NGA KRISTAQ TURTULLI/
Pse më le vetëm..?
Syri i vënë, i fildishtë, i shkëlqente gjithnjë dhe Rita dukej sikur qeshte. Syri i djathtë i vetëm i saj ishte në formë bajameje, i kaltër, i bukur, si det i thellë.
Rita ishte vajza e vetme e Fredo Gjolit, zilepunuesit. Dëmtimi i syrit ndodhi prej goditjes së ndërkryer të gjelit të shtëpisë. Kur sollën këndesin në shtëpi i pëlqeu Ritës, mbasi ishte i bukur, me pendë të ndritshme, shumëngjyrëshe, lafshë të madhe flakë të kuqe, krenar për bukurinë e tij. I rrezikshëm e gjakatar, ai sulmonte këdo që afrohej zonës së tij të rreptësisë. Gjeli ishte ora e saktë e mëhallës, këndonte në pikë të mëngjesit, symbyllur, kokëlartë. Kaposhi vërtitej i ngrehur, si gjeneral në kopshtin e madh, me dhjetë pula të urta dhe të shëndetshme. I çukiste ato në kokë, u hipte dhe zbriste pulave, ato kakarisnin, shkundnin krahët, perëndonin sytë, vërtiteshin rreth tij e më pas vraponin në kotec ku bënin vezë të mëdha, të freskëta.
Koha ishte e bukur, dielli shkëlqente, vogëlushja doli si gjithmonë në oborr të luante. Ajo i donte shumë shpendët. Një pulë bardhoshe vërtitej rreth saj, çukiste thërrimet e bukës që binin prej dorës së vajzës. Fëmija qeshte dhe argëtohej. Matanë gardhit gjeli vëzhgonte. Rita zgjati dorën e vogël të përkëdhelte pulën, e cila u shmang dhe kakarisi e trembur. Gjeli fryu pendët, u vërtit i nevrikosur rreth gardhit, kërceu disa herë por nuk e lejonin telat ndarës. Diku në cep gjeti një vrimë të hapur dhe hyri i nxehur. Disa pendë ngelën në telat e këputur. Pak rëndësi kishin për gjelin pendët e lëna pas, pulën e tij po e trazonte dikush. Sqepzgjatur përpara si shtizë, i fryrë, u turr drejt vajzës së vogël dhe e goditi fort në sy. Rita klithi nga dhembja e ra përdhe në shpinë, prej forcës së goditjes.
Ritën e çuan menjëherë tek doktori plak i syve, Gani Lafsha. Geli fajtor u ther dhe u var në trarin e haurit dhe gjaku i tij pikonte pikë- pikë përdhe. Pulat e harruan në çast gjelin shpëtimtar, ato çukisnin dheun përqark, mblidhnin thërrimet e bukës dhe këpusnin majat e barit. Mjeku i syve Gani ishte miop për vete, ai ishte gjithnjë me rrufë, kollitej dhe teshtinte herë mbas here. Kur dëgjoi për çukitjen e syrit nga gjeli, qeshi me të madhe.
-Doktor, ju lutem, këtu nuk ka asgjë për të qeshur,- foli zëmbytur Fredo, i cili mezi po e mbante inatin.
-Më fal,-ia bëri Gani Lafsha, teshtiu me zhurmë dhe fshiu hundët: -Nga u ndodh ky dreq gjel dhe shkon e godet çupën në sy?
Fredo ngriti supet.
-Rita qan, grindet, ka dhembje të mëdha,- foli me zë të merakosur.
-Ah po,-ia bëri Gani dhe tundi kokën. Kontrolloi fëmijën duke hequr dhe vënë syzet me xham të trashë, rënkonte e kthente kokën e vajzës në krah të dritës. Më në fund foli:
-Shoh goditje të vogël në retinë. Mbajani me kompresa të ngrohta dhe jepini të pijë çaj mali ose lule kamomili. Shpresoj me vite ti shkojë.
Mbas disa muajsh vajzës iu shtuan dhimbjet, asaj po humbte shikimi në syrin e dëmtuar. Mjeku plak Gani ishte i sëmurë, ngriti supet duke mërmëritur nëpër dhembë:
-Paskësh qenë kodosh i keq ai gjel.’
Fredo e vështroi me inat, gati me urrejtje. Mjeku plak kërkoi të falur dhe doli pa kthyer kokën.
Fredo Gjoli mendoi ta çonte të bijën në shtetin fqinj, andej duhej të kishte mjekë të aftë dhe mjekime më të mira. Një mëngjes shtatori hipën në kamionin e vjetër të linjës. Rruga ishte e shtrembër, me gropa, moti i vranët, kamioni tundej dhe shkundej, si një breshkë plakë, përhapte ngado karburant të pa djegur. Vajza rënkonte sy mbyllur. Kamioni qëndroi të furnizohej me karburant në qytetin e vogël të Folotit. Shoferi kërceu nga kabina dhe u tha pasagjerëve të shikonin për motel sepse nuk kish karburant, pritej të vinte nga pika e furnizimit. Do niseshin të nesërmen në mëngjes. Rrasi kapelën në kokë dhe u drejtua me hapa të mëdhenj drejt lokalit përballë.
Fredo me fëmijën në krahë shkoi në dyqanin më të afërt, me mallra të hedhura kapicë, ku të mbyste era e rëndë, bleu për të ngrënë pak djathë të vjetër dhe bukë të thatë, pyeti mos kishte dhe diçka tjetër por shitësi ngriti supet i bezdisur. Disa porta më poshtë ndodhej një hotel i vjetër, me shkallë të pjerrëta dhe korridore të ngushta, të pista. Fredo vendosi me kujdes vajzën në shtrat e cila rënkonte heshtazi dhe prindi rrëqethej. Fredo zjeu pak çaj kamomili, njomi me të syrin e skuqur të vajzës dhe pjesën tjetër të çajit ia dha që ta pinte. Hëngrën bukë pa folur. Ai e mbuloi vajzën të flinte dhe vetë qëndroi ndenjur pranë saj, me kokë të mbështetur mbi duar, përgjonte zemërplagosur rënkimin e thellë të vogëlushes.
Në mesnatë qyteti u zgjua tronditur nga breshëritë e armëve dhe bombave. Fredo kërceu përpjetë dhe rroku të bijën. Kërkoi shkrepësen në xhepa dhe më të ndezi kandilin.
-Fike atë dreq kandil,- dëgjoi dikë që i thërriste prapa derës.
Qytetarët e trembur ngjeshën fytyrat mbas xhamave të ftohta të dritareve. Ata panë të llahtarisur ushtarë të huaj, të armatosur deri në dhembë, të përgjakur, gjithë pluhur që tërhiqnin topa të mëdhenj, murtaja. Rrugicat oshtinin.
Rita digjej për ujë, Fredo duke sharë dhe mërmëritur me vete, kundër luftës dhe ushtarëve, zbriti nga dera e prapme e hotelit. Në qoshe pranë kolonës së rrëzuar, gjeti një pus të vjetër të mbuluar me llamarinë të ndryshkur. Litari ishte gjysmë i ngrenë dhe kova përplasej pas murit të lagësht të pusit, i lagu ballin vajzës dhe i zbuti buzët e zhuritura.
Rita e vogël filloi të fliste përçart, dergjej në zjarrmi. Në rrugë shkreheshin armë, dëgjoheshin klitha të çjerra, rënkime. Fredo vërtitej nëpër dhomë i humbur,godiste murin me grusht, nuk dinte çfarë ti bënte, nuk kishte asnjë mjekim që ti jepte të bijës. Uji i pusit nuk mjaftonte për të shëruar syrin e sëmurë të një fëmijë.
Fredo Gjoli doli në korridor dhe trokiti në derën përballë. Trokiti përsëri, përsëri. Më në fund u hap dera dhe doli koka e verdhë e një plaku të trembur, pa dhembë e pa flokë si kokë hardhuce.
-Ndihmë!- murmuriti Fredo: -Ju lutem o njeri i mirë më ndihmo!
Koka e verdhë e hardhucës u tërhoq prapa duke mërmëritur:
-Hëm, i çmendur je apo çfarë? Në luftë nuk kërkohet ndihmë, gjithkush e bën zgjidhjen vetë.’
-Ndihmë!- foli përsëri zëngjirur Fredo: – Kam vajzën e sëmurë, rëndë. Ndihmë!
Plaku bërbëliti, ngriti supet, u tërhoq, dera u mbyll me zhurmë. Fredo ngeli i vetëm, i hutuar në mes të korridorit. Jashtë u dëgjuan batare të fuqishme dhe muret e hotelit të vogël u drodhën, diku në cep ranë copëra suvaje. Ai trokiti në dyer të tjera. Heshtje e thellë në hapësirën e ngushtë të korridorit. Të gjithëve ua kishte lidhur gojën dhe duart frika e befasishme e luftës. Trokitje. Heshtje. Trokitje. Zhurmë…
Fredo Gjoli me të bijën në krahë doli jashtë në rrugë. Zhaurimë, fërshëllimë, rrapëllimë. Veshët iu mpinë e nuk dëgjonte më asgjë. Bariste dhe kur shihte ndonjë dritë të mugët në dritare, bërtiste me sa kishte në kohë:
-Njerëz më ndihmoni në keni mëshirë, kam vajzën të sëmurë rëndë!
Nxitimthi, zgjatej ndonjë kokë e trembur e shkalafitur në derë.
-Ndihmë! -Bërtiste Fredo fort. Koka zhdukej rrëmbimthi dhe drita e zbehtë shuhej.
-Plaç në vend! Se sheh që koka të shkon si kungull!
Më pas gjithçka pasohej nga memecëria e qytetarëve, krismave, klithmave që dëgjoheshin së largu. Në krahun e majtë të rrugës dalloi një restorant nate, tentoi të hynte brenda. Një femër gjokszbuluar, flokëshpupurishur, i hodhi një vështrim të çakërdisur dhe i mbyllën derën në fytyrë duke sharë me zë të lartë. Më pas u dëgjua zhurma e llozit në fole:
-Thyej qafën!- dhe zhurma e hapave që largoheshin me vrap.
Heshtje e nderë, shtetrrethim.
-Ndihmë o njerëz! Po a ka njerëz në lufte?
Filloi të rigonte një shi i imët. Prindi i trishtuar, shpresëhumbur mbuloi të bijën me xhaketën e tij. Ecte pa u ndalur, i përhumbur. Këmbët i zvarriteshin lodhshëm në rrugën e gjerë që të shpinte në qendër të qytetit.
Prapa tij nisën të dëgjoheshin gjithnjë e më fort, krisma, batare, klithma:
-Halt!
Fredo bariste me shikim të ngulur drejt errësirës duke bërbëlitur gati me vete:
-Ndihmë! Zot mermë mua në do por shpëtomë fëmijën!
Disa dhjetëra metra prapa tij u dëgjuan zëra të çjerra:
-Halt, halt, halt!
Fërshëllimat e plumbave i shponin veshët Fredo Gjolit. Hapat e rënda përplaseshin me zhurmë në kalldrëm. Trupi i vajzës përvëlonte, rënkimi i saj mezi dëgjohej ishte i brendshëm. Fredo shtrëngonte dhembët, mbante ngjeshur fëmijën mbas gjoksit. Çapitej në humbëtirë, nuk dëgjonte dhe ndjente asgjë. Krismat, hapat e rënda dhe klithmat erdhën shumë pranë tij. Katër hije të mëdha e rrethuan Fredon. Ç’duan këto hije që u gremisën përpara tij. Shporruni!
-Përse nuk ndaluat kur të urdhëruam’- bërtitën.
Fredo u shkund, ngriti kokën i lodhur, symjegulluar, i pështjelluar. Nuk ishin hijet e hijeve por patrulla. Ata qenë të egërsuar, bërtisnin, majat e bajonetave shponin bluzën e leshtë të qullur nga shiu. Njëri prej tyre ngriti llambën lart mbi kokë:
-Bomba, armë mbani në duar, zbuloheni xhaketën qelbësirë, vrasës. -Ulërinte patrulla. Ata ishin shtatlartë, të vrenjtur dhe të qullur nga shiu.
Fredo Gjoli përzuri plogështinë, pa fjalë ngriti cepin e xhaketës. Fytyra e përflakur e fëmijës si krater vullkani kullonte ujë.
– Ndihmë,- mërmëriti ai me lot në sy: – Fëmija im është shumë rëndë. Ju lutem më vrisni, bëmani mishin copa, vetën fëmijën tim shpëtomani.’
-Ec përpara,- foli njëri prej tyre zëashpër.
Patrulla largoi bajonetat prej trupit të fëmijës, vunë Fredon në qendër, i ranë mes për mes bulevardit të madh. Me shpejtësi kapërcyen katër rrugica të ngushta, dorëzuan Fredon së bashku me të bijën në një patrullë tjetër dhe folën diçka me zë të ulët. Ata u kthyen mbrapsh. Fredon e shoqëroi patrulla tjetër, me armë ngrehur gati për zjarr.
Filloi të binte shi me erë. Rita përvëlonte, Fredo shpresonte që së paku era dhe shiu do ti a zbusnin zjarrminë të bijës së gjorë, së cilës i ishin këputur zëri dhe syri. Dy të parët e patrullës ndaluan. Fredo ngriti kokën. Mes rrëkeve dalloi një godinë të lartë me një flamur të madh, të rënduar nga uji që qëndronte ndehur mbi ballkon. Dy ushtarët e patrullës që gjendshin pas e tij e shtynë me kondakët e pushkëve. Ai u lëkund, gati sa u gremis nëpër shkallë. Me mundim mbajti ekuilibrin dhe mblodhi veten. Ndjehej i ngurtësuar. Në mes të paradhomës dikush i rrëmbeu vajzën nga duart. Fredo bërtiti:
-Ju lutem, më jepni vajzën. Oh!
Vështrime të egra, ulërima, sharje. Vajza nuk bënte asnjë veprim, ishte në kllapi. Dy ushtarë e mbërthyen Fredon nga krahët, e ngritën peshë, e zbritën poshtë në katin përdhes të godinës. Ata zbritën një tjetër kat të nëndheshëm, që mbante erë lagështirë, kalbësirë dhe fekale. Ushtarët e shtynë Fredon egërsisht dhe e mbyllën në një birucë të ngushtë me hekura e me mure të lagësht që kullonin ujë. Ai bërtiti, ulëriti, u lut kërkoi ndihmë, kafshoi gishtërinjtë, kërkoi të bijën, qau me dënesë, nuk dinte se çfarë po i bënin të huajt vajzës së tij. Heshtje, dëgjohej vetën zhurma e rrëkesë së ujit që rridhte në krahun perëndimor të birucës.
Prindi i mjerë vazhdonte të bërtiste, të lutej, falej, kërkonte që bija e tij të ishte gjallë. Gardiani i vrazhdë zbriste shkallët duke sharë dhe kollitur, vringëllinte çelësat e pastaj me to godiste duart e dobësuara të Fredos.
-Shporru tutje, kafshë!- hungërinte.
Fredo shpirtvrarë mblidhej kruspull në qoshen e ftohtë të qelisë, trupi i dridhej si purtekë. Ai ish disa metra nën tokë dhe nuk mund të mësonte asgjë se çfarë bëhej mbi sipërfaqe. Aty ku fuqitë ndërluftuese vrisnin njeri tjetrin, më pas të ç’përfytyruar masakronin, burgosnin popullsinë vendase dhe kë gjenin përpara, trupat e viktimave kalbeshin në shi dhe treteshin në diell. Fredo Gjoli nuk dinte kujt ti ankohej apo ti lutej. Gardiani ishte mizor, vetëm godiste, ulërinte dhe shante. Fredo përsëriste me zë të lartë:
-Rita, Rita, Rita!- muret e ngurta të nëntokës oshtinin.
Pas një kohëzgjatje lemerisëse, përpara birucës së tij qëndroi një burrë i vogël me syze, urdhëroi gardianin të hapte birucën. I bëri me shenjë një ushtari që kishte pranë, të mbante nga krahu Fredon e kapitur. Të tre ngjitën shkallët e pista dhe të lagështa.
Në katin e parë Fredos i u lëbyrën sytë nga drita, i u morëm mendtë, ngriti dorën e vendosi mbi sy. Ishte i pafuqishëm, i dridheshin këmbët. E hipën në një kamion të vjetër. Makina la në krahun e majtë qytetin e shkatërruar të përmbytur prej flakëve dhe tymit dhe u drejtua nga kodrat e ulëta, ku ngrihej një godinë e bardhë rrethuar me mure të larta.
Burri i vogël me syze i futi krahun Fredos, e ndihmoi të ngjiste shkallët e mermerta të thyera vende – vende.
-Jam mjek,- i foli pranë veshit.
Fredos luajti kokën pa vetëdije, i përhumbur, i ish lidhur gjuha. Nuk pyeste dhe nuk i interesonte se ku po e çonin dhe ç’mund të bëhej me të. Të gjitha shpresat i ishin shuar. Gjithçka i dukej e pavlerë e kishte humbur nocionin kohë. Mjeku po i fliste diçka, ai ngriti kokën e rëndë, iu morën mendtë, trupi i u var. Mjeku e mbajti me vështirësi.
Korridoret ishin mbushur me të plagosur, gjaku kullonte përdhe, infermieret dhe mjekët vërtiteshin andej këndej si të çakërdisur. Dy infermierë të shëndoshë, si dy kasapë, u prenë rrugën. Ata shfrynin si dema të djersitur, ishin të përlyer me gjak dhe mbartnin në barelë një të plagosur të porsaardhur.
Fredo Gjoli u ngjesh mbas murit, zemrën e ndjente të ligështuar, i dukej sikur kish zbritur në ferr.
-Zotëri,-dëgjoi Fredo si nëpër mjegull, zërin e ngjirur si rrapëllimë teneqeje të mjekut trupvogël.
Fredo e kish gojën shafran dhe kokën plumb të rëndë.
-Zotëri,- përsëri rrapëllimë shurdhuese dhe më pas..: -Dëshironi të shihni vajzën tuaj?
Fredo Gjoli ngriti kokën me vrull, e përplasi mbas murit, u shtang, i u tha pështyma. Zëri i mjekut i shungulloi si kambanë.
-Ju lutem zotëri…- mezi mundi të thoshte Fredo.
-Më thërrisni Martin,- i tha mjeku i vogël, luajti kokën me ngadalë dhe e udhëhoqi në korridorin e vogël të krahut të djathtë: -Dhembja e prindit nuk shpërdorohet.
-Ah!- ia bëri Fredo dhe trupi iu drodh si gjeth në vjeshtë: -Sa e shenjtë kjo fjalë.
-Ju lutem zotëri mos u tallni me një të mjerë,’- mërmëriti mbytur Fredo dhe zgurdulloi sytë.
Fytyra e mjekut Martin qëndronte e ngrirë si maskë.
-Ashtu vërtet,- foli mjeku me zë të ndryshuar. Qëndroi, morri frymë, por që ngjau më shumë një rënkim të rëndë dhe shtoi: -Atje, në shtratin e fundit, nga dritarja është vajza jote,- krahu i mjekut qëndronte ndehur si një trung.
Fredo Gjolit i vloi gjaku, gati i buçiti ndër veshë. Zemra i kërceu në gjoks si një zog i plagosur. Koka i oshtiu. U ndeh. Zjarr i madh u derdh në dhomë, iu përvëlua trupi. Rita zemra, vogëlushja, pupëlushja, engjëllushja e tij, gjallë! Oh Zot!
-Rita!- i sokëlliu e gjithë qenia. Ai nxitoi, u rrëzua, përplasi kokën mbas një sendi të fortë, u ngrit sypërlotur, krahëndehur. Vajza qëndronte kokulur, si një lulës e qëndruar në hije, në cep të shtratit, pranë dritares.
-Rita!- klithi Fredo dhe çekani prapa kokës e qëlloi fort: -Rita ime!
Vajza e vogël nuk lëvizi, trupi i saj u ngreh. Mbas disa sekondash supet e dobëta, i u drodhën. Koka e bukur e fëmijës dhe pjesa me e madhe e fytyrës ishte mbështjellë me garzë të irnosur spitali. Syri i majtë ishte mbuluar plotësisht. Garza qe përskuqur nga gjaku, tashmë i mpiksur, gati i tharë. Fredo u kapërdi me vështirësi. Gjaku i vajzës, gjaku i gjakut të tij, iu drodhën shpatullat.
Vogëlushja Rita e ëmbla e bukura, syshkruara, qëndronte e mbledhur, e vockël, si një trumcake e trembur e goditur. Një fashë drite derdhej prej dritares drejt e në syrin e lidhur të vajzës. Por ajo qe mbështjellë me pelerinën e rëndë të topitjes, të dhembjes. Fredo i angështuar u afrua fare pranë së bijës:
-Rita,- foli zëngashëruar: -Drita ime Rita.
Vajza s’lëvizte, trupi i saj dukej si e futur në kallëp akulli. Fredo u përkul, u ul në gjunjë, i mori duart e vogla, të dobëta, të zbehta, të ftohta të vajzës dhe vendosi buzët në to. U rrëqeth, ishin të ftohta akull. I puthi gjunjët, këmbët. Lëkura e së bijës i dukej e tejdukshme, e tendosur, sikur do tretej. Ai ngriti kokën, vështroi drejt, syri i vetëm i së bijës ishte i lagësht, skuqur, i ënjtur. Vajza puliti qerpikët me vrull, por qëndroi pa lëvizur.
-Rita,- foli Fredo me zë të shuar, ngashërimi i a përvëlonte gjoksin, u kapërdi me vështirësi dhe shtoi: ‘- Rita, vogëlushja ime, të lutem thuaj një fjalë.’
Fëmija ngriti kokën ngadalë. Një lot i madh u rrokullis prej syrit të vetëm, qëndroi një copë herë në mjekrën e vogël dhe më pas ra mbi jakën e palarë, me gjurmë të dukshme gjaku. Rrezja e diellit u përpëlit. Vajza foli me zë të ulët gjithë ankim:
-Babi, pse më le vetëm?
Fredo Gjoli qëndroi gojëhapët, koka iu shkund, shungulloi , pastaj u var në gjoks si e këputur, shtrëngoi grushtet, nguli thonjtë thellë në mish. Ai donte të ulërinte në kupë të qiellit. Gryka i therte, fyti i gërvishtej, kordat e zërit digjeshin prej zjarreve të shpirtit. Engjëllushja e tij dukej e tjetërsuar e huaj e largët. Llava e nxehtë po rridhte në kanalet e lotit të prindit. Vogëlushja e gjykoi, e dënoi ashpër. Sa të pavlera ishin justifikimet, ndaj ashpërsisë së fjalës së fëmijës. Ajo e qëlloi drejt e në shpirt. I zbrazi menjëherë të gjitha bateritë e ushtrive ndërluftuese në trupin e rrëgjuar të prindit. Gjyqi i saj ngrihej mbi luftërat dhe marrëzitë.
Fëmija besonte se babai i saj, i pamposhturi, iku, e braktisi në momentin më të vështirë e la vetëm vajzën e tij të dashur në duar të panjohura, të pamëshirshme, vrastare. Fredo nuk mund ti shpjegonte vajzës së vogël për luftën e keqe midis shteteve, kasaphanën, marrëzinë e njerëzve, lodrën e shëmtuar të fëmijëve të marrë seriozisht, siç ishte lufta vrasëse dhe shkatërrimtare.
Syri i përskuqur i së bijës qe përqendruar në fytyrën e tij. Fredo ngriti dorën ngadalë, gishtërinjtë i dridheshin. Donte të ledhatonte flokët e bukur të fëmijës por nuk mundej, ato ishin mbuluar nga fashat e shumta. Mollëzat e gishtërinjve prekën lehtë gjakun e përtharë. Vajza lëvizi kokën e bezdisur.
OH! Rënkoi Fredo dhe kafshoi buzën. Koka i buçiste. Ai bërbëliste me vete, gojën e ndjente helm. OH! Donte të bërtiste, kush ish ai bir kurve, që kish prerë dhe përçudnuar fëmijën e tij!
-Ne i hoqëm syrin e dëmtuar, për ti shpëtuar syrin tjetër,-dëgjoi shumë pranë veshit, zërin e ulët, të rëndë, gati monoton të mjekut me trup të vogël. Cërkat e pështymës së tij i qullën daullen e veshit.
Fredo Gjoli shmangu kokën dhe lëvizi me vështirësi qafën e ngrirë. Ish gati të thoshte: ‘Kush të dha të drejtë ty mi i keq, qelbash, përbindësh, të bësh eksperimente mbi fëmijën tim? Lufta nuk të jep fuqi të pafundme të shkulësh pa mëshirë syrin e një engjëllusheje? Pse nuk ma shkule mua syrin por gjete një fëmijë? Sa mungesë ajri ka kjo dhomë, Oh!’
Damarët e ngurtësuara të qafës kërcitën, sikur u plasaritën, ndjeu dhembje të mprehtë në arëzën e qafës. Shumë pranë tij dalloi dy xhama të mëdhenj optike, si fundet e vazove të trasha, të kompostove prej qelqi. Befas i u duk sikur pa në të njeriun e vogël, të dytëzuar. I u morën mendtë, trupi i u lëkund si lavjerrës, donte të klithte, të ulërinte: largomëni ato qelqe. Fredo Gjoli po rrëshqiste në ftohtësirën e xhamave të gjelbër duke u dërmuar dhe gjakosur. Dikush e mbajti nga krahët, e ulën në një vend të butë, i afruan amoniak në hundë. Ai shkundi kokën, përpëliti qepallat dhe hapi sytë përgjysmë. Fashat e forta të diellit depërtuan brenda tyre, ndjeu dhembje në cepa. Shpina gjendej mbështetur në kokën metalike të shtratit, pranë vajzës së tij. Fundet e qelqit kavanozi i qenë ngulur përpara fytyrës. Fredo shkundi kryet dhe ngriti krahun, si të thoshte, jam mirë.
Rita qëndronte si më parë e ngurosur. Koka e bukur e fëmijës qe mbështjellë me fasha dhe ngjante si bora e rëndë e alpeve. Ai vendosi ngadalë pëllëmbën e tij mbi shpatullat e dobëta të vajzës:
-E ëmbla ime,- mërmëriti.
-Babi, pse më le të më merrnin, të më mundonin? -dëgjoi sërish zërin e dridhshëm e ankues të së bijës.
Fredo rënkoi thellë, u mundua të lëvizte gjuhën, por ajo qe tharë bërë trokë, lëngjet e gojës ishin humbur. Ai donte të lëvizte nofullën e poshtme por ndjeu dhembje diku pranë veshëve. Më në fund u kapërdi, fort, rëndë, disa herë me radhë. Diku në shpellën e gojës rrodhi një curril i hollë pështyme, damarët e hollë të gjuhës u njomën foli:
-Jemi përsëri bashkë bija ime.
Fredo Gjolit fjalët e tij i u dukën standarde, gati idiote, nuk dinte se çfarë ti thoshte tjetër. Vajza po e kryqëzonte për herë të dytë. Lotët e nxehtë i përvëluan sytë, ktheu kokën nga ana tjetër, kah rrezeve të diellit. Ai donte ti fliste të bijës për motin e ngrohtë dhe diellin që shkëlqente, por mali me borë, koka e vajzës dhe syri i humbur ia lidhën gjuhën me litarë. Një rrëke gjaku e thatë i kish ngelur vajzës në faqen e zbehtë, diku pranë mjekrës. Ai e afroi me kujdes vajzës pranë vetes, pa ditur se çfarë të bënte, lagu gishtin e madh me pështymë dhe nisi të pastronte gjurmën e gjakut.
Fredon e tmerronte mendimi që ëngjëlushja e tij mbeti vetëm me një sy. Ai ishte gati të çirrte gjoksin me thonj, të nxirrte jashtë të gjitha pjesët e brendshme të trupit të tij; zemrën, mëlçinë, stomakun, zorrët, rrëketë e pandalshme të gjakut, të gjitha, le të thaheshin në diell, të bëheshin hoshafe, të kumbonin, vetëm e ëmbla e tij të mos mbarte gjithë jetën këtë shpellë të lemerishme, zgavrën bosh të syrit. Vajza e tij nuk do jetë asnjëherë e shkujdesur si gjithë fëmijët e tjerë. Rita nuk mund të jetë e shpenguar në moshën e bukur të vajzërisë, nuk mund të jetë e lirshme në moshën e pjekurisë. Boshllëku, shqetësimi, vështirësia, zbehja e hijeshisë do të rëndonte në çdo moment dhe hap të jetës së dritës së tij. Bota gjithnjë duket e ndarë në dy pjesë kur e sheh me një sy.
Pengu i humbjes së syrit të vajzës së bashku me gjykimin e mprehtë:’Babi pse më le vetëm, të më mundonin?’ Do ta mbarte në shpinë për gjithë jetën, deri në varr…
Fredo përkëdhelte i puthte duart e vajzës por e bija qëndronte si e shushatur, kur dëgjonte ndonjë zhurmë në krah të syrit të humbur i duhej të lëvizte të gjithë kokën. Prindi i fliste, vajza puliste syrin e vetëm, lëvizte ngadalë buzët. Ai afronte veshin të dëgjonte,po nuk guxonte ta pyeste se çfarë i thoshte e bija. Vajza vazhdonte të bërbëliste gati me vete dhe ai zgjatej, tendosej të dëgjonte. Syri i vetën i lotonte. Fredo iu lut të mbyllte syrin, ta çlodhte dhe të mbështetej në gjoksin e tij.
Në derë u dha një infermier i shëndoshë, ezmer, barkmadh, mjekërzezë, mustaqespic, me përparëse të njollosur me gjak. Ai shtynte një karrocë të vogël metalike me katër rrota të vogla. Në të mbarte mjekimet, gjilpëra, thika operacioni, gazra, etj.
-Hajt, shporruni ju,- u foli infermieri me zë të vrazhdë dy ushtarëve të plagosur, që ishin sheshuar në çimenton e dhomës dhe tymosnin duhan të rëndë. Ata u bindën pa fjalë, u ngritën dhe u drejtuan me nxitim drejt shtretërve të tyre.
Rita sa dëgjoi zërin e egër të infermierit ngriti kokën me vrull, trupi i u drodh dhe qau e frikësuar.
-Babi nuk dua të më prekë me dorë ai njeri,- murmuriti vajza në të qarë: -Më torturon kur më ndërron plagën, e shkul garzën pa lagur, më mbushet fytyra me gjak.’
Infermieri qëndroi në krye të dhomës, fshiu duart mbas përparëses, përplasi duart dhe thirri:
-Thashë të pastrohet dhoma nga të paftuarit. Dëgjuat?
Fredo Gjoli u ngrit në këmbë, lëvizi qafën i pavendosur. Rita shtrëngoi me të dy duart, fort, krahun e të atit. Syri i saj i vetëm ish përmbytur pre lotëve, si një oqean i madh lutjeje.
-Babi, të lutem, mos më lerë përsëri vetëm,- mërmëriti vajza me përgjërim.
-Juve po ju flas, shkunduni dhe dilni jashtë,-iu drejtua Fredos infermieri me ton të lartë e të vrazhdë.
Fredo rrotulloi sytë i hutuar dhe ngriti supet. Gishtërinjtë e vegjël të vajzës ishin mbërthyer mbas krahut të tij, ai qëndronte i ngurosur.
-Hej, lëviz, juve po ju flas,- ulëriti infermieri: -Mos doni t’u shkulim me forcë dhe tu flakim poshtë në birucë? Hajt zhduku.
Fredo Gjoli vështroi i humbur, vajza i lutej:
-Qëndro baba, të lutem mos ik, mos më lër vetëm, në duart e atij njeriu të frikshëm,’ syrin e vetëm qe përmbytur nga lotët. Ajo i shtrëngonte krahun. Infermieri i pashpirt skërmiste dhembët, ai i ngjante si një përbindësh fëmijës.
-Do të qëndroj me vajzën- foli më në fund Fredo. Le të bëhej ç’të bëhej, ai nuk mund ta zhgënjente të bijën.
-Qërohu, kafshë,- këlthiti infermieri: -Do pendohesh. Po thërres rojën ta tërheqë zvarrë poshtë në birucë. Roje, roje!
Në dhomë hyri mjeku me trup të vogël dhe syze të mëdha, së bashku me dy shtarë të armatosur. Mjeku e kuptoi në çast dhe u bëri shenjë ushtarëve të largoheshin dhe eci me hapa të shpejta drejt tyre. E këshilloi infermierin të ulte zërin, pastaj i u drejtua Fredos me ton të qetë:
-Zotëri, duhet të dilni jashtë.
Mjeku u përkul pranë vajzës dhe i pëshpëriti diçka në vesh. Rita me trishtim, përlotje lëshoi krahun e të atit dhe ktheu kokën mënjanë. Mjeku i bëri me kokë Fredos të dilte jashtë dhe ai lëvizi nga dhoma duke tërhequr këmbët zvarrë.
-Babi,- dëgjoi zërin lutës si klithmë shpendi të së bijës. Fredo nuk ktheu kokën, doli në korridor. U ul në bisht, në këndin e ngushtë të kolonës, disa metra larg dhomës. Në gjoks i rëndonte pengu i madh i dhembjes, për të mos u mbytur nga dënesa, përtheu gishtin tregues më dysh dhe e kafshoi fort. Dhembët i hynë në mish dhe buzët iu njomën nga gjaku. Korridori oshtinte prej klithmave e të plagosurve dhe atij filluan përsëri ti merreshin mendtë. Vajza e ëmbla e tij, mbeti për gjithë jetën me një sy. Pse duhej ajo të torturohej, përse..?!
-Ju nuk keni të drejtë të ligështoheni në këtë mënyrë. Së paku vajza juaj është gjallë,- dëgjoi pranë veshit zërin e trashë, nervoz të mjekut.
Fredo ngriti kokën dhe i hodhi një vështrim pyetës. Si ti thoshte:’Ju më thoni të mos ligështohem, e kuptoni çdo të thotë të të mbetet fëmija përjetë vetëm me një sy? A ka gjë më të tmerrshme se kaq?’
-Ju lutem zotëri, ju lutem…- foli Fredo zëzvargur, u gërmuq dhe shtoi: -Ju vetë e thatë pak më parë, se dhembja e prindit nuk mund të shpërdorohet…?!’
Mjeku u kollit ashpër, qëlloi gjoksin me grusht dhe foli zëngjirur, si klithme kafshe:
-Është përbindshmëri të tallesh me dhembjen prindërore, Oh!
Shikimi i Fredos ish irnosur si një pellgore fund vjeshte. Mjeku Martin heshti një hop rënkoi dhe tha:
-Sa për dijeni miku im, operacioni dhe shpëtimi i jetës së vajzës suaj ishte një rastësi e rëndomtë. Nata e pushtimit, lufta, përgjakja, ishte natë muti, natë e poshtër, shkatërruese, vrasëse. Shkërmoqja, varrosja e shpirtit tim, groposja përfundimtare e të gjithë shpresave, ëndrrave të mia. Atë natë mynxyrë predhat e mortajave bini si breshër mbi qytet, njëra prej tyre, shungulloi u derdh si kobër e flakëruar dhe shkatërroi gjysmën e shtëpisë sime. Zemra ime u mpak në gjoks, predha goditi djalin tim në gjumë, vrau ëndrrën e bukur dhe e bëri copë dhe thërrime. Oh! Si i çakërdisur u turra për aty pa u vënë veshin predhave, punova si i tërbuar largova trarët dhe gurët. Rrëmbeva djalin në krahë, e çova urgjent në spital. Fëmija më vdiq rrugës, gurët i kishin dëmtuar kafkën, gjoksin dhe shumë pjesë të trupit. Unë bëra ç’është e mundur për të shpëtuar jetën djalit tim, i dhashë gjak prej gjakut tim, frymë prej frymës time. Gjithçka qe e kotë. Çfarë dreq mjeku isha unë, kur nuk munda të shpëtoja jetën e fëmijës tim! Ulërita me sa zë që kisha në kokë. Isha bërë si i tërbuar. Flaka, theva gjithçka që gjeta përpara, çora teshat, kërcënova verbërisht natën e flakëruar, prerë kryq e tërthor prej predhave. U mblodha si grushti në dyshemenë e shkatërruar, klithja si kafshë e qëlluar brinjë më brinjë. Shumë lehtë mund të çmendesha dhe do ish vërtet gjë e qëruar të çmendesha, të dreqosesha. Dola jashtë në korridor e fillova të pija cigare njëra mbas tjetrës, nuk ish pirje, se sa kafshim, për të thithur deri në fund hidhësinë, pështyja, shkrofëtija…
Patrulla solli një send të mbështjellë me një xhaketë të qullur, e lanë pa kujdes, gati e flakën në cep të stolit, në fund të korridorit. Ata më kërkuan cigare, duke më parë me dyshim në isha mirë nga trutë. Dikush prej tyre futi dorën në brez për të më dhenë një plumb të bukur. Unë isha indiferent për gjithçka dhe isha gati tu thosha shkuleni atë flamë armë dhe zbrazeni shkujdesur në kafkën time. U dhashë gjithë paketën. Është mjeku, mërmëritën, ata ikën. Qafa ime u hollua, u zgjat në pritje të plumbit të vonuar, shpirti im ishte i dërmuar. Isha gati ti bija murit me kokë. Më erdhi për të vjellë, duke u kalamendur bëra dy hapa, u përkula në gjunjë dhe volla pa ndërprerje derisa u këputa, krahët dhe këmbët mu varën, u lëshova gati pa frymë në pllakat e dyshemesë. Kokëvarur, këmbëhapur. Kuptimi i jetës sime ishte varrosur. Vështroja syngulur, pa asnjë arsye sendin e flakur në cep të stolit. Pështyja ku mundja mbetjet e hidhëta të vjelljes.
Befas dëgjova një rënkim të thellë, si të ngrihej nga fundi i dheut, me drithërimë. Vallë rënkonte shpirti im i plagosur? U shkunda. Vështrova syshqyer rreth e rrotull, si të gjeja fillin e rënkimit. Ishte një rënkim i ndryshëm nga rënkimet që na dëgjojnë rëndom veshët. Për një moment u bëra i tëri sy e veshë. Rënkimi shkundi muret e vjetra të spitalit dhe tërhoqi vëmendjen time të çakërdisur. Rënkimi u përsërit, muret u drodhën dhe unë u ndeha. Sendi nën xhaketë lëvizi, si të ishte ndonjë kafshës e vogël. Sytë më panë një krah të dobët fëmije që doli prej leckës së qullur dhe u var poshtë gjithë ankim dhe dhembje. Këtë herë rënkimi doli i zgjatur, sikur një rrëke e flakëruar llave derdhej me nëpër shkallë.
Drejtova trupin dhe përqendrova vështrimin atje, në cep të stolit. Ai krah i dobët, i varur më rrëqethi. Ishte më shumë se një rënkim, apo klithmë ndihme ai krah. Më ngjau aq shumë me krahun e djalit tim, që lutej të shkoja ta ngrija. Një copë herë qëndrova i gozhduarën çimento e ftohtë, i shokuar, më në fund lëviza, eca këmbë e duar, më dukej sikur jetoja në turbullirë, shkisja me rrokopujë në një katarakt të rrëmbyeshëm, poshtë më prisnin shkëmbinjtë e thiktë, në një sarkazëm e rëndomtë e jetës. Në momente krize truri rrëshqet, përçahet, gremiset në humnera dhe paraqet imazhe të rreme.
Në jetën time nuk isha zvarritur ndonjëherë si qen. U ngrita vrulltas më këmbë dhe flaka leckën e lagësht. Shtrirë në mëshirë të fatit qëndronte një fëmijë e qullur fund e krye. Përvëlonte nga temperatura e lartë, sypërflakur, mavijosur. Në kllapi. Ishte pothuajse në një moshë sa djalit im. Qëndrova përpara saj pa lëvizur si një copë trung i thatë. Më dukej qesharake, ironike, çmenduri të merresha me një fëmijë të panjohur, ta shpëtoja, kur ndërkohë disa metra më tej, dergjej trupi i djalit tim. Me indiferentizëm dhe nervozizëm flaka xhaketën mbi të dhe bëra të kthehesha. Nuk kisha marrë përsipër të shpëtoja botën, kur vetë bota dhe njerëzit gjendeshin të zhytur në humnerën e kllapisë. Zemra ime ishte e çarë në njëmijë copa. Befas një zë i fortë shungulloi në veshët e mi:
‘-Baba ndalu! Një vdekje e dytë është më e keqe se vdekja e parë. Djalit tënd i a morri jetën çmenduria,lufta. Kësaj vajze po ja merr jetën, indiferentizmi, shpirtvogëlsia, egërsia, barbaria. Të lutem baba, shpëtoje…’
‘-Bir ku je që më lutesh, hë! Kush je ti!? Nuk mundem, nuk mundem, është jashtë forcave të mia,’ ulërita dhe shkunda kokën të përzija zërin tinëzar, nuk më bënin duart nuk më punonte truri. Akrepat lëviznin mbraps.
‘-Je mjek baba,ata rrëmbyen një jetë ti dhuroje…’
‘-Ta dhuroj? A mundem? Por është e botës së tërbuar ajo jetë jo pjesë e jetës sime…!’
Gjithë muret lëviznin, mu duk sikur shpirti i djalit qëndronte ndehur në ajrin e rënduar të spitalit, më zgjonte, më shtynte të bëja diçka për këtë fëmijë. Lëvizja krahët si i prishur nga mendtë, vërtitesha nëpër korridor, gërhisja, kafshoja mishrat. Plumbat dhe breshëritë që shkreheshin jashtë, shponin muret e spitalit dhe nguleshin në trupin tim.
‘-Shpëtoje!’- buçiste zëri i djalit. Ngrita dorën të pengoja shkundjen dhe rrëmetin. Ktheva shpinën. U rrotullova rreth vetes, shtrëngova tëmthat.
‘-Shpëtoje! Shpejt koha nuk pret!’
Shkova me vrap në çezmë të freskoja trurin dhe qafën, të largoja malin e madh të mëdyshjes dhe të mundimit. Uji ishte i ftohtë akull dhe unë u drodha, u fshiva me perden e trashë, të pistë të korridorit, që atje tej dëgjoheshin rënkimet e fëmijës që u ngjanin tërmeteve të nëndheshme.
Hapa syrin e lënduar të fëmijës, përqendrova dritën në të. Gjendja e saj përkeqësohej nga minuta në minutë. Vështrova orën, ishte tre e mëngjesit. U futa në dhomën e infermierisë, bëra ekzaminim të hollësishëm të syrit. Vajza e vogël kishte rrezik të mbetej e verbër nga të dy sytë. Ndoshta dhe mund të vdiste. Vallë a kish rëndësi një vdekje më pak apo më shumë, kur nëpër rrugë dergjeshin kufoma! Luftërat gjithnjë janë në marrëveshje me vdekjen.
‘-Shpëtoje!’- Më shungulloi në veshë zëri i djalit, siç dukej shpirti i tij qëndronte akoma ndehur rreth të gjallëve.
Thirra infermierin dhe e urdhërova ta vinte fëmijën në narkozë. Mora vendim për ta operuar. Veproja i alarmuar. Nuk më shkulej nga mendja, më dukej sikur fëmija që po operoja ishte djali im, i bukuri im, shpirti im dhe jo një vajzë e panjohur e flakur pa mëshirë nga patrulla në cep të stolit, në fund të korridorit..!’
Ndërkohë dikush e thirri. Mjeku iku, u kthye në dhomë, në frontin e tij me të plagosurit e luftës së marrë. Fredo Gjoli nuk mundi ta falënderonte njeriun e mirë, i cili bëri luftë me vetveten përgjatë dhimbjes së madhe. Mbeti në korridor, si i shushatur.