përshkuar atë duhet një timonier i mirë dhe i sigurt. Unë e di se nuk jam njëri nga ata, por thjesht po ia nisi lundrimit tim në këtë oqean me një sul, pra barkë të thjeshtë me rrema, ku në ndihmë do të më dalë edhe flladi i vendlindjes sime duke më ndihmuar që sadopak të përshkoj këtë “oqean” të vlerave të shumta dhe të pamohueshme kulturore që kanë lindur dhe trashëgohen në këtë trevë. Pra, qëllimi i këtij lundrimi dhe bindja se shtrati i kësaj trashëgimie kulturore të trevës së Krajës, plotësohet prej larmive të saj, ashtu sikur lumi mbushet prej degëve të tij është siç e kam paraqitur në titullin e këtij punimi, “veshja e nusënisë krajane” që në të folmen e Krajës njihet me emrin “Veshja Allaturka”, që të shpalosi vlerat e traditës dhe kulturës popullore të trevës së Krajës, e në veçanti që t’i kujtojmë gjeneratat e shkuara dhe të sotmet dhe t’ua lëmë trashëgim brezave të ardhshëm. Duke parë rëndësinë e kësaj veshjeje si dhe rolin që luan në etninë e popullit të trevës së Krajës, këtë punim mendova t’ia kushtoj kësaj etnie kulturore të trevë në fjalë. Padyshin, se një nga arsyeja tjetër që më shtyu të merrem me këtë studim etnografit të trevës së Krajës është se unë i përkas asaj që e ka pasë traditë dhe vazhdon ende ta ruaj (edhe pse jo me të madhe) këtë artizanat familjar. Si karakteristikë e nuses krajane padyshim se është veshja e saj, që është një veshje e këndshme, një veshje e bukur dhe kaq e pasur me elementet e saj përbërëse. Si çdo veshje traditore edhe kjo veshje shquhet për shumë elemente etnografike të cilat ofrojnë mundësi studimi për shumë disiplina shkencore, aq më tepër kur kjo veshje gjallon edhe sot, edhe pse jo me shumicë si dikurë, por e ruajtur me fanatizëm nga vashat krajane, edhe pse e transformuar dhe e modifikuar, është ende e pasur. Kjo veshje është shumë joshëse (tërheqëse) për nga pamja e saj e cila të mbushë me emocione dhe krenari, për pasurin dhe bukurin e saj. Ajo në pamjen e saj tregon artin e thjeshtë të vashës krajane, e cila e punon dhe e bartë me krenari të veçantë këtë kostum dedikuar enkas asaj. Kjo veshje është thesar i femrës krajane sa që shumë lehtë mund të dallohet se cilës trevë apo krahine i takon. E bartur dhe trashëguar brez pas brezi, ndër nuset krajane kjo veshje është pasuri dhe si një element më i rëndësishëm i kulturës materiale të kësaj treve. Ajo është një veshje e këndshme, e bukur dhe kaq e pasur me elementet e saj përbërëse. Kur flasim për veshjet duhet të kemi parasysh edhe një thënie të Faik Konicës, i cili thotë: “Ka aq kostume shqiptare sa ka edhe krahina”. Pra, lirisht mund të thuhet se në gjeohapsirën ku jetojnë shqiptarët, gati secila trevë ka veshjen e vet karakteristike me të cilat dallojnë njëra nga tjetra. Një ndër to është edhe veshja e nusënisë krajane, e cila veshje identifikon tevën e Krajës. Që në shikimin e parë kjo veshje lë përshtypjen e një mozaiku shumë ngjyrësh, ku bie në sy një larmi që duket e pashterrshme si për nga ngjyrat po ashtu edhe për nga forma e saj. Elementet e zbukurimit, forma, ngjyrat dhe pjesët e kësaj veshje, përmes talentit dhe mjeshtërisë së punuar nga dora e vashave krajane, shprehin dhe krijojnë ndjenjat shpirtërore të popullit që i krijon dhe i përdorë. Të gjitha këto elemente, kërkojnë njohje paraprake që shërbejnë për të shqyrtuar në detaje përbërjen e kësaj veshje. E kush nuk është dashuruar me bukurinë e kësaj veshje që me duart e arta dhe të gdhendura të vashave krajane, thurnin e ç’thurnin pëlhurë për përgaditjen e veshjes së nusënisë, me vite të tëra, sepse e tillë është dashuria ndaj sajë, e cila i mbijetoi viteve me forcën e saj. Duart e vashës krajane na kanë magjepsur me punën dhe besnikërinë e tyre ndaj kësaj veshje, të cilat shikuar në përgjithësi luanin rolin e artisteve, në përpuninim dhe dekorin e sajë, po ashtu sikur artistet që luajnë rolin e tyre të magjepsur gjatë interpretimit në skenë. Ndërkohë, edhe pse kjo veshje duke shkuar në harresë, nuset krajane gjithnjë po e ruajnë me fanatizëm këtë trashëgimi kulturore të trevës së vet. Ajo shfaqet e lidhur ngushtë me karakterin e popullit të cilit i takon dhe vazhdon jetën e saj edhe në kohët moderne. Trashëgimia kulturore është e rëndësishme për çdo shoqëri, për çdo trevë apo krahinë qoftë ajo, sepse ajo është pjesë e historisë së shoqëris, treve apo krahine, andaj edhe për trevën e Krajës vlenë po e njëjta gjë. Nuset krajane të veshura me këtë kostum, si dhe me pjesët përbërëse të saj, ngjajnë si mbretëresha të vërteta në paraqitjen e tyre. Prandaj, lirisht mund të thuhet se veshja paraqet një flamur të trevës, të identitietit të vet, në këtë rast të femrës krajane me veshjen e nusënisë, me të cilën dëshiron të identifikohet se cilës trevë i përket. Andaj ajo duhet të qëndojë besnike ndaj flamurit të vet, ashtu si një popull qëndron besnik ndaj flamur të vet kombëtar. Ashtu siç krenohet me shumë gjëra në jetën e saj, ashtu duhet të krenohet edhe me këtë veshje e cila zë vend tejet të veçant në identifikimin e trevës që i përket, duke e ditur se mënyra e veshjes është diçka me të cilën njeriu krenohet. Kjo veshje është e atillë sa që me përdorimin e saj i japin një pamje të hijshme e madhështore vashës krajane. Realizimi i këtij punimi ka qënë një eksperiencë dhe përkushtim disa vjeҫar i cili nuk do të kishte qenë i mundur të finalizohej pa ndihmën dhe mbështetjen e shumë personave e sidomos të femrës krajane. Sa më shumë që njeriu e thellon një studim, çfarë do qoftë ai, e ndijen veten si një fillestarë. I tillë jam edhe unë përballë gjërave të reja që na dalin përpara për të ndiçuar sa më shumë thesaret e trevës së Krajës. Ne mund të bëjmë vetëm atë që na vjen për dore, duke përdorur literaturën shkencore dhe ate orale të kohës, me anë të intervistave, me bindjen e fortë se: “gurë, gurë bëhet murë”, ku me dashuri të madhe dhe sakrifica të shumta do të mbesë ajo rreze e vogël drite të zbulimeve tona. Kjo vepër është shkruar me qëllim që të tregoj pasurin dhe rëndësin e saj ndër veshjet tjera të popullit shqiptar. Them këte se për këtë veshje është shkruar shumë pak, sa mos të thënë aspak. Megjithëse etnografët më të shquar të Shqipërisë, apo shqiptarë në përgjithësi, kanë bërë studime nga më të ndryshmet për veshjet e ndryshme të popullit shqiptar, për veshjen e nusënisë krajane nga etnografët e tillë ende nuk është arritur në një shpjegim konkret, ndoshta pse kjo veshje ka qenë ekzistente vetëm në malësinë e Krajës dhe jashtë kufirit shtetëtror të shtetit shqqiptar. Këtu në këtë libër është shkruar për të shqyrtuar origjinën e saj, strukturën, motivet, elementet e saj, etj., gjë e cila do të mundësojë që edhe kjo veshje të integrohet dhe të bëhet e njohur në sfera të ndryshme të kulturës sonë shqiptare. Pa pretenduar se me daljen në dritë të këtij libri, arrita shkallën përfundimtare të shqyrtimit të veshjes së nusënisë krajane, si pjesë e trashëgimisë së trevës së Krajës, mendoj se libri do ti shërbejë sadopak plotësimit të njëfarë boshllëku të mirëfilltë në këtë fushë. Dhe së fundi dëshiroj të falenderoj të gjithë ata që sado pak, por në mënyrë modeste, dhanë kontributin e tyre duke u bërë pjesë e suksesit tim në studimin, trajtimin dhe realizimin e këtij projekti! Një falenderim i veçantë shkon për famijen time, për sakrificen, durimin dhe mbështetjen që kanë treguar gjatë gjithë kohës që kam shpenzuar për përgaditjen e këtij punimi-libri. Kurse falenderimi tjetër, sa i ngrohtë po aq i përzemërt shkon për femrat krajane për mbështetjen e vazhdueshme, motivimin dhe furnizimin me material të duhur e në veçanti atij fotografik ndaj të cilave jam thellësisht mirënjohës. Ato janë të shumta, janë bija, nëna dhe gjyshe krajane, janë punëtore duar arta, aktiviste të dalluara, janë të arsimuara etj., të cilat të gjitha së bashku, pa hezituar më ofruan ndihmën e tyre shumë të çmuar për ta përfunduar këtë punim, pa të cilën ndihmë nuk do të ishte ky punim që sot është në duart e juaja. Gjithashtu u jam mirënjohës dhe u shpreh falenderimet e mia më të mira edhe juve si pjesmarrës në promovimin e librit tim, po ashtu u jam mirënjohës dhe u shpreh falenderimet e mia më të përzemërta edhe organizatorit dhe në veçanti Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” në New York, me në krye me Kryetarin, këshilltarët dhe editorin e Gazetës Dielli, organi i Vatrës. Se si dhe sa është mbërritur me këtë punim do të thotë vetë lexuesi përmes fjalës së tij, në kuvende apo edhe në shtyp. Sidoqoftë e mirëpresim fjalën e tij. Ju uroj, gjithashtu, ta shijoni sa më shumë leximin e këtij libri mjaft modest. Lexim të këndshem! Ju falënderoj për vëmendjen dhe kohën që më latë në dispozicion. Shprehi respektin tim për të gjithë Juve të pranishëm. Ju faleminderit.