100 vjet – Dielli

Pranimi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve – 100 Vjet Multilaterizëm në Gjenevë

December 20, 2020 by dgreca

Nga Av. Kastriot FRASHËRI-Studies /

Çfarë është 100 vjetori i multilateralizmit në Gjenevë?

Fan S. Noli kryesoi delegacionin të përbërë nga: Pandeli Cali, Dr. Adhamidhi Frashëri dhe Hil Mosi…

Krijuar në 1919, Lidhja e Kombeve ishte organizata e parë ndërkombëtare me synimin për të zhvilluar bashkëpunimin midis kombeve dhe për t’u garantuar atyre paqen dhe sigurinë. Në vitin 1920, Lidhja vendosi selinë e saj në Gjenevë, dhe kjo ngjarrje shënoi zhvillimin e diplomacisë bashkëkohore multilaterale. Gjatë 100 viteve të kaluara, multilateralizmi ka evoluar nga hapat fillestarë të Lidhjes së Kombeve në punën komplekse dhe gjithëpërfshirëse që po bëhet nga Kombet e Bashkuara (OKB) sot.

Për të festuar 100 Vitet e Multilateralizmit, Kombet e Bashkuara Gjenevë po vijon të organizojë aktivitete të shumta së bashku me Shtetet Anëtare të saj, Vëzhguesit, Organizatat Ndërkombëtare dhe partnerë të tjerë, duke përfshirë autoritetet lokale, shoqërinë civile dhe sektorin privat. Qëllimi është të nxjerrë në pah evolucionin e multilateralizmit në fusha të ndryshme që nga koha e Lidhjes së Kombeve deri në ditët e sotme dhe Agjendën 2030 për Zhvillim të Qëndrueshëm.

Njëqindvjetori është një mundësi për Kombet e Bashkuara (UN) dhe aktorët e tjerë për të promovuar rëndësinë e arritjes së paqes përmes multilateralizmit, duke kujtuar mësimet e së kaluarës ndërsa shikojmë të ardhmen. Njëqindvjetori gjithashtu do të ndihmojë në njohjen e publikut të gjerë me çështjet aktuale globale dhe do të sigurojë një moment për reflektim më të thellë mbi rëndësinë e multilateralizmit në botën tonë në ndryshim. Kohëzgjatja e këtyre aktiviteteve ishte: nga 24 Prill 2019 (Dita Ndërkombëtare e Multilateralizmit dhe Diplomacisë për Paqen) deri në 15 Nëntor 2020 (përvjetori i Asamblesë së parë të Lidhjes) dhe një pjesë e tyre që dikton pjesëmarrje të publikut për fat të keq nisur nga situata e krijuar nga pandemia COVID-19 një pjesë e tyre u përqëndrua tek diskutimet virtuale ose nuk u zhvilluan. Po ashtu, në Ditën Ndërkombëtare të Multilateralizmit (24 Prill), Zyra e KB në Gjenevë paraqiti një botim të veçantë “Multilateralizmi në kohë e Covid-19”, që përqendrohet në efektet e pandemisë në kulturë, sport dhe turizmi.

Për të përkujtuar 100 Vitet e Multilateralizmit, antarësimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve dhe vendin që zë kjo ngjarrje e shënuar jo vetëm në historinë tonë kombëtare por edhe atë të kombeve gjykoj se do të ishte në interes të lexuesit të njihej me këtë faqe të re të Shqipërisë në historinë e saj, përpjekjet e elitës së saj politike por edhe të miqve dhe dashamirësve tanë në botë. Shqiptarët, natyrisht, gjetën atje edhe kundërshtarë, por edhe miq të së drejtës që u bënë menjëherë miqtë tanë të vërtetë, të cilët morën në dorë çështjen tonë dhe e mbrojtën ashtu siç ju ka hije misionarëve të paqes dhe të së drejtës së kombeve e popujve të cilat përkonin me zhvillimin e diplomacisë bashkëkohore multilaterale.

Ja, si u pranua Shqipëria në Lidhjen e Kombeve

Më 15 nëntor të vitit 1920 do të hapej në Gjenevë e para Asamble e Lidhjes së Kombeve. Një muaj më parë, më 12 Tetor, z. Pandeli Evangjeli në emër të delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris, i dalë nga qeveria e Kongresit të Lushnjes, e cila kishte si prioritet të politikës së saj të jashtme rikonfirmimin e vendimeve të Konferencave të viteve 1913 e 1914 mbi njohjen e pavarësisë së Shqipërisë, i paraqiti zyrtarisht sekretarit të përgjithshëm z. Erik Drummond kërkesën e qeverisë shqiptare për antarësimin e saj në Lidhjen e Kombeve. Në këtë kërkesë ndër të tjera thuhej kështu: “Qeveria shqiptare, shprehëse besnike e ndjenjave të gjithë popullit shqiptar, duke dashur me gjithë shpirt të konsolidojë paqen në Ballkan, kërkon të pranohet në Lidhjen e Kombeve dhe të marrë pjesë në Asamblenë e Madhe që do të mblidhet në Gjenevë 15 nëntorin që vjen”.

Paraqitja e kandidaturës shqiptare, bëri që në qarqet e diplomacisë ndërkombëtare të shtrohej menjëherë çështja e Statusit ndërkombëtar të Shqipërisë e cila njihej e konsoliduar. Këtë kërkesë e kërkonte artikulli 1 i Statutit të Lidhjes, ku përcaktonte se: “mund të bëhet anëtar i Lidhjes … çdo shtet … që qeveriset lirisht”. Në këtë aspekt e përqëndroi vëmendjen zoti Erik Drummond, Sekretari i Përgjithshëm i Lidhjes, në letrën e përgjigjes që i dërgonte palës shqiptare ku ndër të tjera u kërkonte që të viheshin në dispozicion të tij dy lloj dokumentesh: 1) “Kopje autentike të dokumentave me anë të së cilave Shqipëria ka shpallur pavarësinë e saj, ose me anë të së cilave (Shqipërisë – K. F) i është dhënë qeverisja e plotë (has been accede to full self government) bashkë me çdo dokument tjetër të mëvonshëm që t’i ripohonte ato”.

2) “Kopje autentike të deklaratave, me anë të së cilave qeveritë e vendeve të tjera e kanë njohur Qeverinë e Shqipërisë, si qeveri ‘de facto’ ose ‘de jure’” , e më tej ai i njoftonte se merrte përsipër t’u bënte të ditur kërkesën shqiptare gjithë anëtarëve të Shoqërisë dhe ta shtronte për diskutim përpara Asamblesë.

Për të shfrytëzuar sa më mirë këto mundësi që dilnin përpara, qeveria shqiptare dërgoi në Gjenevë një delegacion të posaçëm të kryesuar nga Fan S. Noli dhe të përbërë nga: Pandeli Cali, Dr. Adhamidhi Frashëri dhe Hil Mosi. Nisja e delegacionit iu njoftua Lidhjes me anë të një telegrami më datë 8 Nëntor 1920. Delegacioni shqiptar mbëriti në Gjenevë më 12 nëntor 1920. Me mbëritjen e delegacionit trajtimi i çështjes së statutit ndërkombëtar të Shqipërisë kaloi ekskluzivisht nga përfaqësimi i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në autoritetin e delegacionit të posaçëm të akredituar në Lidhjen e Kombeve të kryesuar nga Fan S. Noli.

Hapi i parë që bëri delegacioni ynë me të mbëritur në Gjenevë ishte paraqitja e dokumenteve të kërkuar në Sekretariatin e Lidhjes si dhe përgatitja e terrenit të përshtatshëm për të konkretizuar këtë synim. Ai paraqiti ekstrakte nga ngjarrjet/ditët ndërkombëtare të 1913-14-ës:

Traktati i Londrës i 30 majit 1913 (art 2 dhe 3).
Vendimi i Konferencës së Ambasadorëve i 29 korrikut 1913, statuti organik i Shqipërisë i prillit 1914, artikullin 1 dhe 2 të Kapitullit I, si dhe artikullin 7 dhe 8 të kapitullit II.

Në ditët në vijim delegacioni shqiptar e thelloi më tepër plotësimin dhe cilësinë e dokumentacionit të kërkuar, duke parashtruar dhe argumentuar më së miri prezantimin e gjithë çështjes shqiptare me anë të një memorandumi që ju paraqit sekretariatit të Lidhjes së Kombeve më 22 nëntor nga vetë Fan S. Noli.

Ky memorandum shprehte një platformë të plotë juridike të zgjidhjes së drejtë të çështjes shqiptare pas Luftës së Parë Botërore. Ai e trajtonte këtë çështje në disa aspekte: njohjen e shtetit shqiptar dhe të qeverisë së tij para lufte, statusin e Shqipërisë gjatë luftës dhe njohjen e qeverisë shqiptare pas luftës. I parë në këto aspekte memorandumi tregonte qartë disa tregues që tregonin më së miri gjendjen reale politike të Shqipërisë deri në atë kohë se “Shqipëria nuk ishte një shtet i ri i krijuar pas lufte sepse ajo ekzistonte si një shtet i pavarur që më 1913”.

Në pikën e dytë të memorandumit vihej në dukje se, megjithëse Shqipëria e porsalindur u përfshi nga valët e luftës së madhe botërore, përsëri zhvillimet e luftës nuk e ndryshuan aspak statusin e saj ndërkombëtar.

Në një prej këtyre pikave, memorandumi trajtonte një çështje mjaft të rëndësishme, atë të njohjes së qeverisë shqiptare pas lufte. Themi të “rëndësishme”, sepse, shteti shqiptar ishte po ai që u njoh më 1913, kështu që nuk ishte nevoja për ta njohur “ex novo”. Duke e parë çështjen në këtë prizëm lihej të kuptohej se qeveria shqiptare në këtë kohë i ka të gjitha cilësitë për t’u konsideruar si qeveri “de jure” dhe “de facto” e shtetit shqiptar: ka dalë nga një asamble kombëtare, si shprehje e vullnetit të popullit dhe ka nën kontrollin e saj pjesën më të madhe të vendit. Më tej memorandumi paraqiste mjaft fakte dhe argumente të pakundërshtueshme të cilat tregonin njohjen de facto të saj nga ana e këtyre shteteve, nëpërmjet vendosjes së marrëdhënieve miqësore diplomatike midis tyre etj.

Kundër pikpamjeve shqiptare të shprehura në memorandum dhe në polemikë me të doli një pikpamje e kundërt në formën e një memorandumi të posaçëm që Sekretari, Drummond i drejtoi Asamblesë së Lidhjes lidhur me çështjen e pranimit të Shqipërisë në këtë organizatë. Ky memorandum i parë në një vështrim të përgjithshëm nxirte në pah aspektin kryesor të problemit (sipas tyre K. F) – njohjen e shtetit shqiptar dhe lihej në një anë tjetër aspekti i pjesshëm: ai i njohjes së qeverisë shqiptare. Veç tyre edhe një aspekt tjetër duhet të vihet në dukje se me gjithë “paanësinë” e jashtme të memorandumit aty konstatohet një farë mbizotërim i lehtë i pikëpamjeve që kishin të bënin me statusin ndërkombëtar të Shqipërisë, të cilat e vështirësonin hapjen e dyerve të Lidhjes.

Shqyrtimi i çështjes së anëtarësimit të Shqipërisë në familjen e madhe të Lidhjes së Kombeve u zhvillua në dy faza. Faza e parë u karakterizua nga debatet në Komisionin e V-të dhe faza e dytë ishin diskutimet në seancën plenare të Asamblesë, e cila i dha përfundimisht fund çështjes së hapur të Shqipërisë. Por si u arrit deri këtu? Në komisionin e V-të çështja e Shqipërisë u mor në shqyrtim në mbledhjen e 4 dhjetorit 1920 dhe si bazë shërbeu raporti i nënkomisionit që ishte ngarkuar të mblidhte të dhëna rreth kandidaturës së Shqipërisë.

Përfundimi i diskutimit deri diku tregonte se ishte i paracaktuar fati i Shqipërisë, përderisa raporti anonte më shumë nga qëndrimet e kundërshtarëve të pranimit të vendit tonë. Këto qëndrime anonin nga mendimet e seksionit juridik të Lidhjes (i cili raportoi posaçërisht përpara Asamblesë- K. F.) dhe zhvillimet në këtë seksion u kristalizuan me hartimin e një raporti që komisioni ia drejtoi Asamblesë në datën 6 dhjetor. Ky Komision i propozonte Asamblesë që çështja të shtyhej deri sa statusi ndërkombëtar i Shqipërisë të sqarohej definitivisht. Pavarësisht nga çfarë u konkludua është e rëndësishme të themi se nga anëtarët e Lidhjes u krijuan dy qëndrime të kundërta. Protagonistët kryesorë në këtë “betejë qëndrimesh” ishin francezi Vivian, i cili ishte udhëheqës i pikpamjeve të shumicës dhe britaniku Lord Robert Cecil, delegat i Afrikës së Jugut, së bashku me delegatin e Kanadasë Newton Wesley Rowell.

Hon. Lord Robert Cecil (një prej figuarave më të rëndësishme të kohës dhe fitues i çmimit “NOBEL” për Paqe K-F) nën cilësinë e kryetarit të komisionit të kuvendit lexoi raportin e këtij nënkomisioni dhe më poshtë deklaroi se është në favor të anëtarësimit të Shqipërisë, duke ripërsëritur argumentat që kishte përdorur dhe më parë. Ai tha se kundërshtimet që mund të bëhen për pranimin e disa shteteve nga shkaku që mbijetesa e tyre është në rrezik, meqë ato kombe rrethohen prej vendeve fqinjë, gjendja e të cilave është anarkike, nuk mund të vendosen edhe për Shqipërinë, meqë kufijtë e saj lidhen me ato të Serbisë dhe Greqisë dy shtete të njohur që respektojnë delegacionet ndërkombëtare.

Më poshtë ai theksoi ndjenjën e fortë kombëtare të Shqipërisë, të cilën ai e paraqiti si një provë të vazhdimit të ekzistencës kombëtare dhe të domosdoshmërisë së njohjes së saj. “Shqipëria, shtoi ai përbën një komb për arsye të sentimentit unanim të banorëve të saj”.

Duke vazhduar debatin, folës të tjerë si z. Viviani, delegat i Francës, u shpreh kundër. Ai theksoi duke lënë mënjanë argumentet do të ishte një “sfidë kundër Fuqive të Mëdha” të cilat ende nuk kishin vendosur mbi statusin e mëtejshëm ndërkombëtar të Shqipërisë. Sipas tij – “Kuvendi po të bënte ndonjë vendim të tillë mbi këtë çështje do të vinte në kundërshtim me dëshirën e tyre”. Më tej kërkoi që vendimi mbi këtë çështje të shtyhet për më vonë derisa të vendoset statusi ndërkombëtar i Shqipërisë me një marrëveshje tjetër të Fuqive të Mëdha, meqënëse statusi i saj më 1913 dhe 1914 nuk mund të ketë më fuqi.

Më tej zoti Pagliano deklaroi se mbështeste propozimin e zotit Viviani përderisa ai propozim nuk e refuzon pranimin e Shqipërisë por e lë atë për më vonë, dhe ky propozim shkaktohet edhe nga arsyet që lënë dhe çështjen e pranimit të Shteteve Balltike për më tutje, ku këto shtete nga pikëpamja e njohjes ndërkombëtare de jure dhe de facto janë në një pozitë me Shqipërinë. Më tej, si për t’u shfajësuar ai theksoi se dëshiron të përgënjeshtrojë gjithë sa deklarohet e kundërta se Italia kundërshton pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve. Përkundrejt këtyre deklaratave sikundër theksoi edhe përpara komisionit të posaçëm, të kryesuar prej Lordit Robert Cecil, Italia dëshiron te ndjekë një rrugë të qartë në këtë çështje me një program liberal të udhëhequr nga idealet e drejtësisë. Italia beson – sipas tij se pranimi i këtyre shteteve në këtë organizatë do të inkurajojë zhvillimin e institucioneve të tyre në mënyrë demokratike.

Në vijim të diskutimeve mbi çështjen e anëtarësisë apo jo të Shqipërisë, M. Tang-Tsaj-Fau përfaqësues i Kinës, tha se e mirëpriste pranimin e Shqipërisë, por kur një shtet nuk është i njohur “de jure” dhe kur kufijtë e të cilit nuk janë caktuar dhe një pjesë e tokave të së cilit mbahen të pushtuara nga ushtritë e huaja, përkrahu propozimin për ta lënë çështjen e anëtarësimit të Shqipërisë për më tutje. Në të njëjtën linjë qëndroi edhe delegati serb M. Spakaloviç, i cili ashtu si dhe parafolësi mbështeti propozimin e z. Viviani për ta lënë këtë çështje për më vonë, meqë ajo (Shqipëria -K.F.), ishte akoma në stadin foshnjëror.

Duke ju rikthyer edhe një herë diskutimit të tij Shkëlqesia e Tij, Lord Robert Cecil deklaroi se “propozimi i z. Viviani nuk duhet të jetë plotësisht i pëlqyer. Kuvendi nuk mund të pranojë ta lërë vendimin mbi këtë çështje në dorë të një grupi shtetesh, duke ju kundërvënë direkt parafolësve të këtij qëndrimi. Dhe më tej shtoi se nuk ishte aspak lajm i mirë botimi në gazetat e mëngjesit se Fuqitë e Mëdha kërkojnë të diktojnë Lidhjen e Kombeve mbi disa çështje. Shqipëria duhet të pranohet në Lidhjen e Kombeve përderisa ka gjithë karakteristikat e nevojshme për të qenë një shtet. Dhe ajo ka dhënë prova së është një shtet që do të ekzistojë”. Më pas ai propozoi këtë rezolutë:

“…Kuvendi, pasi shqyrtoi raportin e Komisionit të V-të për pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve, deklaron:

1- Se të gjithë kombet, ashtu sikurse rasti i Shqipërisë, kanë të drejtë për jetesë kombëtare në qoftë se e dëshirojnë atë gjë.

2- Kuvendi është i mendjes se Shqipëria është shtet sikundër e kërkon artikulli i I-rë i Kushtetutës dhe është e njohur në të gjitha kushtet e tjera të atij artikulli.

3- Kuvendi vendos të pranojë Shqipërinë si anëtare në Lidhjen e Kombeve”.

Më pas Shkëlqesia e Tij, zoti Newton Rowell përfaqësues i qevrisë së Kanadasë parashtroi arsyet që e bëjnë atë të votojë në favor të çështjes së Shqipërisë. Sepse, sipas tij, shteti shqiptar ka kufij që janë njohur prej konferencave ndërkombëtare dhe as Traktati i fshehtë i Londrës e as coptimi i trojeve shqiptare nuk janë fakte që Shqipëria s’është shtet indipendent.

Në kundërshtim të hapur me këtë gjykim sa të drejtë aq dhe human që karakterizon njerëz të tillë të mëdhenj, përfaqësues të shteteve mbartës të vlerave dhe qytetërimit botëror, të cilët nuk udhëhiqen nga ide apo qëndrime që favorizojnë orekse ekspasioniste e gllabëruese, të cilat në jo pak raste karakterizonin fuqitë e mëdha të Europës së shekullit të XIX –të, në dëm të shteteve të vegjël.

Dhe në rezonancë me to, si për ironi të fatit të mëtejshëm të Shqipërisë, z. Herbert Fisher përfaqësues i Anglisë ndonëse e njeh rëndësinë e argumenteve që u paraqitën në favor të pranimit të Shqipërisë shtoi se: “Komisioni dhe Asamblea nuk mund të dalin mbi vendimet e fuqive të mëdha në këtë çështje. Në përfundim të punimeve të këtij komisioni u kristalizuan dy rezoluta, ajo e zotit Robert Cecil që e përmendëm më sipër dhe ajo e paraqitur nga përfaqësuesi francez z. Viviani, i cili kërkonte që pranimi i këtij shteti të shtyhej për më vonë derisa të rregullohej statusi ndërkombëtar i Shqipërisë, propozim i cili fitoi me 13 vota pro ndaj atij me 8 vota të Lord Robert Cecil.

Mbi bazën e këtij mocioni u hartua dhe raporti i Komisionit i cili iu drejtua asamblesë. Asambleja e Lidhjes së Kombeve e mori në shqyrtim çështjen e pranimit të Shqipërisë në seancën plenare të 17 dhjetorit 1920 në orën 10:00. Debati në Asamble u hap me ndërhyrjen e Lord Robert Cecil e cila u pasua me të tjera ndërhyrje, të cilat siç do të vihet re më poshtë shpalosën një pamje krejt të kundërt nga ajo që ishte zhvilluar më parë.

Kështu Hon. Lord Robert Cecil që në fillim tha: “E ndjej veten në një pozitë të vështirë të flas këtu si një reporter dhe natyrisht shpresoj që Kuvendi do të gjykojë nga një pikpamje e ndryshme nga ajo që karakterizoi komisionin. Do të kërkoj që Shqipëria të pranohet në Lidhjen e Kombeve dhe në më jepni leje t’u jap arsyet që më bënë të arrij në këtë përfundim. Çështja e Shqipërisë u diskutua me kujdes prej komisionit të posaçëm. Komisioni thirri, dëgjoi dhe ripyeti përfaqësuesit e Shqipërisë duke bërë që ata të vërtetojnë deklaratat dhe shpjegimet e tyre mbi këtë çështje. I dëgjuam dhe shpjegimet e përfaqësuesve të Greqisë, dhe arrin në një zë unanim që Shqipëria ka gjithë karakteristikat e një shteti”. Një konkluzion i tillë nuk ka si të ishte ndryshe, pasi Shqipëria kishte një qeveri qëndrore të organizuar në një Këshill Ministrash, një trup legjislativ që përbëhej nga Kuvendi Kombëtar dhe një Këshill Regjence të përbërë nga katër Regjentë që përfaqësonin mendime të ndryshme në Shqipëri. Mendimi se “guvernat” mund të njihen nga koha në kohë, por shteti qëndror në këtë rast ishte shumë i saktë. Prandaj përfundimi është i qartë se dy kushtet e domosdoshme që kërkon artikulli i I-rë i Kushtetutës së Lidhjes – d.m.th. që aplikonjësi duhet të jetë një shtet dhe që duhet të qeverisë vetveten përmbushen pa dyshim në rastin e Shqipërisë.

Shqipëria në këtë rast i tregonte Lidhjes së Kombeve se ajo ka një histori që duhet të merret në konsideratë. Në vitin 1913 pas luftës Ballkanike u mbajt një Konferencë e madhe ndërkombëtare ku morën pjesë vendet Ballkanike dhe Fuqitë e Mëdha. Në këtë konferencë u përcaktuan në mënyrë arbitrare kundrejt vullnetit të shqiptarëve edhe kufijtë e rinj ku mund të vendosej shteti shqiptar. Gjashtë Fuqitë e Mëdha treguan qartë me qëndrimet e tyre se ishin për mosvendosje për të përcaktuar kufijtë shqiptarë.

Ja kundërshtarët dhe miqtë e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve

Në vitin 1914 Fuqitë e Mëdha firmosën një traktat duke përcaktuar kufijtë e Shqipërisë duke bërë kështu njohjen “de jure” të Shtetit Shqiptar. Pra për të gjithë ishte i qartë fakti se Shqipëria nuk e kishte humbur karakterin e saj shtetëror nga pikpamja legale dhe gjendja e saj ishte absolutisht e qartë.

Një tjetër argument i cili ju paraqit kësaj asambleje mbi të cilin insistoi personalisht Lord Robert Cecil si përfaqësues brilant i perandorisë së madhe Britanike se Shqipëria është një vend muhamedan dhe Lidhja e Kombeve duhet të tregojë të njëjtat obligime si për muslimanët ashtu dhe për kristianët. Duke shfrytëzuar këtë tribunë theksoi se: duhet të shfrytëzohet ky rast për t’i dhënë një vendi musliman po atë rëndësi që ka një shtet kristian. Në përfundim të fjalës së tij Lord Robert Cecil tha: Kush njeh historinë e Shqipërisë, njeh forcën dhe fuqinë e saj patriotike. Sepse populli shqiptar, ashtu si dhe mjaft popuj të tjerë në historinë e tyre kanë treguar nëpërmjet luftrave për liri dhe egzistencë këtë patriotizëm. Dhe patriotizmi shqiptar është po aq i fortë sa ai i zviceranëve apo francezëve. Dhe shqiptarët e dëshirojnë me zjarr indipendencën e tyre dhe këtë e kanë mbrojtur me luftë.

Zoti Newton Rowell përfaqësues i Kanadasë, i cili mori fjalën menjëherë pas Lord Robert Cecil tha se: “Shqipëria plotëson të gjitha kërkesat e paktit dhe ne (Lidhja -K.F) me plot besim duhet ta pranojmë këtë vend (Shqipërinë- K.F) në Shoqërinë e Kombeve”. Fill pas fjalës së dy të parëve edhe kundërshtarët që deri dje ishin shprehur kundër, pasuan njëri-tjetrin, duke shprehur pëlqimin e tyre Pro anëtarësimit të Shqipërisë në Shoqërinë e Kombeve. Por si ndodhi kjo, si u përmbys kjo tabllo brenda më pak se dy javësh ku Shqipëria, njohu edhe refuzimin edhe pranimin?

Përfaqësuesi i delegacionit britanik, The Right Honorable Herbert Albert Laurens Fisher, një historian i mirënjohur anglez, edukator, dhe politikan liberal duke pasuar diskutantët deklaroi menjëherë se: “delegacioni ynë pasi e studjoi edhe një herë gjendjen në Shqipëri pas paraqitjes së raportit ka arritur në të njëjtin konkluzion me Lord Robert Cecil dhe deklarojmë votën tonë Pro pranimit të Shqipërisë”. Menjëherë pas tij z. Ali Imam përfaqësues i Indisë u shpreh se mbështeste raportin e Lord Robert Cecil dhe duke qënë se Shqipëria përbëhet nga dy religjione fetare Muhamedane dhe Kristiane, ku muhamedanët janë në mazhorancë dhe kjo është një ogur i mirë për këtë popull, ku muhamedanët e kristianët bashkëjetojnë në harmoni me njëri- tjetrin dhe kjo është një provë e mirë për anëtarësimin në Lidhjen e Kombeve. Pas tij zoti Vivian, në emër të delegacionit Francez u shpreh se e çmon elokuencën e delegatit britanik Herbert Fisher dhe bashkohet me propozimin e paraqitur me qartësi nga Lord Robert Cecil. Duke pasuar këtë, më poshtë delegati italian Schanzer, theksoi se Italia dëshiron lirinë, pavarësinë dhe progresin e Shqipërisë. Zoti Rowell – vijoi më poshtë ai,- na kujtoi këtu deklaratat e bëra nga Z. Giolitti, Kryetari i qeverisë Italiane në kohën e largimit tonë nga Vlora, të cilat kanë qenë të qarta e të thjeshta. Unë pata nderin dje të shpreh pikëpamjet tona mbi pranimin e shteteve të reja dhe nga kjo pikëpamje e them prapë duke u mbështetur në parimet tona të përgjithshme dhe me dëshirë që Shqipëria të jetë një element paqeje dhe rregulli në gadishullin e Ballkanit, ne jemi Pro pranimit të Shqipërisë në këtë Shoqëri.

Duke mbyllur këtë diskutim, i cili do të çelte një faqe të re në historinë e Shqipërisë, përfaqësuesi i delegacionit Rumun ndër të tjera tha: “Ne mendojmë se çështja e pranimit të Shqipërisë duhet të meret në konsideratë. Për këto arsye dhe të tjera të cilat ekspozoi zoti Cecil, ne jemi të kënaqur të deklarojmë votën e Rumanisë Pro anëtarësimit të Shqipërisë”. Më mirë se kaq për shqiptarët nuk kishte si të përfundonte kjo çështje e shumëdëshiruar për ta, kur kryetari i Asamblesë, i nderuari Paul Hyman, deklaroi përfundimin e këtij debati, duke ftuar anëtarët e kësaj asambleje të japin votën e tyre mbi kërkesën e anëtarësimit të Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve. Votimi ishte unanim për Shqipërinë, e cila nuk u zhgënjye këtë herë nga Komuniteti Ndërkombëtar. Me 35 vota Pro, 7 vota Abstenime dhe asnjë Kundër Shqipëria më 17 Dhjetor 1920 u pranua anëtarja më e re e Lidhjes së Kombeve. Të nesërmen kryetari i delegacionit shqiptar Fan S. Noli u ftua të zinte vendin e rezervuar në Asamblenë e Lidhjes.

Vlen të theksohet se pranimi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve, qe rezultat i punës dhe përpjekjeve të vazhdueshme të patriotëve, intelektualëve e miqve të Shqipërisë kudo në botë ku ndër ta shquhej miku i madh britanik i shqiptarëve deputeti Aubery Herbert. Një vend të veçantë në këto përpjekje për t’iu bashkuar qytetërimit botëror luajtën dhe shoqëritë shqiptare, brenda dhe jashtë vendit, sidomos Shoqëria e shqiptarëve të Amerikës “Vatra”, dhe shtypi i kohës, të cilët dhanë një kontribut të rëndësishëm në sensibilizimin e opinionit ndërkombëtar në lidhje me çështjen shqiptare.

Ne duhet të themi se rëndësia e veçantë e kësaj faqe të historisë politike të Shqipërisë do të kuptohet kur të mendojmë se fillimi i marrëdhënieve tona me Lidhjen e Kombeve përputhej me kohëra të rrezikshme për fatet e Shqipërisë, sepse ishte koha kur Konferenca e Ambasadorëve në Paris kishte marrë sërisht në shqyrtim vendimet ndërkombëtare që kishin të bënin me krijimin e shtetit shqiptar.

Viktor Hygo në librin e tij “Të mjerët” thotë se mbas një lufte, mbas një revolucioni të madh në kombe, lind një periudhë e re, një zhvillim e një përparim në jetë të kombeve, një ndriçim i madh në të drejtat e njerëzve e të Shoqërive Shtetërore. Lufta e përbotëshme që trazoi e prishi gjithë botën, bëri mjaft dëme në qytetërimin e njerëzisë, por zgjidhi mjaft çështje shoqërore të rëndësishme, kështu që u bë një hap tjetër përparimi e qytetërimi duke u mbështetur në themele të forta e jo pas idealeve dhe utopive të kota. Zhvillimi i madh i kombeve në këtë luftë rrënuese lindi në vendet e qytetëruar idenë e Shoqërisë së Kombeve, idenë e demokracisë që njerëzit të rrojnë të mbrojtur në një ligj e në një gjykatë të përbashkët. Ky do të ishte morali politik nëpërmjet të cilit do të krijohej Shoqëria e Kombeve.

Shoqëria e Kombeve ishte për atë kohë një shtet i përgjithshëm me ligje e gjykata, me principe të drejta që të mbronte ato, të zgjidhte konfliktet dhe mosmarrëveshjet ndërmjet Kombeve të vegjël e të mëdhenj, midis të fuqishmëve dhe të dobtëve e të prapësonte të gjitha shkaqet për luftra midis tyre. Pra, si përfundim mund të themi se Lidhja e Kombeve (1919-1946) ishte i pari organizëm që i dëgjoi shqiptarët. Vetëm në atmosferën e Asamblesë së Gjenevës mund të dëgjohej me kujdes zëri i Shqipërisë që kërkonte të qasej në mes të kombeve të qytetëruar e të rrinte pranë tyre si shtet më vete dhe i pavarur.

Shqiptarët, natyrisht, gjetën atje edhe kundërshtarë, por edhe miq të së drejtës që u bënë menjëherë miqtë tanë të vërtetë, të cilët morën në dorë çështjen tonë dhe e mbrojtën ashtu siç ju ka hije misionarëve të paqes dhe të së drejtës së kombeve e popujve. Dhe avokatëve të tillë si Mbretëria e Bashkuar, dhe përfaqësuesit e saj Hon. Lord Robert Cecil, The Right Honorable Herbert Fisher dhe Hon. Newton Wesley Rowell, etj., shqiptarët duhet t’u jenë përherë mirënjohës.

Cilët ishin 3 Mbështetësit e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve?

Hon. Robert Cecil

(14 Shtator 1864 – 24 Nëntor 1958)

Lauruar me Çmimin “Nobel” të Paqes në vitin 1937

Edgar Algernon Robert Gascoyne-Cecil, Viscount I (Vikonti i Parë (14 shtator 1864 – 24 nëntor 1958), i njohur si zoti Robert Cecil 1868-1923, ishte jurist, politikan dhe diplomat në Mbretërinë e Bashkuar. Ai ishte një nga arkitektët e Lidhjes së Kombeve dhe një mbrojtës aktiv i saj, lauruar me Çmimin Nobel të Paqes në vitin 1937.

Robert Cecil ka lindur në Cavendish Square, London, fëmija i gjashtë dhe djali i tretë i Robert Gascoyne-Cecil, Markez i 3-të i Salisbury, tre herë kryeminister, dhe Georgina, bija e Sir Edward Alderson Hall. Ai ishte vëllai i Jakobit Gascoyne-Cecil, Markez i 4 i Salisbury, Lord William Cecil, Lord Edward Cecil dhe Lord Quickswood dhe kushëri i Arthur Balfour. Ai ishte arsimuar në shtëpi, derisa ai ishte trembëdhjetë vjeç dhe pastaj kaloi katër vjet në Kolegjin Etoni. Ai pohoi në autobiografinë e tij që e ka shijuar shkollimin e tij në shtëpi. Ai studioi për drejtësi në University College, Oxford, ku u bë një referues i mirënjohur. Në 1887, ai u pranua në Bar (lejohet praktika e avokatit). Ai u martua me Lady Eleanor Lambton në vitin 1889. Nga viti 1887-1906, Robetrt Cecil ka ushtruar ligjin civil, duke përfshirë punën dhe praktikën parlamentare. Më 15 qershor 1899, ai u emërua si Queen’s Counsel (QC). Ai gjithashtu bashkëpunoi për hartimin e librit “Parimet e të Drejtës Tregtare”.

Në zgjedhjet e përgjithshme të vitit 1906, Robert Cecil u zgjodh si anëtar Konservator i Parlamentit Britanik. Pas formimit të qeverisë së koalicionit të 1915, ai u bë Nën-Sekretar i Shtetit për Punët e Jashtme më 30 maj 1915. Ai shërbeu në këtë post deri në 10 janar 1919, duke shërbyer edhe si Ministër i Falenderimeve nga 23 shkurt 1916 deri 18 korrik 1918. Më 25 maj 1923, Robert Cecil u rikthye në qeveri. Në zgjedhjet e përgjithshme të dhjetorit 1923, pasi Konservatorët humbën shumicën e mandateve të tyre, ai hyri në fisnikët e vendit, si Viscount Cecil i Chelwood, i East Grinstead në qarkun e Sussex-it, më 28 dhjetor 1923.

Kur Konservatorët u rikthyen në pushtet në zgjedhjet e përgjithshme të tetorit 1924 Robert Cecil u bë kancelar i Dukatit të Lancaster.

Në shtator të vitit 1916, ai paraqiti një memorandum, duke bërë propozime konkrete për shmangien e luftës. Robert Cecil ishte një Esperantist i njohur, dhe, në 1921, ai propozoi që Lidhja e Kombeve të miratojë Esperanto-n si zgjidhje për problemin e gjuhës.

Nga fillimi i Lidhjes së Kombeve, pas Luftës së Parë Botërore, deri në dështimin e saj në 1946, Robert Cecil ishte i përkushtuar tërësisht për Lidhjen. Në Konferencën e Paqes në Paris, ai ishte përfaqësuesi britanik në krye të negociatave për Lidhjen e Kombeve. Nga 1920 deri më 1922, ai përfaqësoi Afrikën e Jugut në Asamblenë e Lidhjes. Në vitin 1923 ai bëri një turne pesë javor në Shtetet e Bashkuara, duke shpjeguar Lidhjen për amerikanët. Në administratat e qeverisjes konservatore në Mbretërinë e Bashkuar gjatë viteve 1923-1924, dhe 1924-1927 ishte ministër përgjegjës, nën juridiksionin e Sekretarit të Jashtëm, për aktivitetet britanike në punët e Lidhjes së Kombeve.

Në pranverën e vitit 1946, ai ishte pjesëmarrës në takimet e fundit të kësaj organizate në Gjenevë, duke i dhënë fund fjalimit të tij me fjalinë e njohur: “Lidhja është e vdekur, jetë të gjatë Kombeve të Bashkuara”. Ai jetoi për trembëdhjetë vjet të tjera, herë pas here duke qenë anëtar në Dhomën e Lordëve, dhe mbështetetës i përpjekjeve ndërkombëtare për paqe me anë të presidencës së tij si nderi i Organizatës së Kombeve të Bashkuara.

Ai vdiq më 24 nëntor 1958 në shtëpinë e tij në Chelwood Gate, Danehill pranë Haywards Heath. Ai nuk la trashëgimtarë dhe titulli Viscountcy i tij u shua.

Hon. Newton Wesley Rowell

(1 nëntor 1867 – 22 nëntor 1941)

Ishte një avokat dhe politikan i njohur Kanadez, një udhëheqës, figurë në Kishën Metodiste. Newton Rowell udhëhoqi Partinë Liberale të Ontarios nga 1911-1917.

Ai ka lindur në Ontario, Kanada. Në vitin 1917, Rowell, si një mbështetës i rekrutimit gjatë Luftës së Parë Botërore, la mënjanë legjislaturën e Ontarios dhe u shkëput nga Sir Wilfrid Laurier dhe Partia Liberale e Kanadasë për t’u bashkuar me qeverinë kombëtare të lëvizjes sindikale të Sir Robert Borden. Ai shërbeu në qeverinë “Borden” si Kryetar i Këshillit te Kanadasë dhe, më pas, si Ministër i parë Shëndetësisë në Kanada. Pas luftës zoti Rowell shërbeu si delegat i Kanadasë në Lidhjen e Kombeve, ku dhe u përfshi në çështjet ndërkombëtare. Ai ndihmoi edhe në formimin e Kishës së Bashkuar të Kanadasë.

Si avokat ai pati një nga praktikat e procesit gjyqësor me të fortë në Toronto, duke argumentuar shumë raste në Gjykatën e Lartë të Kanadasë dhe të Komitetit të Këshillit Gjyqësor, duke përfshirë Edwards v. Kanada (Prokurori i Përgjithshëm). Në vitin 1903,

themeloi firmën ligjore që është e njohur edhe sot “McMillan-LLP”. Në vitin 1929 ai argumentoi dhe fitoi çështjen në lidhje me faktin nëse gratë kishin të drejtën e emërimit në Senatin e Kanadasë. Në 1936 ai u emërua në Gjykatën e Lartë te Ontarios.

Gjithashtu ai është shquar edhe si kryetari i parë i Komisionit Rowell-Sirois në vitin 1937 në lidhje me marrëdhëniet ekonomike.

The Right Hon. Herbert Fisher

(21 mars 1865 – 18 prill 1940)

The Right Honorable Herbert Albert Laurens Fisher, ishte një historian anglez, edukator, dhe politikan liberal. Ai shërbeu si President i Bordit të Arsimit në 1916-1922 në qeverine e David Lloyd George.

Herbert Fisher lindi në Londër, djali i madh i Herbert William Fisher (1826-1903), Motra e tij Maria Adeline Fisher ishte gruaja e parë e kompozitorit Williams Ralph Vaughan, motra tjetër Firence Henrietta Fisher u martua me të dy William Frederik Maitland dhe Francis Darwin. Herbert Fisher ishte kushëri i parë i Virginia Woolf dhe motra e saj Vanessa Bell. Ai ishte arsimuar në Winchester dhe New College, Oxford, ku u diplomua me një shkallë të klasit të parë në 1888.

Herbert Fisher ishte mësues privat i Historisë Moderne në Universitetin e Oksfordit.. Botimet e tij përfshijnë “Bonapartism” (1908), “Tradita Republikane në Evropë” (1911) dhe “Napoleoni” (1913). Në shtator 1912, ai u emërua anëtar i Komisionit Mbretëror për Shërbime Publike në Indi. Në vitet 1913 dhe 1917 ai ishte zëvendës-kancelari i University të Sheffield. Në dhjetor 1916 Robert Fisher u zgjodh anëtar i Parlamentit Britanik për Sheffield Hallam dhe u bashkua me qeverinë e David Lloyd George, si Kryetar i Bordit të Arsimit. Në këtë post ai ishte instrumenti kryesor në formulimin e Ligjit të Arsimit më 1918, i cili bëri të mundur frekuentimin e detyrueshëm shkollor për fëmijët deri në moshën 14 vjeçare. Fisher dha dorëheqjen në parlament, përmes emërimit si Steward Hundred Chiltern më 15 shkurt 1926, duke u tërhequr nga politika për të marrë postin e këshillit drejtues të New College, Oxford, të cilin ai e mbajti deri në vdekjen e tij. Atje ai botoi tre vëllime të “History of Europe” (Historia e Europës) në 1935. Në vitin 1927, ju dha titulli James Tait Black Memorial Prize për biografinë e tij “James Bryce, Viscoont Bryce of Dechmont”, si dhe ka marrë Order of Merit (Urdhërin e Meritës) në vitin 1937.

Fisher u martua me ekonomisten dhe historianen Lettice Ilbert (1875-1956) në vitin 1899. Fëmija i tyre i vetëm ishte akademiku britanik, Mary Bennett. Fisher vdiq në prill 1940, në moshën 75 vjeçare i goditur nga një autobus.

Anton Çetta – personalitet me të cilin identifikohen një epokë…

November 26, 2020 by dgreca

-Kryeministri Hoti: Anton Çetta ka bërë historinë moderne të Kosovës-

Në 100 vjetorin e lindjes së Anton Çettës, dhe në 25 vjetorin e vdekjes së tij, në ambientet e Bibliotekës Kombëtare të Kosovës, në organizim të Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit, në bashkëpunim me Institutin Albanologjik të Kosovës, është promovuar botimi i kompletit të veprave të veprimtarit, shkrimtarit, mbledhësit të folklorit shqiptar, profesor Anton Çettës.

Muaji nëntor me vendim të qeverisë është shpallur muaji i Anton Çettës me propozim të ministres Vlora Dumoshi e cila ishte në këtë aktivitet bashkë me kryeministrin e Kosovës, Avdullah Hoti, drejtorin e Institutit Albanologjik, Hysen Matoshi, vajzat e Anton Çettës, Donika dhe Agata, dhe shumë personalitete tjera. Aktiviteti në fjalë u shënua në kuadër të këtij muaji.

Kryeministri Avdullah Hoti, duke vlerësuar lartë kontributin e Çettës, tha se ai së bashku me ish-presidentin Ibrahim Rugova kanë bërë histori moderne.

”Përgëzojmë punën që kanë bërë këta hulumtues për personalitetin me emrin e të cilin identifikohen epokat. E ka ndarë historinë para dhe pas ngjarjes me të cilën Çetta identifikohet, pra me pajtimin e gjaqeve. Ka dhënë kontribut të jashtëzakonshëm në ndërrimin e kulturës. Ai dhe Rugova kanë bërë histori moderne”, tha Hoti.

Ndërsa Ministrja e Rinisë Kulturës e Sportit Vlora Dumoshi, tha se ky aktivitet po shënohet në kuadër të muajit të Anton Çettës, të shpallur nga kryeministri Hoti. Duke e vlerësuar profesorin Çetta, si një nga studiuesit më serioz të folklorit shqiptar ka themeluar edhe çmimin Anton Çeta.

“Viti 2020 shënon 100 vjetorin e lindjes dhe 25 vjetorin e vdekjes së profesorit Anton Çetta. Edhe sot së bashku jemi në aktivitetin e radhës të muajit të Anton Çettës të shpallur nga kryeministri Hoti. Sot promovojmë një pjesë të konsiderueshëm të botimeve të profesorit”, tha ministrja e cila edhe sqaroi se MKRS-ja ka publikuar thirrjen publike për të konkurruar për çmimin Anton Çetta, i cili është themeluar në fushën e trashëgimisë kulturore shpirtërore.

Ministrja Dumoshi falënderoi të gjithë ata që kanë bërë të mundur botimin e kompletit të veprave të profesor Çettës.

Hysen Matoshi drejtor i Institutit Albanogjik, tha se kompleti i veprave të Çettës përmban 13 vëllime e të cilat janë të njohura për lexuesin.

Donika Çetta, vajza e profesor Antonit tha se ky përvjetor i përkujtimit për babanë u erdhi më ndryshe dhe për këtë shprehu mirënjohjen në emër të familjes Çetta për të gjithë ata që mundësuan botimin deh promovimin e veprave të tij.

***

Kryeministri Hoti: Anton Çetta ka bërë historinë moderne të Kosovës

Kryeministri i Republikës së Kosovës, z. Avdullah Hoti mori pjesë në promovimin e kompletit të veprave të Profesor Anton Çettës.

Kryeministri Hoti i përgëzoi hulumtuesit me punën e të cilëve është bërë realitet ky botim për personalitetin, ndër më të mëdhenjtë të historisë tonë, me emrin e të cilit identifikohen epokat, Profesorin Anton Çetta.

“Në fushën e tij, bashkë me veprimtarin në hulumtimet në Institutin Albanologjik, në ditët e para me Presidentin Rugova, ai në fushën e politikës e ky në fushën e pajtimit të gjaqeve vërtet kanë bërë historinë moderne të Kosovës,” u shpreh Kryeministri Hoti.

Kryeministri Hoti ndërkohë ka vizituar edhe ekspozitën që përmbante libra dhe artikuj për Anton Çettën.

Të kujtojmë Arshi Pipen në 100-vjetorin e lindjes

March 6, 2020 by dgreca

NGA ANTON ÇEFA/

Bir i një familjeje dinjitoze për ideale e virtyte atdhetare dhe krenare për traditat kombëtare, Arshiu mori drejtimin e një njeriu të ndershëm e kambëngulës në bindjet e veta, kundërshtar i çdo konformizmi. I ati, Mustafa Pipa, qe njeri me kulturë të gjanë, jurist për nga profesioni, patriot dhe demokrat për kah idealet. E ama, nanë Hatixhja, qe një shembull virtyti e pune për fëmijët e saj, stoike në fatkeqësitë e panumërta që i ranë mbi krye, burrneshë e vërtetë shqiptare, vdiq në internim, me shpirtin plagë. I vëllai, Myzaferi, avokat, me interesa të gjana kulturore, demokrat, kundërshtar i çdo diktature, botues i revistës “Fryma”, ku shprehi pikëpamjet e tij përparimtare politike e shoqënore, u pushkatue në terr nga organet e sigurimit, sepse kërkoi me gjetë drejtësi e rregull në gjyqet e tyne kriminale. Motrat, edhe pse të shkëlqyeshme në mësime dhe intelektuale të formueme, u detyruen me ba punët ma të randa për me fitue bukën e gojës.

U lind në Shkodër, në vitin 1920. Kreu mësimet fillore në qytetin e lindjes dhe po ashtu arsimin e mesem, vitet e para në Shkollën Saveriane të Jezuitëve dhe të fundit në Liceun e Shtetit, Dega klasike. Studimet e nalta për filozofi i kreu në Firence (Itali), ku mori gradën shkencore të doktorit në filozofi, tue mbrojtë disertacionin: “Morali dhe feja tek Bergsoni”

U kthye në atdhe në vitin 1941 dhe deri në fund të vitit 1944 dha landën e filozofisë në Liceun Shtetënor të Tiranës, tue dhanë mësim në të njajten kohë në Licetë Shtetënore të Shkodrës dhe të Durrësit. Për pak kohë, në vitin 1945, qe mësues i italishtes dhe i gjuhës shqipe në Kolegjin e Mësuesve, Tiranë. Në prill të vitit 1946, e arrestuen për shkak të refuzimit të tij kategorik me veprue në përputhje me politikën e regjimit diktaturial.

Në vitin 1957, u arratis në Jugosllavi dhe, në vitin 1958, emigroi në SH. B. A. Në fillim punoi si arkëtar (kashier) në nji hotel të Nju Jork-ut. Veprimtaria e tij pedagogjike dhe organizative në fushën e mësimit dhe të edukimit përbën një kapitull të veçantë, të gjanë, të larmishëm e shumë të frytshëm. 1).

Në vitin 1960, filloi punnën si mësues filozofie në kolegjin Philander Smith, Little Rock, Arkansas.

Në vitet 61-62, drejtoi Departamentin e Gjuhës Italiane në City University, Georgia, në Shkollën e Gjuhëve dhe të Gjuhësisë, dhe, në të njajtën kohë, gjatë verës, dha filozofi në Kolegjin e Arteve të Lira. (Po në këto vite ka dhanë italisht në Columbia University . . .).

Në vitet 63-66, ka qenë Profesor i Asociuem në Departamentin e Gjuhës Italiane, në Universitetin Berkley të Kalifornias, ku dha mësim në kurset e lëtërsisë moderne italiane dhe drejtoi seminaret e kritkës letrare për De Sanctis (1963), Croce-n (1964), Vico-n (1965). Gjatë vitit 1965 dha mësim edhe në kurset e gjuhës shqipe, letërsisë dhe folklorit tonë. Gjithashtu dha edhe filozofi romane. Në vitin 1966, drejtoi disertacionet për gradën e doktorit në filozofi (Ph. D).

Me nji sensibilitet të dukshëm ndaj padrejtësive, – çka i karakterizon njerëzit e ndershem dhe idealistë, – gjatë kohës që qe në Universitetin Little Rock, Arkansas, përjetoi me dimbje realitetin e diskriminimit racial në shoqëninë amerikane dhe u revoltue. Atje përkrahu lëvizjen studenteske të Berkley University të Kalifornisë, e njohun si “Free speech movement”, dhe u ba kritik i paanshem i poltikës. 2).

Në vitin 1966, kaloi në Universitetin e Minnesota-s, në Minneapolis, në fillim si profesor i asociuem, dhe ma vonë si profesor i gjuhës italiane në Departamentin e Gjuhëve Romane. Në Universitetin e Minnesota-s, u ba anëtar me të drejta të plota dhe kontribuoi në planifikimin, hartimin dhe ndamjen e diplomave të studimeve të gjuhës italiane. Qe, gjithashtu, drejtues i Programit Master për këtë gjuhë. Temat e diplomave për master e Ph. D. u shkruen dhe u miratuen nën drejtimin e tij. U ka dhanë mësim, gjithashtu, kurseve extraculiculare të gjuhëve, kurseve të qytetnimit dhe të kulturës dhe, në veçanti, kurseve extraculiculare për shkrimtarët e mëdhaj: Dante, Bokacio, Manxoni, Leopardi, për Poezinë Kalorsiake, Letërsinë Utopike, dhe leksionet krahasuese: Marksizmi dhe ekzistencializmi në tregim dhe dramë; ka drejtue seminaret Ungareti dhe Monatale, Vico dhe Croce. Veç sa thamë, ka ligjërue ciklin e leksioneve: Simbolizmi Francez dhe Hermetizmi Italian, Romantizmi në Francë dhe në Letërsinnë Italiane, në kurset e përbashkëta të diplomantëve të gjuhëve frënge dhe italiane. Në Universitetin e Minesotta-s për tetë vjet me radhë mbajti falas nji kurs të gjuhës shqipe.

Gjatë vitit 1970, ka konceptue dhe hartue Programet e Master-it për gjuhët frënge dhe italiane.

Me daljen në pension u vendos përfundimisht në Washington, D. C., pranë së motres, Fatimes.

Gjatë kësaj kohe u intensifikuen lidhjet e tij me “Vatrën” dhe “Diellin”. Gjithnji, ai ka qenë bashkëpunëtor i zellshëm i “Diellit”. Shqetësimet e tij për gjendjen e “Vatrës”, në këte kohë, dhe mendimet e tij për prosperitetin e saj, ai i shprehi, së pari, në “Dielli”, në artikullin e gjatë “Për riorganizimin e Vatrës”, (nr. i 16 gushtit 1983) dhe në Fjalimin e rastit të 28 Nandorit 1986, “Për shpëtimin e Vatrës”, që u botue në “Diellin” e 28 Shkurtit, 1987. Më duket se Arshiu ka dhanë përcaktimin ma të saktë dhe ma të bukur për Vatrën: “Vatra asht nji monument historik i vetëdijes dhe kulturës kombëtare”. Ai ka shkrue me dhimbje krahnori për gjendjen e mjerueme të “Vatrës” dhe ka vlerësue lart prestigjin e saj ndaj organizatave të tjera të diasporës, gja qi i jep mundësi e avantazh asaj t’i bajë nji sherbim të madh kombit, “i cili do të ketë vlerë ma të madhe nëse Vatra mban nji qendrim sipërpartiak dhe sipërqeveritar”. “Ndërhymja e saj, shkruen Pipa, asht sidomos e randësishme ndër raste kur të drejtat e kombit shqiptar cenohen ose rrezikohen”.

Në pranverë të vitit 1991, Pipa u zgjodh kryetar i “Vatrës”, pa qenë anëtar i saj, detyrë në të cilën qindroi vetëm nji vit, sepse në qershor të 1992-shit, nuk u rizgjodh. E mori kryesinë e “Vatrës” me të vetmin qellim për ta vu ate në shërbim të problemeve me randësi të jashtëzakonshme historike, qi dolen para kombit tonë: zhvillimeve demokratike në Shqipëni dhe zgjidhjes së problemit të Kosovës. Gjatë kësaj kohe tepër të shkurtë, ai iu kushtue me të gjitha energjitë rimëkambjes së “Vatrës”, dhe kreu shumë punë me vlerë. Në “Albanica”, në nr. 3-4 të 1992-shit, në shkrimin On VATRA and Dielli, ai ka shkrue me hollësi për to. Puna e tij asht pasqyrue, gjithashtu, në numrat e “Diellit”, që editoi ai gjatë kësaj kohe.

* * *

Veprimtaria e tij përfshin fusha të artit letrar, të filozofisë, estetikës, kritikës letrare, folklorit, folkloristikës, gjuhësisë, politikës, publicistikës.

Vëllimin e parë poetik me titull “Lundërtarët”, nji përmbledhje lirikash qi dishmon një talent novator në shpërthim, e botoi në v. 1944. Të dytin, “Libri i burgut” të shkruem në letra cingaresh, në burgjet e kampet e punës së detyrueme, e botoi në Romë në vitin 1959. Asht nji përmbledhje liriko-epike, pasqyrë e gjallë artistike e motiveve qi i diktoi jeta e qelive dhe e kampeve të vdekjes, ku kaloi dhetë vjet. Një ditar i vërtetë që ka për të mbetë një nga dishmitë artistike ma të sakta të asaj qi ndodhi me ata që nuk iu nënshruen regjimit të përgjakshëm diktaturial. “Nuk njoh në të gjithë letërsinë shqipe vargje më tronditëse sa ato të botuara në librin e quajtur thjesht “Libri i burgut”. Tek lexon poezitë e Arshi Pipës, ndjen klithmat, britmat, plagët, poshtërimin njerëzor, në emër të ca idealeve absurde dhe hipokrite. Është një sketerrë më e tmerrshme sesa Ferri i Dantes, sepse ky është ferri i njerëzve të pafajshëm e jo i mëkatarëve. Është materia e Parajsës e transplantuar në Ferr”, ka shkruar shkrimtari Rudolf Marku.3).

Punë e burgut asht edhe “Rusha” (botue në Munich, 1968), poemë epike me një subjekt të theksuem dramatik të periudhës së gjysës së dytë të shek. XIV, qi trajton nji histori dashunije dhe hakmarrjeje mes shqiptarëve e serbëve në sfondin e zakoneve tona tradicionale. Me 1969, Pipa botoi në Munich antologjinë poetike “Meridiana”, nji përzgjedhje nga botimet e maparshme dhe disa poezish të pabotueme, qi tingëllon si jehonë e mirëfilltë e nji testamenti poetik.

Krijimet poetike të Arshiut shquhen për një talent të fuqishëm, për shumësi e përzgjedhje motivesh, për trajtim të tyne në nivele artistike të lakmueshme, dhe për një përkushtim të madh ndaj punës krijuese, pa lanë mangut gjuhën poetike jashtëzakonisht të pasun e të pastër, të zgjedhun me kujdes si rrallëkush.

Po veçoj, sa për ilustrim, nga “Meridiana”, “Preludet”, të shkrueme në Firence dhe Tiranë në vitin 1941. Tharme poetike, yshtëse imtimesh meditative me forcë të madhe purifikuese, të enduna në veshje tekstore moderne; fluiditete lirike të derdhuna në simfoni ritmesh e tingujsh të magjishëm. Këto janë “Preludet”. “Urgjencca të mbrendshme”, siç i pati quajtur ai shtysat e fuqishme shpirtnore për t’i dhanë jetë poezisë. Befasuese për letrat shqipe të asaj kohe, dhe po aq befasuese edhe sot e kësaj dite.

Pipa na ka lanë nji trashigim të pasun edhe në fushën e përkthimeve poetike nga latinishtja, italishtja, frëngjishtja, gjermanishtja, anglishtja. Vetëm gjatë kohës njivjeçare qi jetoi si refugjat në Jugosllavi, ai përktheu nji vëllim poetik me titull “Lyrika Latine”, (rreth 250 faqe të plotësueme edhe me shenime të ndryshme metrike), mbetun në dorëshkrim. Po ashtu, mbetun në dorëshkrim, asht edhe nji vëllim poetik i shkruem në tri gjuhë europiane me titull “Autobiografia”.

Nji veprimtari jashtëzakonisht të gjanë na ka lanë në hapësinën shkencore të kritikës letrare. Gjatë vjetëve në Shtetet e Bashkueme të Amerikës, botoi veprën “Trilogjia Albanica” (1978), në tri vëllime: “Albanian Folk Verse”, “Hieronymos De Rada ” dhe “Albanian Literature: Social Perspectives ” , vepër rreth 900 faqesh, që shquhet sidomos për thellësi dhe origjinalitet në trajtimin e personaliteteve dhe dukurive letrare që shqyrton, nën prizmet estetike moderne të strukturalizmit dhe komparativizmit. E tham me plotgojë që në asnjë botim të kësaj natyre nuk kam gjetë atë dendësi sqarimesh në fundfaqet (fusnotat), shënimesh bibliografike, indeksesh gjithfarësh, – një skrupolozitet shkencor për t’u admirue.

“Trilogjia Albanica’, shkruen Peter Prifti, si e para në llojin e saj në letërsinë shqipe, është një vepër ndriçuese, një minierë e pasur për poetët, folkloristët, etnologët, gjuhëtarët e etimologët, historianët dhe studiuesit e letërsisë shqipe në përgjithësi. Risia e formës së saj, diapazoni i gjerë i ideve dhe disiplinave që ajo qarkon, trajtimi original i subjektit dhe pasuria e të dhënave, i jep kësaj vepre një vend të merituar në letërsinë shqiptare. Nuk është e tepërt të them se Trilogjia Albanica e vendos autorin e saj si një studiues lider në SHBA për De Radën dhe popullin Arbërësh, për strukturën e poezisë shqiptare dhe karakterin e letërsisë shqipe në përgjithësi”.4).

Në vitin 1991, botoi “Contemporary Albanian Literature”, për të cilën studiuesi Italo Costante Fortino, ka thanë: “Studimi i fundit i Arshi Pipës mbi letërsinë e realizmit socialist përban nji kontribut të parë . . . për nji rend të ri qi duhet të vendoset në letërsinë dhe, në radhë të parë, në kritikën letrare” 5). Fjalët e Fortino-s vlejnë gjithashtu për “Trilogjinë shqiptare”. Nuk mund të bahen hulumtime shkencore në fushën e kritikës letrare pa marrë në konsideratë mendimet dhe tezat origjinale, dhe pa mbajtun qindrim miratues a kundërshtues ndaj tyne.

Shumë studime për letërsinë dhe kulturën shqiptare dhe arbëreshe, ka botue në shypin e huej si “Südost-Europa Forschungen”, “Zeitschrift für Balkanologie”, “Comparative Literature Studies”, “Books Abroad”, “Rivista di lettrature moderne e comparate”, “Mondo operaio”, “Revue des etudes sud-est euripéennes”.

Në këtë lamë, Pipa asht shtye edhe në letërsinë botnore, sidomos për letërsinë italiane. Ka botue artikuj studimorë me vlera të mëdha njohëse për Danten, De Sanctis, Manxonin, Ungaretin, Moravian, Montalen. Këto ese, Pipa i ka botue në revistat e hueja shkencore si “Italica”, “Italian Quarterly”, “The Romanic Revieë”, “Comparative Literature”, “Books Abroad”, “Belfagor”, “Le ragioni critiche”, “Revue de literature comparèe”, “Revue des études italiannes”.

Një nga frytet, ma i vlerti, i kësaj pune asht vepra “Montale and Dante” (1968), anglisht, e përkthyeme në italisht dhe, kohët e fundit, nëse nuk jam gabim, edhe shqip. Me këtë vepër, ai e rreshtoi veten ndër studiuesit ma të mirë botnorë të këtij subjekti, d. m. th. të vlerësimit objektiv të poezisë së Montales dhe të vumjes në dukje të ndikimit të Dantes në poezinë e Montales. “Fakti që edhe sot pas më shumë se 30 vjetësh, ka shruar Astrit Lulushi, libri ‘Montale and Dante, vazhdon të cilësohet nga kritika si një nga studimet më të thella e më të hollësishme rreth poetit të madh Italian, tregon se Arshi Pipa doli i suksesshëm në këtë sipërmarrje”. Dhe më poshtë: “. . . pa veprën e Pipës, “Montale and Dante’, kritika letrare botërore sot me siguri do të ndjehej e varfëruar”. 6).

Estetika dhe filozofia kanë qenë gjithashtu interesimet e tij shkencore. Trashigimia e tij në këto fusha, përveç disertacionit mbi filozofinë e Bergsonit, qi e kemi përmendun ma nalt, përfshin artikujt studimorë dhe referatet shkencore të mbajtuna në konferenca dhe kongrese ndërkombëtare si në Amsterdam, Londër, Uppsala, Palermo, Venecie, etj.Mbetun në dorëshkrim asht vepra filozofike “La mia concezione sulla vita” (Kuptimi im mbi jetën).

Më vjen si e nevojshme të përmend këtu mendimin e Pipës për nji nga parimet ma të qenësishme të estetikës, atë që lidhet me të bukurën në art përballë të moralshmes. Tue folun për Benedeto Croce-n, Pipa thotë: “ . . . E bukura dhe e ndershmja janë të ndame mes tyne. Pra nji vepër morale ose jo, janë në dorë të artistit. Kështu një libër skandaloz estetikisht mund të shkojë, por autori nuk duhet ta shruej kurr” (Nënvizimi im, A. Ç).

Nji kontribut të veçantë përban veprimtaria e tij shkencore në fushën e folklorit, të folkloristikës dhe të gjuhësisë. Gjatë viteve të burgut pregaditi një vepër me materiale folklorike të mbledhuna nga të burgosunit, rreth 420 faqe të daktilografikueme, pa llogaritë këtu nji hymje teorike rreth folklorit tonë dhe folklorit në përgjithësi; vepër që iu dorëzue Institutit të Folklorit, në vitin 1957, dhe sot nuk gjindet..

Të botueme në këtë fushë janë veprat “Albanian Folk Verse: Structure and Genre” (1978) dhe “Politics of Language in Socialist Albania” (1989). Analizës së çështjeve të ndryshme të eposit tonë të kreshnikëve, Pipa i asht kthye përsëri në punimin “Serbocroatian and Albanian Frontier Epic Cycles”, botue në v. 1984, në vëllimin “Studies on Kosova” (edited by Arshi Pipa and Sami Repishti). Tue u bashkue me studiuesit Alois Schmaus, Stavri Skendi, e ndonji tjetër, Pipa e trajton ciklin e kangëve të kreshnikëve, të malësorëve tonë të Veriut, si një version të eposit boshnjak, të modifikuem nga psikologjia jonë etnike dhe traditat tona zakonore.

Në veprën “Politics of Language in Socialist Albania”, merret me problemin e standardit të gjuhës sonë letrare, të vendosun në nji forum ku liria e fjalës përbante sakrilegj, si në të gjitha forumet e diktaturës, dhe mërrin në përfundimin qi “gjuha e njësuar’ nuk asht as e njisueme, as e përbashkët, as kombëtare; ajo asht një variante toskënishte e arnueme me disa huazime fonetike nga gegënishtja letrare, të cilat i mungojshin strukturës së toskënishtes”; nji përfundim të cilit nuk mund t’i hiqish asnji presë, (siç thotë nji shprehje popullore), dhe qi ma në fund asht parnue prej të gjithëve.

Me interes asht të parashtrojmë ndonji mendim të tijin për gjuhën tonë, të cilën e njohti dhe e përdori në mënyrë të përkryeme, në të dy dialektet. Ai kishte qindrimin e Çabejt: “Unë kundroj me simpati nji gjendje, qysh asht kjo e sotmja, kur nji Shqipni e vogël, shembull fort i rrallë n’ Europë, asht e zonja me u shprehë në dy gjuhë letrare. Ky asht nji shenj pasunije, kulture, qi na shquen, cilido qoftë shkaku i tij” 7). Dhe në një rast tjetër: “Gegënishtja me toskënishten, plotësohen në fushën letrare në nji mënyrë fatlume. Ka gjana që njena i thotë fuqishëm, tjetra i shpreh kandshëm” 8). Ai e tregoi veten mjeshtër në të dy dialektet. Mjafton të përmendim këtu dy xhevahire poetike: “Shemo Hajduti” (toskënisht), “Kupe Danja” (gegënisht), ose përkthimin e Lukrecit në gegënisht, se aty gjen “hovet vigane të mendimit dhe trandjen e gjithanshme të shpirtit”, kurse Virgjilin në toskënisht, “jo se ai nuk mund të përkthehet mirë në gegënisht, por ajo diçka e vagullt dhe fluide që asht poezia e tij shkrihet ma mirë në toskënisht” 9). Gjithsesi, edhe pse u desht të vdesë Pashko Gjeçi, për t’i vu vulën kësaj dukunie, ndërgjegjja shqiptare, për këtë çashtje madhore, asht ajo që asht: preferon të pranojë paragjykimin në vend të faktit.

Shqetësimet dhe interesimet e tij për gjendjen në Shqipni, Kosovë dhe për të gjitha trojet shqiptare dhe për të ardhmen e tyne kanë gjetë shprehjen e vet në botimin, në vitin 1990, të librit “Albanian Stalinsm. Ideopolitical Aspects”, një përmbledhje e shkrimeve të karakterit politik, të botueme në shtypin periodik shqiptar të diasporës sonë dhe ate amerikan, të viteve 1958-1989.

Shkrime të kësaj natyre, Pipa botoi në gazetën “Dielli”, gjatë viteve 1991-92, vite kur ai qe kryetar i “Vatrës” dhe editor i organit të saj. Në “Dielli”, Pipa kritikoi ashper veprimet anti-demokratike të forcave politike qi dolen në skenë fill mbas rrximit të diktaturës, sugjeroi platforma politike me vlerë për zhvillimet demokratike në Shqipni, dhe kërkoi me insistim që të nxiret e të dënohet pergjegjësia për atë çka ndodhi gjatë viteve të regjimit komunist.

Pipa shquhet edhe për veprimtari botuese në lamin e shtypit periodik. Ai ka qenë botues dhe kryeredaktor organesh letrare e shkencore. Në vjetin 1944, kur Shqipnija vuente nën pushtimin e huej, në nji moshë të re nxori revistën “Kritika Letrare”, në të cilën dallohet për trajtim original dhe objektiv të personaliteteve të letrave shqipe; veçori që do ta shoqnojë ate gjithnji ma vonë, kur do të shkruej veprat madhore në këtë fushë. Në faqet e revistës, ndër të tjera, ravijëzohen kulme të tilla të letërsisë e të kulturës sonë si Noli, Konica, Migjeni. Kulme në historinë e kritikës sonë letrare kanë mbetun edhe këto punime të Pipës. Eseja e shkrueme për Konicën e dishmon atë si nji kritik të kategorisë së parë. Ajo mbetet edhe sot e kësaj dite nji nga xhevahiret e kritikës sonë letrare, sa për thellësinë e trajtimit, aq për stilin e shtjellimit dhe koncizitetin. Në vitet 1945-46, qe anëtar i redaksisë së revistës “Bota e Re”. Dhe , në vitin 1987, anëtar i redaksisë së revistës tremujore për mendimin kritik “Telos”(Kaliforni).

Në vitin 1990, filloi të botojë në Washington D. C. revistën “Albanica – A quarterly Journal of Albanological Research and Crticism”, revistë me vlera të mëdha shkencore albanologjike. Mbas tre numrash, për arsye financiare, u ndërpre ky botim aq i nevojshëm e i randësishëm sidomos për paraqitjen para botës të gjendjes së vertetë ekonomike e politike të trojeve tona, dhe të shkencave tona albanologjike. Për kohën e vet, në diasporën shqiptare, jo vetëm në ate të Amerikës, nuk ka pasë nji të tillë të dytë që t’i afrohet sadopak. Aty u botuen artikuj studimorë në gjuhët shqip, anglisht, frëngjisht, gjermanisht nga studiues të njohun shqiptarë e të huej si A. Pipa, M. Camaj, P. Prifti, A. Logoreci, A. Klosi, A. Vehbiu, F. Pipa, Michele Roux, Odile Daniel, Francesco Altimari, Walter Brew, Hans-Jurgen Sasse, Matteo Mandala, Peter Bartl, Armin Hetzer, Alain Ducellier dhe Wilfried Fridler.

Mbrojtja e çashtjes shqipare në të gjitha trojet tona qe qellimi i revistës. “Kjo revistë po del në nji kohë, – shkruhej në kopertinën e fundit, – kur si Shqipnija ashtu edhe Kosova janë tue përballue nji gjendje krize të jashtëzakonshme. Ndërsa shqiptarët n’atdhe, të neveritun prej robnisë staliniste, po braktisin atdhenë tue marrë rrugën e mërgimit, kosovarët, n’anën e vet, vazhdojnë me braktisë Kosovën për me i shpëtue robnisë serbe. . . Por ka nji ndryshim mes gjendjes në Shqipni dhe asaj në Kosovë e në disa republika jugosllave ku banojnë nji shumicë shqiptarësh. Shqiptarët e Jugosllavisë, ndonëse të persekutuem, organizohen dhe protestojnë, kurse shqiptarët n’atdhe nuk guxojnë as me bëza. Por mergatën arbënore qi jeton ndër vende demokratike nuk e ndalon kush me folë. I përket asaj me u ba zadhanësja e të heshtunvet.” Dhe e tillë u ba Albanica. Numri i parë iu kushtue “Tragjedisë së Kosovës dhe aktorëve të saj”. Në ballin e revistës u vizue harta e Kosovës së bashku me pjesën veriore të Shqipnisë.

Vazhdimisht, Pipa ka ndjekë në mënyrë aktive zhvillimet politike në atdhe, në Kosovë dhe në trojet shqiptare në Ballkan U ka dërgue letra personaliteteve ma të nalta të administratës amerikane, ka folë në “Zërin e Amerikës”, ka dhanë intervista, etj.

Në këte numer janë botue, letrat qi Pipa u ka dërgue Presidentit Amerikan George Bush, dy letra Sekretarit të Shtetit James A. Baker, Sekretarit të Përgjithshem të Kombeve të Bashkueme, Javier Perez De Cuellar për çashtjen shqiptare në përgjithësi.

Në vitet 1991-92, editoi gazetën “Dielli”, tue qenë njëkohësisht edhe kryetar i “Vatrës”. Pipa, tue qëndrue si gjithnji jashtë sinoreve të partitizmit të diasporës, si nji atdhetar i vertetë, antikomunist dhe demokrat kritikoi ashper veprimet antidemokratike të forcave poltike që dolen në skenë fill mbas ramjes së diktaturës, sugjeroi platforma politike me vlerë për zhvillimet demokratike në Shqipni, dhe kërkoi me insistim që të nxiret para drejtësisë përgjegjësia për atë çka ndodhi gjatë 50 viteve të regjimit komunist.

Arshiu vdiq me 20 korrik 1997 në Washington, D. C., me dishirën përvëluese për ta pa Shqipëninë demokratike e perëndimore, Kosovën dhe trojet e tjera shqiptare të çlirueme dhe të bashkueme me atdheun. La porosinë e fundit: të digjej kufoma e tij dhe të hidhej në ujnat e Adriatikut. Pak vite para se të vdiste, ai i dhuroi Muzeut historik të Shkodrës bibliotekën e tij të pasun.

Pipa qe një mbrojtës i flaktë i çashtjes kombëtare, atdhetar idealist, demokrat e antikomunist i bindun, disident në jetë dhe në veprimtari letrare e shkencore, model shembullor i jokonformizmit, punëtor i palodhun, që të gjitha energjitë jetësore dhe aftësitë intelektuale, ia kushtoi kulturës kombëtare. Ai qe erudit i rrallë dhe poliglot. Përveç shqipes, ai fliste, lexonte e shkruente në anglisht, italisht, frëngjisht dhe gjermanisht.

Atdheu e nderoi me titullin e lartë: “Naim Frashëri i klasit të Parë” dhe qyteti i tij i lindjes e shpalli “Qytetar Nderi”. Busti i tij i derdhun në Bronx qindron, që prej vitiit 1999, në mjediset e Muzeut historik të Qytetit. Kultura shqiptare, ku ende e përcaktojnë tonin akademikët e Diktatorit ose nostalgjikët e tyne, e ka të zorshme me pranue nji personalitet të tillë si Pipa, qi i ka demaskue nji jetë të tanë. Aty-këtu, individë të veçantë dhe institucione kulturore demokratike kanë fillue me ba hapat e parë për të nxjerrë në dritë veprën shkencore e letrare të tij. Po diaspora jonë? Asnji veprimtari promovuese për punën e madhe atdhetare, shkencore, artistike, botuese. Përveç ndonji artikulli me shumë vlerë si ai i Astrit Lulushit, “Montale & Dante dhe Arshi Pipa”, dhe 2-3 shkrimeve kritike tendencioze, nuk më ka xanë syni tjeter. Borxh i papaguem i “Vatrës”, i Shoqatës së Shkrimtarëve dhe, në përgjithësi, i inteligjencës së këtushme.

Referenca

1). Për veprimtarinë mësimdhanëse të Pipës në universitetet amerikane, shih Wikipedia-Enciklopedia e lirë.

2. Ma hollësisht për këtë problem, shih Sami Repishti, “Me rastin e pervjetorit të parë të vdekjes, shoku im Arshi Pipa”, “Phoenix”, nr. 5-6, v. 1998, Shkodër.

3). Citim simbas: Hans-Joachim Lanksch, “U shue pishtari i kulturës shqiptare dhe i mendimit nonkonformist, Arshi Pipa”, “Dielli”, July-September, 1997.

4). Eleni Karamitri, “Arshi Pipa dhe Peter Prifti: lidhje miqësore dhe shkencore”, Illyria”, 24-26 janar, 2006.

5). Italo Costante Fortino, “Dal Realismo socialista a una nuova letteratura albanese” (“Nga realizmi socialist te nji letërsi e re shqiptare”), “Hylli i Dritës”, nr. 5-6, v. 1994, f. 46

6). Astrit Lulushi, “Montale & Dante dhe Arshi Pipa”, “Illyria”, 3-5 prill, 2007.

7, 8, 9). Shpend Topallaj, “Dy jetë paralele – Rreth librit të Uran Kalakullës me titull “Arshi Pipa njeriu dhe vepra”, “Illyria”, 14-16 dhjetor, 1999.

100 VJET NGA MASAKRA NË SHTUPEQ E KATUNDET E TJERË TË RUGOVËS

February 22, 2019 by dgreca

U SHËNUA 100-VJETORI I MASAKRËS SË MALIT TË ZI DHE TË SERBISË NË SHTUPEQ DHE NË KATUNDE TË TJERA TË RUGOVËS, MË 1919/

1 masak shtupeq 1 shaqiri 1

Nga Zymer U. Neziri/

Në Pejë, në universitetin ‘’Haxhi Zeka’’, në bashkorganizim me Klubin e Intelektualëve të Rugovës në Prishtinë, u mbajt simpozium shkencor në këtë 100-vjetor, më 15 shkurt 2019, për njërën ndër masakrat më mëdha të asaj kohe. Kumtuan studiues të përmendur, shumica nga qendrat tona universitare: dr. sc. Arben Arifi, Prishtinë, prof. Binak Ulaj, Plavë e Guci, prof. as. dr. Elinda Dibra (Ramadani), Shkodër, prof. dr. Fatmira Musaj, Tiranë, prof. as. dr. Fitim Rifati, Prishtinë, prof. dr. Hakif Bajrami, Prishtinë, prof. dr. Haki Kasumi, Prishtinë, prof. dr. Isamedin Azizi, Shkup, prof. dr. Limon Rushiti, Prishtinë, prof. as. dr. Luan Tetaj, Prishtinë, prof. dr. Lush Culaj, Prishtinë, akad. prof. dr. Marenglen Verli, Tiranë, dr. sc. Mark Palnikaj, Tiranë, dr. sci. Nail Draga, Ulqin, mr. sc. Nikollë Loka, Tiranë, prof. dr. Dom Nikë Ukgjini, Shkodër, dr. sci. Qerim Lita, Shkup, prof. Rexhep Dedushaj, Plavë e Guci, prof. as. dr. Rudina Mita, Elbasan, prof. dr. Shyqyri Hysi, Gjirokastër, prof. dr. Zymer Ujkan Neziri, Prishtinë. Pos kumtesave të lexuara, me interes ishin edhe diskutimet.

Në sallën e mbushur përplot janë shpërndarë libri Shkurtorja e kumtesave me programin e simpoziumit dhe libri Ditt e trishtimit… të Zef Mark Harapit, përgatiutr për shtyp nga dom Nikë Ukgjini, ribotim i ‘’Dukagjinit’’, dhuratë për nevojat e shënimit të këtij përvjetori. U shpërnda edhe dokumenti i Komitetit Mbrojtja Kombëtare e Kosovës, pjesa për Shtupeqin e Vogël dhe për Shtupeqin e Madh, me emrat e 433 dëshmorëve e martirëve të masakruar, të vrarë ose të djegur të gjallë nëpër shtëpia dhe në Hanin e Isuf Veselit, më 16 shkurt 1919. Mosha e tyre është nga fëmija një vjeç (djali i Shabanit, Sh. i Madh) e deri te plaku 101 vjeç (gruaja e Ibishit, Sh. i Madh). Ndër ta është edhe bajraktari i Bajrakut të Shtupeqit të Vogël, Mehmet Shabi – Pepënikaj, i plagosur gjatë luftimeve, i zënë rob në Lipë dhe i pushkatuar bashkë me ndihmësin e tij, Bekë Hyseni – Nilënikaj. Por, ka aty edhe disa emra personash që kanë shpëtuar, pra, janë shënuar gabimisht, mirëpo ka edhe emra që mungojnë. Dokumenti i KMKK-së, dt. 8 shkurt-25 shkurt 1919, është dorëzuar në Lidhjen e Kombeve, më 21 dhjetor 1921, me të dhëna për këto dy katunde dhe për katundet e tjera të Rugovës, si dhe për Plavën, Gucinë, Pejën, Gjakovën, Rozhajën. Versioni i tashëm, i botuar në rev. Dy Drina’’, pjesa për Shtupeqin e Vogël dhe për Shtupeqin e Madh, me emrat e 433 dëshmorëve e martirëve të masakruar, të vrarë ose të djegur të gjallë, është i përkthyer nga frëngjishtja dhe është përgatitur për shtyp nga Kujtim Nuro.

Të pranishmit i përshëndetën prorektori, prof. dr. Afrim Selimaj, dhe kryetari i KD të Klubit, prof. dr. Ali Muriqi. Në mbrëmje, në teatrin ’’Istref Begolli’’, në praninë e personaliteteve të njohura, u mbajt akademi përkujtimore, me drejtues prof. dr. Jeton Kelmendin, sekretar i Klubit, ku folën ministri Shyqyri Bytyqi, kryesuesi i Kuvendit, Islam Husaj, komandanti Salih B. Lajçi, prorektori Afrim Selimaj dhe Zymer U. Neziri, hartues i projektit. La mbresa të forta AFA ’’Rugova’’ me këngë e me valle të njohura epike, kurse Fatos M. Lajçi shfaqi një film dokumentar.

Të nesërmen, kumtuesit vunë kurora pranë pllakave përkujtimore në Shtupeq dhe u thanë fjalë rasti nga Ramiz Beqir Nikçi, Avdi Hysë Halili dhe Haxhë Zenel Nikçi.

Kjo ishte një përpjekje për të larë borxh ndaj atyre rugovasve që u masakruan nga Serbia dhe Mali i Zi vetëm pse ishin shqiptarë. Kjo është po ashtu përpjekje për ndriçimin e mëtejshëm të historisë më të re të krimeve të Malit të Zi dhe të Serbisë mbi popullin shqiptar. Por, më kryesorja është që me këtë simpozium shkencor t’ia kujtojmë brezit tonë të ri rrugëtimin e përgjakshëm të të parëve tanë nën robëri, nga viti 1912 deri në qershor 1999, kur Rugova e Peja gjatë luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës përsëri janë masakruar, janë plaçkitur e janë djegur nga Mali i Zi e Serbia. Mirëpo, deri më sot ato nuk kanë kërkuar falje për krimet, nuk i kanë kthyer eshtrat e të pagjeturve, as nuk i kanë paguar dëmet e shkaktuara, ndonëse luftën e kanë humbur. Madje, Malin e Zi e kanë shpërblyer 80 deputetë shqiptarë me afër një të tretën e territorit të krahinës së Rugovës, më 21 mars 2018, në Kuvendin e Republikës së Kosovës!

Për kumtuesit u ndanë certifikata, kurse mirënjohje u dhanë për ata që e ndihmuan realizimin e projektit me punë dhe me mjete financiare. Kumtesat do të botohen. Do të botohet edhe një vëllim me dokumente. Në qershor planifikohet vënia e gurthemeleve të dy qendrave përkujtimore për periudhën e robërisë dhe të qendresës, 1912-1999, në Shtupeq të Vogël dhe në Shtupeq të Madh.

PERKUJTOHET NE PERMET 100 VJETORI I RENIES TE AT STAHI MELANI

December 28, 2017 by dgreca

VEPRIMTARI PERKUJTIMORE PER 100-VJETORIN E RENIES SE AT STATH MELANIT 1858-1917 “NDER I KOMBIT”/

1 at Stathi 1 at stathi2 2 Stahi 4 Stahi salle

At Stahi Melani kishte lidhje me Vatren e Amerikes. Ai qeshprehur se:”Vatra është këtu, oxhaku është ne Shqipëri… do vete të jap shpirtin atje.”/

Në mbasditen e datës 23.12.2017 SHAK “Permeti” dhe “Lëvizja Foleja Kombetare Shqiptare”zhvilluan veprimtarinë perkujtimore, homazh per 100-vjetorin e renies se deshmorit te kombit At Stath Melanit ne sallën e koferencavete QKMF “OdhisePaskali”e cila qe zbukuruar me flamuj kombetar dhe tufa me lule, Salla ishte e mbushur plot me pjesmarres.

Ne keteveprimtari nderuan me pjesmarjen e tyre kryetari i Bashkise Permet z.Niko Shupuli,kryetarja e keshillit bashkiak Miranda Habili ,Nen/prefekti Anastas Naqe, kryetarja e “Levizjes Foleja Kombetare Shqiptare”znj.ElidaJorgoni përfaqesues te shoqatave te ndryshme atdhetare kulturore,qytetar te Përmetit dhe te afërm te familjes.

Veprimtarine e hapi kryetari i SHAK Përmeti z.Kastriot Bezati i cili falenderoi pjesemaresit dhe ia dhe fjalen përshëndetëse kryetarit te Bashkise ne Permet z.Niko Shupuli.

z.Niko Shupuli përshëndeti ne emër te Institucionit te bashkisë dhe u ndal te jeta dhe vepra atdhetare e At Stath Melanit.

Me pas z. Kastriot Bezati përshëndeti ne emër te SHAK “Përmeti”, falenderoi pjesëmaresit e shumte dhe mbajti kumtesën për aktivitetin e atdhetar te At Stath Melanit.

Ne emër te familjes nipi Arqile Lako falenderoi për ketë veprimtari te bukur dhe emocionuse kryetarin e Bashkise, ”SHKA Përmeti” pjesemaresit, dhe u shpreh se ne na duket sikur ngjarja ka ndodhur dje,salla eshte e mbushur plot. At Stahi Melani kishte lidhje em vatren e Amerikes. Ai qeshprehur se:”Vatra është këtu,oxhaku është ne Shqipëri… do vete të jap shpirtin atje.”

Edhe znj.Elida Jorgoni përshëndeti ne emër te Lëvizjes Foleja Kombëtare Shqiptare. Poeti Lumo Kolleshi recitoi nje poezi kushtuar At Stath Melanit nga libri poetik “Derdhen Vetëtima”.

Stermbesa Zana Mero lexoi përshëndetjen e historianit Dr.Apostol Kotani drejtuar pjesëmarësve në ketë veprimtari përkujtimore.

Aktori Pandi Duka recitoi vargjet e popullit kushtuar At. Stafh Melanit me nivel te lartë artistik. Përshëndeti përfaqësuesi i shoqates “Çameria” z.Ilir Iliazi, znj.Brunilda Lato përfaqësuese e komunitetit kalabrez bëri nje pershendetje te veçantë, e cila u prit me emocione te mëdha nga pjesëmarësit.

Jakup Reka për faqësues nga Kaçani ku falenderoi për mundësinë qe ju dha per te shprehur mendimet e tij për veprimtarinë e At Stath Melanit.

Mbesa e Petro Nini Luarasit znj. Sonja Skënder Luarasi përgezoi organizatortët ne menyre te veçantë përfaqësuesin e kalabërise dhe shoqatës Çameria. Ne fjalimin e saj ra ne sy keqardhja që ne takimin qe po organizohej nuk kishte përfaqësues te klerit orthodoks.

Grupi i sazeve te Përmetit dhe “muzapolifonike“ interpretuan këngë kushtuar At Stath Melanit.

Në datën 24 dhjetor 2017 te varrezat e dëshmorëve pranë varrit te At Stath Melanit u bëne homazhe dhe u vendosen kurora dhe tufa me lule.

Permet me 24.12.2017 Pergatit kroniken dhe fotot, MuharemKamani

KUSH ISHTE AT STATHI MELANI

Stathi Melani ishte një prift ortodoks shqiptar, pjesëmarrës i Kongresit të Manastirit, i cili vendimet e marrura në kongres për përhapje e gjuhës së njësuar letrare shqipe i zbatonte në fshatrat e Shqipërisë së jugut. Për veprimtarinë e tij patriotike ai u përndoq nga autoritetet turke që sundonin në atë kohë në Shqipëri. Edhe përkundër faktit që turqit ia dogjën tri herë shtëpinë, ai nuk e ndali veprimtarin e tij. Në të njëjtën kohë veprimtaria e tij përcillej edhe nga priftërinjtë ortodoksë grekë të cilët organizuan edhe vrasjen e tij. Kështu, më 24 dhjetor 1917 banda e kusarëve të Josif Suropullos i zuri pritën e vrau dhe i masakroi kufomën duke i prerë kokën për t’u tërhequr vërejtjen dhe frikësuar veprimtarët e tjerë shqiptarë ortodoksë. Megjithatë vrasja dhe masakrimi i tij te të rinjtë e Shqipërisë së jugut ishte vetëm një vërtetim për rendësinë e gjuhës shqipe. Veprimtaria patriotike e At Stath Melanit, që kap një periudhe rreth 35 vjeçare dhe që u zhvillua në Stamboll, në Shtetet e Bashkuara te Amerikës dhe mbi dhjete vjet në Shqipëri, është e njohur në brezat e moshuarte krahinave te Shqipërisë Jugore dhe me gjere. Për veprimtarinë atdhetar te tij hedhin drite një mori shkrimesh, në libra, gazeta e revista te kohës, që kur ishte gjalle dhe pas rënies dëshmor, nëpërmjet te cilave dhe burimeve te shumta gojore, është arritur te jepet një tablo pak a shumë e plote për veprimtarinë e këtij patriot! Ai as pasurinë e gjithë botes nuk e vinte përpara detyrës se shenjte ndaj Atdheut.

Vlerësimi që i ka bere patrioti i dëgjuar, Mihal Grameno, qysh në vitin 1907 si : “Atdhetar i flakte, i zgjuar dhe trim, si një nga te paktët patriote që përpiqeshin për te drejtat kombëtare në kohen e Sulltan Abdyl Hamitit”, tregon se ai ka zhvilluar një veprimtari te shquar qysh në dhjetëvjeçaret e fundit te shekullit XIX. Për te ka folur e shkruar me respekt Fan. S. Noli dhe shumë patriote e bashkëluftëtare te tij, shoqëri patriotike dhe redaksi gazetash. Veprimtaria e At Stath Melanit nuk kufizohet vetëm në fushën e propagandës e te organizimit. Ai ishte njëkohësisht edhe një luftëtar i pa epur, për me tepër një komandant çete i zoti, që paraprinte me shembullin e tij në çdo ndeshje me armiqtë. Qene bashkëluftëtar me me Riza Velçishtin, Mihal Gramenon, Çerçiz Topullin, Sali Butken, Hajredin Tremishtin, Kopi Tushemishtin, Pandeli Çeçon, Mihal Dhosin, etj.

At Stath Melani vritet në pusi nga andartët grekë më 24 dhjetor 1917. Vrasja e At Stathit shkaktoi një valë te madhe hidhërimi jo vetëm në popullsinë e krahinave te Përmetit, Leskovikut dhe Kolonjes, por edhe te Gjirokastrës, Tepelenës, Delvinës, Sarandës, Çamërisë dhe Vlorës, si dhe ndër shqiptaret jashtë atdheut në ShBA dhe gjetke. U bene shumë protesta tek autoritetet italiane te pushtimit, nëpërmjet te cilave kërkonin zbulimin dhe ndëshkimin e vrasësve.