Kristaq Turtulli – Dielli

BURGU KA DY DYER VDEKJA NJË

July 29, 2021 by s p

Mbështetur në ngjarje reale

NGA KRISTAQ TURTULLI

I përvëlonin sytë. Rrëkeja e kripur e lotëve njomi brazdat e thata të rrudhave dhe, me vështirësi përmbajti hungërimën. U tërhoq si zvarranik i shkelur, duke iu marrë këmbët, por gazetën s’e lëshoi nga dora. Dielli qëndronte në kupë të qiellit dhe përvëlonte. Prej djersës këmisha iu ngjit pas lëkurës. Me nervozizëm shkuli të gjitha komçat dhe rrëzoi sytë mbi gazetë. Germat shtyheshin, ngashëroheshin, kërlesheshin me njëra tjetrën dhe gazeta u qull nga djersa që rridhte rrëke…

Shkrimi i botuar në faqen e parë të gazetës, së bashku me foton e vjetër të ‘ATIJ,’ që prej vitesh s’është mes të gjallëve, e vështronte me qesëndi nëpërmjet syzeve të mëdha, xhama të trasha optike. Çfarë dreq pafajësie asgjësuese! Edhe pse gjithçka e zverdhur, irnosur nga koha. Përvijimi lëvizi, ajri u drodh, iu bë sikur u qesëndis keqas nga lëvizjet rrethore. Gishtërinjtë e zverdhur prej duhanit u mblodhën instinktivisht, mëshuan forcërisht mbi fletën e hirtë të gazetës. Gishti i madh u përthye dhe çori me mllef foton e ‘ATIJ.’ Syzet e mëdha, me xhama të trasha u bënë shuk, menjëherë dëgjoi zhurmën acaruese të thërrmimit, dhe të asgjësimit.

Të qe gërmuqje marrake?! Përshpirtje e heshtur nga fundbota?! Gërryerje nervoze nëntokësore, ku uji i turbull çjerr dheun dhe nxjerr me vrundull kokallat e zbardhura vdekurve të harruar. Mokrat e kalbura, të mykura vareshin kërcënueshëm nëpër gërxhe dhe brigje. Qarje të zvargur ujore në përpëlitje të vonuar, rastësore fund shekulli.

Gjithë ankth vështroi përreth me mendimin se shikimet dashakeqe së bashku me shtyrjet ishin mbërthyer si gozhdë në çdo pjesë të trupit. Tmerri ngjethës i përfshiu krejt trupin. Flokët e bardha të prera shkurt iu ngritën përpjetë si gjemba iriqi. Donte të ulërinte si ujk i plagosur e, turravrap të gremisej mes morisë së njerëzve. Të shtynte, shkelmonte në verbëri nga ta kishte për mbarë. Turma indiferente s’ i ndjeu goditjet edhe pse ai dëgjoi krismat dhe rrëmetin. Kapërdiu klithmën e hidhur në stomak. I murrëtyer, duke ecur pjerrtas ktheu bërrylin e rrugës. I nervozuar mblodhi gazetën shuk dhe e rrasi shpejtazi në zgavrën e gojës. Tehet e mprehta të germave ia copëtuan gjuhën dhe qiellzën. Volli me gulçe dhe përpara këmbëve të tij u krijua një pellg i madh, i errët. Përnjëherësh iu bë sikur e vjella lëvizi mori formën e një përbindëshi të lemerishëm, aq sa klithi i tmerruar dhe pështjella e shtyu të vraponte sa t’i hanin këmbët..

U ndje i kapitur. U ul në bisht dhe rënkoi. Pellgorja e vjelljes përzierë me morinë e neveritshme të germave i qe ngjitur si mastiç shpinë, në asfaltin e lagur dhe shkelej pakujdesshëm nga moria e hapave të njerëzve. U skërmit. Qeshi turbullt, dhe gërhiti:

‘Hajt shkeleni vjelljen time të qelbur, të neveritshme, merreni me vete, shpërndaheni kudo. Do tu bëjë mirë.

Jo, nuk mundi të lëvizte. U lëkund disa herë si lavjerrës, pastaj u gërmuq. U shty. U përmbys. U zvarrit drejt marramendjes, mbështjellë me petkun e ronitur të vrerit.

Kishin kaluar shumë vite. Ndoshta shekuj. Gjithçka ishte mbështjellë me mjegullën e thellë, sa besonte dhe vete s’kish ndodhur kurrë. U hodh përsipër mali i madh i harresës. U gropos. U zhduk në humnerat e fundbotës, ku fshihen shumë enigma dhe ‘mëkate’ të mëdha. Donte të çlirohej, të ngushëllonte veten dhe të bërtiste me të madhe: Fundja më në fund, të treturit dhe të ‘paditurit’ si unë s’ mund të gjykohen’.

Ndryshimet sociale e hodhën në krahët e fesë, paçka se e përbuzte, e urrente dhe, e luftoi me shpirt. Shkatërroi xhaminë e vogël që gjendej në kodrën e ‘ Shën Mërisë’. Sa herë thoshte ndonjë fjalë me peshë, vinte dorën mbi kuran dhe perëndonte sytë. Filloi të besonte se krimi nga mëkati nuk i ndan asnjë fije. Janë Një përpara gjykimit të fundit. Besimi te Zoti dhe mëkati i krimit e ndihmoi që ngjarja e vjetër të thërrmohej prej memories. Ndjehej i qetë. Besimi ta lehtësuaka shpirtin. Ishte një qetësi e çuditshme, si një shpend që endet në kurorën e një pylli në dimër, me drurë pa fletë.

Habia më e madhe, budallallëku më i madh dhe poshtërsia më e madhe kanë një hark kohor tre ditor. Këtë e njihte mirë. Veçse s’ bëhej fjalë për çudi dhe marrëzi, por lëvizte si eter shkundja tronditëse. Mugëtirën kohë e pat mbështjellë me kujdes me pelerinën e tretjes. Nuk la asnjë shteg. Asnjë shenjë. Asnjë fakt. Asgjë prej gjëje, përveç rrëkeve dhe prurjeve të tërbuara të lumit që rridhnin dhe rridhnin pa ndërprerje.

Besoi se qe hedhur thjesht një version. Një alibi me hallakatjet e pamenduara të gazetarëve, duke shkelur mbi dërrasat e kalbura të kohës. Por, përsëri i përvëloi trupi, si ti futnin mes përmes hell i skuqur. Të ishte si më parë, hëm! Dhe maja e qerpikut s’do ti luante. Për dreq situatat ndryshuan dhe kjo gjë i futi lepurin në bark, e çekuilibroi. Vërtet donte të besonte në fe, por jo si një naiv i mjerë, të përdëllehej dhe të zbrazte lëngjet e barkut.

Vala e urrejtjes i mpiu gjuhën. Ishte gati ta shqyente gazetarucin e poshtër, atë mi zyre që futi hundën në humbëtirë dhe nxori me qëllim qelbin nga errësira e rëndë. Ngriti nga balta kundërmimin mbytës për të rivrarë të vrarën. Donte ta çavaliste me thonj të poshtrin, ja kështu siç çavaliti gazetën, ta qelbëte me jargë. Sa mirë do ishte të zgërlaqej njeriu me ca lëvizje të shpejta të gishtave, pastaj të përtypej dhe të përtypej derisa të dilte një masë e qullët, një qelbësirë. Një asgjë të ndyrë pa formë. Asgjëja është kryevepra më e saktë, prej saj s’ke përse të frikësohesh. Mund të bësh gjithçka të neveritshme dhe, përsëri asgjëja mbetet asgjë. Se s’ka materie, por asgjë. Hiç. Kur është hiç dhe gjumi, qetësia shpirtërore qëndron në shkallën maksimale. Së fundi prej librave të shenjtë mësoi se Zoti krijoi jetën prej Hiçit, asgjësë. Së paku të ishte një asgjë në miniaturë. Dëshironte me gjithë shpirt të vazhdonte asgjëja e mëparshme. Por dreqërit nuk flenë e shkundën asgjënë.

Vështronte sy çapëlyer ronitjen e masës pa formë të Hiçit, së Asgjësë. U gërmuq të ikte me vrap, por asgjëja e thithte me ngut. Megjithëse këtë Asgjë dhe Hiç e donte deri në verbëri. Jo rrallë në netët pa hënë, në errësirën më të thellë, klithte zëzvargur, kafshonte thonjtë derisa shija e athët e gjakut njomte buzët e përthara. Harronte që kishte ndër dhembë gishtat e tij, por vazhdonte të thithte me neps si i babëzitur. Vetëm kur i mpiheshin gishtat dhe dhëmbët dergjej përdhe. Mbështillej kutullaç, qante me gulçe sy ngulur errësirës së pafund. Duhej errësira dhe mjegulla të dytësoheshin…

Rrjedha e jetës kishte qenë shumë e favorshme për të. Qysh kur lindi ra kutullaç, si lëmsh, në këmbët e së ëmës, mes të arës me misra, në mesditë tetori me mjegull. Nuk qau. E ëma kujtoi se kishte mes këmbëve një masë mishi të vdekur. E përnjëmend mendoi të gjente një vend ta groposte. Por përnjëherësh u pendua, mbasi ishte pjesë e mishit të saj. Le t’i jepte copë mishit një shans jete. E kapi për këmbe, e ngriti lart dhe, e qëlloi pesë herë në bythka. Ai u ngjall dhe lëshoi një të klithmë të mprehtë. E ëma mbështolli mishin e kuq me pecetën e pistë që mbështillte bukën dhe me xhaketën e leshtë gjithë arna. Ishte fëmija tetë i familjes dhe e ëma as që vuajti në lindjen e tij. Hapi këmbët dhe foshnja ra pëlltump si një kafshëz e vogël në dheun e shkrifët. Sidoqoftë e ëma ishte e hapur dhe, s’ kish përse të ankohej për të e për peripecitë e mundimshme të grave në lindje.

Fëmijërinë e kaloi nëpër këmbët e të rriturve dhe në rrugët e përbaltura të fshatit. Bënte çfarë të donte dhe si ti shkrepej. Hante ku mundte dhe zhgërryhej paq në rrugët e ndyra të fshatit malor. Marifetet dhe djallëzitë e tij i hanin më të rriturit, vëllezërit e motrat dhe ai skërmiste dhembët në terr. Mos ndëshkimi si fëmijë i tetë i shtonte akoma më shumë zellin e tinëzive. Një fshikull në shpinën e tij shpaguhej me dhjetë fshikuj në shpinat e të tjerëve. Më pas fshihej pas grumbullit të hedhurinave dhe qeshte me hidhësi, pa u vënë veshin kërcënimeve të vëllezërve dhe shokëve.

I ati, sekretari i partisë në fshat, me kobure në brez, i ngrefosur bridhte rrugëve të ndyra të fshatit, dhe betohej:

‘Për ideal të partisë dhe, për këtë kobure s’lëshoj pe.’

I gjyshi u grind me të atin.

‘Dëgjo ti lanet,’ i tha gjyshi me zë të lodhur. Rrahu me inat bastunin e shtrembër pas tokës dhe shtoi: ‘- Qehajai më vriste sytë kur më mbinte përpara hundës me pushkën në sup. Tani më bredh djali me kobure në brez.’

‘Shko plak, futu në haur dhe lërmë të qetë. Me kobure e morëm pushtetin dhe me kobure do e mbajmë.’

‘Të dhjefsha urët,’ shau gjyshi i verdhë dyllë në fytyrë: ‘Më treguake haurin.’

‘Të më dhjesësh urët!’-u shkreh i biri me kobure:‘ Plak vëri ushkur gjuhës, se po të ishte për ty akoma me bajgat do flija.’

I gjyshi s’i ktheu përgjigje. Iku kërrusur, duke iu marrë këmbët. U mbyll në dhomën e vogël ngjitur me haurin, në krah të pyllit. Mbas një muaj vdiq dhe u varros pa shumë ceremoni. Fëmija i Tetë nuk qau për të gjyshin, që siç thoshte i ati: gjyshi ishte një plak grindavec dhe i pjerdhur nga trutë, i kishte mbetur mendja turqi.

Pushteti i të atit i shtonte zellin për prapësi fëmijës së Tetë. Sherreti i pagdhendur godiste pabesisht bashkëmoshatarët. Mësuesve u vinte në libra e çanta minj, insekte dhe zvarranikë, tërhiqej në qoshe dhe përvuajtej në fytyrë kur përmendej emri i tij. Hija e sekretarit të partisë me kobure gërmuqte shtëpitë e ulëta dhe rrugët e përbaltura të fshatit dhe jo më mësuesit anemikë, që me një sinjalizim partie s’dihej nga do u rrihnin barqet. Në shkrepa dhe gërxhe pafund, mbase në qelitë e akullta të burgut të tmerrshëm: ‘Hani me dy porta.’

Fëmija i Tetë e kuptonte: ‘Më mirë të jesh i pari i fshatit se i fundit i qytetit’. Ndaj nuk prapsej para asgjëje. Fshati në gji të maleve ishte një botë më vete. Kur përfundoi klasën e shtatë, personeli i mësuesve mori frymë i lehtësuar. Pak u interesonte nëse nxënësi qe aftësuar në mësime. Njeriu me kobure u vërtitej përpara syve si gogozhel, ndaj i shtuan nga një, dy, pse jo edhe tre nota mbi rezultatet.

Kur e çuan në shkollën pedagogjike, braktisi togjet me hedhurina, minjtë dhe insektet. Veshi pantallona të reja doku dhe xhaketën e shkurtuar të atit, pa hequr stemën sovjetike në jakë. Të gjitha çapkënllëqet dhe horrllëqet fëmijërore i flaku së bashku me minjtë në haurin e kalit topall. Të gjitha këto s’do ndodhnin sikur të mos e detyronte i ati. Një natë e urdhëroi të qëndronte në këmbë përpara se të fillonte shkollën pedagogjike. I mbajti një leksion të gjatë, me të folurën e trashë, grënçka- grënçka, duke e spërkatur me pështymë, mbi detyrën e vështirë dhe stoike të djalit të komunistit të vjetër dhe sekretarit të partisë së fshatit. Për perspektivën dhe lënien e stafetës në duar të sigurta. Për luftën e pamëshirshme ndaj armiqve të kamufluar të klasës, borgjezëve dhe kulakëve. I ati heshti një moment. Koka e të birit varej poshtë. E shkundi nga supet dhe, i tregoi koburen, i tha:

‘E shesh këtë, kjo lëshon flakë dhe vret armiqtë e klasës’.

Pastaj i foli për rëndësinë e kobures, e cila duhet të qëndrojë në përherë në brez me fishekun në gojë.

Trupi i të birit lëkundej si lavjerrës.

‘Përsëriti nga e para të gjitha që thashë,’ urdhëroi të birin.

Fëmijës së Tetë i varej koka për gjumë.

‘Me kobure në gojë dhe fishekun në brez…’ bërbëliti.

‘Derr me zile,’ gërhiti i ati. Mbërtheu të birin nga krahu dhe i futi kokën në ujin e ftohtë të pusit.

‘Ma plevitose djalin,’ u ligështua e shoqja.

‘Plastë në vend. Përsëriti, ‘ urdhëroi ashpër të birin, pa i vënë veshin ankimeve të gruas, dhe më pas vazhdoi:- ‘He, firaun, duhet ta kesh busull, në çdo hap të jetës luftën kundër armiqve te kllasës…’

Fëmija përsëriste si në jerm fjalët e të atit dhe dera e vjetër e ashefit përplasej prej erës, kuiste si shpirtrat e të ikurve.

‘Grua, vëri llozin djallit ashef, na urgusi zorrët,’- bërtiti i ati.

Këshillat e të atit atë natë të tmerrshme, nuk kaluan pa lënë gjurmë në qenien e fëmijës së tetë. E shkundën, ia mprehën shikimin, e aftësuan për tinëzi të fshehura. Ndërgjegjësimi ishte i plotë. Dy tre denoncime modeste në drejtori për individë të pandërgjegjshëm, bashkënxënës, pati efekt. Hija e tij u rit. U shtua besimi i shokëve të drejtorisë dhe mundësia të merrte klasën, mbasi drejt e drejt s’e hante dot.

Në vitin e fundit të shkollës pedagogjike i ati i bleu kostum ngjyrë bari. Mësoi si të hekuroste, të bënte pantallonat me vijë. Në çaste dembelizmi spërkaste këpucët me pështymë dhe i fshinte lezetshëm me cepin e leshtë të batanijes. Kostumi i dha rëndësi. Megjithëse në mësime nuk dallohej, zvarritej në pragun e rrezikshëm midis notës kaluese dhe mbetëse. Aq sa u detyrua komunisti me kobure të hipte në kalin gërdallë. Të linte fshatin me njëmijë halle në gji të maleve, të zbriste në qytet dhe të shkonte drejt e në seksion të arsimit. Shkuli koburen nga brezi e përplasi në tavolinë dhe bërtiti:

‘Po shpërdorohet njeriu i ri!’

Poterja e njeriut me kobure shkundi mësuesit e mykur, të cilët akoma përdornin metoda të vjetruara dhe nuk dinin të aftësonin bijtë e komunistëve. Mësuesit mbyllën të dyja sytë. Fëmija i tetë përfundoi me sukses të plotë shkollën pedagogjike. Shkundi kostumin ngjyrë bari prej pluhurit të dendur të qytetit dhe u nis në fshat. Komunisti i vjetër bëri një darkë të madhe dhe shkrehu disa herë koburen në dritare.

Ditën e hënë filloi mësues në fshatin e lindjes. Qysh në fillim s’ i kushtoi rëndësi mësimdhënies, por zhbirimit të kolegëve. Intuita s’e gaboi. Shënjestër, mësuesi i matematikës, pak kurriz dalë, me syze, xhama të trasha, si tasa ku shkunden cigaret. Pa turp kolegët e quanin ‘shqerrë.’ Gjithë ditën e perëndisë mezi fliste dy fjalë, vetëm zhyste hundën pingul mbi libra. Por ky mësues që aksidentalisht thirrej ‘shqerrë,’ i përkiste një familje të deklasuar. Babai i tij shkuli, gremisi tutje nga fshati familjet e deklasuara. Nga u gjend ky, kush e solli, përse pruri, mos ka gisht armiku i klasës?

Nervozohej për çdo lëvizje të ‘shqerrës’. Aq sa heshtja dhe frymëmarrja e tij e acaronte. Filloi të përgjonte çdo hap që shkelte. Syri i tij vigjilent ngulej me këmbëngulje te rezja e derës së klasës, në dritare. Deri në plasat e ndyra të derës së WC. ‘Shqerra’ vetëm lexonte dhe heshte. Për djall ishte absolut në matematikë. Një moment bënte habi, si mund të heshte kaq gjatë njeriu! Por heshtja shpesh herë është teh i mprehtë shpate. Nëpërmjet heshtjes koka katrore e ‘shqerrës’ fshihte mendime të mbrapshta. Filloi ta cyste për sherr. Haste në murrin e padepërtueshëm të heshtjes dhe shikimin e pafaj. Kjo e tërbonte. Atëherë e godiste me bërryl gjatë shkëmbimeve në korridoret e ngushta të shkollës. I rrëzonte regjistrin, i shkelte këmbën. I kërkonte të falur duke i buzëqeshur me ligësi. Çuditërisht gjente vetëm trishtim në sytë e mjegullta të ‘shqerrës’.

Fëmija i Tetë shkonte në shtëpi i çliruar, ngaqë u mësua të grisej me dikë. Iu bë sëmundje dhe argëtim mos përgjigja e mësuesit të matematikës. Nxiste nxënësit të bëheshin pjesë e ngacmimit dhe poshtërimit të kolegut. U bërtiste nxënësve dhe në të njëjtën kohë u shkelte syrin. Mësuesi i matematikës s’kthente fjalë. Tërhiqej i nervozuar, hiqte dhe vinte syzet dhe vërtiste sytë miope. I rrëmbushur shtrëngonte librat në gjoks dhe mbyllej në dhomë. Në oborrin e shkollës plaste gazi i shfrenuar dhe pastruesja përzinte nxënësit me fshesë.

Kjo lojë do të vazhdonte gjatë. Ngacmim dhe heshtje. Nuk është keq kur vë në lojë, argëtohesh me dikë që nuk është në gjendje të lëvizë as qerpikun. S’të mposhtën monotonia e fshatit dhe dita të shkon për bukuri.

Në analizën vjetore, klasa e tij doli me rezultate shumë të dobëta. U kritikua nga kolegët. Vështroi me indiferentizëm dhe shkarraviti me inat bllokun e vogël. Aty nga fundi i mbledhjes, kur s’pritej dhe, diskutimet e kritikat po mbylleshin. Çuditërisht ‘shqerrës’ iu hap goja. U ngrit me ngadalë në këmbë, shtrëngoi librat në gjoksin e dobët dhe lëshoi në mes të sallës së mësuesve fshikullin e fortë, e kritikoi për paaftësi. Nuk ishte fshikull por vetëtimë rrufeje. I deleguari e vështroi një copë herë mendueshëm dhe, e aprovoi me kokë se çfarë tha ‘shqerra.’

‘Çfarë! I besonin atij?!’- hungëriti fëmija i Tetë. Shqeu sytë dhe trupi iu drodh si purtekë. U rrotullua dhe ngriti veshët në përgjim. Ngjyrat e fytyrës i ndryshonin çdo minutë. E kritikoi për paaftësi mësuesi i matematikes, gjoja ‘shqerra’! Guxoi! Përbuzja dhe urrejtja që i kishte lindur në thellësi i përfshiu krejt trupin, i ngërdheshi fytyrën. Armiku i klasës guxoi dhe kritikoi ardhmërinë?! Hata e madhe!

‘Shqerra’ tha, duhej të studionte më shumë! I tregoi seriozitetin e detyrës së mësuesit! Përse duhej të fliste? Kush e lejoi të fliste? Çfarë seriozitet kërkon qorri! Kush ‘kolegu’, mësuesi i matematikës që mban mbi supe mëkatin klasor! U ngritën këmbët ti bien kokës. Mbledhja u bë e mjegullt. Vërtiste çelësat në duar, ah sikur të kishte koburen e të atit. Le ta kritikonin të gjithë, ujë të zi të nxirrnin, vetëm qorri të mos hapte gojës. Le të gërmuqej, të bluhej me heshtjen e tij. Rrotullonte sytë mbi fytyrat e kolegëve. Çuditërisht i dukeshin të njëjta, të deformuara, por shfytyrimin më të madh e kishte gjëja që quhej aksidentalisht ‘shqerrë’. Shqerrat e urta, të buta të perëndisë, hanë, blegërijnë, presin në heshtje, të bindura satërin e kasapit dhe asgjë më shumë.

Drejtori i pëshpërit të deleguarit diçka në vesh. I deleguari vështroi ‘shqerrën’ ngulët:

‘Drejtori më tha që ju, studioni të mbroni disertacionin në matematikë, apo jo?’ e pyeti.

Njeriu me syze që thirrej aksidentalisht ‘shqerrë’ luajti kryet në shenjë aprovimi.

‘Po.’ Murmuriti.

‘Ashtu! Shumë mirë!’- i tha i deleguari.

‘Shumë mirë’, i gërhiti qenia fëmijës së Tetë dhe, u bë gati të ngrihej, të shtynte stolat, të derdhej drejt qorrit me xhama numër pesë. T’ia flakte syzet, ta mbërthente nga shpatullat me egërsi dhe ta përplaste përdhe. Guxojnë i thonë shumë mirë armikut të klasës që përdhosni djalin e komunistit të orëve të para! Çmenduri! O nëne, bota u bë për dreq!

Kur reshtën kritikat, si somnambul doli nga salla. I deleguari i vuri dorën në shpatull, e vështroi turbullt. Eci i dërmuar drejt shtëpisë. A mundej djali i komunistit të flaktë të kritikohej, të zgërlaqej! Sigurisht, gjëja me syze miope që thirrej prej kolegëve me idiotësi ‘shqerrë’, kishte përgatitur me kujdes skenarin e kritikës dhe fundosjen e tij. Me kokë të rënduar nga mendimet ngjiti të përpjetën që e çonte në shtëpi. Si marrin guximin të përmbysurit dhe qorrat të mendojnë të bëhen shkencëtarë. Ku, ku nëne! I paska hyrë vetja në qejf. Por s’kuptonte simpatinë e hapur të drejtorit të shkollës. Duhet parë me kujdes e shkuara e afërt dhe e largët e drejtorit. Duhet të ketë ndonjë kleçkë në biografi që pëlqen dhe përkrah armiqtë e klasës. Kishte bërë kërkesë në seksion të arsimit të zinte vendin e drejtorit. Duhet t’i ketë rënë në vesh ndaj e lufton. Eh! Qentë le të lehin karvani ecën përpara.

S’i durohej sa të shkonte në shtëpi dhe t’ia tregonte plakut. I ati u gërmuq keqas, rrëzoi vetullat e trasha, të zbardhura dhe, goditi vrazhdë qypin e madh prej balte. Qypi u thye me rrapëllimë dhe turshitë e dimrit së bashku me shëllirën përmbytën dhomën.

‘Hëm, ç’më thua more bir, ç’më thua!’-hungëriti plaku.

Plaka mallkonte, mblidhte me kaci turshitë dhe të pinte me një leckë të vjetër shëllirën. Atë e bir u ngjeshën në qoshe të dhomës dhe nisën të pinin raki. I ati shkuli koburen nga brezi e la në tavolinë. Sytë e të dyve u përqendruan te sendi i metaltë, që prehej pafajësish por po të lëvizje gishtin, villte zjarr. I ati shtriu dorën dhe rëndoi mbi kobure:

‘Biri i bushtrës guxoi të shajë djalin! E do plumbin në ballë të qërohet njëherë e mirë ajo farë?’- ulëriti.

‘S’është si më parë baba.’

‘S’është si me parë thotë! Hajde baba të tregoj arat. A nuk e kemi ne pushtetin? Biro, mos u bëj qull,’-hungëriti i ati dhe u ngrit me vrull, këmbët nuk e mbajtën, ra mbi të birin që e vështronte i nemitur dhe mërmëriti:

‘Plak, mos më fyej.’

At e bir u ngatërruan keqes duke spërkatur njeri tjetrin me pështymë.

‘Raki e keqe!

‘Jo, thashë farë e keqe,- u mbrojt i biri.

‘Mos guxo të shah rakinë. E dua shpagimin në çast dhe pa asnjë ceremoni,’- bërbëliti i ati, piu raki me neps dhe vazhdoi:-‘Do të kishim bërë mirë ti zhduknim të gjithë qysh më 1945. Por këta dreqër ishin shumë dhe plumba kishim pak.’

‘Fole gjë për zhdukje baba?’

‘Zhdukje o posi.’

‘Zhdukuni nga dhomë pijanecë të ndyrë’,- u grind e ëma e mbytur në djersë.

‘Mbylle halenë plakë. Apo do një shkelmë të flakesh si qyp me turshi,’- e kërcënoi plaku me kobure.

‘Ta denoncoj, ta rrasin në birucat e ‘Hanit me dy porta,’- foli i biri mes jargëve.

‘Jo,’- ulëriti i ati dhe rrëmbeu koburen. Arma i shpëtoi nga duart, ra përdhe në grumbullim me turshi. Koburja e të atit së bashku me tërbimet qenë të ndryshkura, nuk ngrinin më peshë.

‘Pse?!’

‘Hajvan, burgu ka dy dyer, vdekja vetëm një’, hungëriti i ati.

I biri luajti kryet, i ishte mpirë qafa. I ati s’kish fuqi të ngrinte koburen nga togu me turshi. Dhoma kundërmonte erë të rëndë shëllire dhe raki. Plaka duke i shtyrë, sharrë dhe mallkuar i nxori nga dhoma.

Duke i mbajtur pas parmakut të drunjtë të shkallëve u ngjit në dhomë dhe, pa u zhveshur u shtri në shtrat. Për herë të parë e kuptoi se s’duhet të mbahej vetëm pas një medaljeje. Dritarja ishte hapur kat më kat. Pa qiellin, i ngjau pus i thellë, i pafund, përmbytur nga errësirë. Iu bë sikur dëgjoi zëra të mbytura, mërmërima vinin prej së thelli. Stomaku i përvëlonte, i ziente si të kish bërsi. Gromësiu dhe lëshoi avull të nxehtë. I vinte të nxirrte të gjitha plaçkat e barkut. E ëma i la mbi komodinë një gotë me limonadë por s’kish fuqi të ngrihej ta pinte.

Qindra krahë të zinj oktapodi e përfshinë dhe e tërhiqnin drejt asgjësë. U përpoq të shkëputej, s’ mundi. U përdrodh dhe u mblodh si lëmsh. Një valë e zjarrtë u ngjit nga fundi i barkut, volli disa herë me gulçe duke rënkuar. Pështyu me neveri thërrimet e qullëta që i kishin mbetur në kthinat e zgavrës së gojës dhe morri frymë i çliruar.

U shtri përmbys. E ëma me zë të trishtuar mërmëriste dhe fshinte të vjellat. Por ai nuk e merrte vesh në ish në ëndërr apo në zhgjëndërr…

Mugëtirë. Zhurmë, zëra të çjerra. Diku më tej qeshja e acaruar të atit. Ndërsa koburja e ndryshkur lëkundej dhe përplasej pas murit. I bëhej se kishte net dhe ditë, javë dhe muaj që ecte në mjegull të dendur dhe nuk shkëputej dot. Ishte qull dhe fill i vetëm. Dëgjonte hungërima dhe rënkime të mbytura të vinin nga moçali. Fytyra e ‘shqerrës’ iu shfaq e deformuar, mbuluar nga xhamat miope. Dëgjoi përsëri zëra të lodhur dhe më pas zhurmën e mbytur të gjuhës që rrahu dhembët dhe foli:

‘Eja ‘shqerrë’ të thithësh erë mjegulle’.

Lëvizi krahët të ngrihej iu duk sikur i kishte të bëra prej shpendi të irnosur. ‘Shqerra’ mbrohej pas xhamave të trasha dhe ecte ngadalë, i bënte dredhë moçalit.

Në shtegun i ngushtë të Dajlanit u ndal. ‘Shqerra’ iu afrua pranë dhe qeshi i çliruar. Përpara tyre u hap tjetër pamje. Ngriti krahun, i ranë pendë të hirta përdhe dhe njeriu ‘shqerrë’ u tremb.

‘Mos tremb,’- i tha, -‘Je pjesa ime e munguar’.

Pa u kushtuar rëndësi rrëzimit të pendëve ngriti krahun dhe tregoi shpërthimin e gjelbërimit, të luleve. I foli për frymëmarrjen e mjegullës, të pyllit. ‘Shqerra’ dëgjonte dhe ecte kokulur. Në një dorë mbante çantën e rëndë të mbushur me libra të matematikës, për të përfunduar disertacionin dhe në tjetrën pardesynë. Vështronte ballë rrudhur dhe merrte frymë thellë, të mbushej gjithë gjoksi me ajrin e freskët. Nuk ngopej prej shpërthimit marramendës të ngjyrave, reflekseve mëngjesore dhe valëzimin e bulëzave të vesës. Nuk ka më bujare se Nëna natyrë. Ishte i përhumbur. Prapa zvarritej një hije e rëndë. Njeriu ‘shqerrë’ kërceu si kangur të largohej prej hijes por ishte e pamundur.

Sa shpejt përhumben njerëzit që janë si ‘shqerra,’ sa shpejt!

Në bërrylin e ‘Qyqes’, aty ku përroi ishte më i thellë. Me lëvizje të shpejtë të saktë kujtoi se e goditi njeriun ‘shqerrë’ egërsisht prapa kokës. ‘Shqerra’ u kthye vringthi dhe e vështroi me habi, çanta me libra dhe pardesyja i shpëtuan nga duart. Nuk pati kohë të fliste, sepse goditja i erdhi nga ana e djathtë e kokës. Iu këputën këmbët ‘shqerrës’ dhe ra përdhe pa nxjerrë zë. Por ai kishte krahë të mbuluar me pendë të irnosura dhe s’mund të godiste!

Përsëri, dikush tjetër shtyu dhunshëm ’shqerrën’ dhe e goditi në përrua. Me shpejtësi nxori hostenin që e kishte fshehur ditë më parë, tërhoqi trupin e ngrohtë të ‘shqerrës’ dhe e ngjeshi me forcë në rrënjët e vidhit të vjetër, aty ku vorbulla e ujit ishte me e madhe.

Veshët i buçisnin. Oshtima e ujit dhe e pyllit e tundnin si tërmet. Pendët e irnosura rranë të gjitha përdhe. Ulëriti fort të largonte hijen e vdekjes së tjetrit. Ulërima u përsërit disa herë me radhë. U rrëqeth. Njeriu ‘shqerrë’ si dele e perëndisë që ishte, humbi menjëherë nën ujë. Rrënjët e trasha të vidhit e rrëmbyen në çast nën vete.

U plandos përdhe u mbytur në djersë. Uturimat ngriheshin dhe përplaseshin, kujtoj se do çmendej…

Zhurmat ofshëtinë dhe, për një moment drodhën ajrin, pastaj u fashitën. Zëri i grindur i të atit u tret së bashku me mjegullën. Dëgjohej vetëm uturima e ujit dhe pendët e hirta që iknin tutje.

Trupi i ‘shqerrës’ u gjend mbas një jave. Artikulli në cep faqes së parafundit të gazetës fliste për një njeri të panjohur, ndoshta mësues i humbur në ujë. Më vonë askush s’u kujtua të thoshte gjysmë fjale. Si mund të kujtohej, kur ‘Shqerra’ si i hutuar që ishte, i shtënë marrëzisht pas librave, s’diti ku hodhi këmbën. Uji gjëmonte aty pranë, aksidentalisht shkau, u përmbys dhe u mbyt në përrua…

Fëmija i tetë ende besonte se qe në kllapinë e gjumit dhe nuk ishte ai, por dikush tjetër, me krahë puplash të irnosura që kreu aktin e shëmtuar të vrasjes. Mbase ‘shqerra’, vërtet shkau në lumë, kur kishte mjegull dhe dëgjoheshin përshpirtjet e ujit.

Po kush qe ai bir kurve që guxoi nga turma të tundte gazetën dhe të thoshte:

‘Hej, mësuesi, s’ u mbyt por u vra nga dora gjakatare e këtij….’

Futi kokën mes shpatulla dhe mërmëriti si për gjynah:

‘Jo… unë jo! Gjakatar është uji dhe përroi që e nxori..!

‘Ky është vrasësi, ky!

‘Hëm! Gremisuni! Fundja të treturit janë asgjë… dhe s’më …

Tetor 2011-2020

“Zëra në lavjerrës “, një roman qe sfidon kohërat

January 20, 2019 by dgreca

“Zëra në lavjerrës “, një roman qe sfidon kohërat

(Libri i pare i një sage me vlerë të madhe: “Zëra në lavjerrës “ )/

Nga ILLO FOTO/Astoria, Nju Jork/

E lexova, në dorëshkrim, romanin e autorit, Kristaq Turtulli , që jeton në Kanada . Ndihem i privilegjuar, që e lexova këtë vepër. Ky roman është një sagë e familjes së zgjeruar “Madhi “, një nga familjet e rralla, që mund të themi pa frikë, se përfaqëson, ideologjikisht, ekonomikisht, kulturalisht, borgjezinë dhe Shqipërinë e viteve 30, e në vijim. Autori ka përfunduar librin e parë, që është një roman i plotë dhe rrok periudhën nga fillimet e Mbretërisë deri në pushtimin fashist të Shqipërisë. Hapësira mbetet ende e gjerë, për sagën , qe pretendon të na japi autori .

Në të kaluarën kam lexuar një libër: “Saga e Forsajtesve “ të Xhon Gollosourtht . Ai libër përshkruan tronditjen e familjeve të mëdha, kur përjetojnë kapitalizmin. Romani i autorit Turtulli, i kapërcen të tëra barrierat historike dhe na jep një roman të dimensioneve të mëdha të jetës borgjeze qytetare shqiptare, që megjithëse ishte e importuar nga Evropa, kishte një vulë nacionale shqiptare të dallueshme lehtë nga ç’do studiues me kulturë i kohës dhe i sotëm.

Nuk bën gabim, kur thua borgjezia qytetare, sepse Shqipëria ka pasur një traditë të fuqishme baritore. Fillimisht, lulëzoi borgjezia fshatare e celnikëve , që i kthenin paratë me lopatë, por borgjezia nuk është vetëm para dhe as vetëm forcë ligji , borgjezia është emancipim shoqëror, kulturë, jetë e lirë dhe e shfrenuar . Janë detaje të pa kapshme nga borgjezia e parakohshme fshatare . Në të dyja rastet , brenda saj fabule , zhvillohet idealizma , për të ruajtur kombin , që i rriti . E duan Kombin , deri ne vetëmohim . Këtë na sqaron, me shumë saktësi , libri i parë i kësaj sage .

Turtulli, përfaqësohet jo vetëm si romancier, por edhe si filozof, i një epoke, që ka dashur të bëhet sunduese , por nuk ja arriti , sepse u projektua dhe u udhëhoq gabimisht . Mendimi filozofik i autorit Turtulli , ngrihet mbi epokën, që përshkruan. Turtulli është artist I fabulës dhe i fjalës .

Për sa e njoh unë romanitikën shqiptare, Turtulli ka dhënë një kontribut cilësor, në këtë fushë të rëndësishme te kulturës letrare. Kjo nuk varet gjithnjë nga lista e romaneve te botuara , por nga cilësia artistike e tyre. Ky romancier është futur në botën shqiptare te romanit, pa asnjë ndrojtjeje . E ka hapur derën me finesën , qe meriton kuvendi letrar .

Romani, qe kemi në analize, përbën një kulm në krijimtarinë e autorit dhe te vete romanistikës kombëtare. Autori Turtulli , e njeh jetën dhe na i jep atë , aq dimensioale sa duhet te jete sot e ne te ardhmen . Ai është romancier filozof i kësaj kohe dhe, i asaj , qe është mbyllur, por është romancieri klasik i se ardhmes . Fatmirësisht shumica e romancierëve shqiptare, numerikisht, i përkasin periudhës transitive.Turtulli është autor , qe optimizmin e gjen brenda kontradiktës . Nuk mund te këtë optimizëm artificial . Janë me dhjetëra , arenat , ku përshkruhen gjendjet psikologjike dhe veprimtaritë e personazheve , në këtë roman , qe rrok një periudhe nga me delikatet ne historinë e Kombit shqiptar . Autori i ka vizatuar personazhet me vërtetësi te një artisti , qe personazhet nuk i vendos ne kafaz, por i lejon te ecin lirshëm ne rrugët e jetës, qe ata projektojnë , ose në shtigjet, qe i detyrojnë kushtet historike te kalojnë. Personazhet janë dinamike dhe te besueshëm, për atë, qe aspirojnë. Personazhet kryesore jetën e tyre e konsiderojnë mision. Fjala vjen Leonardi, tregtinë dhe paranë i barazon me idealin e tij jetësor, ndryshe nga oponenti i tij dhe shok i jetës, qe jetën e konsideron mision te zhvillimit shoqëror në të tera dimensionet dhe për një ideal, e ve veten afër sakrifikimit fizik. Te dy gëzojnë një aspirate te zhvillimit shoqëror, ne vektorë të ndryshëm , por qe nuk jetojnë vetëm, për vete. Sado, qe me role me te vogla , ne roman nuk ka personazhe krejt episodikë. Secili kryen një rol te rëndësishëm ne jete, me mënyrën e tij te kuptuarit te botes.

Përshkrimet e autorit, për rolin e parasë, te heroizmit , te marrëdhënieve midis shtresave shoqërore , përveç anës perfekte artistike dhe psikologjike , marrin vlerën filozofike, te kuptueshme nga te gjithë nivelet e lexuesve. Turtulli, ne këtë roman, është shfaqur si artist , që e zhvillon intrigën e personazheve , në shumë plane dhe te befason , për zgjidhjet. Ka shume episode te këtyre pamjeve, duke e ven lexuesin në pozitë, qe t’i besoi, pa dialog zgjidhjeve, qe jep autori. Ne ketë kuptim , romani i “Lavjerrësit “ , mirëkuptohet si një epope, në një arenë të pa fund, ku episodet jetësore zëvendësojnë njeri tjetrin me shpejtësinë e natyrshme te zhvillimit te fenomeneve shoqërore .

Nuk e njoh fizikisht shkrimtarin Kristaq Turtulli , veç nga shkrimet e tij. Kam lexuar disa prej romaneve të tij. Për mendimin tim, ky romancier i ka kapërcyer te tera pengesat , që lidhen me mos lexueshmerine e literaturës se sotme te shkruar dhe pak te lexuar . Turtulli, është shkrimtar i shume i lexueshëm. Ky roman tregon se ne cilën mase ndihen dridhmat dhe dhimbjet, qe linden borgjezinë dhe të tjerat, qe përjetohen, me zhvillimin e kësaj borgjezie te brishte.

Korça, lulëzon borgjezinë e brishte , por krijon dhe kushte , për ta korrigjuar atë . Fjala vjen, a nuk është bamirësia ai veprim shoqëror, që zbut varfërinë. Është afër koha , kur bamirësia do te ndalohet me ligj . Jetën e tjetrit nuk mund ta marri ne dore kush, veç shtetit. Ne vendet nordike, ky fenomen po ndodh praktikisht .Po përjetohet një shtet i ri borgjez , me ndryshime nga shteti borgjez klasik por këto janë çështje , qe nuk lidhen me objektin tone aktual, prandaj te kalojmë në temën tonë.

Romani i Turtullit , shënon një nisme historike , qe i jep ngjyrat e humbura kombit . Historianet nuk e dine, që në Shqipëri ka pasur një borgjezi, qe lindi si fëmijë shtatanik dhe u rrit në pelenat e rreckosura te tregtarëve te kohës. Ketë, qe nuk duan ta dëgjojnë historianet , Turtulli , na i ka dhënë me rrënjë dhe dege ne librin e pare te sagës se tij te famshme, për familjen e Madhi , të Korçës . Si u zhvillua dhe u rrit kjo familje, kjo është Shqipëria e viteve 30 e shekullit te kaluar. Vitet 30, janë gur kufiri për Shqipërinë moderne. Pa këtë zhvillim dhe pa këta intelektuale te shquar, Shqipëria do te ishte ajo qe pretendonte Bismarku : “ Një shprehje gjeografike , ne hartën e Evropës “ . Shqipëria nuk u be siç thoshte Bismarku , por siç na i shtjellon artistikisht, Turtulli , në romanin e tij, që kemi në studim . Romani na jep në pëllëmbë te dorës emancipimin borgjez te Shqipërisë gjysmë feudale .

Gjetja e fabulës nga z. Turtulli, është një shërbim i madh shoqëror, sepse gjithë jetën shoqëria do te mbetet e përkushtuar ndaj historisë se zhvillimit te saj . Instinktivisht njeriu kërkon rrënjët . Nuk bëhet fjale, për subjekt te stisur, por për atë, real-historik . Ne ç’do personazh njeriu gjen veten, shoqërinë , të afërmit, mënyrat si duhet te çlirohet nga veset dhe metodologjia, për te falur solidaritet te dëlirtë. Ketë fabul, me vlere historike, e ka marre përsipër ta shtjelloi Z. Turtulli, qe e njeh problemin , brenda vetes dhe i ka aftësitë e duhura profesionale dhe artistike, për te na i përcjellë problemin emocionalisht .

Romani i Turtullit, është një tufe e madhe me aforizma, proverba dhe përkufizime filozofike , qe vetëm një romancier si Turtulli mund t’i realizoi . Proza e romanit është një ligjëratë e plote me ngjyra poetike. Këtë ja jep gjuha e rrjedhshme dhe me origjinalitet popullor. Turtulli shkruan atë, qe mendon, pa u shtirur dhe pa perifraza, por me kuptim te drejtpërdrejtë. Sot për sot Turtulli mbetet lider në një pyll me romancierë , qe kurrë nuk e kemi pasur me përpara .

Për aq sa romane kam lexuar, ky i Turtullit është nga me të shquarit e këtij çerekshekulli të fundit, mbase më I shquari. A ka influencën nga shkolla Kadare te romanit shqiptar ? Unë mendoj , Po, me ” po “ te madhe !

Gjithsesi Turtulli ka individualitet te theksuar te romancierit. Jo vetëm shkruan pa sforco , por temperamenti i tij , i lejon të futet në të tera këndet e padukshme dhe labirintet e te gjitha klaneve. I qëndron mire kostumi i shkrimtarit popullor, por nuk i mungon inteligjenca dhe kultura, për te na futur ne korridoret e filozofisë dhe laboratorët e psikanalizës.

Lexuesin e komandon libri, qe ka përpara. Ne se ai ka mundur te depërtoi brenda qenies time, duke me familjarizuar me personazhet dhe ngjarjet, behet pjesa e ndërgjegjes . Më fut brenda ngjarjeve qe kane rrjedhur natyrshëm, jo vetëm objektivisht, po aty ku i ka çuar mjeshtëria e autorit. Një libër virtuoz , është një lloj qelize , qe ndan kromozomet me lexuesin.

Ja si e përkufizon lindjen e idealeve komuniste “Lavjerrësi “ i Turtullit: “Është dogme, që të djeg . Nuk të bind “ ( F154 ) . Me gjeni një përkufizim me lakonik, me gjithëpërfshirës dhe me te sakte se ky përcaktim , për monizmin lindor stalinist . Duhet te jesh Turtull, të arrish në të tilla deduksione filozofike, të ngritura ne art . Përkufizimi i Turtullit i thotë të tera , që na mëson historia , por vetëm me dy fjali te shkurtra sa s’ka .

Romani i Z. Turtulli , lexohet me një fryme, sepse është libër i shkruar artistikisht, pa kryefjala redaksionale, pa autoritet , diktim dhe zgjidhje te supozuara. Te vjen keq , që e ndërpret , për pushimin e drekës . Do që të jetosh me personazhet, që të bëjnë shoqëri te sinqerte, pa luster dhe prapamendime .

Nuk është fjala, për një libër të pikuar artistikisht , sepse do te behej shume delikat , ne forme pelteje , për te ushqyer bebet . Romani i Turtullit ka oshtimën e vet , për mire dhe për keq . E duam dhe kur vërtetojmë gabime dhe te meta , për gjykimin si lexues . Është roman qe ka aftësi te mbrohet vete , s’ka nevoje për bodigarde. Ne kuvendin e burrave , romani i Turtullit, na flet nga podiumi , me siguri dhe krenari te një korifeu të stërvitur mire.

Lexuesit i rrëshqet një pupël e lehte, ne vesh dhe ne fytyrë , qe i tërheq vëmendjen , për te pasur një sy dhe një vesh nga politika e kohës. Ka rëndësi fjala: “e kohës “ , sepse gjejmë politiken e ditës , edhe kur ngjarja zhvillohet një shekull përpara. Jemi te lirë të bëjmë zgjedhjen tone politike, pa buje, ndryshe nga libra te ashtuquajtur artistike, por te mbushur me fryme politike partiake. Nuk ka ofendim me te madh, për lexuesin, kur i serviren metoda te tilla librash . Ne fakt ato janë një forme e atentatit te heshtur .

Ne këtë rast nuk dua të bej Platonin, por e kam fjalën , qe arti duhet të jetë veçmas nga politika, për faktin e thjeshte se pushtetet ndërrohen periodikisht . Arti ka vlere te pa kufizuar ne kohe.

Është fakt se botimet, këto vite janë shtuar shume dhe kjo flet për rritjen e nivelit kulturor te popullit. Romancierë te këtij gjysmë shekulli , bashke me koleget e tyre para ardhës , krijuan një pyll me romancierë , qe i kishte munguar Shqipërisë përpara gjysmëshekullit të 20 e ne vijim . Dijetaret , i kane shpallur romanet, gur kufiri midis epokave historike . Midis morisë se romaneve , qe botohen , ç’do vit , natyrshëm do te gjenden edhe tek ne te tille gurë kilometrike te kufijve te epokave historike, sepse historia jone e romanit, në pak raste dhe firma autoresh, i ka kaluar kufijtë e vendlindjes . Ne këtë vështrim është me e lehte te shërbejnë si gurë kilometrike , brenda kufijve etnike dhe kjo nuk është pak , për një letërsi, që ka qenë e mbyllur ne kafazin e hekurt të socializmit .

Nuk mund te behësh romancier me sforco dhe as me ndihmë, duhet që të gjenerosh ide te realizueshme, brenda logjikes shkencore . Kjo kërkon jo vetëm talent , por dhe kulture te përgjithshme, qe autorit në fjale nuk i mungojnë te dyja. Në vlerësimin e librit artistik , merr rëndësi te dorës se pse shtjellimi i skenave intime . Ato janë korridoret jetësore, ku zhvillohet lindja dhe vdekja, puna dhe krijimtaria, politika dhe arti .

Disa autore, këto skena i përshkruajnë jashtë natyralitetit te tyre, ne mënyrë kaq kanunore, sa qe ç’do klerik, i çfarëdo besimi , mund t’i përdori si formule pagëzimi. Ka autore te tjerë, që kalojnë në banalizim , qe do t’i kishte zili dhe seksi i rrugës së madhe. Romani i Turtullit përshkruan skena te tilla, me qindra, por me natyralitet absolut . Pse e shtoj fjalën e fundit? Sepse nuk besoj qe do te gjendet mënyrë me optimale, për te depërtuar te lexuesi i te tera moshave dhe sekseve . Pasi ta lexoni romanin , do me jepni te drejte. Skenat seksuale, qe përshkruan autori ynë, do t’i miratonin , pa hezitim edhe Don Zhuanet patologjike edhe murgeshat, e dënuara nga fati .

Nuk ka në veprën e Turtullit arifice dhe neologjizma parazitare: Ai zotëron ne mënyrë krijuese vokapolarin popullor . Ja disa shprehje te shkëputura: Mos na fut ne ato thekra! Dy janë prangosur : Ti dhe ideali! Pleqëria e Albanit , zbret me ritmin , qe investohet ne tregti (F. 110 ) Sa te dridhen leqet tona , le te thyhen kockat e tyre. Unë mbjell, dru pikëllimi, ne kodrat e shpirtit. Lumenjtë vdesin rralle! ( F 73 Burrë e grua, janë shpirtra, jo burrë e grua . (f.83 ) Meri nga fotografia është gjykim, për dashurinë . Nuk ka rëndësi ç ‘dashuri është , mjafton te jetosh. Këto janë disa batuta , midis mijëra të tjerave te ngjashmeve .

Në këtë trajtese te shkurtër , nuk mund te paraqes, veç pak shembujt, qe përmenda me sipër.

Ky është autori Kristaq Turtulli, ne dimensionin emocional dhe artistik . Me një pune te thelluar intelektuale dhe artistike, autori, ka dale mbi kohen dhe na ka dhënë një roman, te nivelit, qe kumtova, në këtë ese modeste. Midis të tjerave romani, qe analizuam krijon garanci , për librat e tjerë , për plotësimin e sagës , qe ka ne plan të shkruaj z. Turtulli.

Cilësia dhe sasia e romaneve shqiptare, ka zhvillim të ndjeshëm pozitiv, por nuk jemi aty ku duhet. Romanet janë ngjarje të mëdha , për kombin , nuk janë simite, që përgatiten në furrë. Me këtë dua të them, qe autoret dhe botuesit , kur mbi kapak , shkruajnë fjalën “Roman “ , jo vetëm duhet te mendohen thellë, por të kenë krenarinë e ligjshme, që I kanë dhënë vendit një epoke te pasqyruar artistikisht.

Nuk jemi në kohen, kur Shqipëria , kërkonte dhe nuk gjente një romancier, qofte edhe të rëndomtë. Sot ka shume te tillë dhe është e natyrshme nuk mund te jenë të tërë te një niveli . Kjo ndodh se kultura dhe letërsia aktuale, kane prekur nivele te kënaqshme zhvillimi.

Nuk mund të pretendohet uniformitet, sepse ku ka uniformitet, nuk ka jetë . Sot për sot, gjithnjë sipas mendimit tim , kulmin, po e shënon saga: “Zëra ne Lavjerrës “ , fillimi I një sage, që nuk është parë, deri me sot, ne historinë e romanistikës tone kombëtare .

“Parisi i vogël”, qyteti plot mistere

December 31, 2017 by dgreca

1 Parisi i vogel

Mbi romanin “Misteret e Parisit të vogël” nga Kristaq Turtulli/

1 astrit LULUSHI

Nga Astrit Lulushi/
“Parisi i vogël” është padyshim një qytet plot mistere. Por çka e tërheq lexuesin është ajo që shqiptarët e djeshëm e të sotëm nuk kanë mundur ta kuptojnë; është misteri i filantropisë e i bamirësisë, mister pa të cilin çdo flijim, vuajtje, çdo punë e pikë djerse shkon kot,dhe qyteti nuk bëhet si “Parisi”.

Na ishte një herë një i pasur…kjo është fabula që përcjell romani…Çdo gjë varet se ç’do të bëjë ai: a do ta përdorë pasurinë për t’u bërë edhe më i pasur duke përçmuar, shfrytëzuar, mashtruar, vjedhur, shtypur të tjerët? Apo do ta vërë pasurinë e tij në funksion të zhvillimit për të bërë veten dhe të tjerët më të pasur dhe mbarë qytetin shembull përparimi?

Dhe autori Kristaq Turtulli, zgjedh për të pasurin rrugën e dytë: udhëtimet jashtë vendit i ai i përdor jo thjesht për luks, mburrje e shpenzime për veten, por për të nënshkruar kontrata, marrëveshje biznesi me investitorë të huaj për tërheqjen e veprimtarisë së tyre në këtë qytet të vogël. Për të huajt, që nuk e njohin a nuk e paragjykojnë Shqipërinë, i pasuri bëhet një ambasador dhe jo i korruptuari, grykësi i pangopuri, siç njihen sot “parallinjtë” dhe fëmiljet e tyre kur dalin për pushime në ishuj a kur udhëtojnë me xhepa plot e fodullëk nëpër botë.

Romani zhvillohet në kohë të shkuar në qytetin e Korçës, sjell historinë e tij me heronj e “karnavale” dhe përhapet në mbarë Evropën, e përsëri në “Parisin e vogël”. Kristaq Turtulli, njohës i mirë i terrenit, tregon me stil të zhdërvjellë, me gjuhë plot metafora e personazhe të larmishëm, se filantropia është virtyt i njeriut që ndjen e që ka. Dhe Korça (Shqipëria) është e pasur me të dyja. Qyteti është me fat me pasanikë të tillë, me shpirt për të gjithë.

Por fatkeqësisht, ata duket se ekzistojnë vetëm në roman, dhe në zemrën e autorit që digjet nga malli për vendin e tij. Prej afro 20 vjetësh, Kristaq Turtulli jeton në mërgim, në Kanada.”Misteret e Parisit të vogël”, në amazon.com, është ftesë a thirrje për shqiptarët kudo të mos harrojnë e të kujdesen për vendlindjen e tyre, për ta bërë atë “Paris”, simbol të kamjes dhe qytetërimit. Tani për tani kjo duket Utopi, por mund të bëhet ëndërr e pastaj realitet; Dhe “Misteret e Parisit të vogël” i Kristaq Turtullit ofron një rrugë, që mban emrin “Bamirësia”.

PËRSE KJO SHURDHËRI KORÇA IME?

December 11, 2016 by dgreca

NGA KRISTAQ TURTULLI/

Apologji për vete dhe për të tjerët /

Jo më larg se dje u ktheva në bibliotekën e madhe pesë katëshe në qendër të rajonit të North Jorkut , qytetit të Torontos, me mendje të tërheqja një libër nga shkrimtari Umberto Eko. Çuditërisht korridoret e bibliotekës dhe muret ishin ngritur skela metalike, të mbuluara me fletë të mëdha mushamaje. E këtu mijëra kilometra larg paska hyrë sëmundja e prishjes së bibliotekave si në Korçën time, mendova.

I trishtuar u shtyva më tutje. Në derën kryesore të hyrjes qëndronte një grua e imët aziatike. E cila me durim më tregoi lajmërimin në krah dhe, më shpjegoi se biblioteka do qëndronte dy muaj mbyllur për shkak të rinovimit. Me nxitim shtoi, nuk duhet të mërzitem, për çdo nevojë shumë pranë janë disa biblioteka të tjera…

Aziatikja mori pjesë në trishtim tim duke më buzëqeshur horizontalisht.

Përsëri mendova: Korça ime e dashur, qyteti i dijes dhe diturisë, njëckë biblieotekë ka dhe atë po ia mbyllin, po e shkatërrojnë. Kur i madhi bamirës Thoma Turtulli qysh në vitet 30 të shekullit të kaluar i hapi portat e dijes dhe diturisë , ja çeli sytë qytetit të dashur…

Sa paradoksale..

Ishte mezi i viteve tridhjetë të shekullit të kaluar. Fund vjeshte. Buzë mbrëmje. Mbi Korçë endej një tis i hirtë dhe rrugicat ishin mbuluar me fletë të verdha. Paria e qytetit trokiti në derën e shtëpisë së madhe të Thoma Turtullit, bamirësi më i madh shqiptar e i shquari i Ballkanit.

Derën e hapi vetë Thomai. Vështroi me vëmendje fytyrat e zbehta të anëtarëve të kryesisë së bashkisë së Korçës.

-Urdhëroni, urdhëroni -u tha dhe u bëri udhë drejt dhomës të miqve.

Kryetari dhe anëtarët e bashkisë, u ulën pa folur. Me bisht të syrit vështronin njëri tjetrin, pa guxuar kush ta merrte fjalën e pari.

-Po hë, ç’e mirë ju solli,- u dha kurajë Thomai. Ai e kuptoi qëllimin e ardhjes së të parëve të bashkisë. Nuk ishte e para herë që vinin kështu si kjo buzëmbrëmje, të plogët, të mbyllët.

Ardhësit përsëri vështruan me bisht të syrit njëri tjetrin. Më në fund, Ilua, më plaku u kollit dhe u kthye ballas nga Thomai.

-Na i bëj kabull këtë mbrëmje o zoti Thoma…

– Të nderuar qofshi,- tha Thomai.

-Ne si bashki mendojmë, duhet të bëjmë diçka për rininë tonë, djemulinë. Pse të bredhë rrugëve e rrugicave por të shkoje drejt dijes dhe diturisë.

Të shkojë posi,- u tha Thomai.

-Tu bëjmë një bibliotekë. Ka kuptim një Paris i vogël të jetë pa bibliotekë?

-Jo, nuk ka kuptim. Tu bëjmë djemulisë bibliotekë, pse jo…

Ardhësit vështruan njëri tjetrin dhe morën frymë të lehtësuar. Thoma Turtulli asnjëherë nuk e kishte lënë në baltë qytetin e tij të lindjes. Me dhurata e bamirësi i dha qytetit fytyrë evropiane…

Po tani në ç’ po ndodh pas afro një shekull?! Ç’po ndodh?! Përse po ndodh kështu?!

THOMA TURTULLI si qytetar i devotshëm, harxhoi miliona napolona flori në interes qytetit. Sot Koça dhe qytetaria hesht, bashkiakët bëjnë si u do qejfi! Po shkatërrojnë bibliotekën dhe librat e vyera, të Homerit, Shekspirit, Getë, Dante Aligerit, Servantesit Toltoit, etj, futen nëpër kuti kartoni dhe hidhen qilarëve. Fundja ishin budallenj të parët që ndërtonin dhe falnin biblioteka , Lice dhe spitale. Shekulli i ri ka mentalitet të ri, të prishë vlera. Shkatërrohet biblioteka të ndërtojnë foleza të ngrohta, zyra aparaçikët, burokratët. A ka bythë vend ku të rijë. Nuk ka vend në botë pa bibliotekë pa djepin e kulturës. Edhe në një qytezë të vogël në Kanada, në qendër të saj, më e bukura, më e hijshmja, me mure të gdhendura, dritare të mëdha e të harkuara, lartohet gjithë dinjitet biblioteka. Por në Shqipëri çudira të këtilla janë me shumicë.

Do thoni juve s’janë burrat e parë në Korçë. Sigurisht nuk janë të parët. Sa ujë rrjedh dhe sa male ka mes tyre. Prona mor me përdhunë dhe u shpërdorua. U mohuan vlerat më të mira. Me bustin e kokës së Thoma Turtullit luanin e gjuanin si top doçëria. Mendësia dhe praktika e djeshme komuniste dhe post komuniste, nuk mund të shqitet aq lehtë prej mendjes dhe zemrës.

Fshati që duket nuk do kallaus dhe kjo u duk qysh herët me injorimin e pronës dhe pronarit të vërtetë…

Para do kohe bëra një shkrim ku në qendër trajtoja një temë madhore:

‘Njohjen dhe rivendosjen e drejtë të çështjes së pronës në Shqipëri. Në realitet vazhdon padrejtësia dhe mohimi, ndaj pronës së ligjshme ose kompensimin fizik prioritar ish pronarëve. Si dje, sot, dhe gjithë ditën vazhdon me ta e njëjta lojë dhe hipokrizi. Qeveritë, nxjerrin akte dhe vendime. Të nesërmen i kompensojnë me të reja. Uji rrjedh gjithnjë në mullirin e tyre. Pronat e trashëguara brez pas brezi nuk u kthehen qytetarëve të ndershëm. As dhe kompensimin fizik prioritar nuk u bëhet. Vetëm shurdhëri.

Për fat të keq qytetarët e varfër, presin. Shumë prej tyre pensionistë, që janë rropatur gjithë jetën, tani jetojnë me listë në furrën e bukës. Ata nuk kanë përfituar apo nuk janë kompensuar, me asgjë. Pronave të tyre i shohin me dylbi në këto njëzet e ca vjet të ‘shenjta’ demokraci.’Por më thënë drejt, në hark kohor, shtatëdhjetë vjet, qysh me vendosjen e komunizmit në Shqipëri.

Shkrimi nuk ishte thjesht spunto, por një përgjegjësi morale dhe shoqërore, ndaj vetes dhe të tjerëve . Gjithashtu duke pare dhe lexuar vendimet e qeverise lidhur me pronën, këto ditët e fundit. Që u hiqet mundësi për kompensim ish pronarëve.

U indinjova prej padrejtësisë që ju bë bashkëqytetarëve të mi korçarë si dhe familjes sime, që i ka dhënë aq shumë qytetit të vet, Korçës së dashur, me burra të shquar, intelektualë, patriotë të mëdhenj dhe bamirës si rrallë kush në botë.

Në mot të ftohtë janari, të këtij fillim viti, ndodhi që 165 familjeve të vjetra korçare u grumbulluan dhe protestuan me drejtë përpara bashkisë së qytetit të tyre.

Gjithashtu në shkrim theksova dhe për qëndrimin dhe veprimin arbitrar, mohues nënvleftësues të kryetarit të bashkisë, Sotiraq Filo. Kryetar bashkie ky, i njërit prej qyteteve më të rëndësishme të Shqipërisë, Korçës. Ky qytet, dikur, me të drejtë quhej ‘Parisi i vogël’. Mbasi qyteti i Korçës kishte shumë elemente të rëndësishme zhvillimi dhe civilizimi të një qyteti me pamje evropiane, në kushtet e asaj kohe. Liceu i famshëm francez i Korçës, i cili kishte filluar të bëhej njohur në Evropë, për cilësinë e studentëve. Shëtitjet në mbrëmje. Ballot, kinematë, teatrot, koncertet, serenatat e mrekullueshme, karnavalet. Këtë e bënin korçarët punëdashës e artdashës dhe familjet e mëdha.

Gjithashtu aso kohe thuhej shpesh: Po të digjet Selaniku e bën Korça, ndërsa po të prishet Korça nuk e bën dot Selaniku… Kjo tregon se në vitet tridhjetë qyteti i Korçës kishte zhvillime cilësore e potencë tregtare dhe luante një rol të rëndësishëm në Ballkan.

Shkrimi im ishte me titull:

‘ Një bejlurçinë e re në Korçën plakë’.

Aktin flagrant i kryetarit të bashkisë Sotiraq Filo, për zhbërjen e pronave të ligjshme, me tapi, të 165 familjeve të vjetra korçare. Si dhe për indiferencën, shurdhërinë dhe ironinë e pa konceptueshme të një drejtuesi qyteti të tillë me tradita dhe kulturë. Të cilit, pra shokut Sotiraq, banorët e qytetit votuan për ta zgjedhur kryetar, nga nënkryetar që ishte më parë. Kryetari i mëparshëm i qytetit të Korçës Niko Peleshi, iku, u ngrit në detyrë, u bë zëvëndëdkryeministër i qeverisë socialiste. Sotiraqi i morri votat me shumë siklet në zgjedhjet e fundit. (Për të mos bërë këtu analizën dhe vërtetësinë e marrjes së votave, apo vjedhjes së tyre. Çështje kjo që ka folur mjaft shtypi shqiptar dhe shpirti i tij dhe i partisë së tij e di. Ndaj nuk dua të zgjatem në këtë pikë.

Sido që të jetë, Sotiraq Filo tani është në krye të stafit të tij besnik dhe të qytetit të Korçës. Qytet, i cili shpesh herë ka qenë pulsi e vërtetë vendit dhe shpejt a vonë të gjykon me gjakftohtësi dhe të nxjerr natyrshëm jashtë rrjedhës dhe kohës. Sotiraqi tashmë ‘duhet të jetë i përgjegjshëm,’ për detyrën dhe përgjegjësinë qytetare dhe shoqërore që ka ndaj bashkëqytetarëve dhe çështjeve të tyre dhe të shohë përtej hundës së vet. Por siç duket, dhe siç po ndodh rëndom tek ne, detyrat dhe përgjegjësitë nuk merren për të bërë progres, për ti shërbyer shoqërisë, vendit dhe qytetit por interesave të ngushta vetjake dhe të grupeve të veçanta. Kryetar Sotiraqi sapo morri detyrën, nuk duroi dot. Nuk ndenji as dy muaj dhe menjëherë ua ndërroi destinacionin e pronave të pronarëve të trashëguara brez pas brezi, nga zonë e verdhë në zonë të gjelbër. Gjoja unë u premtova qytetarëve në fushatë. Siç duket mendja e Sotiraqit kujton se meqë u bë kryetar, Korça është çiflig i tij dhe me një lëvizje të lapsit, pa fermane dhe vula, mund të bëjë me pronat e të tjerëve si të dojë.Një të thënë dhe një të bërë…Pronarët e ligjshëm mbetën me gisht në gojë.

Ndërkohë u bë shurdhëri e madhe, sunduese pas shkrimit në fjalë dhe botimit të tij.

Kush është ky që kërkon të bëhet zhurmë, kur më mirë është shurdhëri! Nuk si shurdhëria. E përse duhej të vihej uji në zjarr, kur nuk shihet kurrkund shkëndija, u pëshpërit.Kur në të njëjtën kohë këto prona janë të trashëguara brez pas brezi nga familjet e vjetra korçare në qindra vjet. Ky vend, këto prona janë shumë të rëndësishme, ngrihen si ballkon i qytetit dhe i gjithë fushës së Korçës. Ato toka gjenden në kodrat e qytetit, të cilat dikur ishin vreshta, fill pas murit të spitalit, që e ndërtoi dhe i dhuroi Korçës njëri prej pjesëtarët e fisit tim, i madhi mirëbërës Thoma Turtulli.

Sigurisht duhet të ketë shurdhëri.

Për këto toka u përgatit një projekt dhe ky projekt ju paraqit bashkisë në vitin 2010. Ky plan-projekt i afërt, do bëhej me investime të huaja, për ndërtimin dhe zbukurimin e qytetit, në bashkëpunim me ish pronarët.

Nuk dihen arsyet përse u la në sirtar, u zvarrit, u harrua, ky projekt madhor evropian izraelit, intrigues dhe shumë i rëndësishëm. Ky projekt ndërtimesh, me urbanistikë moderne, të kohës, me 80 përqind investime, vila banimi dhe 20 përqind gjelbërim, do ti jepte qytetit të njohur për kulturë dhe përparim, një tjetër pamje dhe zhvillim, si dhe në aspektin e zhvillimit të turizmit dhe të tregtisë. Për ta bërë qytetin e kangjellave, gjelbërimit, kulturës dhe të serenatave, me plot të drejtë, të thirrej, ashtu siç thuhej dikur ‘Parisi i vogël’.

Kur nuk ke mundësi të na i kthesh pronat tona, tokat tona, o shoku kryetar. Të paktën na i kompenso, i thanë ish pronarët, si të vetmen zgjidhje të mundëshme. Ta jetojmë dhe ne si gjithë të tjerët, atë qe nuk e jetuam shumë nga prindërit tanë për shtatë dekada me radhë.

Kompesim pronash!? Por bashkia është e varfër nuk ka fonde për të tilla kompensime, u tha shoku kryetar.

Shurdhëri. Ka si shurdhëria! Media hesht, shoqatat e ndryshme heshtin, partitë heshtin. Kanë të tjera çështje më të mëdha.

Ne si pronarë të ligjshëm a nuk kemi të drejtë të kryejmë veprime, ndërtime në pronat tona, tokën tonë? Toka jonë! Jo nuk keni asnjë të drejtë në tokën tuaj, u tha shoku kryetar. Pra ne jemi njëlloj si më parë, në diktaturë, në monizëm, në kooperativë, në shtetëzim. Kur thuhet që jemi një shtet demokratik. Ne o shoku kryetar, që të paçim sa malet, që na mbron, na ndihmon, që na bën të shurdhër. Ne kemi shtatëdhjetë vjet që presim që haka të shkojë tek i zoti. Të marrin pronën e grabitur dhe të mohuar. Ka logjikë dhe drejtësi këtu, oi madhi shoku kryetar? Deri kur më, nuk kemi të drejtë ta jetojmë jetën si të tjerët? Na thuaj një fjalë, hë të paçim?!

Ndërkohë kryetari File me ironi, dhe për ti përcjellë, u tha: mos u mërzitni, duroni dhe ca. Paçka se mund të mbillet ndonjë pemë, ju do ta keni pronën. Ju e them unë kryetari i bashkisë, nuk ua mohon kush. Bëni siç keni bërë.

Po bëhet njëzet e katër vjet që po na thonë këtë gjë, e kemi pronën, tokën tonë, por hiç, i thanë ish pronarët. Kryetari mblodhi supet dhe nënqeshi. Përse të mos bëjë, tashmë shoku kryetar Sotiraqi ka dhe gurin dhe arën. Ish pronarëve u është mësuar shpina me nëpërkëmbje. Ata janë të butë, të urtë, të edukuar, nuk të bëjnë gjë.

Prandaj nuk u çudita aspak nga shurdhëria që ndodhi pas botimit të artikullit dhe indiferentizmi me të cilin u pasua. E prisja këtë gjendje, shurdhëri. Por njëherësh dhe u trishtova. Për veten dhe për shoqërinë shqiptare. Sepse nuk është problemi e siç thuhet: një gjellë që nuk e ha le të digjet me gjithë tenxhere. Ose: kur nuk kam pula përse të bëj dava me dhelprën. Këtu nuk bëhet fjalë për gjellë dhe për dhelpër dhe pula.

Njëkohësisht duke parë që qeveria ndryshe nga premtimet e deridjeshme për një skemë të re e cila do të kishte një kompensim fizik prioritar për ish pronarët. Me aktin e djeshëm, të datës 29 janar qeveria i hoqi të gjithë tokën e mundshme të Agjencisë së Pronave dhe rrjedhimisht për ish pronarëve. Pra veprimi fillon qe nga qendra në bazë.

Çështja e pronave në Shqipëri është thembra e Akilit shqiptar. Kjo do të ish shkallina e parë e progresit dhe e ardhmërisë qysh në vitet e para të lëvizjes demokratike në Shqipëri.

Dikur, në fillim të vitit- 1992 takova në Korçë dhe i mora një intervistë Sabri Godos. Kisha një njohje të thjeshtë me të. E pata takuar më parë, rastësisht në klubin e Lidhjes së Shkrimtarëve. Atëherë ai porsa ishte zgjedhur kryetar i partisë republikane. Pyetjen e parë që i bëra ishte: Çdo të bëhet për pronat dhe ish pronarët? Ai më pa ngulët dhe më tha: Pronat! Ato janë themeli i programit të partisë sonë. E besova, sepse ai kishte lidhje familjare me familjen e madhe të Vrionasve, të cilët ishin pronarë të mëdhenj tokash. Por kthimin e pronave e kanë edhe partitë e tjera, i thashë. Partia Republikane është ndryshe, më tha. Shtylla kurrizore e programit tonë është e drejta e ligjshme e pronës e trashëguar brez pas brezi.

Për fat të keq të gjitha mbetëm në letër. Plaku i republikanëve iku dhe çuditërisht, vazhdoi e njëjta gjendje. Ndoshta plaku i mençëm Godo nuk kish shumë forcë, etj e të tjera…

Ndërkohë po kalojnë më shumë se dy dekada, kjo çështje gjithnjë është nënvleftësuar ose keqpërdorur. Mbasi nuk ka gjetur mbështetjen e duhur prej dy forcave të mëdha politike. Dhe çuditërisht në programet e tyre kanë kthimin e pronave, ose kompensimin e tyre. Po ti shohësh hollë nuk e dallon ndonjë gjë esenciale një program të një partie nga programi tjetër, paçka se thonë se një është e majtë dhe tjetra është e djathtë. Një program të djathtë të mirëfilltë nuk ka, në mendësi dhe praktikë. Nuk ka si të ketë, mbasi shtresa që duhej ta mbështeste dhe ta udhëhiqte këtë çështje madhore ishte e vënë me shpatulla, për të mos thënë shumica ishte asgjësuar, burgosur, internuar. Dhe kur dolën prej qelive apo u kthen prej internimeve ishin të topitur. Pilafin e kishin përgatitur dhe gatuar të tjerët, të sprovuar dhe të stërvitur në kudhra dhe furtuna të këtilla. Tavolina ishte shtruar dhe të ftuarit ishin ulur. Ata me ndrojtje u munduan të afroheshin pranë tavolinës. Të thoshin fjalën e tyre. Por vështroheshin me kureshtje, gati me habi. Vazhdonte buzëqeshja hipokrite. Më pas tinës tyre i shkelnin syrin njëri tjetrit. Pastaj me lezet lëviznin majtas dhe djathtas. Të përndjekurit dhe të persekutuarit ndjeheshin që po shtyheshin me bërryla prej sofërshtruarve. Kishte dhe ndonjë gjuajtje të fortë, nervoze, në ije, derisa i nxorën jashtë tavolinës, i lanë në të thatë. Shtresa e mirëfilltë ishte prapa listës, si mbetej tjetër veçse të priste dhe të shpresonte.

Por ju lutem, më thoni, kujt duhet ti a vëmë fajin dhe përgjegjësinë e kësaj shurdhërie dhe indiferentizmi. Problemeve të mëdha që ka sot shoqëria shqiptare? Po a ka problem më të madh se prona? Kudo sot në botë,edhe më parë, në mijëra vjet të gjitha ngjarjet e mëdha, përmbysjet dhe luftërat bëheshin dhe bëhen për interesa dhe para. Apatisë, korrupsionit galopant. Shtetit të zënë me punë, punonjësve të saj të paaftë? Apo mendësinë të theksuar të shoqërisë shqiptare e cila është akoma komuniste. Që o burra të flasim shume se diçka do të mbetet dhe o burra të rrëmbejmë kur s’ka të tjerë. Ndërkohë sot në Shqipëri numërohen me dhjetëra milionerë dhe disa janë miliarderë.

Nga dolën këta pasanikë të rinj të nuk të falim për asgjë, që nuk kanë ngopje, sepse u pasuruan me të gjitha mënyrat dhe jo me djersën e ballit, si dikur të parët tanë? Të cilët bënë bamirësi, ndërtuan qytetin dhe nderuan vendin. Sigurisht, paraja e fituar me mund e djersë shijohet dhe ka fryt dhe vlerë. Sesa paraja e vjedhur e rrëmbyer dhe e bërë me poshtërsi e korrupsion. Por këtë nuk mund ta kuptojnë ata që nuk e kanë.

Është folur dhe stërfolur në këto dy dekada dhe ca, që haka të shkojë tek i zoti, nga të dyja forcat politike. Kjo ka qenë dhe është thjesht demagogji, mbasi në to fshihen shumë interesa të afërta dhe të largëta.

Ish pronarët e ligjshëm, qytetarët e ndershëm dhe të nderuar, mbas protestës paqësore të bërë përpara baskisë së qytetit, caktuan një grup përfaqësues dhe kërkuan takim me prefektin e qytetit. I cili iu hoq sikur nuk dinte gjë dhe tha se do ta shoh këtë çështje. Ndërkohë ditët dhe javët kalojnë. Heshtja dhe indiferentizmi shtetëror vazhdon sot dhe gjithë ditën.

Shurdhëri e prapë shurdhëri.

Prefekti nuk ka çfarë të shohë, kur në to ka interesa të tjera. Nuk kam dëgjuar ndonjë prej pushtetarëve tanë, të djeshëm dhe të sotëm, të vënë interesin e popullit , aq më tepër të ish pronarëve mbi interesin e vet dhe të tarafit të tij. Ish pronarët presin. Ata janë të çorientuar, të hutuar. Përsëri shurdhëri.

Por partitë politike nuk kanë kohën të bëjnë fushata elektorale, ku të prekin me forcë çështjen e pronës. Nuk di zoti prefekt se çfarë bëhet në qytetin e tij! Nuk është koha të flasin për pronën, pronarët dhe të drejtën e saj të ligjshme. Nuk është koha, mbasi është shumë shpejt, të bredhin qytet më qytet dhe të bëjnë premtime zhurmë mëdha, për marrje pushtetesh dhe vendesh në parlament. Më mirë duhet shurdhëri. Do disa vite, që të vijë koha fushatave dhe të përpjekjeve për marrje pushteti. Ç’ishte për të bërë u bë. Prandaj tashmë le të merren me cic mice, të grinden në parlament, të shajnë dhe stërshajnë njëri tjetrin, për një heqje, largim militanti prej detyrës, dhe emërim detyre të një militanti të krahut tjetër. Për ndarje hesapesh dhe pasurish.

Korça plakë, qytet ky, që ka luajtur një rol të rëndësishëm në historinë e kombit Shqiptar, është në shurdhëri. Le të jetë kështu si më parë, në këto shtatëdhjetë vite apatie. Edhe pse ky qytet dikur ka nxjerrë figura të shquara, patriotë të mëdhenj, në të gjitha fushat e jetës dhe të aktivitetit shoqëror. Të cilët kanë sakrifikuar jetën, rininë dhe pasurinë, për qytetin dhe kombin për gjatë rrjedhës së historisë. Por mos harrojmë, qytetin e bëjnë njerëzit dhe e përfaqësojnë familjet që kanë jetuar dhe kontribuar në shekuj dhe vazhdojnë jetojnë në të. Korça pret si gjithnjë në apati.

Thuhet gjithnjë që, këtij vendi po i merret fryma nga fenomeni i korrupsionit. Tani po çuditeni, apo më parë nuk e dinit se ka qenë shurdhëri. Mbasi qysh në fillim të viteve 90 nisi të prisheshin shumë gjëra që nuk duheshin prishur, për të filluar nga zeroja e famshme. Të bëhej dhe të montohej mbi mohimin e pronës dhe të pronarëve të ligjshëm.

Shqipëria filloi të ecte duke u mbështetur mbi paterica drejt ekonomisë së tregut. Në truallin e pa shtruar, pa vënë arsyen dhe të drejtën në mes, lindi, u ndez etja e papërballueshme, e tmerrshme, për tu pasuruar me të gjitha mjetet dhe mënyrat. Rrëmbimit, mohimit të pronës, të së drejtës dhe të gjithë vlerave shoqërore dhe materiale prej të tjerëve.

Përflitet se tani është caktuar nga qeveria një fond i veçantë për kompensimin e pronave, të ish pronareve. Të jetë dhe kjo një demagogji, mashtrim dhe hipokrizi e radhës?! Kur është thënë ky haber i madh, përpara apo pas mohimit të pronave të qytetarëve të qytetit të Korçës?

Ditën tjetër vjen lajmi se qeveria ndryshe nga premtimet e deridjeshme për një skemë të re e cila do të kishte një kompensim fizik prioritar për ish pronarët. Me aktin e datës 29 janar qeveria i hoqi të gjithë tokën e mundshme të Agjencisë së Pronave dhe rrjedhimisht për ish pronarëve. Pra veprimi fillon qe nga qendra në bazë. Sot e bëjmë zonë të gjelbër. Nesër. Prapë këtu jemi, mblidhemi dhe e kthejmë si më parë në të verdhë, për interes tonë…

Më thuaj mik, ka si SHURDHËRIA ?! Sigurisht ka, për ata që e mbjellin dhe e duan shurdhërinë.

Prandaj nuk duhet të çuditemi kur shohin që prishet blibioteka, për të bërë zyra për aparaçikët e prishësit e dijes dhe të kulturës…

ALGONKUIN NJË MREKULLI NATYRE

September 13, 2016 by dgreca

NGA KRISTAQ TURTULLI/

Meditim/

Mëngjes. Qielli është i kthjellët dhe ajri i freskët verior të mbush mushkëritë. Ne jemi të çlodhur pas një gjumi të rehatshëm në rezorsin ‘Pishat shkëmborë,’ pranë qytezës interesante Haliburton, 105 kilometra larg hyrjes në Algonkuin. Rezorsi është ndërtuar mes të pyllit, përpara kaltëron liqeni me mjegullën e përhime që ngrihet shtëllungë, shatërvani hedh stërkala dhe në krah si qilim, gjelbëron fusha e golfit.

Makina jonë vrapon në rrugën e asfaltuar, drejt hyrjes së parkut të Algonkuinit, në të dy anët lartohen pishat hijerënda dhe panjat e drejta. Pyje të pafund lartohen drejt qiellit e shfaqen dhe rishfaqen përpara syve të mi me flladin jetëdhënës. Befasisht shfaqen dhe na mahnitin liqenet e shumtë, kaltëroshë që nanuritin, vezullojnë e vizatojnë në gji të tyre me ngjyrat më të bukura pemët halorë e panjat që kanë filluar shpërthimin e veçantë si rrallë gjetkë të ngjyrave vjeshtake.

Kur s’e prisnim, mbasi sytë na kishin mbetur të mbërthyer te gjelbërimi dhe kaltërsia, njëzet metra përpara nesh, në rrugë, parakaloi me kërcime të hijshme një dre i bukur dhe u hodh në anën tjetër. Qëndroi një moment, me sytë e mëdhenj e të kthjellët na vështroi i habitur dhe pastaj me vrap u fut në thellësi të pyllit.

Kam qenë i informuar qysh herët me Algonkuinin, parkun provincial nga bisedat me miqtë dhe gjithnjë e kam menduar e dëshiruar shkuarjen në këtë vend gati përrallor në veri të Ontarios, ku të lë ndjesinë e një kohe të largët dhe të afërt njëherësh dhe sheh së afërmi sa zemërgjerë dhe e papërsëritshme është Mëma Natyrë.

Instinktivisht të shkon mendja te vendlindja ime e dashur, ku pyjet e larta legjendare janë rrafshuar, kanë mbetur vetëm shkëmb e gurë. Lura e mrekullueshme është bërë në ditë të hallit dhe ‘Syri i kaltër’ po verbohet prej dertit të madh…

Nejse…

Algonkuin gjendet rreth 300 kilometra në veri të qytetit të madh të Torontos dhe është park provincial në Canada i pa prekur nga dora e njeriut. Ky park i madh me pyje të pafund dhe liqene të pastër si kristali është me të vërtet një vend i mrekullueshëm dhe i paharrueshëm për të gjithë vizitorët që shkojnë e shijojnë këtë vend magjik. Si një ikje gjithmonë më e rëndësishme nga mënyra e jetesës sonë të ngarkuar urbane.

Algonkuin, provincial park është shumë i pasur me histori dhe shumëllojshmëri. Fjala Algonquin rrjedh prej një fisi indianësh të Amerikës që jetonin përgjatë lumit të Otavës dhe në veri të liqenit Superior, të dialektit Oixhibue dhe sipas specialistëve është gjuhë muzikale indianësh.

Hapësira e pyjeve dhe liqeneve në veri të Kanadasë dhe në veçanti të provincës së Ontarios është i pafund. Vetëm parku Algonkuin krijuar në vitin 1893 është parku më i vjetër, natyral dhe më i famshëm i Provincës së Ontarios, me 36 mijë kilometra katrore dhe me mbi 2400 liqene të madhësive të ndryshme. Këto vende të admirueshme shërbejnë si një lidhje e rëndësishme jetese me një të kaluar, ku mund të dëgjosh zërat e ndryshme të shumëllojshmërisë së shpendëve dhe kafshëve. Ku mund të kalosh disa minuta të papërsëritshme vetmie dhe mund të rilidhesh shpirtërisht me Mëmë Natyrën.

Ecën në monopate mes pemëve të larta, të ndalet fryma nga bukuria, heshtja, qetësia, madhështia, nuk mund të ndalesh dhe është e pamundur sa shijosh të gjithin. Do ta përfshish me një shikim por vështrimi yt tretet, kthehet në një pikë vese dhe gjurmë kënge të lashtë në këtë madhështi natyre…

Pa dyshim kjo tokë është përdorur nga indianët para se të krijohej parku provincial. Në hyrje të parkut Algonkuin lartohet një shtyllë e gdhendur në formën e emblemës të cilën e kanë punuar indianët, Algonkuinët. Kjo shtyllë i prezantohet të gjithë shteteve në shenjë paqeje dhe pajtimi dhe tregon histori të rëndësishme nëpërmjet simboleve që janë gdhendur në këtë shtyllë. Këto histori vijnë nga ngjarjet e paraardhësve dhe të na kujtojnë të gjithëve neve për përgjegjësinë ne kemi për gjeneratat që do të vijnë.

Me një trishtim të brendshëm pak më sipër thashë: ‘Nejse…’

Por…përsëri gjuha shkon aty ku dhemb dhembi. Tek mëmëdheu, …rrëgjimi i tij, te zhurma e madhe për një shesh që prishet dhe shtrohet sa herë vijnë dhe ikin qeveritë dhe partitë. Gjergj Kastrioti Skënderbeu, qejfpaprishur, lëviz me kalë nga një cep në tjetrën të sheshit, s’mund tu a prishë qeverive dhe partive. (Mirë dhe me kaq, se andej nga Azia e vogël, ku përgjon e ngrehur ëndrra e perandorisë së vjetër, kanë ngritur krye mëritë e vjetra për Gjergjin e madh që mbrojti e luftoi heroikisht si asnjë burrë tjetër për njëzetepesë vjet për një komb dhe një Evropë.)

Më vijnë nëpër mend, malet tona të zhveshura, që duhet të bëheshin pjellore si dhe fushat. Fshatrat e braktisura si Currajt i epërm që është fshati i thellë malor por konsiderohet si fshati më i bukur i alpeve shqiptare, me një bukuri të mahnitshme, ku dikur thoshin se çdo shtëpi i këtij fshati lindte dragonj. ‘Ylberi mbi Alpe’ i është dhënë epiteti këtij fshati, me tradita të mëdha Ky fshat ka qenë i banuar qysh në kohën e broncit të vonë rreth një mijë vjet para Krishtit. Fshatrat rrafshohen së bashku me pyjet…

Por…kështu ka qenë, është dhe do të jetë te ne, përse?!

Ne rrudhemi, rrëgjohemi dhe themi, punë e madhe, në s’ do ketë gjë pas nesh..!

Ndërsa vendet e qytetëruara përpiqen të ruajnë vlera dhe t’u a lënë ato të paprekura brezave që vijnë…