Nga Frank Shkreli /
Portalet elektronike të lajmeve nga Ulqini, “ulqonline” dhe “lajmengaulqini”, njoftojnë lajmin tronditës se dëshmitarë, të cilët kohët e fundit kanë vizituar gërmadhat e qytetit të lashtë ilir të Shasit afër Ulqinit, kanë venë re se persona të pa identifikuar po vjedhin gurët e prerë dhe të çmuar nga muret që kanë mbetur ende të ndërtesave, kryesisht kishave të atij qyteti antic shqiptar. “Ndërsa po shkonim të vizitonim Kalanë e Shasit, shoh një makinë të ngarkuar me gurë nga muri rrethues i qytetit të vjetër!! Pyeta dhe më thanë që kështu i marrin gati dhe s’kanë nevojë t’i thyejnë!!!”, citojnë portalet ulqinake të lajmeve, dëshmitarin Ilir Taflaj. Mediat ulqinake e cilësojnë kjëtë ngjarje si të “tmershme”
Shasi antik, historia e të cilit mbetet ende për tu zbuluar dhe studiuar, ka një histori të lashtë dhe të bujshme për kombin shqiptar dhe të para-ardhësve të tij, ilirëve. Pamjet, nga ajo hapësirë e ish-qytetit që e ka zanafillën nga koha e ilirëve, megjith rrënojat, madje edhe sot janë mbresëlënse dhe flasin për një të histori qytetërimi tepër të zhvilluar. Shasi, si qytet i lashtë, është një monument i gjallë i autotoktonisë shqiptare dhe të trashgimisë historike të shqiptarëve, që fatkeqsisht po shkatërrohet dal ngadalë. Fatkeqsisht, si kudo tjetër anë e mbanë trojeve shqiptare në Ballkan, trashëgimia kulturore dhe fisnore e shqiptarëve gjëndet nën dhe e pa zbuluar dhe e pa studiuar, ndërsa numri i madh i monumenteve që ende mbijetojnë dhe dallohen mbi dhe e që flasin qartë për kulturën dhe autoktoninë shqiptare në ato troje siç është Shasi, po shkatërrohen dhe po zhduken nga mos kujdesi zyrtar, nga rrethanat politike ose nga hajdutë që vjedhin ditën për diell, pasurinë kulturore dhe shpirtërore të kombit shqiptar, siç është rasti i fundit i vjedhjes së gurëve të qytetit të lashtë shqiptar afër Ulqinit, për të cilin raportojnë portalet e lajmeve të Ulqinit.
Shasi i vjetër, shtrihet në një zonë tashti nën Mal të Zi, midis Shkodrës dhe Ulqinit. Aty gjënden rrënojat që ende bërtasin — për ata që duan të dëgjojnë — për trashëgiminë e lashtë të kulturës së iliro-shqiptare në ato troje. Qyteti i dikurshëm i Shasit, ishte njëri prej qyteteve satelite të Shkodrës që njiheshin si “Arbëria Veneciane”, e që kishte arritur një nivel zhvillimi ekonomik dhe humanist të përmasave të rilindjes europiane. Thuhet se në Shasin antik ilir, si një qytet qëndër ipeshkvnore, dikurë qëndronin 365 kisha katolike, aq sa ditë ka viti, diçka që përputhet me gojëdhanën popullore që banorët e fshatit Shas thonë ”se të gjitha kishat në fillim ishin katolike” shqiptare. Kjo histori gojëdhanore përputhet, sipas disa shënimeve në internet, edhe me një citim nga një autor i panjohur i dorëshkrimit “Dulcigno secondo l’antica descrizione…”, ku thuhet se “në këtë trevë gjëndej qyteti shumë i vjetër i quajtur Shasi, ku duken gjurmët e 365 kishave, larg nga Ulqini 15 milje”. Nëqoftse kjo mund të dokumentohej si e vërtetë nga hulumtimet e historianëve, rasti i Shasit do të ishte një rast unik në botë me një numër aq të madh kishash dhe me një lashtësi prej më shumë se 1300-vjetësh në trevat autoktone shqiptare.
Sipas të dhënave historike, zhdukja barbare e këtij qyteti fillon në periudhën kur ai pushtohet nga Stefan Nemanja, ndërsa pëson sulmet e egëra nga mongolët dhe më në fund Shasi që njihej si edhe si qënder e madhe tregtare, shkatërrohet dhe shkretohet përfundimisht nga pushtuesit turq më 1571. Si rrjedhojë, ç’prej asaj periudhe e sot njihet si një “qytet i vdekur”. Jo vetëm, por një qytet ilir, të cilin sllavët gjatë gjithë historisë e deri në kohërat moderne, janë përpjekur ta fshehin Shasin antik nga vëmëndja e historianëve dhe e studiuesve vendas dhe të huaj për qëllimet e tyre të shtrëmbërimit ose të mohimit të historisë së shqiptarëve dhe të autoktonisë së tyre në trojet e veta. Ndërsa nga koha në kohë, sidomos Kisha ortodokse serbe është përpjekur t’i përvetësojë këto kisha duke vendosur simbole fetare ortodokse sllave në disa prej gërmadhave të Shasit, siç kishte ndodhur më 2004, gjë që me të drejtë shkaktoi indinjatë dhe protesta nga banorët dhe autoritetet vendore shqiptare.
Qyteti i lashtë i Shasit, gjatë shekujve u shkatërrua nga sllavët, nga otomanët edhe nga mongolët, ndërsa në ditët e sotëme duket se gjurmët e këtij thesari të trashëgimisë së historisë dhe të kulturës së vjetër të kombit shqiptar, fakeqsisht nuk po zhduken nga të huajt, ndonëse do të dëshironin të bënin një gjë të tillë, por po zhduken nga hajdutët vendas që po vjedhin gurët e çmuar të këtij qyteti shqiptaro-ilir. Është për të ardhur keq që, siç duket, vet shqiptarët vendas i janë vërsulur shkatërrimit të këtij monumenit historik duke vjedhur gurë e themeleve të gërmadhave të Shasit. Duket se kjo ngjarje është vetëm një vazhdim i tragjedisë së historisë së këtij qyteti të vjetër.
Ndërkohë, që Shasi është një kujtesë e lavdisë së historisë së vjetër iliro-shqiptare, ai është gjithashtu edhe një simbol i tragjedisë historike nepër të cilën është përshkuar kombi shqiptar gjatë shekujve. Historia e Shasit antik është një histori sulmesh e okupimesh nga hordhitë sllave, mongole e otomane, të cilat, me barbarizmat e tyre kundër një popullësie të vjetër autoktone, hodhën në humerë atë kulturë e traditë të vjetër të kombit shqiptar, të asaj toke arbërore ku Lindja i hapet Perëndimit dhe Perëndimi Lindjes. Është fatkeq fakti se Shasi i vjetër po kalon nepër një periudhë tjetër tragjedie, ku hajdutët vendas po tërheqin me kamionë gurët e themelit të këtij monumenti të lashtë të historisë mija vjeçare të kombit shqiptar, duke zhdukur kështu mëtej nga ato troje, gjurmët e qytetërimit të lashtë e autokton të këtij kombi fisnik.
Nuk mund ta marr me mend se si mund të ndohdë një gjë e tillë, por falënderës medias ulqinake që e venë në dukje një gjë të tillë, duke ia bërë të ditur këtë situatë opinionit publick vendas dhe më gjërë, me shpresë së personat fajtorë do të kapen dhe situate atë tilla të mos përsëriten më. Nevoja për ruajtjen e trashëgimisë së kulturës dhe historisë shqiptare në Shasin antik duhet të jetë një obligim, jo vetëm i autoriteteve vendase, por mbarëkombëtar. U takon ekspertëve shqiptarë dhe qeverive përkatëse nga të gjitha trojet, që të ndërmarrin projekte arkeologjike për të shpëtuar dhe për të dokumentuar sadopak nga ato gjurmë të të qytetërimit të lashtë iliro-shqiptar që kanë mbetur aty, para se hajdutët e gurëve të shlyejnë çdo rrënjë të asaj kulture e historie të mbrekullueshme, vlera e së cilës nuk mund të matet me para. Shasi antik simbolizon një dimension vlere kulturore jo vetëm shqiptare, por edhe europiane dhe mund të themi e qytetërimit biotëror. Prandaj, vlerat historike të Shasit i përkasin jo vetëm mbarë shqiptarëve por edhe gjithë njerëzimit dhe si të tilla duhet të ruhen dhe të mbrohen si vlera të përbashkëta e të jashtzakonshme edhe për brezat e ardhëshëm. Identiteti kulturor historik e kombëtar i shqiptarëve nuk duhet të lihet në dorë të hajdutëve!
Qamil Zekolli Deri sa dy “akademitë e shkencave” tona flejnë dhe marrin rroga të majme , të tjerët tjetërsojnë historinë tonë dhe e përvetsijnë ate ! Si duket një pjesë e madhe e “intelektualëve” tanë kanë frikë dhe turp ta pranojnë realitetin tonë historik, andaj e heshtin ate, ose edhe shkruajnë kundër . …. – Birooo…, thure gardhin n’daç mos me tu ba dami ! – thoshte plaku im
Ja dhe nje arsye shume e forte ku mund te mbeshteten shqiptaret aktivist, forcat poitike dhe deputet te zgjedhur se shteti malazes nuk eshte ne gjendje te mbroje kulturen e prezantuare autoktone te shqiptarve, ose qellimisht e lejon kete zhveshje objekti kulturore mijevjecare. Si zakon qe e kane pase shqiptaret me u marre me problemet e dites dhe te hallkeve e strajcave qe asnjehere nuk ju hoqen shpinet, nuk eshte ne gjendje te vetadministroje kulturen e tij. Nuk e dine keta merhume se nuk e kemi te shkruar ne balle atoktonine tone, por kudo, ne toke, nen toke dhe nen uje i ka gjurmet e saje. Sa here kemi shkruar ne mbeshtetje te nje akti patriotik te nje qytetari te malsise Shqefen Ivezaj me gjithe plake zbuluese arkeologjike e merituar malsore, se si nuk doli nje malsore burre te shkoje ne menyre te organizuar dhe te shikoje llojshmerine e muzeumit qe tashme e kane nxjerre kete shtetas shqiptare malazez me gjithe grue jashte nderteses dhe malsoret me folklorizma dhe me mbledhje te “medha” shoqatash, vikasin cdo dite ne kupat qiellit per patrioltizem e origjine te lavdishme dhe asnje fjale qe duke bere nje rruge e dy pune, pra duke u mobilizuar per te mbledhe fonde dhe ndertuar muzeumin e ri ne Malsi dhe me kete rast dhe duke i thene arkeologeve burre dhe grue e gezofshi shtepine tuaj, jeni te lire dhe e keni bere detyren ndaj atdheut te tyre aneksuar Malit te Zi. Mozallahe se ha pyke shqiptari se jeton me endrra qe muzeumin do t’ja bejne malazezet. Po keshtu ne dite gazepi eshte dhe mos vendosja ashtu sic duhet e bustit te heroit te popullit Dede Gjonlulit. Sa komtesa e mbledhje historike i jane kushtuar ketije burri. Po ka dhe objekte te tjera qe kerkojne te vlersohen me mbishkrime jetgjate, si pika dhe gjurme kulture te asaje krahine. Dhe ne shqiptaret mjaftohemi me folklorizem, patriotizem jashte ligjeve nderkombetare. Po dhe shkrimet jane shume joshese te kesaje fryme qe ka 100 vjet qe eshte futur atje! E natyrisht se populli nuk do te merret me planifikimet e mbrojtjes dhe disllokimit te elementeve te kultures, jane te tjere, por keta i kane shitur interesat kombetare, sepse nuk bejne qofte dhe nje debat ne organet e shtetit malazes! Pra del se ne vendimmarrje shqiptaret shkojne pa mend dhe kur i hane ujku dhenet ata kujtohen dhe dalin e leshojne kushtrimin. Po ju bje nje shembull te fresket se sa pa mend veprojne me xhepin e tyre shqiptaret malsore. Ne 2006-ten u inagurue me fondet e mbledhura nga vete malsoret busti i Skenderbeut qe i sherben Kishes se Shenpalit ne Detroit. Nuk jam kunder qe edhe kjo te behej, por me pare nje bust te tille duhej derguar tek nje kishe e krishtere ne ate zone, sepse jane te falmet e malsorve per nje akt te tille dhe Skenderbeut i ka me shume hije atje ku ka luftuar dhe e kane njohur ate dhe historin e tij paraardhesit e heroit. Epo, po te ishte gjalle dhe propozimi i shkrimtarit Longe Felow qe i ka kushtuar qindra vargje bemave te tij, per respekt do ta pranonim te vendosej dhe ne Amerike, ndersa sot asnje amerikan nuk zbret nga makina te shmanget ne suken e Shenpalit per te thene se kush eshte ky burre hipur ne kale. Pra ja “patriotizmi” i priftit per te zbukuruar kishen e Vatikanit dhe per t’i afruar biznes me doren dhe xhepat e shqiptarve! Pa lere per te tjerat se per kulturen ka kush merret…, po kush do te merret pervec shqiptarve?!!! Ja pra, e presin nga malazezet qe Gjukanoviqi kur i thote Berisha qe m’u bej falmeshendet dhe m’i ke kujdes shqiptaret, ai i pergjigjet se do te kujdesem per ta, as me shume, as me pak sa te paret e mije!. Dhe keshtu genjehen malsoret, si korbi me djathe ne goje. Malsore eshte dhe artikullshkruesi i mesiperm, por hamadreq vetem zhurme bene dhe nuk e prish terezine e tije dhe shkrimi pa shembuj pergjithsues qe i sherbene publikut eshte thjeshte nje lajm apo dhe nje koriozitet per mua se na paskeshin sulmuar dhe mongolet dikur.