• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for June 2016

Albania’s bunker museums cast new light on a dark history

June 26, 2016 by dgreca

By Richard Eilers/Bunkers from the postwar Hoxha era still litter Albania’s landscape and, in the capital Tirana, are being opened to the public as the country explores its communist past.

Spend just a few days in Albania and you’ll get a sense of how the country was suffocated in the iron grip of its communist dictatorship for nearly 50 years.

The land, from gorgeous beaches to remote valleys, is still dotted, 25 years after the collapse of the regime, with tens of thousands of bunkers, concrete testament to the paranoia of Enver Hoxha, who led the country from 1944 until his death in 1985. They were built to withstand invaders who never came and most are still standing. And now that examining the legacy of the communist era is on the political and cultural agenda, some have found a new role.

“We hope to help Albanians to reconcile with their own history and their own past,” said Carlo Bollino, curator of Bunk’Art. “There cannot be awareness of your own present and confidence in the future without knowing the soil in which your own roots are planted.”

Bunk’Art (entrance 300 lek, about £1.70) has just opened in the huge bunker built in the outskirts of the capital Tirana to accommodate Hoxha and his cronies in the event of attack.

I found visiting it disquieting. The ticket office is reached through a 200-metre tunnel where eerie piped music plays – musak with menace. Then I descended into the five-storey bunker – past a sign warning visitors that the lights might fail at any time, but not to panic – and wandered endless corridors and dozens of rooms. Static and white noise bore out of the concrete walls. I was the only visitor in the place and, I confess, I felt spooked. I kept looking over my shoulder expecting to find Hoxha padding a few paces behind.

Some of the rooms are used to tell the story of the dictator’s times through photographs, items and documents. Other rooms are used for art displays but most are bare. In the heart of the bunker is an assembly hall, designed for Hoxha’s government in hiding, but now used for jazz concerts.

I emerged into the sunlight and took a grateful breath of fresh air.

Bunk’Art will be joined soon by other secret spots turned tourist sights. The House of Leaves is a red-bricked villa (hidden by trees, obviously) in the centre of Tirana that was the HQ of the Sigurimi secret police and the heart of the regime’s phone-tapping network. It will open as the Museum of Surveillance next year, but I talked my way past the guard and into the building. One room had metres and metres of wire leading to a switchboard – apparently no foreign embassy could expect to keep its calls private. The museum plans to house a collection of cold war spy equipment such as bugs in spectacle cases and suitcases with hidden cameras.

A few hundred metres away is the biggest bunker in the city centre, off Skanderbeg Square. It used to connect all the ministries and will open to the public early next year. I persuaded a friendly local to get me past the workmen preparing it for visitors, but he grew increasingly nervous as we went deeper into the labyrinth, muttering about the police and jail.

Hoxha still casts a shadow here.(Cortezay:THE GUARDIAN)

Filed Under: Kulture Tagged With: Albania’s bunker museums cast new, light on a dark history, Richard Eilers

Darkë ndërfetare në Staten Island me rastin e muajit të shenjtë Ramazanit

June 26, 2016 by dgreca

Marrin pjesë udhëheqësit fetar nga sinagogat, kishat, tempujt dhe xhamitë, e tjera në ishullin e Staten Island në Nju Jork, kongresist, senator, dhe zyrtarët e lart të qytetit, ata të policisë (NYPD), dhe, udhëheqës të tjerë të komunitetit, përfshirë edhe famullitarin Don Pjetër Popaj /
Nga Beqir SINA  New York/
STATEN ISLAND NY : Qendra Kulturore Islamike Shqiptare, ne ishullin njujorkez Staten Island,  në kuadër të aktiviteteve të muajit të shenjtë Ramazanit, më datë 24.06.2016 , të premetën në mbrëmje, realizoi iftarin tradicional në xhaminë e tyre, ku morën pjesë dhjetra besimtarë  .
Ky aktivtet i cili është ndër më të vecantit në këttë qytet, mund të konsiderohet edhe si një tubim ndërfetar,  mbasi aty ftohen te marrin pjesë, edhe udhëheqësit fetar nga sinagogat, kishat, tempujt dhe xhamitë, e tjera në ishullin e Staten Island në Nju Jork, kongresist, senator, dhe zyrtarët e lart të qytetit, ata të policisë (NYPD), dhe, udhëheqës të tjerë të komunitetit.
Në mesin e udhëheqësve të ndryshëm fetarë, të premten në Qendrën Kuulturor Islamike Shqiptare në Staten Island , ishte i ftuar  edhe Don Pjetër Popaj – Famullitari i Kishës Kkatolike Shqiptare Zoja e Shkodrës në Hharstdale – Nju Jork–
Këto festime ndërfetare, që dikur nuk kan qenë as të imagjinuara në formën sikur ato organizohen tani në Staten Island, por fal lidershipit fetarë në Staten Island – kjo gjë është arrirë dhe është për t’u marrë shembull në të gjithë Nju Jorkun, permendet në këtë tubim.
Folësit, kan cekur faktin se në këtë drejtim janë dalluar dhe Imamët shqiptarë, të kësaj qëndre, të cilët janë edhe lidershipi i qëndrës Islamike – AICC , Imam Dr. Zurkani Vardar, Imam Ferid Bedrolli dhe dr. Tahir Kukaj, të cilët kan kontribuar në afrimin e komuniteteve të ndryshme ndërfetare.
Në mesin e të ftuarve në këtë Iftar –te madh, ishin kësaj rradhe, edhe kongresitë, diplomatë shqiptarë dhe të huaj, zyrtarë të lart të ruajtjes së rendit, nga FBI,  disa përfaqësues të departamentit të policisë së qytetit, nga NYPD, zyrtarë të administratës lokale, në Ishullin Staten Island , udhëheqës të ndryshëm fetarë dhe të komuniteteve në Staten Island si dhe disa veprimtar të komunitetit :
FBI Special Agent Diego Redondo,,Dr. Richard Guarasci,Hon. Michael McMahon, DA Staten Island,Hon. Ertan Yalcin, Turkish General Consul,Hon. Fatmir Zajmi Consul of Republic of Kosovo,,Congressman Don Donavan, Commissioner for Community Affairs Marco Carrion, Dr. Demitrious Caroline, Adnan Al-Hashm, Dr. Sarah Sayeed Senior Advisor NYC of the Mayor, Community Affairs Unit Hon. Chief Edëard Delatorre Commanding Officer Staten Island.
Hon. Inspector James Klein Commanding Officer Crime Prevention Section NYPD, Hon. Lt. Raffet Aëad NYPD, Inspector Robert Bocchino 120 Precinct NYPD, Lt. Tania Kinsella, NYPD, Hon. Dr. Richard Guarasci, President of ëagner College, Dr. Lily McNair, Provost and SVP at ëagner College, Mona Zaloom, Vin Zaloom, Building Bridges Coordinator, Rev. Chloe Breyer, Executive Director Interfaith Neë York, Dr. Ram Nair/ Hindu Temple, Hon. Father Liam O’Doherty (OLGC), FBI Special Agent Kevin F. Mann,Staten Island Representative of Governor Adreë M. Cuomo, Hon. Jonathan Soto Senior Community Liaison in Community Affairs Unit Representative from Nisha Agarëal Commissioner of Immigration Affairs, Ahsan Chughtai, Henry Goldschmidt Interfaith Neë York, Representative of Hon. Scott M. Stringer, Dr. Khurshid Khan, Charles Fall – Rev. Terry Troia Project Hospitality Project Hospitality Iamam, Dr. Tahir Kukaj, profesor dhe një ndër Imamët kryesorë të kësaj qëndre islamike shqiptare në Saten Island, i cili udhëhoqi ketë takim ndërfetar me shtrimin e Iftarit, ka thënë vitin e kaluar në të njëtin organizim  se qëllimi, i tyre në shtirmin e këtij Iftari, duke ftuar dhe udhëheqës të ndryshm fetarë dhe të komuniteteve në Staten Island , është në kuadrin e aktiviteteve të bashkëpunimit dhe bashkëjetes ndërfetare e shkëlqyer në qytetin dhe komunitetin tonë.
 Ai ka sqaruar gjithashtu  se xhamia e tyre është bërë një prej qëndrave fetare dhe kulturore, prijatare në fushat të ndryshme të jetës fetare, sociale e shoqerore në qytetin e Neë Yorkut.
“AICC, ka theksuar Dr. Kukaj, është themeluese e dy organizatave ndërfetare në Staten Island në parteneritet me qendrat tjera në këtë qytet, ku bashkërisht ne shërbejmë, afro një dekadë në ishullin Staten Island dhe Neë York”.
Më tej imam Kukaj, duke faleminderuar secilin prej të ftuarve për pjesmarrjen e tyre në këtë Iftar, ndërfetar, ka folur për rëndësinë , vlerat dhe kuptimin e muajit të Agjerimit Ramazanit, tek të gjithë besimtarët mysliman.
Duke veçuar me këtë rast , atë se shqiptarët mysliman janë simbol i tolerancës dhe bashkëjetesës fetare, kudo në botë
“ Muslimanët, janë besnik dhe duan këtë vend, e në mënyre të veçant ne shqiptarët, tha Dr. Kukaj, ne i jemi shumë mirënjohës popullit Amerikan dhe qeverisë së Shteteve të Bashkuara, për atë që e kan ndihmuar në kohët më të vështira popullin shqiptar , ishin ata që ndihmuan popullin shqiptarë më shumë se kushdo nga e gjithë bota, sidomos në momentet më të vështira të kombit shqiptar, prej shpalljes së pavarësisë, dhe, sidomos në rastin e luftës së Kosovës, si dhe me rastin e formimit të shtetit të Kosovës, pavarësinë e saj ndihma e SHBA ka qenë jashtëzakonishte madhe” thote ai duke falimenderuar këtë vend.
 Edhe  disa liderit nga Departamenti i Policisë në Nju Jork, udhëheqësit e ndryshëm fetarë dhe të komuniteteve në Staten Island – folën për bashkëjetesen fetare, rolin dhe kontributin e tyre në këtë qytet, i cili ka treguar me aktivitetet e tij se duhet marrë si shembull për të gjitha komunitetet, thanë ata në bashkëjetesen fetare.

Filed Under: Komunitet Tagged With: Beqir Sina, Darkë ndërfetare, muaji Ramazanit, ne Staten island

HAPNI DOSJEN: “SHOKËT DUSHAN MUGOSHA, ENVER HOXHA…”!

June 26, 2016 by dgreca

HAPJA  E  DOSJEVE  TË  SIGURIMIT  TË  SHTETIT ASHT  AUTOPSIA  E  KRIMIT  TË  ORGANIZUEM/

8 NENTOR 1941-“Partia ynë”… “Наша странка”…/

Nga Fritz RADOVANI/Melbourne-Australi/*

 Filloni me dokumentin e Josif Broz TITO: “…Josif Bros Tito që në 1939 ja pati dhënë si detyrë Miladin Popoviçit kujdesin dhe ndihmën për lëvizjen komuniste shqiptare. Pëlqimi dhe plani i tij për ta mobilizuar vartësin partiak në këtë punë qe sepse ai përfaqësonte Komitetin Krahinor për Kosovën. Kryebolsheviku jugosllav gjykonte se vetëm nëpërmjet shqiptarëve të Kosovës do të mund të depërtonte më lirisht, për të ndikuar, tek shqiptarët e Shqipërisë. Në të vërtetë të njëjtën gjë bënë edhe tre grupet kryesore komuniste shqiptare të parathemelimit, të cilët zgjodhën degën bolshevike të Kosovës për të shkuar deri në Partia Komuniste Jugosllave dhe prej andej në Moskë e Komintern, ku do të merrnin lejen për ta formuar dhe të drejtën e anëtarësimit pas formimit të PKSH-së.” E shka pritet nga këta terroristë?

  • Vazhdon Enver HOXHA: Edhe pse e mohueme për dekada të tana, do ta pranonte në plenumin e Beratit, në tetor 1944: “Kur u formua partia besimi im për ata dy shokë, Miladinin dhe Dushanin, qe i madh, por unë qeshë pa eksperiencë dhe pa pikëpamje organizative e politike të qarta…Që nga ajo kohë lindi jo një simpati, por një dashuri për Aliun (D.Mugosha) dhe çdo gjë që thoshte Aliu për mua qe një gjë e mirë, e mbaruar”.
  • 20 Mars 1943 u formue Sigurimi i shtetit, mjeti që krimineli Enver Hoxha perdori me eleminue fraksionet, grupet e ndryshme në PKSh, opoziten dhe kryesisht rivalët e tij per karrigen e drejtimit të PKSh, që ma vonë ishin subjekti i vetem per ruejtjen e kolltukut.

Motivacioni asht i perbashkët: Edhe një “reaksionar më shumë”! Vrasjet vazhdonin!

  • Sllavokomunizmi ndoshta, asht i pari që ka zbulue “DNA” dhe e ka zbatue nder Dosje të Sigurimit të shtetit me agjentët e kudondodhun “kryetarët e lagjeve dhe këshillave të fshatrave”, tue plotsue Dosjet personale dhe familjare të sejcilit person të dyshuem ose të arrestuem nga Sigurimi i shtetit. Dosjet ishin të shperndame nder disa drejtime që sot bahet sikur janë “harrue ose zhdukë”… Kjo nuk asht e vertetë, mbasi veteranët vrasës nuk do të kishin asnjë mundësi me vertetue krimet e veta 47 vjeçare, per të cilat edhe sot paguhen, shperblehen dhe dekorohen, ndersa pasardhësit vazhdojnë rrugen e tyne!
  • Sot nder Dosje shenohet gjaku i pistë i baballarëve të tyne nga stergjyshat, dhe lidhja e atij gjaku të ndytë me një tjeter edhe ma të ndytë që trashigojnë vrasësit hajdutë sot.
  • Flitet se gjoja “dikush” mendon që në të ardhmen “kandidatët e rinjë” të kenë si kusht të domosdoshem “mosqenjen e tyre në organet e dhunës”… Një përrallë 25 vjeçare…

E kam thanë dhe po e persëris prap: “Krimet e komunizmit kunder njerzimit që janë ba në Shqipni, asnjëherë nuk parashkruhen!” Madje, unë, as nuk pajtohem me injorantët që drejtojnë shoqatat e të perndjekunëve politik, as me qendrimin e drejtuesëve të Fesë në Shqipni, që vazhdojnë “heshtjen” vetem per një arsye: “Mue nuk më ka vra asnjënjeri Gjenocidi i bamë kunder Klerit Katolik Shqiptar, nga tiranët E. Hoxha e Ramiz Alia!”

  • Kjo asht e pafalshme dhe e pajustifikueshme per Ata që per trup kanë veladon e zhgun!
  • Kohen e fundit disa nga “hamajt” e titujve “demokratë apo pushtetarë”, kanë shprehë frikë të “hapjes” së Dosjeve, gjoja “kjo reformë, e futur në Parlament, sjell luftë civile!” dhe, fatkeqsisht, disa nga të perndjekunit politik deklarojnë: “Ne do vazhdojmë për të bërë propagandë per PD…!” Një shterrje truni e pafalshme! Njëditë do të Ju dalin në shesh fëtyra e vertetë! Mos kujtoni se koha shlynë krimet!
  • Rruga e shtetit Shqiptar asht rruga e krimit t’ organizuem dhe korrupsionit në shkallen ma të naltë. Ajo rrugë përditë rremben jetë njerzish. Por, asgja nuk asht rastësi. Ajo sot tregon saktësisht kush janë ideatorët dhe zbatuesit e vrasjeve të djeshme dhe të sotme!
  • Nëse Populli Shqiptar nuk do të kerkojë Rrugë të Re, Ai do të vazhdojë robninë që e ka fillue në diten e zezë të 8 nëntorit 1941… Po, në Tiranen e tiranëve Mugosha e Hoxha!
  • Hiqni dorë njëherë e pergjithmonë nga filialet e PPSh, nga partitë PS dhe PD, do të keni vetem fukarallek dhe vuejtje, mbasi mbi të tilla thëmele janë krijue në Venecia, kur në tavolinen e turpit kanë nenshkrue Fatos Nano dhe Sali Berisha deklaraten e tyne të vazhdimsisë së rrugës PPSh së diktueme nga Ramiz Alia, në praninë e Mentor Qokut.
  • Prania e Mentor Qokut aty në 1990, perforcon idenë e Ambasadorit Amerikan Rajerson, që ka shpreh pak ditë perpara në Gazeten Dielli: “Pikë së pari i uroj paqë dhe ju lutem largoni prapambetjet e perandorisë osmane, zakonet një shekullore që u përforcuan edhe nga qeveria komuniste, favoritizmat dhe korrupsionin.”

            Melbourne, Qershor 2016.

*Enver Hoxha me tutorin e tij Miladin Popovic

 

Filed Under: Histori Tagged With: Enver Hoxha, Fritz radovani, HAPNI DOSJEN: “SHOKËT DUSHAN MUGOSHA

GJURMË TË LASHTËSISË SË NJË VENDBANIMI

June 25, 2016 by dgreca

Një vështrim historik për Klosin e Sulovës/

 NGA PËLLUMB GORICA*/

Kushdo që kuturis të hulumtojë për historinë tonë, me siguri do t’i duhet të gërmojë në arkiva, bibloteka, botime historike, apo duke shkelur gjurmët e lashtësisë, dhe shpjeguar toponiminë e shumtë. Natyrisht nuk mund të zbulojë gjithçka… Veçse ato të shërbejnë për të larguar mjergullën që na ka penguar njohjen, sepse nuk ka mjerim më të madh kur e ke historinë dhe e harron atë.
Në territorin e krahinës së Sulovës ka ekzistuar një vendbanim i madh mesjetar. U ngrit ai pasi u ndërtua kalaja e Qafës, e cila kishte një sipërfaqe të kufizuar, prandaj, me shtimin e popullsisë, lindi nevoja e ndërtimeve jashtë kalasë.

Janë të dhënat e shumta, që sjellin deri në ditët tona, jo vetëm emrin tij, periudhën e largët, por edhe gjurmë, gjetjet arkeologjike, fragmentet murale, mikrotoponimet… Sepse, shumçka që ndërlidhet me këtë vendbanim, e ka një fillim, por edhe një fund.
Arkivat e gjalla, pikënisje për studime të historisë
Nisur nga faktet, po rrekem në një sprovë për të hedhur disa radhë për këtë vendbanim të lashtë. Pra, një punë që e kam nisur prej vitesh në gjurmët e rrënjve të humbura të Klosit, dhe historive të treguara natyrshëm për të, por edhe hulumtimeve në arkiva e botime të studiusëve: Neritan Ceka, Kol Luka, Valter Shtylla, Aleksandër Meksi, Ylli Cerova, bisedave me historianë e studiuesit Moikom Zeqo, Mark Tirta, Kreshnik Belegu etj. Sidomos, këto vitet e fundit, në kuadrin e botimit të librit “Sulova e Poshtme në shekuj”,  thellohem në hulumtimet  e mia për këtë vendbanim. Në fakt rrëfimet e bashkëvendasve të mi sulovarë, më nxitën kureshtjen në kërkim të gjurmëve të kaluarës së këtij vendbanimi historik. Eruditi Moikom Zeqo në parathënien e botimit “Sulova e Poshtme në shekuj” thekson se: “Aty ku duket se mbi historinë ka rënë pluhuri i harresës, ajo zbulohet e rizbulohet papushim në rikonstruktimin e burimeve gojore sipas llogjikës dhe vështrimit dokumentar. Klosi një vendbanim i vjetër, ku dëshmitë janë fakte të rëndësishme dhe kuptimplote. Përshkrimi i Klosit si një vendbanim i vjetër është parë sipas referencave historike të dokumentuara me rigorozitet dhe seriozitet maksimal.”
Këtu gjithçka ishte e bukur
Kur vështron vendosjen së tij në një pllajë, e cila vjen me ulje në luginën e Devollit, në pamjen e parë të krijohet përshtypja se nuk tregon asgjë, por kur përballesh me gërmadha, bindesh pa asnjë mëdyshje se ky ka qënë një vendbanim i madh. Qarkullon një histori e tillë në këto anë: “Aq të dendura ishin banesat sa ato ngriheshin njëra pas tjetrës nga kalaja deri te kasha, dhe keci shkonte nga çatia në çati pa prekur këmbët në tokë.” Kjo histori e të tjera si kjo, në Sulovë dëshmojnë se ka pasur një bazë reale lashtësia e vendbanimeve. Me kalimin e shekujve historitë gojore do të përziheshin, dhe nuk merret vesh ku fillonte njëra e ku përfundonte tjetra. Por, sado të hipërbolizuara të jenë, ato tregojnë për një vendbanim të madh dhe me shtrirje 3-4 kilometra. Të vjetërit tregonin se njëherë në një ditë dasme këtu kanë zbritur 72 nuse nga ky vendbanim. Për një fakt të tillë dëshmon edhe kjo histori: ”Një herë, dy banorë të këtij vendbanimi, por që nuk njiheshin, po ktheheshin nga larg. Pasi kishin udhëtuarsë bashku një farë kohe në heshtje, ia nisën bisedës me njëri-tjetrin:
-Nga je, or mik? Ku po shkon?
Përgjigjet e tyre treguan se ishin nga i njëjti vendbanim, por nuk ishin takuar më parë
.”

Një tjetër, nga historitë e shumta gojore, ka të bëjë me natyrën magjepse të këtij vendbanimi. “Këtu gjithçka ishte e bukur: kishte pemë frutore, ullinj, vreshta, pyje, burime,kope të mëdha bagëtish etj. Shtëpitë të ngritur njëra mbi tjetrën, përpjetë dhe tatëpjetë kodrës me rrugë të ngushta dhe të pjerrëta”.

Terreni shkëmbor,  i copëzuar si gunga,  i ndihmonte ata për t’u mbrojtur, ku rreziqet në kohëra nuk ishin të pakta. Lugina përmbytej nga vërshimi i lumit Devoll. Vijnë histori të një pylli të dendur, që fatkeqisht është prerë e djegur në rrjedhat e kohës,  ku aty mbarshtroheshin dele, dhi dhe një rracë e fuqishme kuajsh, të bëjnë të besosh se ky vend ishte zgjedhur për banim për këto kushte.

 

Gjetjet dhe gërmadhat dëshmojnë lashtësi

Gjurmët e Klosit humbasin në tymnajën e shekujve, megjithëse ato as që mund të vihen në dyshim. Aty- këtu të shëndërruara në grumbuj gurësh të gdhendur, e të veshur me ngjyrën e errët të myshkut, e diku me vulën e grimtë e të shplarë të agjentëve atmosferikë: shiut, diellit etj, por edhe të fshehur shkurreve, syri ndesh tjegulla e tulla, muret e një kishe bazilikale, rrethimet e kalasë antike të Qafës, diku fragmente të një nëndege të rrugës antike dëshmojnë se kemi të bëjmë me një vendbanim të lashtë. Ky është një vëzhgim sipërfaqësor, sepse gjatë punimeve bujqësore, banorët zbulojnë i vegla pune, shpata, mburoja, stoli, monedha, me dhjetëra ekzemplarë, që toka i ka ruajtur si dëshmitare të jetës së lashtë në këto troje. Sipas historive gojore, muret kanë qenë me të plota gjer shumë kohë më parë, dhe struktura e sotme e tyre nuk të le të përcaktosh se ç’janë, dhe ç’kanë qënë dikur, e ç’kohë i përkasin. Musa Deliu, një nga banorët e fshatit Selvias tregonte se; “kur ishte i vogël, shkonin këtu me bagëtitë dhe gjenin tjegulla me mbishkrime, amfora, enë prej balte, etj, me të cilat nga që nuk u a denim vlerën luanim me to deri në shkatërrim.” Është tragjike se si një vendbanim i tillë, të jetë shkatërruar plotësisht, por megjithatë këto gjetjejanë të dhëna me vlerë, të ekzistencës së ndërtimeve të lashta, dhe  të një popullsie me histori e kulturë.

Klosi në Mesjetë, ishte qytet

Vështirë, se mund të shkruash më shumë për lashtësinë e tij, por historitë dhe ato pak dokumenta dëshmojnë se, Klosi në Mesjetë ishte qytet. Këtë dëshmi të një rëndësie të veçantë, e sjellë edhe historiani elbasanas, Dr.Shyqyri Demiri në librin “Vështrim i shkurtër historik i trevës së Elbasanit”, faqe 28. Me argumenta ai shkruan se: “Është shfaqur një mendim se këtu kemi të bëjmë me një qytet të lashtë, që u shkretua prej turqve, siç thotë edhe legjenda popullore: me pishtarët e ndezur mbi brirët e dhive’’, duke vazhduar më tej shkruan se: “para pushtimit turk këtu ka qenë një qytet i dinastisë së Muzakajve dhe kalaja ishte pjesë e këtij qyteti.” Njëri prej pinjollëve të saj, Andrea Muzaka, princ më në zë i Arbërisë, në gjysmën e shekullit XIV ka ngritur këtu objektet publike dhe fetare të këtij vendbanimi. Mbase, ky studim për këtë vendbanim nuk do të ishte i plotë, pa përmendur dimensionin historik të Muzakajve. Luftëtarë në zë, pronar territoresh, sundimtar autoritar këto ishin disa nga vyrtytet, të cilat kanë karakterizuar këtë familje fisnikësh mesjetarë arbëror. Zotërimet e saj, ishin shtrirë në Myzeqe, Berat, Tomorricë, Sulovë, etj.  Aty  sundoi princi Mentul Muzaka, që historinët na e sjellin gabim këtë qëndër të tij, duke e përcaktuar me Klisurën (Këlcyrën.)

Besohet se Klosi mund të jetë më i hershëm si vendbanim. Sipas ‘’Burimeve të zgjedhura të Historisë së Shqipërisë”, vëllimi I II, Tiranë 1962, faqe 111 është shkruar se: “Normanët në fillim të shekullit XII zbarkuan në Vlorë, e kanë zhvilluar luftime, duke shtënë në dorë një pjesë të territoreve tona, edhe një qytet të vogël, të quajtur qyteti i Mylit, që ndodhet mbi lumin Deabel (Devolli).’’ Rreth tij ka pasur vendbanime të lashta, dhe emërtimet e tyre janë të panjohura. Lind pyetja: Mos ndoshta ky qytet gjendej këtu, dhe ka  evoluar gjatë shekujve nga Myl-Mbyll-Klos? Emërtimi përputhet me pozitën gjeografike, të mbyllur nga lindja prej vargut shkëmbor.

Por studiuesi Kol Luka në “Etnografia Shqiptare”, nr 14, faqe 288, Tiranë 1985 shkruan për emërtimet e mjaft vendbanimeve të lashta në Shqipëri, e midis tyre edhe për Klosin: “Emërtimi Klos është vënë në kohën e pushtimit romak. Janë trajta latine (cludo, cusi, clusum) në vështrimin e mbylljes së një shtegu të hapur e rrethimit, dhe e ruajtjes së një rruge, të një qafe, që duket se vjen nga një pjesore e latinishtes klosum. Këto në fillim ishin qendra të vogla ushtarake, të formuara pikërisht në vendbanimet dhe morën këtë emërtim të vendosura nga krijuesi i temave bizantine Teofili, perandor bizantin 825-842, i cili formoi në kohën e vet këto qendra, me sisteme mbrojtje të përqendruar.”

Në shkrimet e Ana Komnenit, që flasin për ngjarjet e luftrave të normanëve dhe bizantinëve në Arbërinë e shekujve XI-XII ka disa të dhëna për vendet, dhe rrugët e lëvizjeve të perandorit Aleks Komneni. Perandori bizantin Aleks Komneni në shekujt XI-XII do t’i përdorë këto klose për t’u mbrojtur nga vërshimet e normadëve. Klosi ishte një ndër luginat të Arbërisë krahas asaj të Shkumbinit, ku normanët donin t’i zotëronin për të vazhduar rrugët drejt lindjes.

Klosi, emër i lashtë i sistemit të ruajtjes së rrugëve

Qenia e këtij vendbanimi këtu, me këtë emër tregon se ai kryente funksionin e ruajtjes së rrugës në itinerarin që kalonte luginës së Devollit (një degë jugore e rrugës Egnatia), pak e përshkruar në dokumente historike.  Në shtigjet, qafat, në luginat ku kalonte ajo ka pasur kala, kulla dhe klose.. Vinte nga Apolonina dhe Antipatrea e lidhej me Scampinin. “Kjo degë duke ndjekur anën e djathtë të Devollit arrinte në Gostimë, ku Devolli kthen drejtimin nga veri – perëndimi në jug- perëndim, e prej këtej, pasi takohej dhe me rrugën e Korçës në luginën e Devollit, vijonte për në veri-lindje dhe në Jagodinë pasi merrte e rrugën e Belshit, më pas vijonte për në Shkumbin, tek ura e Topçiasit, që e lidhte me Scampinin (Elbasanin). Rrugë që ka vazhduar deri në mesjetën e vonë”. (V. Shtylla “Rrugët dhe urat më të vjetranë Shqipëri”, faqe 25).
Nga kalaja zbriste një rrugë që lidhej me nëndegën jugore të rrugës Egnatia. Një rrugë e shkurtër me një gjerësi prej 1–1, 5 m, e cila kalonte në shpatin shkëmbor, ndofta në të djathtë të këtij vendbanimi , e ndofta edhe mespërmes tij, por që nuk ka gjurmë të gjata, që të shprehemi më qartë. Kjo rrugë njihet me emrin “Rruga e Kaurrit.” Ajo nuk duhet të ketë pasur ndonjë rëndësi të madhe për arsye të terrenit të pjerrët, ku në disa vende vetëm dhija mund të kalojë. Gjurmët e kësaj rruge me gurë të mëdhenj e të shtruar me kujdes diku shfaqen diku humbasin mes shkurreve, dhe për të evituar gërryerjen nga shirat e shembjet ka pasur pragje në trajtën e shkallëve.
Kalaja, metaforë e historisë së këtij vendbanimi
Pothuajse një pjesë e historisë së Klosit, ndërlidhej me kalanë e Qafës. Cila është historia e kësaj kalaje dhe të dhënat arkeologjike për të? Kakaja e Qafës datohet si ndërtim i shekullit të VI, të erës sonë, e periudhës së perandorit bizantin Justiniani (526-565). Vendi i sheshtë, e mbizotërues, ku është ngritur ajo, në një nga lartësitë shkëmbore të kodrave të Sulovës, 624 m, është i mbrojtur nga jug-perëndimi prej shkëmbinjve, që e bënin të pamundur t’i afroheshin asaj, dhe vetëm pjesët lindore e veriore kanë mure. “Kalaja ka formën e një trapezi të ç’rregullt, dhe është e përbërë nga muri rrethues, 5 kulla që ndodhen 33, 5 m – 40 m larg njëra – tjetrës dhe një mur tjetër mbrojtës.” Ylli Cerova “Iliria” nr 2, viti 1987, faqe 159. Ajo përfshin një sipërfaqe  rrethuese prej 0.8 ha, ku ka pasur banesa, që kanë shërbyer për luftëtarët e kalasë, familjet e tyre, e në raste sulmesh edhe për mbrojtjen e popullsisë. Teknika e ndërtimit, pozicioni ku është ngritur po të marrim parasysh mjetet e sulmit të asaj kohe, dëshmojnë se ishte një fortesë ushtarake  në ruajtje të nëndegës së rrugës Egnatia. Kalaja e Qafës  ka tërhequr vëmendjen e historianëve dhe studiuesve të arkeologjisë. Neritan Ceka dhe Aleksandër Meksi në studimet e tyre e përmendin shpesh emrin e saj. Gjerak Karaiskaj ka trajtuar anën teknike të ndërtimit të saj. Në vitin 1987 arkeologët Y Cerova, R Hasa dhe A Papajani kryen gërmime këtu, ku kanë gjetur: monedha, stoli, qeramikë, amfora, pitosa, objekte metalike, vegla pune, që konsiderohen si ndër me të rëndësishmet gjetje arkeologjike këtu. Ato janë tregues i zhvillimit ekonomik të jetës dhe luftës aty.
Arkeologu Neritan Ceka në librin “Ilirët’’, faqe 245, shkruan: “Nga kalaja në raste rreziku shkëmbeheshin sinjale me kala të tjera se siç dihet Iliria ka qenë e mbushur me një rrjet kalash mbrojtëse. Nga pozicioni ku ndodhej kalaja shikoheshin një sistem i tërë kalash malore si ajo e Mengëlit, Gracenit, Valshit, Galigatit, Antipatraeas asaj fushore të Skampinit etj dhe sigurisht, formonin pjesën lindore të zinxhirit fortifikues për Durrahun) si një bazë e fortë e perandorisë bizantine në atë kohë”. Me copëtimin e perandorisë bizantine në shekullin XII, kalaja kaloi dora-dorës në duart e të huajve. Dy shekuj më vonë ajo zotërohej nga princa feudale të familjes së Muzakajve, të cilët nuk i rezistuan pushtuesve osmanë, ndaj dhe kalaja humbi rëndësinë si njësi mbrojtëse.

Një histori e njohur tregon qëndresën për të mbrojtur kalanë në kohën, kur Arbëria u pushtua nga turqit. “Hordhitë turke vijnë me mijëra ushtarë për të pushtuar kalanë. Betejë që u vazhdoi ditë e netë me radhë derisa një natë me dredhi ushtarët turq me të gjitha forcat arritën të thyejnë qëndresën e luftëtarëve. Hyrja e ushtrisë osmane, dhe marrja e kalasë u mundësua nga pjesa e përparme e saj.  Pushtuesit natën maskuan një tufë dhish, duke u vendosur në brirët e tyre qirinjtë të ndezur dhe i nisën nga perëndimi i saj. Luftëtarët u përqendruan nga ky krah. Ndërkohë u sulmuan nga lindja, që ishte lënë e lirë  dhe  turqit mësynë, duke bërë gjakderdhje. Pas pushtimit, luftëtarët dhe banorët, u tërhoqën nga kalaja e vendbanimi afër  saj, Klosi. Nuk i rezistuan barbarizmave, duke e lenë atë në dorë të pushtuesve.”  Sot, me përjashtim të një fragment muri të ruajtur mirë, pjesa tjetër e kalasë së Qafës është shndërruar në grumbuj gurësh. Fatkeqësisht ato sa vijnë e po dëmtohen nga moskujdesi, nga arkëkuesit, duke gërmuar e rrëmbyer thesare të shumta.

 

Rrënojat e kishës ende psaltojnë

 

Në një kodrinë të vogël të këtij vendbanimi, si tumul, dhe me fushëpamje ruhen themelet e një kishe mesjetare (tip bazilike). Ajo u përket ndërtimeve kishtare të shekujve XIII – XIV, që kishin një përhapje të madhe. Egziston një rrëfim nga i cili mësojmë se rreth e rrotull ka pasur mbi dhjetë kasha, për të cilat disa dihet se ku janë, kurse për disa të tjera askush nuk di më shumë se kaq. Sipas studimeve, Bazilika e Klosit ishte ndërtuar në periudhën e lulëzimit të plotë të këtij vendbanimi. Studiuesi i fushës kishtare, Aleksandër Meksi e ka hulumtuar, duke shkruar në botime të ndryshme. Në revistën “Monumentet’’, Nr 5- 6, viti 1973, faqe 190 ai shkruan: “Bazilika e Klosit përbën një dëshmi me rëndësi, si ndërtim, në një zonë fshatare, sepse ndodhte rrallë që larg qyteteve, qendrave të mëdha urbane të gjendej një bazilikë. Me një arkitekturë të thjeshtë ajo përbën një ekzemplar me rëndësi për studimin e arkitekturës bizantine te ne, sepse është e vetmja bazilikë trenëfëshe me arkiada mbi pilastra”. “Arkitektura Mesjetare në Shqipëri”, faqe 149. Ajo sot ruan pak fragmente muresh, 1 m të lartë, të rrethuar nga ferra e shkurre. Duke parë fotografitë e para 50 vitesh, kur muret e saj ishin të larta, dhe, kur vëzhgon pamjen e sotme kthyer në gërmadhë, pezmatohesh për shkatërrimin që i është bërë qoftë asaj nga njerëzit, agjentët atmosferikë, qoftë prej heshtjes për ruajtjen e saj, të ndikimit nga ideologjia e sistemit komunist për ndërtime të tilla me propogandën se tempujt fetar i shërbenin fesë, si “opium për popullin.”

 

Mikrotoponimet një dokument i heshtur

 

Këtu ekzistojnë mikrotoponime të shumta, të cilat mbartin histori, të mbetur në kujtesë, por fatkeqsisht askush nuk është ndalur seriozisht me to. Kështu, po sjellim vetëm disa prej tyre si: “Lekri, Shpardha, Kroi i Kaurrit, Guri i Nuses, Ponepthi, Garroçi, Kloset, Burimi i Borës, Guri i Bardhë, Guri i Kuq, Gjurmë e Mushkës , Hurdha e Çobankës, Kllapa e Kuqe, Marozi, Çorovani,  Krorsi, Buzët e Bukura, Gjolla “etj

Aty, ku fillon Qafa e Madhe, në rrafshin e një pllake shkëmbore ishte një gjurmë mushke. Pranë saj fle legjenda, që ndër shekuj ka marrë trajta rrëfimi me njerëz fluturues, e cila thotë: “Në kohën e arbërisë, një pasha u nis me taborin e tij nga Stambolli për të pushtuar toka, e midis tyre edhe kalanë e Qafës. Princesha e kalasë, Çobanka për t’i shpëtuar turqve, që e kishin rrethuar me një ushtri të madhe në numër, “fluturon” së bashku me mushkën nga kalaja në një pllakë të gjerë shkëmbore  e cila ende edhe sot identifikohet si Gjurma e Mushkës.” Interesant është edhe “Hurdha e Çobankës. “Këtu në këtë hurdhë (gropë për të mbledhur ujë) për të mos rënë në duart e turqëve fluturoi e ra me mushkën e saj, princesha e kalasë, nga kjo e mori emërtimin “Hurdha e Çobankës.” Toponimi “Kloset” ka rrjedhur nga fjala mbyllur, që me të vërtetë i përshtatet mjaft mirë vendit. Nga kjo ka rrjedhur edhe emërtimi në shprehjen e vetë popullit, Klose. Ndërsa “Lekri”, që do të thotë Leka i Ri, është një emër-vend i cili mund të ketë qenë pronë e një të pasuri.

Moria e mikrotoponimeve të këtij vendbanimi tregon shkallën e lartë të nivelit të jetesës e të organizimit shoqëror që ka pasur aty, por edhe një aspekt ku shpaloset lashtësia, e që ndriçon historinë e panjohur të kësaj treve.

 

Kur janë vendosur çengelat?

 

Afër këtij vendbanimi si mburojë është kreshta shkëmbor, e ndarë nga një qafë e madhe. Gjithkujt i tërheq vëmendjen një dukuri. Është fjala për disa shufra hekuri të ngulura në shkëmb, që në popull njihen si çengelat: Kush i ka vendosur ato? Përse ? Kur janë vendosur? Si i kanë vendosur? . Fakti është se, për këto hekura të ngulura, është folur shumë në Sulovë. Janë zmadhuar dhe hiperbolizuar ndoshta nuk kanë ekzistuar, por fryt i imagjinatës në kohëra.Thuhet, mos vallë, kanë shërbyer për ankorimin e anijeve në kohërat kur ujërat mbulonin këto lartësi?! Por, fakti që, materiali i hekurit është përdorur shumë kohë më vonë, e hedh poshtë këtë hipotezë. Për të janë thurur lloj-lloj historish, të cilat kanë marrë trajtën e një legjende. Ato janë përdorur nga banorët e vendbanimit, për të ndihmuar luftëtarët e kalasë në tërheqjen e ushqimeve dhe armatimeve me anë të litarëve. Sigurisht, për një dukuri të tillë fjalën e fundit e kanë studiuesit Por jo vetëm kaq. Në shpatin shkëmbor, ka guva të shumta (në popull “kllapa”), dhe një shpellë e njohur si “Shpella e Klosit”. Tek hyn brenda saj ke përshtypjen se futesh në një dimension me guva të thella. Disa banorë janë përpjekur, për të depërtuar në thellësi të saj, dhe asgjë më shumë se kaq. Aty janë gjetur skelete njerëzish, fosile kafshësh dhe objekte arkeologjike. Me këtë shpellë ndërlidhen histori interesante, që duhet të nxitë speleologët të bëjnë gërmime, për të vërtetuar nëse ka diçka nga ajo që përflitet aty, për lidhjen e këtij vendbanimi me kalanë e Qafës ndërmjet një tuneli enigmatik.

 

Kohët sollën luftëra dhe e rrënuan

 

Çfarë ndodhi me këtë vendbanim atëherë? Kur dhe përse është braktisur ai? Mos është shkatërruar nga ndonjë tërmet, epidemi kolere, apo mos vallë banorët janë larguar për t’iu shpëtuar barbarizmave të ushtrisë turke? Në rast se mund të qëndrojë kjo e fundit, ku mund të jenë shpërngulur ata, brenda apo jashtë trojeve shqiptare? Nuk përcaktohet koha e largimit, por në pamjen e përgjithshme të krijohet idea e një braktisje të kahershme. Disa dokumente na bëjnë të njohur faktin e shpërnguljes së popullsisë gjatë shekullit të XV në rrethanat e pushtimit turk, dhe banorët të gjendur në tmerrin e mizorive muarën rrugën për në terrirtoret e largëta të Epirit të Jugut. Një histori gojore tregon për shpërnguljen e banorëve. Ata “ikën me ato pak plaçka që mundën të merrnin me vete. Largoheshin, duke lënë pas një vend të begatë”. Kjo, të lind të drejtën të hamendësojmë se, ky vendbanim është rrënuar prej pushtuesve osmanë, atëherë kur u pushtua kalaja e Qafës . Nga thellësia e shekujve ka ardhur edhe historia se pas tërmetit aty u shua jeta dhe mbeti rrënojë.Si argument tjetër të largimit të banorëve mund të radhitet edhe epidemia e kolerës, për të cilën historitë dëshmojnë: “se një pjesë e mirë e banorëve vdiqën, ndërsa ata që shpëtuan zgjodhën për banim troje të tjera përreth, të mbuluar më keq nga varfëria”.

Pas largimit të banorëve gjithçka u kthye në gërmadhë, por në kujtesën e brezave qarkulloi historia e vendbanimit të dikurshëm shkëlqimtar. Me kalimin e kohës, ndodhi edhe proçesi i kundërt i ripopullimit, por jo aty, diku më poshtë në luginën e njohur të Devollit në dy fshatra të rinj, Klosi i Poshtëm dhe Selviasi.

 

Ps Ndalohet riprodhimi i materialit pa lejen e autorit.

Filed Under: Histori, Kulture Tagged With: Nje veshtrim historik, Pellumb Gorica, për Klosin e Sulovës

Thaçi: Shqiptarët vazhduan të na bëjnë krenarë në Euro 2016

June 25, 2016 by dgreca

PRISHTINË, 25 Qershor 2016/ Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi sapo shkroi në ‘facebook’ se, me gjithë disfatën e kombëtares së Zvicrës, shqiptarët vazhduan të na bëjnë krenarë në Euro 2016 në Francë.

“Xherdan Shaqiri, i mbështetur edhe nga Granit Xhaka, Valon Behrami, Admir Mehmedi, Blerim Xhemaili, si dhe Shani Tarashaj në stol, shënoi mbase golin më të bukur të kampionatit evropian, duke barazuar rezultatin në kohën e rregullt.

I përgëzoj bashkëkombasit tanë për paraqitjen dinjitoze, ndërsa Shkodran Mustafit i uroj shumë fat me kombëtaren gjermane”, shprehet Thaçi nga Panamaja. 

Më herët ai ka bërë të ditur se, gjatë ditës në Panama do të ketë takime me përfaqësues të shteteve të Amerikës Qendrore dhe Amerikës Latine, për të shtyrë përpara axhendën bilaterale dhe atë të njohjes.

“Kosova është e bekuar që ka miq në çdo cep të botës”, ka shkruar presidenti kosovar.

Presidenti i Republikës së Kosovës, Hashim Thaçi, ka shkuar për një vizitë zyrtare në Panama, ku fillimisht merr pjesë në inaugurimin e zgjerimit të kanalit të Panamasë, që është rruga e dytë më e madhe ujore në botë./b.j/

Filed Under: Opinion Tagged With: krenare, shqiptaret ne euro 2016, Thaci

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 11
  • 12
  • 13
  • 14
  • 15
  • …
  • 75
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • “Shënime për historinë antike të shqiptarëve”*
  • Si funksionon sistemi juridik në Shqipëri dhe pse ai ka nevojë për korrigjim?
  • Emisionet postare festive të fundvitit në Kosovë
  • JAKOBSTADS TIDNING (1939) / MBRETI ZOG, SHUMË BUJAR ME BAKSHISHE. — EMRI I TIJ NUK DO TË HARROHET KAQ SHPEJT NGA PRONARËT DHE PERSONELI I HOTELEVE NË VARSHAVË.
  • HAFIZ SHERIF LANGU, DELEGATI I PAVARËSISË TË CILIT IU MOHUA KONTRIBUTI PËR 50 VJET ME RRADHË, KLERIKU DHE VEPRIMTARI I SHQUAR I ÇËSHTJES KOMBËTARE
  • RIPUSHTIMI I KOSOVËS – KUVENDI I PRIZRENIT 1945
  • Nikola Tesla, gjeniu që u fiksua pas pëllumbave dhe u dashurua me njërin prej tyre
  • Bahamas njeh Kosovën!
  • Legjenda e portës shkodrane, Paulin Ndoja (19 dhjetor 1945 – 16 prill 2025) do të mbushte sot 80 vjeç
  • “Roli dhe kontributi i diplomacisë shqiptare në Maqedoninë e Veriut nga pavarësia deri sot”
  • Marie Shllaku, kur një jetë e re u shndërrua në përjetësi kombëtare
  • Në sinoret e Epirit…
  • Mbrëmë hyri në fuqi Ligji i SHBA për autorizimin e mbrojtjes kombëtare
  • Skënderbeu “grek”, ose si të bëhesh grek pa e ditur
  • A historic moment of pride for the New Jersey Albanian-American community

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT