Archives for February 2016

– Tregim  nga Jules Simon/

Përktheu nga origjinali: Fotaq Andrea/

 “Jules Simon (1814-1896), politikan, eseist, historian e filozof, ka qenë kalorës i Legjionit të Nderit të Francës, anëtar i Akademisë së Shkencave Morale e Politike, si dhe senator që nga viti 1875. Ka shkruar mjaft vepra, kryesisht politike, filozofike dhe të ekonomisë sociale, si dhe ka bashkëpunuar ngushtë me shumë organe të shtypit. Në librin “Kujtime për të tjerët”, botuar në Paris më 1890, trajton me humor të hollë figurën e një inxhinieri shqiptar në Parisin e gjysmës së dytë të shekullit XIX”.

Në Paris harrohesh shpejt. Askush s’e njeh më Harun-Beun. Para pesëmbëdhjetë motesh nuk flitej veç për të bulevardeve dhe gazetave. Udhëtimi i tij në Francë të kujtonte njëfarësoj udhëtimin e Njeriut të çiltër të Volterit,1 por ndryshe nga ky, Harun-Beu ishte një shpirtçiltër goxha i qytetëruar.

Nuk qe turk prej Kostandinopoje apo nga Azia e Vogël, turk i shkollës së vjetër osmane. Ishte thjesht subjekt turk nga të Ballkanit, lloj njeriu që po bëhet përherë e më i rrallë për shkak të dyndjes dhe gëlimit të serbëve e bullgarëve atyre anëve. Nuk gjen qenie që të ngjallë më shumë kërshëri nga ai, sepse nuk ka njeri më të ndërlikuar dhe më të veçantë se një banor i atyre viseve të Ballkanit ngritur mbi nivelin e shtresës së mesme të shoqërisë.

Kishte së pari një origjinalitet të tillë shumë më të rrallë nga ç’mund të merret me mend. Ishte i krishterë nga të Kishës armene [ortodokse] dhe duke qenë se kishte lindur në Shqipëri të Jugut, e mbanin për grek, europian për nga përkatësia fetare dhe turk për nga politika që sundonte në vendin e tij. Ky gjysmë-barbar kishte lëkurën e një të qytetëruari, madje edhe të një të rrahuri me vaj e uthull. Kishte përfunduar plotësisht studimet në kolegjin “Karli i Madh”, duke marrë aty edhe çmim të veçantë, si dhe studimet në Institutin “Jauffret” të rrugës “Culture-Sainte-Catherine”, ku kishte qenë shok me Louis Ulbach.2 Pikërisht, Louis Ulbach-u dhe ai kishin qenë poetët kryesorë të atij Institucioni; gjykuesit e paanshëm shpreheshin se vargjet e tyre qëndronin shumë më lart nga ato të Laurent Pichat.3 Sukseset që Haun-Beu korrte çdo mot në rrethin letrar të “Shën-Karlit të Madh” dhe në atë të “Shën-Maksensës” (“Shën Maksensa” ishte padronia e Zonjës “Jauffret“), nuk e penguan Harun-Efendiun të regjistrohej edhe në “Shkollën Qendore“4 dhe të përfundonte aty studimet e larta pas tre vjetësh, duke rrëmbyer një nga çmimet e para të asaj shkolle me emër.

Me diplomën e inxhinierit të xhep, ja ku njeriu ynë zhduket befas, aty-aty; dua të them zhduket nga Parisi, si ta kish përpirë dheu, siç thonim ne në atë kohë; shkon e përfundon në Shqipëri, i tërhequr në kushtet më të mira të botës së atjeshme, me një pasuri si ato të “Njëmijë e një netëve” dhe me një saraj fort të bukur, midis detit e maleve, nën qiellin e kaltër. Se ç’ngjau atje me të, mot pas moti, në e shkoi jetën si turk, nga ata që e kishte kaluar rininë e hershme në Paris, apo si parisian që fati e degëdisi në Turqinë europiane, as që e kam idenë. Po ja ku ai vetë u kujtua për mua aty nga fundi i Perandorisë osmane, dhe zu të më shkruajë letra të gjata për çështje filozofike.E kuptonte filozofinë si shqiptar, dhe trajtesat e tij veç më lodhnin; por, e veçanta e tyre ishte se shoqëroheshin nga vëzhgime rreth gjithçkaje që e rrethonte, si dhe nga mendime për vetveten, gjë që ngjallte interesimin tim të madh; i ktheja rregullisht përgjigje, edhe pse përtesa nuk më shqitej. Letrat e tij krijonin një pirg të tërë që e quaja “letërkëmbimi nga Turqia”. Dhe jam i sigurt se me pak përkushtim, do mund të hartohej me to një vëllim i bukur; por, ja që jam tepër i zënë; për më tepër, veç të isha kaqol që të veja e të merrja përsipër një detyrë të tillë kur s’ia shkrep nga Letrat. Dhe faji në këtë mes i takon Harunit të shkretë që vajti e më zgjodhi mua për letërkëmbyes, kur do duhej të kishte zgjedhur më mirë Ulbach-un. Më shkroi më 1873 se ishte përpirë nga një mërzi e tillë sa gati po i merrej fryma në atë Orient të shkretë dhe se, më në fund, kishte vendosur të rikthehej në parisianin e dikurshëm që kishte qenë.

“Ju keni lirinë me vete, më shkruante, se keni Republikën. Dhe liria përherë ka qenë idhulli im; do ta kërkoj këtë liri pikërisht aty ku ndodhet. Këtej e tutje, Franca do të jetë atdheu im. Ubi libertas, ibi patria.”5

Pesëmbëdhjetë ditë më vonë, e shoh tek hyn në kabinetin tim të punës, me një thjeshtësi të tillë si të ishim ndarë jo më larg se një ditë më parë. Ndërkohë që nuk ishim parë që prej njëzet e pesë vjetësh. Prisja ta shihja tullac e barkkacek. Sepse as vetë s’e di përse i parashoh përherë turqit me bark të fryrë e leshra të rëna. Mendoja gjithashtu se duhej të qe i mbështjellë me çitjane të kaltërreme, këmishë mbërthyer gjer në grykë dhe përmbi krye t’i qëndronte një çallmë. Por jo, para meje u shfaq një njeri i zakontë, madje me pamje nga sërë e lartë, krejt i veshur europiançe, me shtat të hajthëm lastar dhe me një bukuri plastike, gati ideale. Kishte prej Orienti vetëm mjekrën e mrekullueshme, pis të zezë, të mëndafshtë, të dendur, aq sa mund të ngjallte edhe smirën e një arqimandriti apo peshkopi të Levantit. E doja, nisur nga letrat që këmbenim, por tashmë, e doja edhe më shumë tek po e shihja nga aq pranë, dhe sidomos kur arrita të vlerësoj mendjemprehtësinë që e karakterizonte dhe sigurinë që shprehte për çështje tregtie. Kaluam së toku, në intimitet të plotë, muaj të tërë dhe ruaj për të kujtimin më të dashur.Fillimisht, mendova se kish ardhur në Paris për të shijuar një periudhë të këndshme. U paraqit në ndoca sallone mondane, por më shumë për t’u përshtatur si i huaj, se sa për të qenë pjesë e tyre. M’u lut, në po këtë frymë, ta vija në lidhje me shkrimtarët dhe artistët tanë më të shquar. Por shumë shpejt vura re se tek ai u rizgjua jo poeti i viteve të tij të rinisë, por inxhinieri i Shkollës Qendrore.

– Harun-Bej, i thashë një ditë, – sikur të mos ishit disa herë milioner, me siguri do t’i ishit futur punës dhe do arrinit të bëheshit një industrialist i zoti.Më nguli vështrimin gjithë buzëgazje dhe më vuri në dijeni se kishte marrë tashmë përsipër zgjatimin e bulevardit “Haussmann” në Paris. Ky bulevard duhej të lidhej me “Boulevard des Italiens”, por duke krijuar më parë një shesh të gjerë dhe duke anashkaluar godinën e Operas dhe atë të Teatrit. Më foli me hollësi për shumë gjëra të bukura që do shfaqeshin mbi dhé falë nismës të tij. Dhe ai qoshk i qytetit veç kur të shndërrohej nga më të bukurit, duke zotëruar mrekulli të tilla që zor se do mund t’i hasje gjetkë në kryeqytetin tonë. E dinte që do shpenzonte shuma të mëdha, por ai do bënte biznes për biznes, sikurse të tjerët bëjnë art për art. Do t’i bënte kështu, thoshte ai, një dhuratë Republikës.

Fillimisht, zuri një banesë së bashku me familjen, si dikush që s’pyet për të holla, tek i futet një ndërmarrjeje afatgjatë. Dhe qëlloi mirë, sepse Z. Pozzo di Borgo sapo ishte larguar nga Parisi për disa vjet, duke ia lënë atij të drejtën e qerasë për pronën që zotëronte në Saint-Cloud me tërë ato kopshte të mrekullueshme, nga ku, me një vështrim të vetëm, rrok krejt Parisin dhe rrjedhën e Senës, gjer në Sharenton. Shtëpia kishte qenë e mobiluar nga një fisnik shumë i madh, me shije të përkryer; po prapë, Orientalit tonë, kjo nuk iu duk e mjaftueshme; grumbulloi në të gjithë ç’gjeti nga më të bukurat tek artistët dhe tregtarët tanë të objekteve të rralla, në mënyrë që të krijonte kështu një mjedis përrallor. Shërbehej vetëm nga shqiptarë e shqiptarka, sepse ishte parisian gjer në majë të thonjve për aq kohë sa ndodhej mes nesh, por shndërrohej në turk dhe kaluar turkut me të kaptuar pragun e shtëpisë.

Kishte tri gra për kënaqësi të syrit, dhe një mori shërbyesesh, luks disi i veçantë për një të krishterë; dhe lypset të them kalimthi se nuk qe një i krishterë i rëndomtë, nga ata që hasen me bollëk nëpër Paris, dhe që janë të krishterë thjesht nga pagëzimi. Sepse, gjëja e parë që bëri sapo mbërriti, ishte të mësonte se ku ndodhej kisha armene. Ndodhej tepër larg nga Saint-Cloud; atëherë, thirri një prift enkas për të, dhe i kërkoi nga ana tjetër Charles Garnier-it6 t’i skiconte projektin e një kishëze që do kishte qenë vërtet një stoli. Mirëpo i thanë se, përderisa kishëza duhej të ishte publike, duhej marrë paraprakisht leje për ndërtimin e saj. Kërkoi lejen, nuk ia dhanë.

– Çudi, më tha, e ç’punë ka qeveria nëse njëqind e pesëdhjetë apo dyqind armenë që banojnë në Paris kanë qejf këtë apo atë kishë ortodokse për të pagëzuar fëmijët e tyre apo për të shenjtëruar martesat?

Por ajo çka synonte në radhë të parë ishte të lartësonte gjithë madhështi kultin ortodoks. E donte pompozitetin, si tërë Orientalët.

– Do bëjmë, thosh, kremtime të tilla që të mos jenë parë kurrë në Paris e të mblidhen njerëz nga janë e s’janë.

Kishte porositur flamuj, banderola e zbukurime, kur e vunë sërish në dijeni se as ajo fantazi nuk ishte më e realizueshme nga projekti i parë. Gjithkush është i lirë të ushtrojë kultin e vet në Francë; por ama, brenda katër muresh. Qëkurse kemi Republikën, Pelletan-i dhe Pressensé-ja ç’nuk bënë për të zgjeruar disi lirinë fetare; për shembull, të njihej liria për të ngritur kisha pa autorizim të ministrisë së brendshme; apo të bëhej predikimi i moralit të krishterë duke u mbledhur rregullisht rreth njëzet vetë. Këtyre projektligjeve të tyre s’u mbeti as nami, as nishani; dhe në fakt, qëlloi keq, përderisa sivëllazëritë po shkrihen dhe kishave po u vihet pak nga pak dryni; ngaqë hajt t’u jepet kuvendeve fetare e njëjta liri si e mbledhjeve elektorale, apo e klubeve socialiste. Harun-Beu, që ishte një fanatik i lirisë, nuk kuptonte asgjë nga tërë këto pengesa. Më thoshte një e dy:- Po pse të ndodhë kështu?

– Sepse kanë frikë – i thashë -, se mos ata njëqind e pesëdhjetë armenët e tu ortodoksë venë e përmbysin Republikën duke vajtur në meshë, apo se mos njëqind e pesëdhjetë jezuitë venë e turbullojnë shtetin duke u mësuar nxënësve rrënjën greke të fjalëve.

Aq bindej si fëmijë, sa nuk ngurrova ta pyesja se si bënte vaki që, edhe pse ishte një i krishterë i mirë, kishte po aq gra sa një mysliman. Ia dha gazit:- Kam vetëm një grua, më tha, një grua të ligjshme, që është nëna e tim biri. Po në dheun tim të Shqipërisë ku jetoj, kisha arsye ta fshihja fenë time. E ushtroja me dyer të mbyllura, si ndodh edhe tek ju; dhe, për t’u maskuar sa më shumë, vija dy zonja të shoqëronin time shoqe; kështu që në sytë e miletit, ato kishin namin si gratë e mia të dyta e të treta. Ky lloj maskimi bënte që unë të shfaqesha sa më origjinal.

“Në vendin tim – vijonte ai -, askush nuk është beqar. Sepse të vënë menjëherë nofkën e kodoshit, po qe se nuk ke grua, apo të shohin si të krishterë në ke vetëm një. Andaj pra, jam pështirosur nga Orienti. Këtu, të paktën, jam zot në shtëpinë time. Mund të kem gra sa të dua, a të kem një të vetme, apo edhe hiç fare. Ja që ju e keni këtë liri, miku im, ndonëse nuk i kini tërë liritë që pandehja.

– Po, – e miratova -; për aq kohë sa gruaja tënde e pranon një gjë të tillë, je i lirë të mbash në shtëpi të dy zonjat që i cilëson si shoqëruese; veçse lypset doemos edhe pëlqimi i saj, në s’do që ta shohësh veten rrasur në hapsanë po qe se jot shoqeje i hipën në kokë të vejë e të denoncojë se mban dashnore nën çatinë bashkëshortore!

– Në mos i hiptë në kokë të më zhdëpë edhe në hu! – ma ktheu, duke u shqyer gazit. – Po nga kjo anë, s’e bëj qejfin qeder: Fatimen e kam gruan më të mirë në botë, që nuk shpreh kurrfarë xhelozie. Veçse nuk ia përtoj për t’i thënë që sikur po plaket cazë…

E regjistroi të birin në kolegjin e tij të dikurshëm “Karli i Madh”, që sot është shndërruar në gjimnaz. E kisha paralajmëruar se s’kishte për të gjetur më aty as Jauffret, as Massin.

– Nuk është se ndjej ndonjë keqardhje, – më tha. – As që do doja që im bir të ishte konviktor e të njihte një jetë veç me rregulla e disiplinë të ashpër, gjë që s’i ka hije shkollës së lirisë. Le të mësojë që i ri të mbështetet te vetvetja.

Vuri në dijeni kujdestarin e shkollës, që në atë kohë ishte i shkëlqyeshmi Z. Broca, se e kishte bërë tashmë përzgjedhjen e lëndëve që figuronin në program, dhe se nuk dëshironte, për shembull, që i biri të mësonte latinishten. Z. Broca nuk mungoi të ngrejë zërin. Po Harun-Beu nguli këmbë në të vetën:

– Jam unë që vendos për tim bir, apo jo!

Jo, – ia ktheu Z. Broca -, përderisa na e besoni neve, jemi ne që vendosim dhe jo ju. Nuk jeni aspak ju, po është Z. Batbie (në të kohë ministri i arsimit publik) që vendos se çfarë duhet të dijë dhe çfarë nuk duhet të dijë biri juaj.

Një e folur e tillë iu duk krejt e pazakontë.

– Shpjereni atëherë në shkollën “Chaptal” – i tha Broca për ta zbutur; – atje po, mund të zgjedhësh në do apo nuk do të mësosh latinishten. Është kolegj që i përshtatet kërkesave të prindërve. Dhe po deshët, si një i huaj që jeni, mund të mos e regjistroni në asnjë shkollë dhe të mos i jepni asnjë arsimim. Por ama, po të ishit francez, do viheshit para detyrimit që biri juaj të mësonte edhe këngën, edhe plastelinën, edhe ushtrimet ushtarake…

Kishte sjellë nga trojet e tij punëtorë krahu.

– Janë punëtorë të zotë – thoshte -, kokulur e pa fjalë. Punojnë njëmbëdhjetë orë në ditë gjatë verës dhe janë mësuar të më respektojnë e të më binden. Më duan, ngaqë i paguaj mirë dhe e dinë se kurrësesi nuk do t’i braktisja, ndërkohë që janë aq shumë nevojtarë.

I dhanë urdhër se duhej t’i paguante gjashtëdhjetë cent ora, në vend të pesëdhjetë, sikurse ishte marrë vesh me ta.

– Po pagesa pesëdhjetë kacidhe – tha -, është më se e përshtatshme për punën që bëjnë e që s’kërkon aftësi të veçantë profesionale. Është e mjaftueshme dhe ata janë të kënaqur.

– Ashtu është -, gjegjën. – Po ja që këshilli bashkiak ka miratuar tarifa të përcaktuara me vendim, dhe ju jeni i detyruar t’i zbatoni.

– S’i kisha bërë kështu hesapet e mija, – tha. – Po shyqyr që kam prona në Shqipëri e në Epir për të përballuar gjithçka.

Tetë ditë më vonë, plas një çështje e re. E thërrasin në prefekturë:

– Keni në kantieret tuaja – i thanë – nëntëqind punëtorë, dhe nga këta, treqind janë francezë dhe gjashtëqind shqiptarë. Duhet të ktheni nga kanë ardhur treqind shqiptarë dhe këta t’i zëvendësoni me treqind francezë. Lejoheni të keni vetëm një të tretën e krahut të punës të huaj; dhe duhet të dini se po ju bëjmë edhe këtu një lëshim të madh. Po jua bëjmë nisur nga traditat mikëpritëse të kombit tonë dhe në bazë të parimit të demokracisë, që shprehet edhe në himnin e famshëm: “Gjithë popujt janë për ne vëllezër.”

Madje zbatuesi i ligjit që i dha këtë urdhër, u kujdes që t’i linte të kuptonte se një lëshim i tillë nuk do zgjaste për shumë kohë; se do t’ia shkurtonin ende numrin e të huajve që po i lejoheshin, ndoshta gjer në masën e dhjetë përqindëshit.

– Dhe prapë, ky numër i zvogëluar nuk do të përfitojë nga sistemi ynë i sigurimeve, – i tha. – Sepse vërtet ligji dhe rregulloret e lejojnë këtë përjashtim për të huajt, po ne nuk mund të përgjigjemi për ç’ka mund t’u ndodhë punëtorëve. Mund të qëllojë fare mirë që tanët t’u rrëmbejnë veglat e punës shokëve të tyre shqiptarë, gjë që është në të drejtën e tyre – sqaroi magjistri mendjendritur -; apo që tanët të bëjnë befas grevë; dhe po qe se ia nisin grevës, këshilli bashkiak e ka për detyrë t’i paguaj, dhe në fund, do jeni vetëm ju që do shlyeni tërë detyrimet. Madje, e mira është që t’ia nisni që këtej lidhur me detyrimet që duhet të përmbushni në fushën e sigurimeve.

U shtrëngua t’i plotësojë një më një detyrimet, duke hequr në shpirt.

Ishte muaji gusht. Punëtorët ia nisnin punës nëpër kantiere në orën gjashtë të agimit për të vijuar gjer në orën gjashtë të mbrëmjes. Duke hequr një orë për pushimin e drekës, kjo do të thoshte se punohej njëmbëdhjetë orë rresht. Dhe veç kur drejtuesit e punimeve e vunë në dijeni Harun Beun se puna duhet të nisë në orën shtatë, dhe të ndërpritet në orën pesë pasdite. Atëherë, ai shkoi fill e mes punëtorëve për të diskutuar me ta.

– Po ja që kështu është rregulli, padron, të punohet nëntë orë, jo më shumë, – i thanë.

– Po pse, ç’ju kushton juve të punoni njëmbëdhjetë orë, përderisa keni mundësi dhe paguheni edhe për orët suplementare?

– Jo, jo, vetëm nëntë orë dhe asnjë minutë më shumë! Siç është vendosur. Kështu e ka rregulli i këshillit bashkiak.

– Kot që të vazhdojmë me debate! – e preu bisedën Harun-Beu. – Kush do, le të punojë nëntë orë; të tjerët, po deshën të fitojnë më shumë, do punojnë njëmbëdhjetë orë. Rroftë liria!

– Jo, jo! – gjegjën punëtorët. – Nuk keni dëgjuar ju të flitet për ditën e punës shtatë orëshe nga Organizata e Punës? Është hedhur tashmë për diskutim, edhe pse sot në fuqi është dita e punës nëntë orëshe dhe asnjë minutë më shumë.

Nuk e zgjati më tej, dhe s’kish pse prishte humorin…

Ishte përherë gjithë kujdesje ndaj aksidenteve që ndodhnin kantiereve. Kishte ndërtuar baraka të posaçme, plot higjenë e ndriçim për të plagosurit në punë a të sëmurët, gjithnjë me shpenzimet e veta. Bile, kishte sjellë që nga Shqipëria një mjek, të besuarin e tij, tepër i ndërgjegjshëm e i zoti, siç flitejj. Nuk qe një mjek sa për të shkuar radhën, po njeri gjithë përvojë, i ngritur, që ishte formuar në Francë. Përmendnin tërë ato studime që kish dërguar nga Shqipëria në Institutin dhe Akademinë e Mjekësisë. Mirëpo një ditë, veç kur e thërrasin në komisariat të policisë.

– Flitet – e vunë në dijeni, – se ju ushtroni profesionin e mjekut, pa qenë mjek. A jeni i diplomuar, zotëri?

Tregoi një diplomë të Universitetit të Beogradit.

– Nuk mjafton, – i tha shefi. – Duhet diplomë franceze, ose pasandaj barasvlefshmëria e saj njohur nga ministri, pasi të jetë mitatuar edhe nga Këshilli i lartë.

Mjeku u shtrëngua të heqë dorë nga të sëmurët e vet. Dhe Harun-Beu që u detyrua t’i paguante tjetrit shpenzimet e udhëtimit për t’u kthyer nga kishte ardhur, jo pa e dëmshpërblyer më parë edhe me një shumë të majme.

E kështu, i merrni me mend tërë telashet që po njihte shqiptari, dhe që s’ia vlen t’i rrëfej një për një. Edhe pse me karakter të fortë dhe me prirjen për të parë anën e mirë të gjithçkaje, miku ynë, prapëseprapë, sikur zu të acarohej disi.

– Në fund të fundit, – tha i pezmosur, – s’jam as francez, as parisian. Do ua gjej vendin kollaj milionave të mija. Dhe, punë e madhe për Parisin se ngeli pa e shpënë gjer në fund bulevardin “Haussmann”!…

Një incident i papritur do ta përshpejtonte vendimmarrjen e tij.U kishte dhënë urdhër muratorëve të përdornin vetëm litarë të rinj, të një diametri të posaçëm për varjen e skelave të lëvizshme. Mirëpo, një brigadier theu urdhrin kategorik dhe vuri në përdorim, si gjoja për kursim, litarë aspak të përshtatshëm, gati të kalbur. Dhe e hëngri vetë i pari sepse, sapo u ngjit mbi skelën ku do punonte së bashku me disa shokë, veç kur litari këputet dhe bie skela e ai nxjerr shpatullën nga vendi. As që qe vendi për ta qortuar për fajin e bërë. Harun-Beu kërkoi në çast t’i shkonte pajtoni i doktor Nachtel-it, përcolli të lënduarin në ambulancë, i qëndroi te koka kur e vunë në allçi (fashimi sipas mënyrës Guerin dhe jo tjetër!), u sigurua që i plagosuri s’kish nevojë për asgjë dhe u largua veç për ta mbajtur vrapin në familjen e tij, ku nuk e kurseu dëmshpërblimin dhe fjalën ngushëlluese.

Të nesërmen, e thirrën në gjykatën ndëshkimore, duke e dënuar të paguante një shumë të majme si dëmshpërblim për punëtorin e plagosur në kantier të tij në punë e sipër, si dhe për paaftësi të përkohshme pune të tij (kur në zanafillë, vetë punëtori e kishte fajin).

– Po iki, – më tha. – Po kthehem në Shqipëri. Nuk e gjeta në Francë çka kërkoja.

– Pse, ç’kërkoje, i dashuri mik?

– Lirinë, – ma pat. – S’po e gjej askund. S’kam as liri për çerdhen familjare, as liri ndërgjegjeje, as liri pune. Edhe ju vetë, që jeni francez, nuk jeni i lirë. Qeveriseni dhe qortoheni rreptë.

– E keni gabim, – i thashë. – Vërtet ndodh të merren masa që nuk më pëlqejnë. Ndodh të më thërrasin në gjyq e të më ndëshkojnë. Por gjyqtarët, anipse s’më kënaqin, janë emëruar, në fund të fundit, nga ministri i drejtësisë; ministri i drejtësisë është emëruar nga presidenti i Republikës; presidenti i Republikës është emëruar nga Kongresi; Kongresi përbëhet nga anëtarët e dy Dhomave; dhe anëtarët e dy Dhomave janë emëruar nga kuvendet e votuesve të popullit francez, ku kam të drejtë të votoj. Tërë këta njerëz përbëjnë pushtetin kushtetues; dhe unë vetë i përkas një të dhjetëmilionëshit të këtij pushteti. Jam pjesë e sovranit. I vënë nën fre, nën haraç, në hapsanë. Po i lirë, ja që jam.

1 Tregim i Volterit.

2 Louis Ulbach (1822-1889), gazetar, romancier dhe dramaturg francez.

3 Laurent Pichat (1823-1886), politikan, pet dhe letrar francez.

4 Ecole centrale des Arts et Manifactures në Paris, është një nga shkollat më të mëdha e më në zë të Francës për inxhinjeri.

5 Ku është liria, atje është atdheu im.

6 Arkitekt i njihur francez (1825-1898).