INSTITUTI PËR “DANUBIN DHE EVROPËN QENDRORE E JUGLINDORE“- NË 100 VJETROIN E SHQIPËRISË/
NGA GEZIM LLOJDIA/
Instituti për „Danubin dhe Evropën qendrore e juglindore“ – idm, “think tank-u” me i rëndesishem në Evrope për ketë hapësire gjeografike, organizoi nen pjesëmarrjen e personaliteteve te larta nga politika, diplomacia dhe ekonomia austriake si dhe vende te tjera te rajonit, trupit diplomatik nga vendet e Ballkanit mbledhjen e përgjithshme te tij si dhe simpoziumin: „100 jahre albanien“- „100 vjet Shqipëri“ .Ky aktivitet i zhvilloi punimet ditën e marte, 30 tetor 2012, ora 18.30, ne Akademinë ushtarake „Theresianum“-burgplatz 1, a-2700 ne Ëiener Neustadt, nje qytet barock gati 50 km nga Vienna. Përshëndetja dhe hapja e simpoziumit nga: Gjeneralmajor Norbert Sinn – komandant i akademisë ushtarake „theresianum“.diskutuan: Erhard Busek – president .Genc Pollo – ministër për inovacionin dhe teknologjinë e informacionit
Neritan Ceka – arkeolog dhe këshilltar i kryeministrit për kulturën Oliver Jens Schmitt – historian, prof. ne universitetin e Vjenës .Fate V elaj – president i „forum Ëeltoffen international“;Moderator: Andreas Breinbauer – rektor i Me poshtë mund te lexoni një sinteze te fjalës se Fate Velaj ne ketë dialog mbi 100 vjetorin e pavarësisë se Shqipërisë. I nderuari dr. Busek, i dashur Erhard. Kur dr. Busek me telefonoi dhe me tha se dëshironte qe unë t‘i bashkohesha këtij paneli diskutantesh mbi 100 vjetorin e pavarësisë se Shqipërisë, ndodhesha ne Fier, një qytet disa km larg qytetit ku u shpall kjo pavarësi. sigurisht ne po atë moment iu përgjigja: „po! do te jem patjetër“,një përgjigje qe me doli menjëherë dhe nga thellësia e bindjes sime te plote për dy arsye:
– E para ishte se unë jam nga Vlora, vendi ku u shpall pavarësia por dhe me origjine nga Kanina, vendlindja e njeriut qe shpalli pavarësinë, Ismail Qemalit, një diplomant i extra class i cili kishte ruajtur thelle ne zemër ëndrrën shekullore te popullit te tij, atë te një vendi te pavarur.
– E dyta ishte prej asaj qe me dr. Busek me lidh një miqësi e vjetër, e cila lindi dhe u forcua nga një këndvështrim i njëjte mbi te ardhmen evropiane te Ballkanit, këndvështrim ky qe u manifestua nga një bashkëpunim i vyer neper simpoziume, konferenca, iniciativa politiko-kulturore ne shume vende përfshire këtu Viennen, me startimin e iniciativës sime te pare jashtë Austrie, atë me titull „ndërmjet Danubit dhe Nilit“ qe e çova dhe ne Kajro, apo ato ne Berlin, Bruksel, Alpbach, Salzburg, Beograd, Shkup, Bukuresht, Tirane, Vlore, etj., gjë për te cilën i jam mirënjohës qe me dëgjoi, me besoi dhe me shoqëroi shpirtërisht, mendërisht dhe fizikisht ne këtë punën time ne dhe për Evropën. Danke Erhard! Ky simpozium është ndërtuar për te diskutuar mbi nje ngjarje te madhe ne historinë e kombit shqiptar, si dhe te te gjithë hapësirës shqip folëse, mbasi kjo date nuk i përket vetëm Shqipërisë se sotme por edhe Kosovës, pjese te Maqedonisë e te malit te zi, ashtu si dhe gjithë shqiptareve kudo ku ata janë. njëkohësisht ajo i përket edhe Austrisë, mbasi është shteti qe ka qene garant i mbrojtjes se pavarësisë se Shqipërisë, si dhe aleat i madh i saj. unë nuk kam për qellim sot te sjelle fakte e detaje te reja mbi momentet te cilat shoqëruan këtë akt final te historisë se Shqipërisë, mbasi ky panel eshte i ndërtuar ne mënyre te tille qe nuk krijon hapësira boshe por, ajo qe unë jam i interesuar dhe qe është dhe arsyeja perse unë sot jam këtu, fakti prej te cilit do te me duhet te ndriçoje sadopak hapësirën kohore te se ardhmes se Shqipërisë, atë te periudhës 2012-2112.Nëse do te me pyesnin sot, se cfare i duhet Shqipërisë se sotme ne këtë vigjilje te 100 vjetorit te pavarësisë se saj, unë do t’i përgjigjesha vetëm me dy fjale:„Një ide e qarte dhe një vizion“.Historia 100 vjeçare e Shqipërisë, prej shpalljes se pavarësisë dhe deri me sot, është e mbushur me ngjarje te cilat populli im nuk i kishte te nevojshme dhe aq me tepër te domosdoshme për t‘i përjetuar. eksperimente politike dhe ekonomike te pafundme te cilat e lodhen, e robëruan dhe e izoluan atë e mbajtën larg nga ëndrrat gjeopolitike te atyre qe shpallen pavarësinë dhe ne te njëjtën kohe i dhëne përkufizimin absolut se ky popull nuk është ne gjendje te orientoje te ardhmen e tij, ne atë drejtim nga e cila rrjedh dhe adn-ja e tij: kultura perëndimore. Tashme ne jemi ne fillimin e një shekulli te ri, atë te pavarësisë, te periudhës 2012-2112. si ne çdo vend te botes ky vit jubilar festohet dhe për këto festime ka pasur dhe një kohe përgatitore relativisht te gjate. por ajo qe vërtet mua me ra ne sy ne këtë vit jubilar dhe qe ne fund me hidhëruan pa mase, ishin se gjate gjithë vitit nuk u dëgjua asgjë me shume se „melodia“ e debateve funebre, te nje klase politike e drejtuese te sterlodhur nga ethet e delirit e te patjetersueshmerise se tyre ne histori.
Pra, mbi gjithshka u fol ne fillim te këtij viti jubilar. si fillim u tha se do te merrnim statusin e vendit kandidat mbasi e mbështesim ate ne merita te cilat nuk na mungojnë, u tha se do ndërtoheshin vepra madhështore, një stadium i madh futbolli, me i madhi ne rajon dhe qe ngeli vetëm një fjalim gjestional. mandej u tha se do te ndërtohej një parlament i ri mbi gërmadhat e se kaluarës mizore, parlamenti me i madh ne rajon por qe ngeli vetëm një show gjestional. u tha se do ndërtoheshin monumente, statuja te dhjetëra personaliteteve te historisë. sikur nuk kishte mjaftuar koha 100 vjeçare për tu bere këto por duhesh pritur viti 2012 për t‘i përjetësuar ata.
Por, fatkeqësisht te nderuara zonja dhe zotërinj nuk u tha asgjë ne ketë 100 vjetor se a do te ndërtohej një monument apo areal politiko-kulturor dedikuar shekullit te ri te pavarësisë qe po hynim, atë te pavarësisë se mendimit, te ideve, te vizioneve, ëndrrave te brezit te ri qe ne mbyllje te një epoke 50 vjeçare te izolimit dhe mbajtjes larg Evropës ne fillim te viteve 90 thërrisnin me zë kumbonjes: „e duam Shqipërinë si gjithë Evropa“, ku tashme fëmijët e tyre njëzete vjecar nuk janë si brezi e moshataret e tyre neper Evrope, nisur nga ajo cka baballarët e tyre u premtuan.
nëse unë, te nderuara zonja dhe zotërinj, qysh ne fillim ju tregova se telefonata e dr. Busek me gjeti ne Fier, nuk thashë se me gjeti ne rruge e sipër, por ne fier për t‘u stacionuar aty. ne një qytet qe përpara syve dhe thelle ne zemër ka vendosur te ardhmen e tij evropiane dhe, për ta realizuar atë, jo pa qellim me qytetet me „thirri“ te realizoja idenë time te vjetër, atë te „Evropa plaza“, një shesh qe i kushtohet kontinentit tone, identitetit tone te përbashkët e te ardhmes se përbashkët evropiane. idea ime e ndërtimit te „Evropa plaza“ ne Fier, vjen mbas suksesit te dertimit te „Evropa bulevard – 100 hapa drejt Evropës“ ne Pogradec i cili nga miqtë tanë evropian është klasifikuar si projekti me prestigjioz ne përmbushjen e sloganit te bashkimit evropian „ta bashkojmë Evropën nëpërmjet kulturës“. imagjinoni te nderuar zonja dhe zotërinj, një rrugice te vogël te një qyteti te vogël jashtë hapësirës e bashkimit evropian. një rrugice 250 m e gjate e cila shnderohet nga një jete normale rrugice, ne një bulevard ku prejtesohen emrat e 100 personaliteteve me te rendesishme te historisë se Evropës, qysh nga antikiteti deri me sot. nje bulevard qe mbi shpatulla mban historinë mijëra vjeçare te kontinentit tone paraqitur bukur nëpërmjet veprave te artit ne mermer dhe hekur.„Evropa plaza“ ne fier është një dimension i ri i ndërtimit te shesheve, larg ideve te vjetra te përdorimit te shesheve për mitingje dhe tubime. një shesh i ideuar dhe i konceptuar si një simbol i asaj qe qyteti dëshiron: një përkushtim i te ardhmes se tij, asaj ne zemër te Evropës nëpërmjet një vepre arti ne lartësinë prej 11m dhe një instalacioni me 50 tubo qe lëvizin nga 2 deri ne 12 m te gjata, ku do te prezantohet mikpritja e ngrohte e qytetit qe njihet nga te gjithë si qyteti i tolerancës ne një bote-globe me diametër 7m brenda se cilës qëndron kontinenti blu, si bluja e bashkimit evropian, e se ardhmes se përbashkët ne shtëpinë evropiane.projekti ka për qëllim të paraqesë historinë e përbashkët evropiane, ta vendosë atë thellë në ndërgjegjen e popullsisë në veçanti të rinisë, dhe mbi të gjitha të paraqesë specifikat e çdo identiteti në një kuadër më të përgjithshëm pluralist, evropian. këto projekte fituan zemrat e miqve tanë te mëdhenj si: jose Manual Barosso, Benita Ferrero Ëaldner, Ëerner Faymann, Vaclav Havel apo çmimi nobel Imre Kertesz, ministra, mendimtar e filozof, dramaturg e poet…e te gjithë këta shkruajten për një rrugice 250m e nje shesh te vogël e jo për autostrada e rruge qe inaugurohen përditë. ne jemi te bindur se inaugurimi i „Evropa plaza“ne fier do te jete një feste e madhe e evropianeve për Evropën, e cila do te shërbejë si simbol i asaj se historia jeton dhe se e ardhmja ka një ngjyre: atë blu të Evropës së bashkuar. Ne fund te nderuara zonja dhe zotërinj do me duhet te perserise atë qe është edhe ideja ime e patjetërsueshme se Evropa e bashkuar përpara se te jete një union ekonomik, është një union vlerash te përbashkëta dhe qe Shqipëria te behet pjese e këtij unioni vlerash, duhet te rishikoje dhe ridimensionoje vlerat e saj, ato te dialogut, mirëbesimit dhe te tolerancës. Në fund, me lejoni te nderuara zonja dhe zotërinj ti rikthehem diskutimit te prof. Oliver Jens Schmitt.I nderuari dr. Schmitt,ju ne referatin tuaj u munduat te ndriçonit një hapësire kohore 100 vjeçare te historisë se Shqipërisë ne vetëm 10 minuta dhe ajo qe me beri përshtypje me shume ishte retorika dhe ngazëllimi me te cilin ju ne mënyrë sistematike folët vetëm për problematikat e popullit shqiptar duke e paraqitur shpalljen e pavaresise si një fenomen rastësie, dhe ekzistencën 100 vjeçare te tij akoma me rastësor. ju ne referatin tuaj folët për një Shqipëri qe vetëm probleme gjeneron dhe nuk përmendet një gjë a ndihmese qe ky popull ka dhënë kulturës evropiane…sigurisht qe Shqipëria nuk është Austria, sigurisht qe nuk është as Franca e Anglia por nuk mund te presësh me shume nga një popull qe për 500 vjet ka qene nen pushtimin e një perandorie obskure e ne cep te saj ku edhe ai ndriçim i asaj perandorie nuk kishte mundemi te depërtonte deri ne kufijtë e vendit tim. shpallja e pavarësisë ishte një ëndërr, qe sado u vonua ne realizim erdhi me ne fund por qe u shoqërua me ngjarjet fatale për kontinentin si fillimi i luftës se pare botërore, prishja e e strukturës se aleatit te madh te saj, perandorisë austro-hungareze, pushtimin nga Italia….lufta e dyte botërore e deri ne 50 vjet diktature komuniste. mos valle është Shqipëria fajtore edhe për këto? komunizmin nuk e shpiken shqiptaret, ai u shpik diku larg por u soll ne Shqipëri dhe fatin e Shqipërisë e përjetuan edhe shtete me një strukture e kulture me solide se ajo .Sigurisht qe Shqipëria është një vend fragil por unë nuk e mbështesë mendimin tuaj se vendi im është një faktor problematik dhe mosstabiliteti ne rajon. e kundërta është i nderuari profesor!!! Shqipëria është stabiliteti i rajonit dhe këtu me duhet te sjelle ne kujtese te kësaj salle, akademisë ushtarake qe bane emrin e perandoreshës Maria Theresia se nga territori i Shqipërisë nuk është startuar asnjë agresion a lufte karshi popujve te tjerë por e kundërta ka ndodhur dhe ne jemi dëshmitare te historisë recente, asaj te luftës ne Kosovë ku Austria dha një ndihmese e qe i nderuari gjeneralmajor Norbert Sinn e përmendi dhe ku ambasadoret e vendeve pjesëmarrëse ne këtë salle, ne veçanti ai i Kosovës mund ta vërtetojnë se nuk ishte Kosova ,por Serbia ajo qe beri gjenocidin…
Nw fund me duhet te sjelle ne kujtese vitin 2006, atë kur dr. Busek me ftoi te organizoja një expo ne forumin evropian te alpbach-ut. „Shqipëria-e pare ndryshe“ e quajta unë këtë expo me fotografi e referat dhe qe fitoi zemrat e mendjet e te gjithëve e qe jam i bindur se do fitoje zemrat e mendjet e te gjithëve atyre qe do vizitojnë Shqipërinë.Moderatori i këtij simpoziumi, prof. Birnbauer kur me prezantoi mua tha se ne 2003 me është dhënë një medalje ne kryeministrinë e Austrisë për merita te veçanta, ne 2011 presidenti I parlamentit evropian me dha medaljen “european citizen” për merita te veçante për bashkimin evropian e vlerësime. e pra, unë, Fate Velaj nga Kanina erdha ne Austri si askushi por tregova se Shqipëria ka djem e vajza si unë nga te cilët mund te përfitojë Evropa dhe bota.