Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for April 2020

MËSUESI ATDHETAR SELAMI KËLLIÇI NGA PERMETI NDËRROI JETË NË DETROIT

by

Në këtë kohë të ngarkuara me lajme dhe njoftime mortore nga Koronavirusi, nga nënkryetari i Vatrës, njëkohësisht kryetari i degës së Vatrës në Jacksonville, z. Adriatik Spahiu, na vjen një lajm i dhimbshëm: Në Sterling Heights Michigan ka ndërruar jetë bashkatdhetari Selami Këlliçi, i cili kishte ardhë nga Shqipëria për vizitë tek vajza e tij, por Pandemia e bllokoi dhe kishte anuluar fluturimin e kthimit. Një sulm kardiak ia ka marrë jetën bashkatdhetarit tonë. 

Po kush ishte Selami Këlliç? 

I përcjellim ngushëllimet më të thella familjes! Në vijim po publikojmë nekrologjinë(Dielli)

KUSH ISHTE SELAMI KËLLIÇI?

 Me hidherim te thelle njoftojme ndarjen nga jeta te njeriut tone te dashur SELAMI KELLIÇI, babait shembullor, mesuesit dhe intelektualit me kulture te gjere, qytetarit korrekt, njeriut kerkues ne jete, shokut dhe mikut fisnik te shqiptareve ne te gjitha trojet shqipfolese, burrit qe me prezencen e tij impononte respekt dhe dashuri. Salami Kelliçi u lind ne Leskaj te Permetit me 12.08.1939. Pas mbarimit te shkolles fillore ne Leskaj, kreu shkollen 7 vjeçare ne Permet. Pastaj u arsimua ne shkollen e mesme pedagogjike “Pandeli Sotiri” ne Gjirokaster dhe me vone studioi ne Institutin e Larte Pedagogjik ne Shkoder. Mesuesi i ri i diplomuar do te kontribuonte me pasion dhe devotshmeri pa u lodhur ne zonat e thella te Skraparit dhe Permetit, here si mesues dhe here si drejtues u karakterizua nga ndjenja e sakrifices ndershmerise duke u ngritur mbi veshtiresite per te kontribuar per krijimin e nje shoqerie me te mire. Dhjetra gjenerata nxenesish do ta kujtojne ate jo vetem si mesuesin e Kimi-Biologjise por edhe i Letersise Historise Gjeografise dhe Matematikes qe ai i donte shume. Ata qindra kolege me te cilet punoi do ta kujtojne shokun e mire, kolegun e mrekullueshem qe nuk u pertua kurre ti ndihmonte me zemergjeresine e tij dhe pastertine e mikut dhe shokut. Koleget dhe qytetaret do e kujtojne Selami Kelliçin per kontributin e tij ne edukimin e shume gjeneratave te reja. Selami Kelliçi eshte dekoruar nga Presidenti i Republikes me urdherin e larte, “Mesues i dalluar“ dhe urdherin e larte “ Naim Frasheri “. Edhe gjate viteve te pensionit ka qene aktiv ne aktivitetet shoqerore dhe publike. Ai kishte nje ndjenje dashurie per te gjitha trojet Shqiptare te cilat i ka vizituar te gjitha, Kosove, viset shqiptare te Malit te Zi dhe viset shqiptare ne Maqedonine e Veriut dhe Çameri. Selami Kelliçi ishte nje prind shembullor dhe i sakrifices qe se bashku me bashkeshorten e tij Lumturine rriten dhe edukuan 5 femije te gjithe me arsim te larte. Gjate vitit tragjik 1997 do te humbiste ne krye te detyres djalin, oficerin Bardhyl Kelliçi ( Deshmor i Atdheut ) nje nder oficeret e rene ne krye te detyres ne tragjedite e Picarit te Gjirokastres. Vitet e fundit te jetes i kaloi ne pension i rrethuar nga dashuria dhe perkujdesja e femijeve te tije, Ardit, Laures, Bledit, Mirit. U nda nga jeta pas nje vizite ne familjen e Laures ne Sterling Heights Michigan duke lene ne trishtim te thelle famijaret e tij.

 *** 

Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra bashkohet me ngushëllimet e nënkryetarit të saj, Kryetar i degës në Jacksonville.z. Adriatik Spahiu.Ngushëllime familjarëve në Shqipëri dhe vajzës me familje në Detroit. Pushoftë në paqe shpirti mësuesit Selami Këlliçi!

NACIONALIZMI, SHQIPËRIA ETNIKE DHE LËVIZJA N. – Çl.- Problemi Çam, shpëtimi i hebrenjve

by

Nga Eugjen MERLIKA*/

Nacionalizmi shqiptar vazhdoi gjithmonë të shpresojë se dhe ato treva do t’i bashkoheshin Atdheut, por ajo mbeti vetëm një ëndërr. Arsyeja e kësaj mungese nuk gjindet as në Ditarin e Çianos dhe as në librin e Jakomonit. Na ndriçon këtë pikëpyetje diplomati Karlo Umiltà, në veprën e tij “Jugosllavia e Shqipëria”. Duke qenë emëruar Komisar i Lartë i Qeverisë italiane për krahinat e bashkëngjitura Shqipërisë, ai bën një udhëtim me një grup pune në të gjitha ato treva e, më së fundi, i dërgon një relacion Ministrisë së Jashtëme që, siç thotë ai, u muar për bazë prej asaj, për sa i përket Çamërisë e zonave të tjera t’Epirit.

                        “Sapo mbarova këtë detyrë, ndërsa Komisari i Lartë, Alizoti, kishte shkuar të merrte në dorëzim zyrën e tij në Kosovë e Dibër, Ministria e Jashtme më ngarkoi për të kryer një rreth vëzhgimesh në krahinën që quhej Çamëri e që duhej t’i bashkangjitej më vonë Shqipërisë, nën Komisariatin e Lartë të Xhemil Dinos….

                        Territori i ri paraqitej i varfër e i shkretë e në qytetin e Kosturit pata shpejt përshtypjen se nuk kishte as hije shqiptarësh….

                        Ata ishin maqedonas dhe donin të bënin pjesë në Shtetin maqedon, që do të mund të formohej me popullsi të tjera maqedone deri në Follorinë, Monastir (Bitolje) e Shkup (Skoplje). Nëse në fund të luftës Shteti maqedon nuk mund të krijohej, ata dëshironin të vazhdonin të bënin pjesë në Shtetin grek. Nëse dhe ajo nuk do të ishte e mundur, do të kishin mbetur me qejf nën administrimin dhe mbrojtjen italiane, por në asnjë rast nuk do t’i përshtateshin bashkimit me Shqipërinë, madje kundër një bashkimi të tillë, ishin gati për një kryengritje të përgjithshme….

                        Nga Kosturi u drejtuam për në Gravenè, një qytet i vogël, i banuar në shumicë nga maqedonë e grekë. Asnjë këmbë shqiptari. Dëshirat e tyre ishin të njëjta me ato të Kosturit…. Asnjë nuk donte të dëgjohej të flitej për Shqipërinë….

                        Mbas Grevenès morëm një lloj rruge sapo të hapur që na çoi rrëzë Pindit e prej andej… deri në Mecovo, qyteti më i rëndësishëm i gjithë territorit. Edhe këtu popullsia është e përzierë prej arumunësh dhe grekësh e më shumë se për bujq bëhet fjalë për barij e pylltarë. Nëpërmjet ushtarakëve tanë, munda të flas me shumëkryepleq  fshatrash e me ndonjë kryetar bashkie. Aspiratat e tyre ishin të mbeteshin të bashkuar me Greqinë, mbasi të mbaronte lufta dhe pushtimi ynë ushtarak, për të cilin folën shumë mirë.

                        Për Shqipërinë as që bëhej fjalë, sepse ata e quanin një Vend të prapambetur e pa t’ardhme.”[1]

                        Duke vazhduar udhëtimin e tij në Janinë, Prevezë e Artë dhe në Çamëri, diplomati italian përsërit gjithmonë të njëjtat pohime. Arrin deri aty, saqë edhe në Delvinë e Sarandë “të gjithë ishin të një mendimi, të përjashtonin si të papërshtatëshëm zmadhimin e Shqipërisë drejt jugut, me bashkimin e territoreve të tjera, të banuara , pothuajse krejtësisht nga grekët. Edhe shqiptarët myslimanë ishin kundër bashkimit me çamët e racës dhe besimit të tyre. Nga ajo anë kufijtë shqiptarë ishin mirë ashtu siç ishin.

                        Megjithë ankesat e Xhemil Dinos dhe të atyre si ai që ishin t’interesuar për projektin e rrezikshëm të Çamërisë, Qeveria jonë miratoi plotësisht përfundimet e mija dhe u arrit të bindej dhe Qeveria shqiptare për mungesën e leverdisë për të mbajtur në Shqipëri e jashtë saj një shqetësim në dobi të bashkimit, që tashmë nuk mund të sendërtohej në kundërshtim me opinionin e pothuaj gjithë popullsisë, që do të bëhej viktimë, pa dobi për askënd.

                        Për Çamërinë nuk u fol më dhe vetë Xhemil Dino u kthye nga Tirana në Romë pa bezdisur më Qeverinë tonë.”[2]

                        Këto ishin disa nga konsideratat e diplomatit Umiltà, që nuk shquhet për simpati karshi shqiptarëvet dhe përfaqësuesve të tyre politikë, sidomos për Mustafa Krujën dhe Eqerem Vlorën “ish diplomat turk e nacionalist i zjarrtë, jo më pak se Kryeministri i tij Kruja”[3]

                        Diplomati Umiltà që nuk më duket shumë bindës dhe objektiv në përfundimet e tij, në sajë të mungesës së personave të lartpërmendur në Qeverinë shqiptare, arriti t’a varrosë çështjen çame, duke menduar se i ka bërë mirë atyre popullsive. Ai, së bashku me një pjesë të mirë  të ushtarakëve italianë, shquheshin për qëndrimin kundër shqiptar gjatë luftës, në territoret ku ishte vendosur ushtria italiane. Kjo ndodhte, sipas tij, sepse pakicat serbe e maqedonase ishin më të “emancipuara”, në kuptimin e botës femërore, se sa shqiptaret myslimane të Kosovës apo Dibrës. Kuptohet qartë se pse ushtarakët italianë, në sytë e Komisarit Umiltà, tjetërsonin dhe opinionet e popullsisë, duke e çuar atë në përfundime të gabuara e me aq pasoja të hidhura për çështjen tonë kombëtare.

                        “Ajo që ka dëmtuar më shumë forcimin e marredhënieve mes dy shteteve qe politika jashtazonisht autoritare e Qeverisë shqiptare që, fatkeqësisht u përpoq vazhdimisht të kundërshtonte këshillat e matura e t’arsyeshme që vinin nga Roma. Kur u formua Qeveria Libohova, e keqja ishte bërë dhe maturia arriti shumë vonë.”[4]

                        Ky ishte përfundimi i përfundimeve të analizës së diplomatit Umiltà, një akuzë e fortë kundrejt Qeverisë Kruja, që kishte në qendrën e veprimtarisë së saj çështjen kombëtare, në të gjitha shfaqjet dhe problemet e saj, një Qeveri që propaganda komuniste e kohës dhe historiografia, deri në ditët tona, vazhdon t’a quajë “bashkëpuntore”, “tradhëtare” e “vegël” e pushtuesit italian. Ajo Qeveri erdhi në fuqi më 3 dhjetor 1941 e pati një jetë prej 13 muajsh, deri më 4 janar 1943.

                        “Ministrat shqiptarë shëmbëllejnë me njëri tjetrin. Janë të gjithë të rinj, nuk them si moshë, por si shërbim. Janë të gjithë të veshur thjesht, pak t’ashpër, të pregatitur mirë teorikisht. E shkuara e tyre është pothuajse e njëjtë : kanë vuajtur për Vendin e tyre.. Idetë e tyre janë  të lidhura me disa dogma themelore : bashkimi i Shqipërisë, autonomi e brëndëshme, mbrojtje e racës dhe pasurisë së saj kulturore, bashkëpunim me Italinë në bazën e të drejtave dhe detyrave të përbashkëta. Janë të ndershëm e të varfër. Janë njerëz të veprimit e jo të burokracisë…

                        Komandon ministri shqiptar që, teorikisht, mundet edhe të mos kërkojë kurrë këshillën e këshilltarit. Këshilltari pret të pyetet për të dhënë mendimin e tij. Mbasi e ka dhënë atë nuk e imponon; ministri vendos nëse është apo jo rasti për t’a pranuar. Kështu thotë rendi juridik që rregullon marredhëniet mes ministrit e këshilltarit, pra, në praktikë marredhëniet mes Shqipërisë e  Italisë.”[5]  

                        Kjo është fotografia e Qeverisë Kruja, e bërë nga njëri ndër më të mëdhenjtë e gazetarisë botërore, shkrimtari e historiani Indro Montaneli. Besoj se nuk ka nevojë për asnjë koment, ndoshta është kuadri ideal për çfarëdo Qeveri, në çdo vend të botës, në çdo kohë. Dhe ja portreti i Kryetarit të Qeverisë, gjithënjë simbas Montanelit, në intervistën e botuar në “Corriere della Sera” të datës 21 maj 1942 :

                        “Nuk e shihnja Merlika-Krujën prej dhjetë vjetësh dhe e gjeta pak të ndryshuar. Suksesi dhe  nderimet kanë ndryshuar pak në karakterin dhe qëndrimet e jashtëme të këtij njeriu. Ai ishte veshur pak a shumë si dhjetë vjet më parë e nuk nxjerr në pah rëndësinë e tij me poza e fjalë të mëdha. Vazhdon të flasë i matur e jep përshtypjen se çfarë thotë është e vërtetë….

                        Dua një Shqipëri të bashkuar brënda kufijve të saj natyrorë. Dua që kjo Shqipëri e bashkuar të zhvillojë jetën e saj në paqën e siguruar nga Roma. Ne jemi lidhur me Romën nga rrethana të pandryshueshme historike e gjeografike. Fakti që edhe ne jemi në luftë nuk rrjedh nga që kemi hequr dorë nga një politikë e jashtëme e pavarur, por nga se Shqipëria, për vetë pozitën e saj gjeografike, është e lidhur me fatin e Italisë”.[6]   

            Kjo është paraqitja e Kryeministrit shqiptar në opinionin publik italian, por portretin e tij, në një nga këndvështrimet më të rëndësishme të figurës, e plotëson vetë Mëkëmbësi i Mbretit, Jakomoni : 

            “ Një shfaqje nga ana e Mustafa Krujës të asaj që ishte “burrnia” e tij, pra të aftësisë për të përballuar situata me guxim e zemërgjërësi, e pata pak mbas marrjes së funksionit si Kryetar i Qeverisë. Kishte shkuar tek ai Konsulli i përgjithshëm i Gjermanisë dhe i kishte paraqitur një notë gojore, me të cilën Qeveria naziste kërkonte dorëzimin e më shumë se treqind hebrenjve që, të ikur nga Jugosllavia, kishin gjetur strehë në Shqipëri. Komanda ushtarake gjermane e Beogradit i kishte dhënë lajme të sakta mbi emrat e tyre dhe vëndet ku ishin strehuar në Kosovën shqiptare. Mustafa Kruja erdhi të më kërkojë lejën për t’i lënë të patrazuar në Shqipëri. Nuk kishte në të gjithë Vendin ushtarë gjermanë që të mund t’i njihnin. E quajtëm me vend që hebrenjtë e ikur të shpërnguleshin në krahinën e Gjirokastrës, që kufizohej me zonën greke, të pushtuar nga trupat italiane. Ata do të ishin paisur me një pashaportë shqiptare me emër të rremë e, aty ku do të kishte qenë e nevojshme, të ndihmoheshin materialisht. Këto masa do t’i premtonin Mustafa Krujës t’i përgjigjej, mbas pak ditësh, Konsullit të përgjithshëm të Gjermanisë, se të gjitha kërkimet e bëra në Kosovë, sa i përket emrave të shënuara, kishin dalë të kota.

            Nuk u njoftua zyrtarisht Roma për këtë gjë, por u njoftua privatisht për të Drejtori i përgjithshëm i çështjeve sekrete, Ministri i plotfuqishëm Vidau. Ai ishte njeri me zemër dhe me të merrnim masa, nëpërmjet përfaqësive tona jashtë shtetit, të furnizonim hebrenjtë gjermanë, çekë, polakë, hungarezë e rumunë me pasaporta shqiptare. Ata mund t’i shpëtonin kështu përndjekjeve racore, duke shkuar në Shqipëri.”[7]

            Ky pohim i Mëkëmbësit të Mbretit italian në Shqipëri është një fletë nderi ndërkombëtare, jo vetëm për M. Krujën dhe Qeverinë e tij, por për gjithë Shqipërinë e banorët e saj. Me këto veprime Shqipëria vihet në rradhën e atyre pak Vendeve të Evropës së pushtuar nga nazifashistët, që nuk morën mbi vehte turpin e një krimi, nga më të shëmtuarit e më mizorët në historinë e botës, atë të Holokaustit. Shqipëria e vogël, në sajë të bijve të saj fisnikë, vuri mbi krye një kurorë, të cilën nuk patën guximin e meritën t’a kenë as popuj shumë më të mëdhenj, më të zhvilluar e më të fuqishëm. Ajo kurorë mbante emrin e humanizmit në shkallë eprore, e vlerave njerëzore të respektuara edhe në rrethanat më të errëta të historisë njerëzore. Në sajë të këtij gjesti, Shqipëria ballëlartë mes gërmadhave të përfundimit të luftës, kishte të drejtën e ligjëshme të kërkonte vendin e saj të nderit, në renditjen e fituesve moralë të tragjedisë më të madhe që kishte kaluar njerëzimi.

            Ja si na e përshkruan një nga studjuesit më të pregatitur të historisë sonë, Z. Mergim Korça këtë episod të rrënjosur thellë në kujtesën e tij rinore:

            “ …Atëherë Mustafa Merlika Kruja i tha babait ( Dr. Xhevat Korça E.M.) se duhej të merrnin masa urgjente për t’u ardhur në ndihmë hebrenjve në Kosovë. I telefonuan Ministrit të Punëve të Brëndëshme z. Mark Gjomarkaj si edhe sekretarit të përgjithshëm të Kryeministrisë, z. Engjëll Çoba dhe e lanë të mblidheshin menjëherë në zyrën e Kryeministrit.

            Mbas disa ditësh mësova se Mark Gjomarkaj kishte dërguar në krye të një ekipi të tërë prefektësh, nënprefektësh si edhe nëpunësish të besuar të Ministrisë së Brëndëshme, duke mobilizuar edhe të gjithë autobuzët e shoqërisë S.A.T.A., zotin Engjëll Çoba në Prishtinë si i plotfuqishëm të pajiste me dokumenta shqiptare si edhe me emra shqiptarë sa më shumë hebrenj që t’ishte e mundur e t’i transferonte në Shqipëri…”[8]            

            Por për shtatëdhjetë vjet, përfshirë këtu edhe tridhjetë prej tyre të demokracisë, kjo meritë e madhe e kombit, kjo meteorë e ndritëshme në qiellin e historisë së tij, nuk u zu në gojë, nuk u bë e njohur. Tridhjetë vitet e fundit ishin inercia e pesëdhjetë viteve të regjimit, që u mundua t’a varrosë në katakombet e harresës këtë monument të krenarisë kombëtare, shpëtimin e hebrenjve. Kjo ndodhte vetëm e vetëm sepse ai lidhej me emra si Ahmet Zogu, Mustafa Kruja, Mark Gjomarkaj, Xhevat Korça, Engjëll Çoba, Maliq Bushati, Kolë Bib Mirakaj, at Anton Harapi, Mehdi Frashëri, Lef Nosi, Xhaferr Deva, Fiqiri Dine, Ibrahim Biçaku e sa e sa qeveritarë të tjerë të Shqipërisë etnike, në të gjitha nivelet, që nderuan me veprën e tyre emrin e saj e i lanë brezave t’ardhshëm krenarinë e të qënit bir i një populli që dhunës i kundërvu humanizmin e vërtetë.

Gjeneral Zerva qe udhehoqi masakren kunder popullsise shqiptare Çame.

(VIJON)

[1] Carlo Umiltà   “Jugoslavia e Albania”  F. 128-130  

[2] Po aty  F. 133-134

[3] Po aty  F.147

[4] Po aty  F. 169

[5] Francesco  Jacomoni  di San Savino “ La politica dell’Italia in Albania” F. 163

[6] Po aty  F. 287

[7] Francesco Jacomoni di San Savino  “La politica dell’Italia in Albania” F. 288-289

[8] Mërgim Korça “Histori të Pashkruara” F. 93

IMAM ISA HOXHA,VAZHDIM I IDEALEVE TË RILINDJES KOMBËTARE 

by

Shkruan: Idriz Lamaj/ DIELLI/

            Imam Isa Hoxha zënë një vend të nderuar në komunitetin shqiptaro-amerikan. Për afër katër dekada i sherben me dedikim këtij komuniteti. Për këtë vlerësohet si udhëheqës shpirtëror musliman shqiptar i cili gjatë dy përiudhave historike, luftës antikomuniste dhe demokracisë, ka dhënë ndihmes të shquar në mbrojtjen e virtyteve më të larta të kauzës fetare e kombëtare. Ka kohë që, tani ky burr i moshës së thyer, cilësohet nga studiuesit si përsonalitet klasik që fenë e atdheun i ka të mishëruara në një të pandar ashtu siç i kishin rilindasit tonë.

         Në veprimtarinë e tij të gjithanëshme dallohet edhe veprimtaria e Qendres Islame Shqiptraro-Amerikane për New York dhe New Jersey. Angazhimi i tij për mbarëvajtjen e kësaj qendre dhe të xhamive të tjera të ndërtuara në këto dy shtete, interesimi për botimin e revistës “Përpjekja Jonë” qe përmbanë 22 vëllime, ku figurojnë qindra shkrime  të tij të fushave të ndryshme, dhe pjesëmarrja aktive në zhvillimet më të rëndësishme te komunitetit, tregojnë edhe një herë karakterin e tij të hekurtë ndaj misionit të tij të shenjët, qe pak shqiptarr të diasporës e kurorëzuan më me sukses se ai. 

         Fjala e zjarrët e Imam Isa Hoxhës në përkujtimet e festave fetare e kombëtare ose te rasteve të tjera të veçanta, pasqyrohet si më së mirit në faqet e shtypit shqiptar si në diasporë ashtu edhe në atdheun e tij etnik. Lutjet e tij drejtuar Zotit dhe Kombit gjatë tre dekadave përbëjnë një kapitull të historisë të mërgatës tonë e cila ende nuk është shuar.

         Këtu sjellim një përmbledhje të këtyre lutjeve të viteve të fundit: Fjalim e lutje me rastin festes të Flamurit, 28 Nëntor 1995: “Le të falenderojmë Perendinë qe na bëri të mundur për të kremtuar serish të lirë, pas gjysëm shekullit vuajtjeje, shtypje, tmerri e gjaku të regjimit komunist në Shqipëri”.

         Fjala dhe lutja e këtij rasti lidhet menjëherë me Shqipërinë etnike:

         “Le të gëzojmë lirinë që u takon, të bashkuar në trojet e tyre, si çdo popull i lirë në botë  për një Shqipëri etnike me Kosovë e Çameri…” (Ilyria, 30 Nëntor, 1995).

         Në përkujtimin e 85 Vjtorit të Kryengritjes të Malsisë Madhe, ku moren pjesë përsonalitete të larta te kulturës tonë Kombëtare, Imam Isa Hoxha si përfasqësues i komunitetit musliman shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Kanadas thotë ndër të tjera:

         “Historia e jonë ka qenë e një kombi plotë vuajtje dhe luftë për të drejtat e tij legjitime”. Duke u lutur për lirimin e popullit shqiptar të Kosovës dhe viseve të tjera të pushtuara nga shtetet sllave dhe Greqia, Imami thotë se “…ajo që ka filluar Skenderbeu luftën dhe epopenë më të gjatë, e ka përfunduar Dedë Gjo Luli. Asnjë popull në Europë nuk ka pasur epope mlë të gjallë që asnjë herë nuk e ndërpreu luftën për 500 vjet. Populli shqiptar kurrë nuk ka qenë në robëri, por gjithmon ka qenë i lirë sepse kurrë nuk i është nënshtruar të huajit…”. (Ilyria, cituar më lartë).

         Ndërkaq, me rastin  e inagurimit të Kishës Katolike në Hardale – NY, në prani të mëse 1000 shqiptarëve, ku merrnin pjesë përsonalitete të ndryshme fetare e politike, Imam Isa Hoxha thotë se ishte i nderuar për ftesën që i ishte bërë “për të marrë pjesë në gëzimin e të gjithë shqiptarëve, pa dallim”, dhe kritikon me vend, qe në fillim, atë që tashmë populli shqiptar e ka denuar rënd:

         “Diktatura komuniste në Shqipëri për 50 vjet i mori shumëçka popullit  shqiptar por nuk ia mori shpirtin dhe ai mundi ta mbajë tl ndezur kandiline tri besimeve fetare.”

          Ai në vazhdim të fjalës së tij vlerësoi se nderimi i faktoreve shqiptare jashtë atdheut, i kishave, xhamive dhe teqeve, janë vepra të përbashkta solidariteti të vëllazërve shqiptar të tri besimeve “ ku dhe jashtë atdheut deshmojnë se jami një trup i pandarë ”.

         Imami Isai e përfundoi fjalën me këtë urim:

         “ Uroj që ky gurthemeli të kryej misionin shpirtëror e kombëtar, të bëhet vend vëllazërimi e bashkimi për mbarë gjakun shjqiptar. Uroj që patriotet e ndershem të bashkohen për të shpetuar popullin shqiptar nga robëria për të ngritur Flamurin e Skenderbeut në Shqipërinë etnike…”. (Ilyria, 5 Dhjetor, 1995).

         Në demonstraten madhështore që u zhvillua në Washington para Shtepisë së Bardhë, ku moren pjesë mijëra bashatdhetar, udhëheqësit shpirtëror të tri  besimeve, Dom Pjeter Popaj, Imam Isa Hoxha dhe At Arthur Liolin, për afër dy muaj u angazhuan në organizimin e demonstratës dhe bashk me të gjitha organizatat shqiptaro-amerikane e kurorëzuan me sukses demonstraten në fjalë. Mesazhet e të tre përlatëve tonë ishin ndër më të prekshmet. At Arthur Liolin pohon se “Bota dhe Ballkani nuk do të gjejnë paqe për sa kohë qe shqiptarët e Kosovës menjanohen e harrohen .” Dom Pjeter Popaj për zërin e popullit shqiptar të Kosovës për liri e pavarësi thotë: “Zëri i popullit është zëri i Zotit”.

         Imam Isa Hoxha me mesazhin e tij: “ Na thrret zëri i atdheut”, thotë ndër të tjera:

         “ Zëri ynë është zëri i shqiptarëve te djegur nga malli për atdheun, zëri i mërgimtarëve qe thrrasin për lirimin e tokave tona të pushtuara. Ky zë nuk u shterr tash një shekull për pavarësinë e Shqipërisë, nuk do të ndalet deri sa Kosova të jetë e lirë dhe deri sa Shqipëria të bëhet ashtu siç duan vet shqiptarët. Ne nuk duhet të harrojmë sakrificat qe po bëjnë shqiptarët në Kosovë, veçanerishtë pas vitit 1981, kur tanket serbe përgjakën rrugët dhe sheshet e Kosovës dhe të trojeve tona për rreth. Nuk duhet të harrojmë 10 majin, demonstraten madhështore të organizueme në Washington dhe New York në mbështetje të rinisë kosovare, luleve qe ranë viktimë e rmikut tonë shekullor serb, vetem pse kërkonin lirinë. Është e drejtë e çdo shqiptari për të luftuar për të drejtën e vet njerëzore dhe kombëtare dhe është detyrë qe na shtron edhe i Madhi Zot qe t’u dalim në ndihëm vëllazërve tonë në atdhe për liri ”. (Ilyria, 26 Mars, 1996).

         Imam Isa Hoxha shihet në fotografi të ndryshme në tavolinën e nderit apo duke diskutuar hallet e Shqipërisë etnike me përsonalitete drejtuese të çështjes shqiptare si presidentin Rugova apo ata të Shqipërisë demokratike, është fjala para ardhjes së socialistëve greko-komunist në pushtet. Figura shtatmalsorit të veshur me uniformen e  klerikut musliman gjithashtu është dalluese në faqet e shtypit tonë. Ai është në krye të demonstrarave, simpoziumeve, ceremonive dhe protestave të fuqishme të zhvilluara në New York, Washington, Tiranë, etj. 

         Gjatë qeverisë  demokratike të Shgqipërisë, pas rënjes të regjimit komunist të Ramiz Alisë, hapen dyertë e misionit shqiptar pranë OKB-së. Komuniteti shqiptar pas 40 vjetësh filloi t’a ndiente veten te nderuar me këtë mision dhe ti shikonte si-vëllazër zyrtarët e këtij misioni. Në rast gëzimi e hidhërimi shkembenin vizita. Aty shpesh herë dukej edhe Imam Isa Hoxha.

         Ja si e vlerësoi ai këtë mision:

         “ Misioni shqiptar me në krye ambasadorin Pllumb Kulla ngriti lartë zërin për Shqipërinë, për Kosovën dhe trojet tjera shqiptare të pushtuara në Ballkan. Ai e kreu këtë detyrë me dinjitet e ndershmëri…”. (Pjesë e fjalimit në mbrëmjen e largimit të  ambasadorit Kulla nga ky mision. Ilyria, 24 Shtator, 1997 ) .

         Tani më keq se në përiudhen e regjimit të Enver Hoxhës. Komuniteti shqiptar në përgjithësi dhe kosovarët në veçanti, e shikojnë këtë mision me urrejtje më të thellë se atëherë. Shqiptarët e Amerikës nuk e njollosin veten me qendrimet politike të rregjimit të sotshëm sllavo – grek, i cili erdhi në fuqi me forcën e armëve dhe u vendos në Tiranë nga Greqia. Ky regjim për shqiptarët e Amerikës është më i turpshem se ai i Enver Hoxhës. Ky regjim ka fyer rënd dinjitetin e një kombi të vuajtur dhe e ka këthyer shtetin shqiptar në një koloni greke, shkolla greke prej foshnjores deri në të mesme. Fakte si këto e të tjera nuk mund të mohohen. Ndaj Kosovës ky regjim ka bërë tradhëtinë më të turpshme duke nënshkruar marrëveshje me serbët në përiudhat më kritike të Kosovës, duke vrar midis Tiranës edhe ministrin e saj të Mbrojtjes dhe duke goditur për vdekje luftën e përgjakshme të Kosovës.

         Shqiptarët e Amerikës janë fyer në sedër për të gjitha këto dhe në veçanti për fyerjen që ky regjim i ka bërë edhe udhëheqsit të tyre të madh shpritëror, Imzot Nolit. Në universitetin e Korçës, i cili mban emrin e Fan Nolit, është inagurua biblioteka greke me ceremoni zyrtare të drejtuar nga ministri Milos (është fjala për P. Milon). Tradhëtit e kësaj shkalle nuk mund të justifikohen nga asnjë shqiptar i vërtet. 

         Një prej kontribuesëve në organizimin kryesor për përgaditjen e Meshes Përkujtimore për Nënë Terezen, 2 Nëntor 1997, ishte edhe Imam Isa Hoxha. Ai e shikonte si detyrë të lartë nderimin e Nënë Terezes dhe kërkonte përgaditje sa më të mirë për meshen përkujtimore:

         “ Është detyrë fetare dhe kombëtare për të gjith bashkatdhetarët tonë, që si vëllëzër të një gjaku qe jemi te nderojmë Nënë Terezen, e cila në jeten dhe vepren e saj dha një shembnull konkret çfarë duhet të jetë dashuria për Zotin dhe njeriun. Nënë Trereza si bijë e Kombit shqiptar dhe nënë e mbarë njrzimit shtoi krenarinë tonë kombëtare, prandaj pjesëmarrja sa më e madhe në meshen përkujtimore, është jo vetëm nderë e krenari por edhe obligim kombëtzar. Kështu ne do të deshmojmë bashkim in dhe vëllazrimin tonë kombëtar, një veçori qe e ka shquar kombin tonë nder shekuj dhe e ka ruajtur qenjen tonë kombëtare nëpër fortunat e historisë.” (Ilyria, 29 tetor 1997).

         Ditën e djelë, me 2 Nëntor 1997 u mbajtë mesha përkujtimore për Nënë Terezen në Katedralen “Saint Patrick” në Manhattan. Kjo Katedralë është një nder Kishatë më të mëdha të New Yorkut qe zënë mëse 4000 njerëz mbrenda. Atë të djelë historike, Katedrala ishte plotë shqiptarë dhe jashtë dyerëve të saj kishin mbetur qindra të tjerë.

         “ Të huajtë që mblidheshin rastësisht në Katedralë si besimtarë apo turistë, ka të ngjar të jenë habitur dhe të pyesin veten ç’po bëhet këtu, kur në Altarin e një tempulli katolik panë të ngjitej një klerik muslman. Për shqiptarët që janë edukuar me tolerancë fetare, raste të tilla janë krejtësisht të kuptueshme, madje edhe të admirueshme sepse Nënë Tereza iu përket të gjithë shqiptarëve. Lutja e Imam Isa Hoxhës kushtuar Zotit për Nënë Terezen, dhe thirrja e tij drejtuar bpopullit shqiptar dhe udhëheqësëve të tij te ndjekin shembullin e Nënë Terezes për të jetuar mnë paqe e harmoni qe sa emocionale aq edhe kuptimplotëte.” (Dielli, dhjetor 1997.)

         Nga altari i kësaj Katedrale të famëshme botërore, ku zakonisht predikojnë fjalën e Zotit vetëm klerikët katolik, Imam Isa Hoxha tha dhe këtë:

         “ Shqiptarët vazhdojnë të vuajnë nga regjime diktatoriale, pikërishtë në Kosovë në Maqedoni dhe në Mal të Zi. Ne nuk duam t’ia kthejmë shpinën popullit shqiptar. Ne duhet të sigurojmë integritetin e atdheut të Nënë Terezes dhe ky integritet duhet të jetë real dhe jo transparent ”.(Ilyria, 7 nëntor,  1997).

         Me rastin e vrasjes te deputetit Azem Hajdari, demokrat i shquar, udhëheqës i ashpër i fushatës antikomuniste në Shqipëri dhe mbështetës i pakompromis i luftës çlirimtare të Kosovës, gazeta “Ilyria” solli një faqe me titull: “Komuniteti Shqiptaro-Amerikan Denon Vrasjen e Azem Hajdarit”, Imam Isa Hoxha iu përgjegj denimit të kësaj vrasje:

         “ Vrasja e deputetit Azem Hajdari është tepër e dhimbëshme, një humbje e madhe swi për familjen ashtu edhe për Kombin shqiptar. Kjo vrasje është akt tragjik me situatën e rëndë në të cilën ndodhet kombi ynë. Është tragjike sidomos prapaskena dhe motivet politike të vrasjes të deputetit Hajdari, qe s’është tjetër por një vrasje e porositur nga qarqe të errta antishqiptare, një vrasje e denuar nga robi dhe nga Zoti. Destabilizimi i Shqipëlrisë nuk ka fiklluar tashi.  Ai ka filluar dhe po vazhdon që nga vitit 1997, kur me dhunë u rerenuan institucionet e shtetit, kur vendi u soll buzë katastrofës, kur u vranë mijra shqiptar të pafajshëm, vrasje këto që po vazhdojnlë edhe sot e kësaj dite. Ekonomia në vend se të ecte përpara ra përtokë, korrupcioni dhe grykësia  qeveritare mori përmasa tragjike. Të gjitha këto kaluan me arrestime, akuza,  kërcnime dhe së fundit me vrasjen e deputetit Hajdari dhe të shoqëruesit të tij, si shenjë hakmarrjeje  ndaj opozitës e cila ka ngritur zërin lartë për të gjithë fatkeqësinë qe i solli vendit pushteti aktual komunist. Prandaj, kërkojmë ndihmen e Zotit, bashkimin e popullit, për hir të situatës qe ka rënduar atdheun tonë edhe për hir të Kosovës.” (Ilyria, 19 shtator, 1998).

         Imam Isa Hoxha, edhe sot, si katër dekada më parë, me energji të pashterrura vazhdon misionin e tij në sherbim të Fesë dhe të Atdheut. Për të, atdhe është vetëm Shqipëria etnike e kuptimit të rilindasëve tonë.

*). SHENIM I SHKURTË BIOGRAFIK:  Isa Hoxha  lindi me 25 Maj 1918 në Bytyç të Malësi të Gjakovës – rrethi i Tropojës.   Mësimet fillestare i kreu në Tropojë, ndërsa një vit në Medrezen e Madhe të Gjakovës. Vitet tjera të mësimeve i vazhdoi në Medrezen e Tiranës. Ai rrjedh nga familja e njohur e Hoxhëve të Bytyçit;   Familje fetare atdhetare,  e cila që nga Lidhja Historike e Prizrenit (1878), ka qenë në ball të lëvizjeve kombëtare.  Gjatë Luftës së Dytë Botërore, familja e  Hoxhëve të Bytyçit angazhohet me armë në dorë në Levizjen e Kreyezive të Gjakovës, në përpjekje për çlirimin e atdheut nga pushtuesitë dhe bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Me ardhjen e komunizmit në fuqi, kjo familje e madhe përjetoi përsekutimet më çnjerzore të cilat mund të përshkruhen vetëm në vëllime shkrimesh. Në vitin 1949 Imam Isa Hoxha  arratiset në Jugosllavi,  ku  për 10 vjet të qendrimit në atë vend kalon një jetë shumë të vështirë, me  transferime të vazhdueshme nga një vend në tjetrin.  Me 1959 emigron në Itali dhe jetonë tre vjet nëpër kampet e refugjatëve.  Me 1962, me ndërhyrjen e Komitetit “Shqipëriua e Lirë”, emigron në SH.B.A., dhe vendoset me banim në New York. Për katër dekada, veprimtaria e tij fetare,  arsimore,  atdhetare,  kulturore dhe kombëtare ishte e panderprer. Ai është autor i shumë studimeve fetare – filozofike të botuara në revistën “ Perpjekja Jonë ”, organ i Qendres Islame Shqiptaro – Amerikane për New York dhe New Jersey, themeluar me inisiativën e tij dhe të Imam Sali Myftisë. Imam Isa Hoxhaishte përsonalitet i nderuar dhe respektuar, krah-pëprkrah me Imam Vehbi Ismalin, Baba Rexhebin, Msrg Zef Oroshin dhe At Arthur Liolinin. Me këtë figurë të shquar të mërgatës politike shqiptare kam zhvilluar disa intervista për emisionin e “Zerit të Amerikës” në gjuhën shqipe. Me të kam pas  bashkëpunim të ngushtë dhe kam ndihmuar me shkrime të ndryshme revistën, “Përpjekja Jonë”. Imam  Isa Hoxha ndrroi jetë në shtëpinë e tij në Old Tapan, West Wood, New Jersey, me 20 Tetor, 2001. Shkrimi i mësipërm: “IMAM ISA HOXHA –VAZHDIM I IDEALEVE TË RILINDJES TONË KOMBËTARE”,  është botuar në revistën “Përpjekja Jonë”, Nr. 21-22, Tetor 1998, fq. 182.,  me pseudonimin tim,  Burim Ali Gusija. 

BAHRI OMARI, EDITOR I DIELLIT

by

BAHRI OMARI, “NDERI I KOMBIT SHQIPTAR’’ SOT, I PUSHKATUAR NGA KOMUNISTËT SHQIPTAR, 75 VJET MË PARË/

Mendimi i dyzuar për Bahri Omarin më ka shoqëruar edhe mua qysh nga fëmijëria: Isha 11 vjeç kur kam dëgjuar për herë të parë emrin e Bahri Omarit, sepse me dhimbje të thellë, thuajse është qarë për të me ngashërim nga prindërit e mi gjirokastritë, të cilët e njihnin personalisht dhe e kishin ndjerë shpesh dorën e tij të ngrohtë. Keqardhja dhe indinjimi për këtë dënim ekstrem, që shprehte deri mosmirënjohje e pabesi (siç u quajt asokohe nga shumëkush), tejkalonte lidhjet e afërta fisnore të babës tim me Fahrijen (gruan e Bahriut) dhe bashkëpunimin e njohjen direkt të babait tim me viktimën, bashkëmoshatar dhe ish emigrant të njëkohshëm në Amerikë.

Ishte muaji prill i vitit 1945, kur Gjyqi Special me prokuror po gjirokastritin (ish toger të Zogut) Bedri Spahiu dhe kryetar, (teneqexhiun fillorist) Koçi Xoxe, e dënoi me vdekje bujarin e ditur, Bahri Iljaz Omarin, për fajin politik se ishte me Ballin Kombëtar dhe kishte punuar 5 muaj si Ministër i Jashtëm i Shqipërisë, në Qeverinë pro Gjermane të Rexhep Mitrovicës dhe për akuza të tjera ordinere, pa asnjë fakt personal veprimi kriminal. Kjo, thjesht se ai e mendonte të dobishëm bashkëpunimin e përkohshëm me pushtuesin “rrugë kalues” (edhe pse duke gabuar) si më “të mirin” veprim për  vendin e vet, për ta pasur atdheun me kufi të plota, duke përfshirë Kosovën dhe Çamërinë. Ai, bashkë me shumë nacionalistë të tjerë të kohës (përfshirë dhe kreun e tyre,  nacionalistin e provuar, Mitat Frashërin), u lidhën me boshtin Italo-Gjermano-Japonez, se mendonin njëanshmërisht, që aleanca me Ruso-Anglezo-Amerikanët do rrezikonte copëtimin dhe ndofta deri asgjësimin e Kombit Shqiptar.

Bahri Omari u lind në vitin 1888 në qytetin e Gjirokastrës dhe ishte biri i Iljazit dhe Rehos, që formonin një familje të nderuar qytetare gjirokastrite në gjendje të mirë ekonomike dhe me tradita të lashta atdhetarie. 

U shkollua në vendlindje dhe më tej në Shkollën Civile të Administratës Mbretërore “Mülkiye-i-Sehahané” në Stamboll për Shkencat Politike-Administrative.

Në moshën 25 vjeçare u emërua nënprefekt i Himarës. Në këtë funksion  gjatë viteve 1913-14 pati nderin të organizoj dhe udhëheq çetat patriotike kundër andartëve të pushtimit grek të Shqipërisë së jugut gjatë Luftës së Parë Botërore.

Më 1915 Bahri Omari shkoi në ShBA, ku shpejt doli në krye të emigracionit shqiptar përparimtar dhe u bë drejtor i gazetës “Dielli” të Shoqatës Pan-Shqiptare “Vatra”. 

Në 1919 ai u kthye në Shqipëri dhe mori pjesë dy herë në zgjedhjet parlamentare, në 1921 dhe 1923, si përfaqësues i opozitës duke i qëndruar përballë partisë së Myfit bej Libohovës në prefekturën e Gjirokastrës. Në vitin 1924, gjatë qeverisë së Fan Nolit, themeloi dhe u zgjodh Sekretar i Përgjithshëm i Partisë Demokratike-Nacionale dhe botoi e redaktoi organin e saj, “Shekulli”. Janë të njohura qëndrimet e tij dinjitoze, plot dashuri e adhurim për kosovarët dhe çamët. Bahri Omari shprehet në artikujt e “Diellit”: “Një Shqipëri e coptuar, pa zëmrën e saj Çamërinë dhe Janinën, pa kryen e saj Kosovën e Jakovën, s’mundet të ketë jetë të gjatë midis fqinjëve të saj lakmues.”

Pas rrëzimit të qeverisë së Nolit nga Ahmet Zogu në vitin 1924, Bari Omari lëvizi nëpër Evropë. Gjatë kësaj kohe u formua dhe “Bashkimi Kombëtar”, ku ai aderoi ndër të parët. Në Bari u vendos për një kohë të gjatë dhe qëndroi deri në vitin 1939, kur u kthye në Tiranë, i ndjekur dhe  i survejuar nga italianët.

Me mjaft interes dhe kuriozitet shikohen marrëdhëniet me kunatin e tij, Enver Hoxhën, (20 vjeç më të ri) ku spikat kujdesi dhe përpjekjet e vazhdueshme të Bahri Omarit për edukimin, shkollimin dhe punësimin e nxjerrjen në jetën normale të tij. Këtu përfshihen për një periudhë të gjatë, ndërhyrja ndër miqtë e mbetur në Shqipëri, për t’i siguruar bursë dhe studimi i kunatit në Toulouse të  Francës.

Në 1942 Bahri Omari u bë anëtar i organizatës së Balli Kombëtar. Enver Hoxha strehohej shpesh në shtëpinë e tij në Tiranë. Kunati i kujdesshëm, vazhdoi ta ndihmojë shumë Enver Hoxhën ekonomikisht gjatë kësaj periudhe, ashtu siç e kishte ndihmuar edhe më parë, gjatë studimeve të tija në perëndim.

Pas pushtimit të Shqipërisë nga Gjermania naziste, Bahri Omari, u bë Ministër i Punëve të Jashtme në qeverinë e Rexhep Mitrovicës për periudhën shkurt – qershor 1944. Në këtë pozicion, pa i vërtetuar ndonjë krim e ndëshkim, ai u arrestua dhe u burgos fill mbas Çlirimit dhe u dënua me vdekje nga Gjyqi Special, në prill të vitit 1945. 

Gjyqi u zhvillua në kinema “Kosova” (sot “Teatri Kombëtar”), ndërsa mijëra vetë e ndiqnin atë nëpër rrugë, seancat transmetoheshin edhe nga altoparlantët që qenë vendosur kudo në Tiranë. Vendimi u dha më 13 prill 1945, ora 10.00. U ekzekutua ditën e nesërme dhe trupi u hodh  në një hendek tek “Kodra e Priftit” në Tiranë.

Mendoj se nuk duhet harruar një fakt historik, që do më ngelej peng, po mos ta përmendja: Italia Fashiste e hoqi fare postin përfaqësues të Ministrit të Jashtëm Shqiptar, “kuislingët” pro Gjerman, e krijuan atë. Kjo është një  shfaqje pavarësie e krenarie shqiptare. Nga ana tjetër asnjë pakt ndërluftimi nuk u lidh me Gjermanët dhe “Qeveritarët” Shqiptar, refuzuan të dërgonin  në luftë forca ushtarake në ndihmë të frontit, me gjithë kërkesat e përsëritura të tyre.

Duhet të theksohen virtytet e larta të publicistit, atdhetarit dhe politikanit demokrat Bari Omari dhe sidomos guximi dhe trimëria e tij, që spikati sidomos para pushkatimit, në moshën 56 vjeçare, kur, pa iu trembur syri, u thirri shokëve:

“Ktheni ballin nga pushkët! Tradhtarët, vriten pas shpine. Ne nuk jemi tradhtarë. Historia do të jetë gjyqtari i paanshëm”. 

Dhe në këto momente madhështie kulmore, (po të përjashtojmë 5 muajt kur vërtetë gaboi deri në faj), gjithkujt i del para syve me admirim, jeta e tij plot përpjekje, atdhetari e deri heroizëm, si publicist, nëpunës shteti, deputet e politikan demokrat, që veproi gjithë jetës me qytetari e në luftë parimore: 

Në Parlamentin Shqiptar ai ishte pjesëtar i opozitës, krahas personaliteteve të njohura si Fan Noli, Luigj Gurakuqi, Sulejman Delvina si edhe më të rinjve: Stavro Vinjau dhe Ali Këlcyra. U shqua si pjesëmarrës në diskutime për çështje të rëndësishme, siç qenë plotësimet kushtetuese të Lushnjës, që njihen si ”Statuti i zgjeruar i Lushnjës” dhe ku, ndër të tjera, dilte në mbrojtje të laicitetit të shtetit shqiptar. Vlen të përmendet veprimtaria e tij aktive parlamentare në mbrojtje të të drejtave të njeriut, në mënyrë të veçantë të të drejtave të grave. Gjithashtu kujdesi për pavarësinë e parlamentit, ku mbahet mend këmbëngulja e tij me postulatet: “Mjerë ai shtet që ligjet i bazon në ambicionet politike”, ose “Parlamenti nuk duhet të shndërrohet në gjykatë”, dhe “Qeveria duhet të marrë informata…që nëpunësit që emëron të mos kenë kryer krime”. E të tjera ndërhyrje parimore demokratike që vlejnë si model edhe për ditët tona. E tillë është p.sh., vërejtja që bën për zbatimin e ligjit në mënyrë të barabartë për të gjithë shtetasit. Ose porosia për lirinë e shtypit, që: “Gazetarët duhet të kenë të drejtë të kritikojnë qeverinë.”  dhe shumë ndërhyrje të tjera që e dëshmojnë si shembull të deputetit që është vërtet në shërbim të interesave të elektoratit dhe që evidentojnë veçanërisht kompetencën e tij në fushën e administratës publike, për të cilën ishte diplomuar.

Bahri Omari dallohej edhe për mendimin e tij të pavarur e origjinal, kur del në disa raste edhe kundër mendimit të kolegëve të tij të opozitës, ndërsa u qëndron besnik deri në fund parimeve që mbronte opozita demokratike konsekuente. Vlen të vihet në dukje se, sikurse pjesa më e madhe e deputetëve të kohës, ai dallohej për etikën e lartë në debatet parlamentare, shpeshherë të nxehta, pa kaluar asnjëherë në fyerje ndaj kundërshtarëve, çka mungon sot dhe duhet të jetë shembull e mësim i mirë për çdo parlamentar.

Pa dyshim një periudhë e vështirë e jetës së Bahri Omarit ishte Shqipëria e fillimviteve 1944, kohë kur desh të zgjidhte mes pushtimit nazist dhe Shqipërisë komuniste. Ajo zgjedhje e vështirë vuri në dilemë shumë burra shteti. Ishte nga një anë pushtuesi, që sillte bashkimin e tokave shqiptare dhe për kundrejt “aleatët”, nga rrezikohej deri cungimi e mohimi i krejt Shqipërisë. Një shqetësim tjetër imediat ishte frika nga komunizmi për Shqipërinë, një regjim që s’kishte sjellë rezultatet e pritura gjetiu. Nga ana tjetër ishte mendimi se, duke mos zhvilluar luftën e duhur ndaj pushtimit nazist, pas lufte Shqipëria rrezikonte shpërbërjen si shtet i pavarur.

Sidoqoftë, pjesëmarrja në anën e kundërt, pra në Organizatën e Ballit Kombëtar, që bashkëpunoi me Gjermanët, si edhe pranimi i funksionit si këshilltar shtetëror dhe për më tepër, ministër gjatë pushtimi gjerman, i kushtuan shtrenjtë Bahri Omarit. Këtu mendoj se ndikoi dhe lidhja familjare me Enver Hoxhën, i cili vuri pandehmën e shpikur se, ndërhyrja për t’i shpëtuar jetën të kunatit, ishte “kurth ndaj tij për ta denigruar politikisht”!

Askush nuk e mendonte dhe nuk do kërkonte deri dënimin me vdekje të Bahri Omarit. Një dënim si i implikuar me kundërshtarin politik po, por jo kapital. Edhe vet babai i diktatorit, Mulla Halili, mbajti qëndrim të prerë dhe e dënoi deri me mohim të përkohshëm birin e tij, gati indiferent e mosmirënjohës. Dënimi kapital i Bahri Omarit ishte një ekstremitet i paligjshëm i një trupi gjykues inkopetent, tendencioz dhe partiak, që nuk kishte asnjë jurist në përbërjen e tij. Gjyqi patjetër duhet të kishte marrë parasysh kontributin e tij në shërbim të vendit, si deputet i parlamentit të parë shqiptar, si publicist i njohur atdhetar, si Vatran, si politikan i ndershëm e demokrat,  të merrte parasysh se postin e ministrit e mori në një kohë kur kjo ishte një sakrificë me rrezik e pa asnjë përfitim dhe së fundi, duhet të vlerësonte ndihmën që i dha lëvizjes kundër pushtuesit dhe vetë kreut të kësaj lëvizjeje. Një shtet ligjor nuk do ta ekzekutonte, por shteti shqiptar i pas 1944-ës, jo vetëm që nuk ishte as demokratik, mandej as i ligjshëm e deri atëherë, as i votuar e i zgjedhur.

Kaluan mbi 70 vjet nga koha e pushkatimit prej komunistëve të atdhetarit Bahri Omari dhe ende gjëmon në vesh thirrja dhe profecia e tij trimërore: “Ne, nuk jemi tradhtarë! Historia do të jetë gjyqtari i paanshëm”. Erdhi shpejt koha që ai burrë i shquar i kombit, deputet, publicist dhe demokrat përparimtar, vatran i Amerikës, u rigjykua nga historia dhe nga Presidenti i Republikës, (që është edhe jurist në arsimim dhe aktualisht kreu e përfaqësuesi i drejtimit legjislativ të vendit) dhe u shpall “Nderi i Kombit”,  çka është njësoj si të jetë falur, rilindur e nderuar në shkallë kombëtare. Dhe kjo, na gëzoi të gjithëve!

KELMENDËT E SREMIT – NJË DIASPORË E ZHDUKUR DHE HARRUAR

by

NGA ADIL FETAHU/ Kelmendi është një prej  dymbëdhjetë fiseve shqiptare që jetojnë në Veriun e Shqipërisë, duke përfshirë këtu edhe Dardaninë (Kosovën).  Fisi i Kelmendit shtrihet në Malësinë e Madhe, që i takonte Sanxhakut të Shkodrës, në pjesën më veriore dhe më të izoluar të Shqipërisë, me ngulimet kryesore në Vermosh, Tomara, Selca, Lepusha, Vukli dhe Nikçi.  Për shkak të afërsisë  dhe kontakteve me Shkodrën, ku  kishte klerikë nga Vatikani dhe Republika e Venedikut, Kelmendasit e Malësisë së Madhe i përkisnin besimit katolik. Nahija  e Kelmendit (Klementi) përmendet edhe në regjistrat e vitit 1497, kur ishte bërë regjistrimi i popullsisë për t’i paguar taksat shetit Otoman, por kelmendasit me forcë e refuzonin pagimin e taksave dhe sundimin otoman. Për shkak të kundërvënies dhe luftërave të pandërpera kundër pushtetit otoman, kelmendasit, sikur edhe arbëreshë të fiseve tjera, prej vitit 1437 deri më 1744, u detyruan të lëvizin nga trojet e tyre autoktone, të shpërngulën  dhe të emigrojnë në Itali, Dalmaci dhe në drejtime tjera deri në Srem e Hungari dhe në Bullgari.Dom Frrok Zefi,  në studimet dhe në librin  e tij “Shqiptarët Kelmendas në Hrtkovc e Nikincë (1737-1997)”, Zagreb 1997; mbështetur në burime arkivore, kryesisht kishtare, tregon se dyndjet e shqiptarëve nga trojet e tyre janë zhvilluar nga viti 1437 deri më 1747, se  një grup Kelmendas u shpërngulën në Bullgari, në Çiporovac, Kopillovac e Zhelezna, famullitar i të cilëve ishte françeskani Nikoll Kabashi, të cilin e quanin At Nikoll Shqiptari; një grup tjetër u shpërngul në Hungari në vitin 1690; në Zarë të Dalmacisë janë shpërngulur në vitet 1723-1727. Kronikat e Arqipeshkvisë së Shkupit (1629) bëjnë të ditur se në Malësinë e Madhe Kelmendasit katolikë nuk pranojnë pushtetin turk. Në bashkëpunim me Malazezët, Kelmendasit dekada me radhë luftuan kundër ushtrisë Osmane. Udhëtari i njohur turk, Evlia Qelebia, kur e kishte vizituar Shqiperinë e Veriut (1662), e ka përmendur fisin e Kelmendit, si popullsi   pa fe, që nuk e pranon pushtetin turk.  Në tetor të vitit 1680, imz.Pjetër Bogdani  vizitoi fshatrat rrreth Drinit të Bardhë, kur Kelmendasit kishin vrarë 120 turqë dhe kishin marrë  200 kuaj e kafshë tjera. Pas kësaj filloi përndjekja e Kelmendasve të Rugovës, të cilët u vendosën në Peshter të Jeni Pazarit, prej nga (në vitin 1739) kanë shkuar në viset nën pushtetin e Austrisë (në Srem). Më 19 korrik 1737, nga Shtabi i Teshnicës (afër Nishit) feldmarshali austriak Sekendorf, i ftoi të gjithë të krishterët, katolikë dhe ortodoksë,  të çohen në kryengritje kundër turqëve. Nga katolikët, atypëraty iu përgjegjën udhëheqësit  kelmendas  Bic Vata (i Shpajes), Gjon Pjetri (i Hotit) dhe Gjon Martini (i Grudës). Ftesën kelmendasve për kryengritje kundër pushtetit otoman ua bëri edhe  arqipeshkvi i Shkupit Mihajlo Suma dhe patriarku ortodoks Shakabenda, me prijësit e fiseve Vasojeviqi, Kuqi, Piperi  dhe Bratonozhiqi.  Në luftën e zhvilluar kundër ushtrisë turke,  kryengritja u thye dhe kelmendasit e të tjerët u detyruan të tërhiqen, bashkë me ushtrinë austriake. Gjatë tërheqjes, disa kryengritës kelmendas, ortodoksë, u vendosën në rranzat e Malit Rudnik dhe Avalla, ndërsa të tjerët, katolikë,  të udhëhequr nga kapedanët  e tyre, Dede  dhe Vata, bashkë me ushtrinë austriake kaluan lumin Sava dhe u vendosën në fshatrat e Sremit:  Hrtkovci, Nikinci, Shashinci, Bernandina, Mishkovci, Kereshinci, Jurjevci. Wikipedia kroate shënon se me atë rast, në Nikinci të Sremit ishin vendosur 1600 shqiptarë katolikë. Një degë e kelmendasve  shkuan në Bullgari. Sipas një raporti të arqipeshkvit të Shkupit, Matej Mazreku, në kohën e luftës austro-turke (1737), më se 20 shtëpi shqiptare të fisit të Kemendit janë shpërngulur në Hungari, ndërsa 30 shtëpi kishin mbetur në Serbi, të cilët ose u turqizuan ose u serbizuan. Me qenë se kelmendasit ishin vendosur vet në fshatrat e Sremit, administrata austriake e Osjekut, në vitin 1740 iu jep lejen që kelmendasit (e Rugovës, nga Peshteri) të vendosen në fshatin Nikinci. Fillimisht, kelmendasit ishin vendsour në brezin kufitar, për të ruajtur kufirin  e Monarkisë Habsburge ndaj Turqisë. Vendosjen e kelmendasve tjerë në Hrtkovci e ka bërë mbretëresha Marija Tereza, si shpërblim për besueshmërinë e tyre si roje  e kufirit.  Pas pushimit  të rrezikut dhe nevojës për roje të kufirit, që ka zgjatur deri në vitin1881, kelmendasit gjetën qetësinë në tokën e mirë  të Sremit dhe iu përveshën punës  në bujqësi e blegtori. Sipas ndarjes administrative, zhupania e Sremit,  ku ishin të vendosur  kelmendasit, kishte selinë në Vukovar, të banovinës Kroate, në kuadër të Mbretërisë së Hungarisë. Djemtë e kelmendasve të Sremit më të shumtën u shkolluan në Osjek për prftërinjë, por kishte edhe asi që shkolloheshin  edhe në qendra tjera, për profesione tjera dhe për oficerë ushtarakë e që arritën grada të larta. Nga kelmendasit e Hrtkovcit e Nikincit, përveç prelatëve të shquar katolikë: Antun Maletiq, Simon Deda, Karlo Gega, Jakob Losh, Augustin Prentiq, Andrija Marash, Gjelosh Pali, etj,  kanë dalë edhe personalitete tjerë të shquar, si avokati dr.Nika Nikiq, ministër në Mbretërinë e Jugosllavisë; shkrimtarët Mirosllav dhe Sllavko Magjer; profesori Gjon Losh-Marashi-q, gjenerali dhe heroji Nikolla Nikiq-Peko, etj.

Gjatë Luftës së Parë dhe Luftës së Dytë Botërore, ushtria serbe ka granatuar e bombarduar Kishën  dhe selitë e misioneve  katolike në Hrtkovci dhe Nikinci, ka djegur e shkatërruar objektet dhe dokumentacionin e famullisë, ashtu që është vështirë të gjendet dokumentacion autentik të vendit për rrjedhat historike të atyre banorëve.

Megjithëse shumica  dërmuese e shqiptarëve të Sremit ishin shpërngulur prej andej, në qershor të vitit 1971, Famullinë e kelmendasve në Hrtkovci e Nikinci e vizitoi ipeshki i Shkupit e Prizrenit,imz. Nik Prela, me dom.Gasper Gjini dhe profesor Zekeria Cana, të cilët i priti famullitari dom.Ilia Martinoviq dhe vajza e tij kelmendase Tereza Loshi, ndërsa në Nikinci iu shtroi darkë  Milo Pakiq e Manda Mançeta-Mishkoviq. Gjatë asaj vizite, imz. Nik Prela mbajti një meshë në kishën e Hrtkovcit, ku një pjesë të meshës mbajti edhe në gjuhën shqipe.

Asimilimi  i kelmendasve të Sremit

Për shkak të ardhjes së vazhdueshme të Kroatëve, Hungarezëve dhe Gjermanëve në tokën e plleshme të Sremit, me kohë ndodhi edhe asimilimi i kelmendasve të vendosur atje. Ata më së tepërmi u afruan me Kroatët, për shkak të përkatësisë së besimit katolik,  dhe erdhi deri te martesat e përziera midis tyre, por edhe me Hungarezë e Gjermanë, të të dy gjinive. Kjo ndikoi që kelmendasit e Hrtkovcit dhe Nikincit të asimilohen e të shkrihen  kryesisht në popullsi kroate. Qysh në regjistrimin e vitit 1890,  prej 2253 banorëve të Hrtkovcit, pjesa më e madhe e kelmendasve ishin deklaruar si Kroatë. Ndërkaq, në regjistrimin e bërë në vitin 1910, prej 2518 banorëve të Hrtkovcit, 1144 ishin deklaruar Kroatë, 644 Gjermanë, 619 Hungarezë, 70 Serbë, 20 Sllovakë dhe 21 të tjerë, dhe  përkah përkatësia fetare 2381 ishin romakokatolikë e 71 ortodoksë, pravosllavë. Kelmendasit e Hrtkovcit dhe vendeve tjera të Sremit, në ndërkohë janë shpërngulur  nëpër qendrat  të Kroacisë e më larg. Vetëm mbiemrat e disa familjeve: Nikiq, Vuksaniq, Cakiq, Losh-iq, Marash-iq, Pepiq, Koliq, Ivaniq dhe Pakiq asociojnë dhe mund t’ua kujtojnë prejardhjen  e dikurshme kelmendase. Profesori  i historisë, tash në pension, Marko Losh Marash-iq, që jeton në Rumë, tregon se edhe pse askush më nuk deklarohet si kelmendas, në shtëpinë e tij akoma i ruajnë disa tradita të këtij fisi kur është fjala për festat fetare. Në një bisedë në shtëpinë e tij, të cilën e kishte zhvilluar gazetarja Vanja Ratkoviq (më 20 janar 2020), profesori Losh-iq i kishte shpjeguar  asaj historinë e kelmendasve të Sremit dhe i kishte folur për personalitete të shquara  të asaj loze. Ndër të tjerë, i shquan dy sish, të dy me emra e mbiemra Nikolla Nikiq, por që njeni prej tyre, me pseduonimin Peko, ishte një kalorës  i shquar ushtarak dhe i shkolluar në Rusi,  ishte aleat i drejtpërdrejtë i Karagjorgjes dhe fitues i disa beteja në Kryengritjen e Parë Serbe, të cilit më 13 dhjetor 1810 iu organizua pritje soleme në Beograd, si  heroit dhe njenit nga bashëpunëtorët më të afërt të Karagjorgjes.  Pas vitit 1811  Peko është kthye në Rusi,ku ka marrë pjesë në luftën ruse kundër Napoleonit. Ka vdekë si general i ushtrisë ruse. Nikiqi tjetër, më i ri se i pari, ishte ministër i xehëtarisë  dhe besnik i Mbretërisë së Jugosllavisë. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, duke mos dashur të bashkëpuojë as me okupatorin as me NDH,  ka ikur në Argjentinë (Buenos Aires). Vajza e tij Sinka Nikiq i është bashkuar të jatit në Argjentinë, në vitin 1947,dhe atje u martua me një milioner pronar i anijendërtimtarisë. Pasi Senka nuk kishte fëmijë,  për pas vdekjes tërë pasurinë ia kishte lënë kishës katolike të Argjentinës. I ati i saj, Nikolla ka vdekur në vitin1958. 

Origjina kelmendase e Karagjorgjes (?)

 Në fshatrat Shashinci, Jarkovci e Mishkovci, në të cilat struktura e popullsisë u dominua nga Serbët ortodoksë, kelmendasit u sërbizuan. Në shkrime e botime të ndryshme pohohet se udhëheqësi i kryengitjes së parë serbe (1804), Gjorgje Petroviq – Karagjorgje, ishte me prejardhje  shqiptare, nga Kelmendët të cilët ishin vendosur rrënzë Malit Rudnik në vitin 1737, në Serbi, asokohe nën pushtimin Osman (libri: “Karadjordjeviqi – sakrivena istina”; Karagjorgjeviqët – e vërteta e fshehur; bashkautorë: Millorad Boshnjak e Sllobodan Jakovleviq). Këtë e pohon edhe  profesori i Fakultetit të Shkencave Politike në Sarajevë, Besim Spahiq, që thotë se dinastika e Karagjogjeviqëve janë me prejardhje shqiptare, të fisit Kelmend (“Sputnjik”, 30 janar 2017), sikurse që e pohon edhe Jovan Mrshin Klimenti. Ithtarët e kësaj teorie thonë se fisi i Kelmendit në Shqipëri ishte ai që i garantone ushtrisë serbe tërheqjen nëpër Shqipëri gjatë Luftës së Parë Botërore. Rajko Veselinoviq në librin e tij “Istorija srpskog naroda, Cetvrta knjiga, tom I”, Beograd, 1986, fq.160; Historia e Popullit serb, Libri IV,bleni I), thotë: “Gjorgje Petroviqi, udhëheqësi i Kryengritjes së Parë Serbe është me prejardhje romako-katolike shqiptare, nga fisi i Kelmendit (shih: “Analitika”, 26 gusht 2017).

Krimi i Sheshelit ndaj banorëve të Hrtkovcit

Në luftën e fundit midis Serbisë e Kroacisë (1992-93), banorët kroatë të Hrtkovcit dhe Nikincit, shumë prej të cilëve kishin origjinën nga fisi i Kelmendit, për të shpëtuar nga masakrat serbe, u detyruan të shpërngulën  në Kroaci. Ata i përndoqi  krimineli i njohur serb, Vojisllav Sheshel, me çetnikët e tij. Në një miting të Partisë  Radikale, që mbajti në Hrktovci më 6 maj 1992, lexoi emrat e kroatëve “jolojal”, të cilët duhet të shpërngulen prej aty, ose do të zhduken me gjithë familjet e tyre. Në fjalimin e tij në miting, ditën e Shëngjergjit, ai i porositi Kroatët: “Në këtë fshat, Hrtkovci, në këtë trevë të Sremit serb, nuk ka vend për Kroatët…Edhe këta që i kanë mbyllë shtëpitë e kanë ikur, ndoshta duke shpresuar se një ditë do të kthehen, ne i porosisim – nuk kanë ku të kthehen më. Në shtëpitë e tyre do të vendosen refugjatët serbë. Vëllezër e motra serb-e, pasi që Tugjmani i ka ndjekur më se dyqintmijë serbë, një pjesë e tyre do të kthehen në Krajinën Serbe, por një pjesë  tjetër nuk do të mund të kthehen e të vendosen atje. Atyre serbëve ne duhet t’iu sigurojmë kulm mbi kokë dhe gojët e uritura t’i ushqejmë. Ne nuk kemi para t’iu ndërtojmë shtëpi e banesa, as të hapim vende të reja pune për ta. E buur, pasi nuk kemi (këto) mundësi, atëherë secilit refugjat serb duhet t’ia japim adresën e një familje kroate. Do t’ua jep milicia; milicia do të punojë ashtu qysh vendosë pushteti, e ne së shpejti do të jemi pushteti. Bukur, të gjitha familjet  refugjate serbe do të vijnë në dyertë serbe dhe Kroatëve që i gjejnë këtu, do t’ua japin adresat e tyre që i kishin në Zagreb ose në vendet tjera kroate. Po, po. Do të kemi mjaft autubusë që t’i përcjellim deri në kufi të Serbisë, e prej aty le të vazhdojnë në këmbë, poqese nuk shkojnë vet.”  Pas atij mitingu, filluan rrahjet, plagosjet e maltretimet e banorëve kroatë, ashtuqë  shumica u detyruan të shpërngulën. Për këtë krim të kryer ndaj banorëve kroatë të Hrtkovcit, Shesheli u gjykua me 10 vjet burgim ngaTribunali i Hagës dhe mu fjalimi i cituar më sipër ishte provë për Tribunalin që vërtetonte fajin e Sheshelit për shpërnguljen e dhunshme të Kroatëve.

Tash poullsinë e atyre vendeve e përbëjnë shumica serbe. Sipas regjistrimit të vitit 2002, popullsinë e Nikincit e përbënin: Serbë (69,22%), Hungarezë (11,31%), Kroatë (9,47%), etj.  Natyrisht, Kelmendasit nuk përmendën më, përveç në kronikat  kishtare dhe në ndonjë libër të historisë,të shkruara nga autorë të huaj. Ata janë zhdukur, por historia shqiptare nuk duhet t’i harrojë. Librat e Don Frrok Zefiq, dhe ai i Marko Losh – Marashit, janë lëndë e mirë për mbamendje për kelmendasit e Sremit.