Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for September 2020

Albanian Leader in Montenegro Wants Minorities in Government

by

Nik Gjeloshaj tells BIRN that Montenegro’s national minorities can fight for their goals better inside the government, signaling an end to years of cooperation with the once-ruling Democratic Party of Socialists…*

Parties representing Montenegro’s national minorities must be part of the new government as the best way of protecting their national interests following a watershed August election, a prominent ethnic Albanian leader in the country has told BIRN.

In a boost to the three main political blocs working to form a new government, Nik Gjeloshaj, leader of the ethnic Albanian coalition The Time is Now said Albanians were ready to join the negotiations that would, if successful, confine the Democratic Party of Socialists, DPS, to the opposition benches for the first time in three decades.

“I think that only through participation in government and state institutions, where important things are decided, Albanians can prevent bad decisions and so we as Albanian representatives can contribute to improving them,” Gjeloshaj, 41, said in an interview with BIRN.

Leaders of the three main blocs that together hold 41 of parliament’s 81 seats after the August 30 election has called on Montenegro’s national minorities to join them. Some, however, are wary given that the largest bloc, For the Future of Montenegro, contains strongly pro-Serbian and pro-Russian nationalist figures who previously opposed Montenegro’s break from its state union with Serbia in 2006.

Montenegro’s ethnic Albanians, in particular, have little desire to be drawn back into Serbia’s orbit two decades after NATO went to war to halt a wave of ethnic cleansing and killings by Serbian security forces in predominantly ethnic Albanian Kosovo, then a southern province of Serbia but since 2008 an independent state.

Gjeloshaj said some members of For the Future of Montenegro would have to work hard to gain the confidence of Montenegro’s national minorities. “Deeds are important to us, not just words,” he said.

“Especially when talking about politics, which is a delicate area, and the future of the one nation we represent.”

“Possible negotiations will show whether the invitation of the new majority was of a formal nature or whether they are ready to accept our demands, which are in line with democratic standards and international conventions.”

“Our coalition negotiating platform will contain basic program principles that represent the principles of Albanian national parties,” Gjeloshaj added.

“If we reach an agreement about our program principles, for their implementation we must have representatives in state institutions. But above all, the principles are the priority.”

Minorities ready to abandon DPS

The Time is Now and Unanimously, both ethnic Albanian coalitions, hold one seat each in parliament.  A mathematics teacher by trade, Gjeloshaj became a local political star in March 2019 when he was elected the first mayor of the restored municipality of Tuzi, his native town near the border with Albania. Tuzi once enjoyed the status of a municipality but lost it in 1957 when Montenegro was part of the federal Yugoslavia.

Administered as an outlying district of the capital, Podgorica, Tuzi’s 3,000 inhabitants long wanted to run their own affairs again. After much pressure, the government restored Tuzi’s municipal status in 2018.

The three main opposition blocs negotiating to form the government have pledged to honor Montenegro’s international commitments, such as membership of NATO, and to keep the country on the path to membership of the European Union, goals that are strongly supported by the ethnic Albanian minority. They have also given assurances that Montenegro will not reverse its recognition of Kosovo as an independent.

Gjeloshaj’s call for cooperation follows that of the party representing the Bosniak minority with three seats in parliament. Other ethnic Albanian representatives have also said they are open to negotiations.

Montenegro is a multi-ethnic state unusual in the Balkans in having no overwhelmingly dominant community. Some 45 percent of the country’s 650,000 people identify as Montenegrin, 29 percent as Serb, 4.9 percent as Albanian and 8.6 percent as Bosniak.

For years, Bosniaks and Albanians in parliament allied with the DPS in government.

At the end of last year, Andrija Mandic, a prominent Serb leader in For the Future of Montenegro, accused minority parties of complicity in what he said were state policies against Serbs under the DPS and its leader, President Milo Djukanovic.

The remark came at a moment of great controversy, with minority parties voting with the DPS in passing a law on religious freedom that Serbs and the Serbian Orthodox Church say is designed to strip the Church of its property, triggering months of street protests that rocked the government. After the election, Mandic called on minority parties to join the new majority in parliament.

With the DPS calling on them to join the opposition, Gjeloshaj said Albanian parties would decide their own political path.

“We continue to fully share foreign policy goals with the DPS and to care for Montenegro’s path,” he said, “but we believe that we can fight better and stronger around our program goals within the executive branch.”

He stressed that Albanian parties retained the strong support of neighboring Albania, Kosovo and “strategic partner” US.

“What needs to be emphasized is that everyone is responsible for their decisions and it is very important to us that our decisions are compatible with the views of strategic partners,” he said.

“We have great cooperation with Kosovo and Albania representatives, and it will get better every day. We do not interfere in their decisions for which they take responsibility, and so far they have not interfered in our decisions, for which we take responsibility.”

Caption: Leaders of Albanian coalition The time is now.Photo:Albanian Alternative.

Cortezai BIRN-Samir Kajosevic

Dielli-Sport- MERKATO KUQEZI

by

Marash Kumbulla nga Verona tek Roma-

Kleidi Bare tek Espanjol- Sadiku shkon në Turqi, Cikalleshi ndërron ekip, Kumbulla tek Roma, Trashi në Kwait, Armando Broja në Hollandë, Ardian Ismajli në Itali, Myrto Uzuni Hungari, Ferencvaros…

Përgatiti: Albano Kolonjari-Dielli

Keidi Bare. (Spanjë. Espanjol)

Mesfushori kuqezi nënshkroi një kontratë katër vjecare më ekipin Espanjol. Bare ishte pjesë e ekipit Málaga në Ligën e Dytë të Spanjës, ku për dy sezone zhvilloi 48 ndeshje dhe shënoi një gol. Espanjol këtë sezon do të luajë në Ligën e dytë por synon të kthehet në elitën e futbollit spanjoll. Mësohet se Málaga ka përfituar rreth 2 milion euro nga shitja e Bares tek Espanjol. Sipas transfermarket vlera e mesfushorit Keidi Bare është 1.9 Milion Euro. Me kombëtaren e Shqipërisë Bare ka luajtur tetë ndeshje dhe ka shënuar dy gola. 

Armando Sadiku (Turqi)

Gjatë sezonit 2019-2020, sulmuesi i njohur i Kombetares Shqiptare, luajti per ekipn e Malaga në Spanjë, në divisionin e dytë. Në 36 ndeshje shënoi 13 gola. Këtë sezon do të luajë në Turqi me ekipin BB Erzurumspor, të qytetit Erzurum . Sezonin e kaluar skuadra e BB Erzurumspor u rendit në vendin e dytë në TFF Ligë, që është liga e dytë në Turqi dhe ketë sezon do të luajë në Ligën e parë. Sadiku firmosi 9 shator 2020, një kontratë dy vjecare me klubin turk. Vlera e Sadikut sipas  transfer markt është $715Th, Armando Sadiku me ekipin Kombëtar ka zhvilluar 38 ndeshje  dhe ka shënuar 12 gola.

Sokol Cikalleshi. (Turqi, Konyaspor Kulübü)

Sezonin e kaluar sulmuesi kuqezi luajti në Ligën e Dytë turke me Akhisar Belediye Gençlik. Me këtë skuadër Cikalleshi luajti 39 ndeshje dhe shënoi 9-të gola. Këtë sezon Cikalleshi do të luajë sërish në Turqi, por këtë herë me skuadrën Konyaspor Kulübü që militon në Ligën e Parë turke. Vlera e Cikalleshit, sipas tranfer market është $770Th. Sulmuesi kuqezi ka lidhur një kontratë me Konyaspor Kulübü deri meë 30 qershor të vitit 2022. Me ekipin Kombëtar Cikalleshi ka zhvilluar 36 ndeshje dhe ka shënuar 7-të gola. Pak ditë më parë Cikalleshi zbriti në fushën e lojës për herë të parë me skuadrën e re po pa arritur të shënojë. 

Marash Kumbulla. (Itali. Roma)

Mbrojtësi i Kombëtares Marash Kumbulla, realizoi suprizën e merkatos. I kërkuar nga Lazio dhe Inter, Kumbulla firmosi një kontratë huazimi me Romën për dy vite. “Romakët” kanë të drejtën e blerjes së kartonit, dhe për këtë duhet të derdhin në arkat e Veronës 30 milion euro. Me Hellas Verona, Kumbulla luajti dy sezone dhe shënoi një gol. Me Kombëtaren e Shqipërisë Kumbulla numëron 6-të ndeshje zyrtare. Pritet që Kumbulla ndeshjen e parë zyrtare me fanellën e Romës ta bëjë gjatë takimit Roma-Juventus. Sipas transfermarket vlera e 29.7 milion euro. 

Lorenc Trashi Kuwait (Qadsia Sport Club)

Pas gjatë sezonesh me Partizanin 192 ndeshjeve dhe 12 golave të shënura mbrojtësi i Kombëtares Lorenc Trashi, do të luajë në Kuwait më ekipin Qadsia Sport Club. Trashi ka nënshkruar një kontratë katër vjecare me këtë klub. Me ekipin Kombëtar Trashi ka luajtur tre ndeshje dhe shënuar një gol. Sipas transfermarket vlera e Trashit është 495 Th. 

Armando Broja. (Holland Vitesse)

Dy ndeshje një gol me skuadrën hollandeze të Vitesse. Sulmuesi i Kombëtares Shqiptare Armando Broja, është në pronësi të klubit të njohur anglez Chelsi, por është transferuar tek Vitesse në formë huazimi në mënyrë që sulmuesi të ketë më shumë hapsira për të luajtur. Armando Broja shihet si e ardhmja e sulmit kuqezi. Ai realizoi debutimin me ekipin Kombëtar në ndeshjen me Lituaninë. Sipas transfermarket vlera e 19 vjecarit është 1.1 milion euro. 

Ardian Ismajli( Itali, Spezia)

Pas katër sezonesh me Hajduk Split, me 84 ndeshje dhe dy gola të realizuara,Ardian Ismajli do të luajë këtë sezon me skuadrën Spezia në Seria A. Spezia sezonin e kalur zuri vendin e tretë në Seria B dhe pas ndeshjeve playoff fitoi të drejtën për të luajtur në Seria A. Për të përforcuar mbrojtjen, italianët afruan në merkato qëndërmbrojtësin e Kombëtares Shqiptare. Ismajli ka luajtur 11 ndeshje me kuqezinjtë. Vlera e tij në merkato është 1.05 milion euro. Kontrata me Spezia është tre vjecare dhe skadon në qershorin e vitit 2023. 

Myrto Uzuni Hungari, Ferencvaros.

Pas dy sezonesh me Lokomotivën e Zagrebit në Kroaci, me 59 ndeshje dhe 16 gola të realizuar, mesfushori kuqezi Myrto Uzuni do të luajë në kampionatin hungarez me Ferencvaros.  25 vjecari ka një vlerë prej 1.98 milion euro. “Beratasi” ka luajtur tetë ndeshje më Kombëtaren kuqezi. Uzuni ka nënshkruar një kontratë që skadon në fundin e qershorit të vitit 2024. 

Militantëve të të gjitha partive politike në Kosovë

by

Shkruan:Nue Oroshi- Militantizmi është një veti apo një shprehi e cila paraqitët tek partiakët të cilët e shohin në të shumtën e rasteve liderin e tyre partiak si idol.Ata krijojnë një lidhje të afërt shpirtërore me liderin e tyre sa që edhe kur ka të drejtë edhe kur gabon në të shumtën e rasteve i gjejnë njëqind e një mijë fakte të paqena për ta mbrojtur atë, dhe për ta ngarkuar partinë tjetër për ta sulmuar.Në Kosovë kemi dy lloje militantësh.Militantët verbal apo të pa paguar të cilët janë të shumtë dhe bëjnë zhurmë të madhe vetëm e vetëm që lideri i tyre të ketë të drejtë dhe militantët lëvizës të cilët shfrytzojnë interesat e pushtetit për tu pasuruar.Militantët verbal pavarësisht se si ndërrohen pushtetet, ata në të shumtën e rasteve nuk përfitojnë gjë prej këtij militantizmi por ju mjafton që njëherë në katër vjet ta shohin liderin e tyre dhe t´iu jap dorën dhe një buzëqeshje mashtruese në një fushatë elektorale sa për të marrë votën e tyre.Kurse militantët përfitues janë të tjerë.Ata janë si ushujza apo zvarraniku që ju afrohen çdo lloj pushteti që vjen,kryesore është që të përfitojnë tenderet dhe të jenë mirë me pushtetin.Të këta lloj militantësh nuk ka rëndësi se kush vjen në pushtet, por kryesore është që ata të mos i prishin interesat e tyre biznesore.Meqenëse të gjithë këta militant partiak gjinden kudo nëpër Kosovë si në fshatë si në lagje të qyteteteve dhe në të shumtën e rasteve edhe përplasën me njëri-tjetrin duke mbrojtur liderët e tyre partiak dhe duke harruar që kafet e mëngjesit i pijnë se bashku në shitorët e fshatit.Ata janë lindur dhe rritur se bashku.E nuk është e moralshme që ti ndajnë interesat partiake.

Për ata që nuk e dijnë dëshiroj t´iu jap një spjegim se si veprojnë partitë politike në Kosovë.Lideret politik të Kosovës ata ngacmohen me njëri-tjetrin vëtem në Parlament të Kosovës nëpër debate televizive,konferenca shtypi, apo në ndonjë kremte që gjuajnë me fjalë me njëri-tjetrin.Por kur të bjen muzgu i mbremjës dhe fillon të errësohet nata,ata skajeve të restorantëve të Prishtinës apo ndonjë qyteti tjetër bashkohen,hanë dhe pinë pije të shtrenjeta e meze të mira dhe ndajnë tenderet në shenjë ngadhënjimi.Të tillët i ke në të gjitha partitë politike të Kosovës.Ndërsa ju militantët partiak gjuheni në mbremje me fjalë me bashkëfshatarin e juaj që mund të ketë qëlluar që të ka ndihmuar gjatë tërë ditës kur e ke pasur nevojën që të është shkaktuar ndonjë defekt në makinat e punës bujqësore apo ka shpejtuar që të ndihmon në kohëra të vranëta kur mblidhen livadhet e kur shpejtohet që mos ti zënë shiu dhe ti prishë të tërat.Kështu që do të ishte e mirë që me bashkëfshatarët nëpër fshatra apo me bashkëqytetaret nëpër lagje të qytetete të shkoni mirë në mes vete pavarësisht dallimeve politike.

Këtu dëshiroj të potencoj një rast.Me rastin e mbajtjes së zgjedhjeve në Prizren në vitin  2009 –2010 sepse u mbajten tri runde të zgjedhjeve për kryetar komune, zgjedhje të rregullta plus dy balotazhe, në një fushatë zgjedhore ku ishim ndarë në dy grupime të mëdha politike në qytetin e Prizrenit në një anë ishin partitë shqiptare me kandidatin e tyre kurse në anën tjetër ishte PDK  me partitë e minoriteteve me kandidatin e tyre.Zgjedhjet shkuan në  balotazhë dhe kandidati i partive shqiptare për 200 vota doli me i votuari.Në atë rast pati një tronditje të Qeverisë qendrore që në këtë kohë po i kalonin vitet e mjaltit në qeverisje qëndrore PDK dhe LDK. Ne nga Prizreni që atëherë koalicionin tonë e quanim Koalicioni i Lidhjes së Prizrenit ku i patëm shkaktu një termet qeverisjes qendrore sepse PDK e humbi Jeruzalemin e saj siç e quanin ata vet dhe për disa orë ishte prishur koalicioni.Është e njohur deklarata e zanzibarit që këtë sihariq e kishte dhënë Hajredin Kuqi për prishjen e koalicionit qendror.Meqenëse të dyja partitë kishin lakmuar për të ruajtur pushtetin ishin ulur sërish në tavolinë Hashim Thaqi dhe Fatmir Sejdiu.

Njëri ishte kryeministër e tjetri president.Ata ranë dakort edhe me përkrahjen dhe miratimin e Eqrem Kryeziut atëherë nënkryetar i LDK-së dhe kryetar i degës së LDK-së në Prizren, që ti falin edhe për një mandat qeverisjeje Prizrenin PDK-së.Meqenëse ligjerisht nuk kishte mundësi sepse kandidati i koalicionit për Lidhjen e Prizrenit kishte fituar 200 vota më shumë, ata kërkuan që të mbahet balotazhi i dytë që nuk ka ndodhur asnjëherë në historinë e politikës.Kështu ai balotazh ishte tash vetëm një farsë sepse çdo gjë ishte kryer në tavolinë.

Ky ishte vetëm një shembull se si vepron politika jonë në Kosovë.Shembuj të tillë kemi  mjaftë ku bëhen pazare politike dhë vështirsitë me të mëdha të partive tona politike për të krijuar një qeveri nuk është programi qeverisës e as orientimi ideologjik i partive politike.Vështirsitë më të mëdha janë tek ndarja e pushtetit që nënkupton edhe ndarjen e buxhetit të Kosovës.Prandaj në fund kam një këshillë miqësore për të gjithë ju militant të partive politike në Kosovë.Mos përplaseni në mes vete për liderët e tuaj partiak.Por shikoni nëpër fshat apo lagje të qytetetve se çka keni mangësi dhe bëhuni bashkë e kushtëzoni liderët partiak pavarsisht se të cilave partive politike janë se pa u bërë rregullimi i infrastrukturës në fshat apo lagje të qyteteve,pa u krijuar kushtet për punësimin e të rinjeve dhe të rejave, nuk do t´iu votojmë.

Militantizmi i tepruar edhe kur liderët e juaj politik e kanë gabim qonë në krijimin e kultit të liderit që nuk ekziston në botën demokratike perëndimore kurse në komunizëm quhet diktator.Kohërat e diktaturave dhe diktatorëve kanë përfunduar në trojet shqiptare prandaj kritikoni liderët tuaj politik kur e kanë gabim dhe mbroni ata kur kanë të drejtë.

Karakteri ne Lidership !

by

Shkruan:Iris HALILI*-

Sa here duam te sjellim nje shembull akti heroik, mendja na shkon tek mitet. Sa here duam te bejme percaktimin e liderit frymezues dhe realizues mendja serisht na shkon tek heronjte mitik. Ata mbeten te tille jo vetem per nga forca dhe bukuria trupore, por se pari per nga forca e karakterit qe u drejton trupin dhe mendjen. Heronjte mitik i bashkon nje tipar i perbashket: Forca e karakterit!  

Cfare eshte karakteri ?

Origjinen e fjales karakter e gjejme tek Greqishtja e vjeter “kharassein” qe do te thote “te gdhendesh, te skalitesh”. Aristoteli do t’a konsideronte karakterin si nje proces qe lind se pari ne mendimet tona, me pas fillon e shfaqet ne veprimet tona deri sa kthehet ne hobi qe na drejton totalisht ne cdo hap qe hedhim. Edhe studimet moderne mbeshteten kryesisht tek Aristoteli dhe e shikojne karakterin si nje proces ne zhvillim te panderprere qe do ta quanim- te skaliturit e vetvetes,  nje rrugetim  “gdhendje dhe “skalitje” vlerash tek individi. Ne kete proces bashkohen dhe nderthuren  emocionet, intelekti dhe morali. Cdo person eshte unik fillimisht per nga pamja dhe personaliteti i tij, por me se shumti ai pranohet apo refuzohet ne mjedisin social per nga karakteri qe zoteron, dhe kjo pasi te gjitha marredheniet njerezore perfundojne ne thelb ne marredhenie te karakterit.  “Talenti eshte dhurate, por karakteri eshte zgjedhje” na keshillon John Maxwell. 

Kur themi – ka karakter apo eshte me karakter, ne mendje na vijne te gjitha ato vlera qe e dallojne nje karakter te mire. Mes tyre rreshtojme: ndershmerine, besnikerine, mirenjohjen , kurajon per te thene e vepruar  drejt, tolerancen, empatine, pergjegjesine, aresyen, respektin ndaj rregullave dhe respektimin e tyre, mendjen e hapur dhe pa komplekse, mos perdorimin e njerezve per perfitim personal, koherencen mes fjaleve dhe veprave, altruizmin, perkushtimin ne pune e dije, perkujdesjen pa interes, te mosberit keq askujt dhe ne asnje rrethane etj etj.

Cdo individ qe ka keto vlera eshte pa dyshim nje karakter i shkelqyer. Cdo karakter i shkelqyer mund te drejtoje shkelqyer veten dhe te tjeret rreth tij. Prandaj, mes gjithe tipareve te lidershipit, karakteri eshte dhe mbetet paresori. Sic theksonte John Mac Arthur:“Virtualisht, cdo tipar qe vertet e kualifikon nje person ne lidership eshte direkt i lidhur me karakterin” !

Lideri me karakter gezon besim total dhe imponon respekt !

Lidershipi eshte nje forme e shfaqjes se marredhenieve njerezore. Cdo forme e shfaqur dhe ushtruar lidershipi eshte nje forme e shfaqur dhe ushtruar karakteri. Kur duam, admirojme apo percmojme nje lider ne ne fakt me se shumti duam, admirojme apo percmojme ne thelb karakterin e tij. Kur ndjekesit fillojne te shikojne mangesi karakteri tek lideri ata natyrshem e braktisin ate se pari emocionalisht. Ketu fillon edhe shembja e marredhenies lider- ndjekes.

Lideri me karakter eshte nje nder dhuratat/sukseset me te rendesishme qe nje shoqeri mund te kete. Asnje lloj vlere, qofte kjo vlere personaliteti, intelekuale, inteligjente, fetare apo ushtarake nuk mund te kompensoje vleren e karakterit. Eshte kjo vlere qe i jep liderit me se shumti forcen e bindjes tek ndjekesit; e ben ate te besueshem dhe imponon respektin duke i mbajtur keshtu te dyja palet te lidhura fuqimisht. “Aftesite mund te cojne ne maje, por duhet karakteri qe te mbetesh  aty”, nenvizonte  John Wooden .

Lideri eshte ne prove karakteri qe nga casti qe ka vendosur te udheheqe deri ne castin qe ka vendosor te dorehiqet.  Shekspiri na iluminon : “Vlera me e madhe e nje njeriu shfaqet kur ka ne dore te bej keq dhe nuk e ben”. Fatekeqesisht, jo rralle here historia e njerezimit ka ndeshur lidere qe fitoren e kane konsideruar personale dhe te gjitha aktet e mevonshme i kane mbeshtetur ne mbrojtje te pushtetit personal.

Lideri me Karakter eshte si Perseu !

Ashtu sikunder Perseu ne mitin Grek qe me inteligjence e strategji arriti t’i prese koken monstres Medusa e me pas ia coi ate pikerisht Athines qe i kish dhene fuqine dhe strategjine, lideri me karaker cdo fitore ja dedikon ndjekesve. Ai kthehet ne nje lider transformues qe synon fuqizimin e ndjekesve duke leshuar perdite e me shume pushtet personal!

Lideri me Karakter eshte si Sizifi !

Sizifi ne mitin Grek i kishte premtuar njerezimit heqjen e vdekjes. Perendite e Olimpit te inatosura per kete akt te Sizifit e denuan ate te mbaje pafundesisht nje gur te rende mbi shpine, gur qe do te duhet ta shpinte ne maje te malit; Fatekqesisht sapo e vendoste ne maje, guri binte dhe Sizifi duhej t’a ngarkonte serisht ne shpine e t’a ngjiste serisht ne maje ne ate rrugetim te veshtire qe ishte percaktuar te mos rreshtete kurre. Miti na sjell nje Sizif te paperkulur dhe ne vetmohim per te arritur premtimin e mbajtur njerezve. Ne arritje te misionit ai kishte besim se nje dite do te mund te bente realitet endrren, ndaj per gjate gjithe kohes ne shohim nje Sizif me shprese dhe nje Sizif ne veprim. Sikur thote Albert Camy: “Ne duhet t’a perfytyrojme Sizifin te lumtur ”. I lumtur, pasi edhe nese deshtoi ne mision ai kurre nuk deshtoi ne karakter.

Lideri me karakter eshte si Sizifi. Karakeri i tij vihet ne prove ne momente te veshtira. Ai nuk dorezohet kurre ne mbajtje te premtimit, ka gjithmone shprese dhe besim ne arritje te tij dhe kthehet vete ne nje shembull integriteti, optimizmi dhe aksioni te panderprere.

Lideri me karakter eshte si Prometeu !

Te drejtosh me karakter do te thote gjithashtu te mos tradhetosh asnje cast kauzen e ndjekesve, edhe atehere kur pushteti personal mund te lekundet, edhe atehere kur vete jeta mund te te vihet ne rrezik. Prometeu ne mitin Grek kurre nuk e tradhetoi kauzen te cilen i kishte premtuar njerezimit, dhurimin e zjarrit.  Trupi i tij pervelonte nga dhimjet e plageve e ai serisht rezistoi duke u kthyer ne simbol te sakrifices eterne. Ai u dhuroi njerezve flaken, dhe u be heroi etern i tyre.

Ndonese ky mit apo dhe te tjeret e permendur duken shume larg  realitetit qe hasim rendom ne lidership, fatmiresisht njerezimi ka pasur lidere qe kane sakrifikuar cdo gje ne emer te misionit te premtuar dhe natyrshem vepra e tyre ka bere histori. George Washington, Gandi, Martin Luther King apo Mandela jane shembujt reale dhe shembelltyra te verteta te liderve me karakter. Fitorja qe ata na dhuruan e beri njerezimin dhe boten me te mire, pasi demonstroi se rruga e pershkruar me karakter con gjithmone ne fitoret me jetegjata dhe te vlefshme. 

Lidershipi ne vetvete eshte nje nderthurje e strategjise me karakterin, ku cdo fitore duhet te kete ne themel nje strategji te arrire dhe nje karakter te mire, por ashtu sikunder nenvizonte gjenerali Amerikan Norman Schwarzopf : “Neqoftese do te duhet te mbeteshim pa njeren nga keto, le te mbetemi pa strategjine”! Kjo do te thote se fitorja mbetet e tille vetem kur fiton karakteri. 

Lideri me karakter nderton nje shoqeri me karakter !

Karakteri i liderit merr rendesi paresore pasi eshte ky qe  formeson karakterin e mjedisit ku drejton. Heroi yne kombetar Gjergj Kastriot Skenderbeu ndertoi per me shume se nje cerek shekulli nje komb krenar dhe te pamposhtur si vete karakteri i tij.  Karakteri i erret i Enver Hoxhes ndertoi nje Shqiperi po kaq te erret. Demoni qe ai kishte brenda vetes krijoi nje shoqeri te ngjashme ku njeriu humbi cdo vlere humane ne emer te vlerave partiake.

Lideret e epokes post – komuniste do te duhej te perballeshin me normat e demokracise dhe te anashkalonin modelin e  autokracise apo diktatorshipit me te cilin ishin rritur dhe edukuar sipas te vetmit model qe kishin pasur. Ne nje proces te veshtire transformues, mund te themi se ato vazhdojne te perballen me kete sfide karakteri. Nderkohe dramatikisht vazhdojne te perpeliten edhe me sfiden tjeter ku do te duhej te rezistonin pa kushte – grykesine.

Lideri pa karakter eshte tipik!

E cilesoj tipik pasi ai i ngjan kaq shume personazhit tipik ne letersine e realizmit socialist, i pershkruar por jo i ndertuar  me vlera te larta fizike e morale, por i vendosur skematikisht dhe me ngjarje klishe dhe fund te paraditur. Sado ta shtrydhim kujtesen zor se ne mendje na ka mbetur ndonje nga keta tipiket e asaj letersie, dhe kjo sepse ata ishin krijuar te tipizuar por jo karaktere natyrale, ata duhet te shkonin tek fundi i paracaktuar ku gjthmone fitonin por asnjehere duke u zhvilluar apo rritur ne ngjarje( ata ne fakt as nuk krijonin dot ngjarjen), pasi ngjarja ishte skeme dhe ata gjthmone do te dilnin fitimtare pak rendesi kishte se cfare do te  ndodhte!!

Po keshtu dhe lideri tipik nuk eshte karakter; ate e drejton qellimi dhe jo vlera, pasi paresor per te eshte pushteti personal. Zhvillimi dhe ngjarjet ne lidershipin tipik jane skeme – cdo gje justifikohet ne arritje dhe mbajtje te pushtetit. Sikunder tipiket ne letersine e realizmit socialist, lideret pa karakter jane te gjithe nje prerje, protagoniste te ngjashem ne situata qe perserisin vetveten dhe fokus vetem tek pushteti personal, fuqizimi i ketij pushteti me cdo mjet e kusht. Edhe ata lider tipik qe bejne prapagande dhe duket sikur punojne ne funksion te ndjekesve, ne fakt nuk e bejne per interesat e ketyre te fundit por thjesht per te cimentuar pushtetin personal. Rasti me fatlum eshte kur interesat e ndjekesve realizohen dhe ne te njejten kohe kjo krijon natyrshem forcimin e pushtetit te liderit. Shume here ata shfaqen aq pasionant ne sherbim te ndjekesve sa pasioni i tyre i fshehur per pushtet trajtohet gabimisht si sherbim ndaj ndjekesve. Tipik ne veprime,  ne  arritje te pushtetit keta lloj lideresh jane ne gjendje te behen lideret me frymezues,  por jane pikerisht keta qe e humbin kontrollin dhe etiken, behen arrogant,  nervoz dhe te paparashikuar pikerisht ne castin qe ndiejne t’u lekundet pushteti. Eshte e pritshme qe aktet e tyre mund te kthehen nga me ekstremet. Shume lidere te tille i kemi pare te behen autoritare dhe diktatore.  Eshte pikerisht ky momenti kur duhet te shfaqet me shume se kurre fuqia e ndjekesve dhe vihet ne prove karakteri i nje shoqerie te tere.  Ne pergjithesi shoqerite e shendosha i kuptojne qe ne fillesa, i luftojne pa kompromis dhe i largojne nga qarkullimi lideret pa karakter, ndersa shoqerite e dobeta manipulohen, hutohen e me pas dorezohen.  Ne momente krizash eshte karakteri i liderit por edhe ai i ndjekesit qe vihet ne prove. Ndaj eshte shume e rendesishme qe ndjekesit te mos bejne kompromise kur diktojne shenjat e para te mungeses se karakterit tek lideri. Ata kurrsesi nuk duhet te bien ne apati e renkojne fatin e keq duke u mjaftuar me psheretimat  :“Ah sikur te kishim nje lider me karakter”. Ne te kunderten ata duhet te veprojne fuqishem, dhe ti drejtoje motoja : “Nuk ka shprese pozitive nese mungon ne krye lideri me karakter”.

Ne perfundim,  mund te shtojme se kur merret ne shqyrtim lidershipi diskutimi per ndikimin e karakerit ne te eshte ndoshta me i gjeri. Kjo pasi lidershipi eshte pike se pari veprim dhe cdo veprim njerezor percaktohet thellesisht nga karakeri. Duket sikur mes te gjithe faktoreve qe ndertojne apo krijojne fatin e lidershipit, qofshin keta faktor personal apo social, historik, rrethanor apo natyror, asnjeri nuk mund te krahasohet me peshen qe luan karakeri. Te gjitha studimet mbi kete debat kane nje perfundim te provuar ne realitet: “99% e deshtimeve ne lidership jane deshtime te karakterit”.

*Iris Halili ka perfunduar studimet ne USA per Master ne Lidership si dhe programin  e Doktorates per Lidership dhe Zhvillim Organizatash. Ne Shqiperi ka punuar Pedagoge e Letersise se Huaj ne Departamentin e Letersise prane Fakultetit Histori -Filologji , UT si dhe Shefe Kabineti e Presdentit te Republikes  (2002 ne 2005).  Prej viit 2009 jeton dhe punon ne Florida , USA.

KOLONITË HELENE NË EPIR DHE NË ILIRI

by

Tema e kolonive helene në brigjet e Mesdheut, me krijimin e shtetit grek në fillim të shekullit të XIX, është bërë një temë e nxehtë, ku qarqet e vetëquajtura greke, apo akoma më keq, helene, e trajtojnë në një mënyrë shoviniste, politikisht; demagogjike dhe sofiste, nga pikëpamja shkencore; dhe, cinike e të paturpshme nga pikëpamja morale. Por pas kësaj “lehje helene”, këto 150 vjetët e fundit, gjithmonë kanë qëndruar Fuqitë e Mëdha, ose e thënë ndryshe shtete të caktuara të Europës, të cilat,mbështetur në këto dogma dhe demagogji helene të të ashtuquajturave koloni helene, vazhdimisht e kanë “ndërsyer” Greqinë kundër shteteve si Shqipëria, Maqedonia, Bullgaria dhe Turqia, duke mëtuar territore, brigje, ishuj, pjesë të deteve dhe shelfeve detare.
        Si është puna e kolonive? Në historinë e lashtë kolonitë e para në brigjet e Mesdheut janë ngritur apo krijuar fillimisht nga pellazgët. Pellazgët, të ndarë në fise, apo popuj të ndryshëm, siç e kemi thënë në kapitujt paraardhës, kanë luzmuar në parahistori në të gjitha brigjet e Mesdheut, Detit të Zi, Kaukazit, Lindjes së Afërme, etj. Ata në lëvizjet e tyre kanë qënë të pranueshëm nga fiset e tjera. Por ka pasur raste që kanë zaptuar territore të tjera edhe me luftë. Të tilla kanë qënë pushtimet e skithëve, që okupuan pothuajse krejt brigjet e Detit të Zi dhe atij Kaspik, duke krijuar një turbullirë të madhe tek popujt që banonin në ato brigje si Kimerët, por edhe të tjerë. Historia flet gjithashtu për zbarkimet e Hiksosve në deltën e Nilit, ku ngritën koloni për qindra vjet në Egjiptin e lashtë. Por historia flet për zbarkime dhe imbarkime të shumta nga ishulli i Kretës. Një nga rastet e mundshme është edhe ajo e zbarkimit të Karianëve kretanë në brigjet lindore të Mesdheut. Qiprua, gjithashtu, ka qënë vend zbarkimesh dhe imbarkimesh të shumta në parahistori. Madje, flitet se ajo, për mjaft kohë, ka qënë edhe koloni e egjiptianëve. Lemnosi, Imbrosi dhe ishuj të quajtur grekë tani, kanë qënë ishuj të banuar nga pellazgët, dhe, tek ata ka pasur zbarkime të ndryshme gjatë gjithë periudhës së parahistorisë, por edhe anitikitetit. Më e famshmja nga ato është zbarkimi i lidianëve, popull pellazg i bregut lindor të Mesdheut, të cilët Lemnosin e përdorën si plasdarmë për të “sulmuar” gadishullin Apenin. Historia flet mjaft për ngritjen prej tyre  të kolonive në bregun perëndimor të Apenineve nën udhëheqjen e mbretit të tyre, Tirrenit, prej nga ku prej këtij mbreti lidian trashëgojmë sot emrin e Detit Tirren në Itali. 
        Në parahistori kemi edhe dy lëvizje të mëdha popujsh; Kadmianët dhe Danajtë, të cilët “mësynë” atë që në shekullin e XIX të erës sonë do të bëhej Greqi. Kadmianët krijuan shtetin e fuqishëm të Tebës, ndërsa Danajtë sunduan mbi shtetin e fuqishëm të Argosit Arkadhian. Për këto dy popuj “mysafirë” shkrimtarët antikë grekë si Sofokliu dhe Eskili  kanë shkruar dhe veprat me të mëdha dramaturgjike botërore si: Edipi mbret, Edipi në Kolonë, Antigona, Të shtatë kundër Tebës dhe Lutëset. Madje Kadmi solli qytetërim tek fiset pellazge të Beotisë, Atikës, etj, duke sjellë alfabetin me të cilin u shkruajt helenishtja, ku në saj të mësimit të kësaj gjuhe të re, pra vetëm  në sajë të ndryshimit të gjuhës; nga pellazgjishtja tek helenishtja. ata do të shndëroheshin nga pellazgë në helenë.
        Më pas janë shquar shumë si një “perandori kolonizatore” Fenikasit e quajtur të tillë nga helenët, por ata e quanin veten Kananë, dhe, ishin një popull i shquar pellazg, të cilët së bashku me Karianët dhe Lidianët, sollën qytetërimin në perëndim (gadishujt Helenik, Apenin, Iberik, Libi dhe jugun e Galëve), duke filluar nga alfabetet pragmatiste dhe deri tek të rejat shkencore për kohën. Kolonitë e tyre shtriheshin në të gjitha brigjet e Mesdheut, por më të shquarat ishin Tartesi, Kartagjena dhe Marseja.
        Ndërsa helenët ngritën koloni nga shekulli i VIII p.e.s e këndej, duke u mbivendosur tek kolonitë fenikase, ose duke krijuar të reja në jugun Apenin, brigjet e detit Jon dhe Adriatik; si duke u kthyer vizitën lidianëve, karianëve etj në brigjet lindore të Mesdheut. 
        Që në fillim, nuk do të isha i mendimit që kolonitë helene janë krijuar në brigjet e Epirit dhe Ilirisë nëpërmjet pushtimit. Lufta edhe mund të jetë përdorur në ndonjë rast, por e përgjithshmja është se këta të ashtuquajtur kolonistë helenë duhet të kenë ardhur pa luftë, ata janë pranuar miqësisht nga vendasit si “jabanxhinj”. Kolonitë helene, nëqoftëse do t’i shikonim me syrin e sotëm, fare mirë mund t’i quanim zona të lira, ku biznesmenët helenë ngritën bizneset e tyre.
        Këta kolonistë kanë qënë kryesisht tregtarë dhe zejtarë. Edhe nëqoftëse do të pranonim se një grusht kolonistësh i kanë pushtuar këto qytete ose territore; ata nuk do të mund t’i mbanin dot ato për një kohë të gjatë, sepse vendësit me ndihmën e vellezërve të tyre të prapatokës, do t’i kishin hedhur në det miqtë e paftuar. Mjaft autorë flasin për ngritjen e kolonive në Epir, kryesisht në Thesproti, por ata thonë me vendosmëri, se në këto koloni nuk u përmbys rendi etnik.
        Koloni nuk ngritën vetëm helenët, por koloni ngritën edhe Ilirët, ku më të shquarit në këtë drejtim janë Liburnët. Ata ngritën koloni në të dy brigjet e detit Adriatik, atij Apenin dhe atij Ilirik. Ata, si një fuqi e madhe detare (talasokraci), ishin për një farë kohe zotërues të Korkyrës, por edhe të Epidamnit, Lisit, Skodrinit, e deri në veri në bregun Dalmat. Madje, siç e kemi thëne edhe më parë kur flasim për Ilirët e Jugut, ekzistenca e kolonive liburne në qytetet e tyre ka sjellë pështjellim tek mjaft autorë në kohët moderne, që disa nga perënditë liburne, t’i ngatërojnë dhe t’i quajnë perëndi të Ilirëve të Jugut, si Redoni, Bindusi etj. Madje, vetë Kepi i Rodonit, për pozicionin e tij të shkëlqyer strategjik, mund të ketë qënë një pikë e fortifikuar e Liburnëve në Adriatik, të cilët këtij kepi i kanë vendosur edhe emrin e perëndisë së tyre të detit.
        Pra, nga të gjitha këto që thamë më lart, nuk kanë ngritur koloni vetëm helenët, por të gjitha ato qytete shtete nga të gjitha brigjet e Mesdheut dhe deteve që ishin pjesë e tij, të cilat ishin të zhvilluara, të fuqishme dhe të pasura, ku ato në të njëjtën kohë, në sajë të zhvillimit të tregtisë, u bënë edhe fuqi detare. Për të qënë më i qartë, afrohemi rreth dymijë vjet në kohë, ku shëmbulli më klasik në mesjetë, është Republika e Venedikut, e cila edhe ajo ngriti koloni, por ndryshe nga të lashtët, ajo këto qytete të fortifikuara bregdetare të Mesdheut i mori me forcën e armëve.
        Në Epir dhe Ilirinë e Jugut  qytetet më kryesore, që janë emërtuar koloni helene, nga shkenca zyrtare greke, por edhe ajo shqiptare, janë: Korkyra, Butrinti, Apollonia, Dyrrahu etj. Historiani Kristo Frashëri në librin e vet “Historia e qytetërimit shqiptar”, i cili është një studim nën mbikqyrjen e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, në paragrafin, “Kolonitë helene të Shqipërisë” thotë:
“Në çerekun e tretë të shekullit VIII p.e.s (720 p.e.s B.I) flota e Korintit zboi liburnët nga ishulli i Korkyrës dhe themeloi aty koloninë e parë tregtare…Pak më vonë, kolonistët korkyras-korinthas zbarkuan në stere, në tokën e kaonëve dhe pushtuan vendbanimin e tyre të lashtë, Buthrotin. Kolonistë të tjerë helenë, të ardhur nga Fokida, pushtuan Orikun në Gjirin e Vlorës, i cili ishte stacioni i fisit ilir të amantëve. Në shekullin e VII p.e.s, rreth vitit 627 p.e.s, kolonistët e Korkyrës pushtuan me luftë Durrësin, skelën e taulantëve, të cilin ata e quajtën Epidamn dhe romakët më vonë Dyrrah. Rreth 40 vjet më vonë, kolonistët e Durrësit, themeluan Apolloninë…”
 
        Në këtë paragraf, në të cilin nuk pasqyrohet vetëm mendimi shkencor i autorit, por dhe i vetë Akademisë së Shkencave të Shqipërisë si kujdestare e këtij botimi, në mënyrë kategorike thuhet, se kolonitë helene në trojet e Epirit dhe të Ilirisë së Jugut, që autori çuditërisht i quan, kolonitë helene të brigjeve të Shqipërisë (se nga e gjeti këtë Shqipërinë ai në shekujt e VIII dhe të VII p.e.s, këtë e di ai dhe Akademia) janë realizuar nëpërmjet pushtimit ushtarak!!! Por autori nuk përmend asnjë betejë për pushtimin e tyre. Dhe për më tepër, as autorët e lashtë grekë, si Herodoti dhe Tuqididi, nuk flasin për pushtime ushtarake, apo për beteja. Dhe për të qënë më bindës, vetë Tuqididi, kur flet për Luftën e Peloponezit,  përmend hollësisht përplasjet ushtarake në Epidamn midis demosit nga njera anë dhe oligarkëve e taulantëve nga ana tjetër.
 
        Për të kundërshtuar mendimin se Epidamni është marrë më luftë, dhe, që ka qënë një koloni e sunduar nga helenët, këtë na e thotë vetë Tuqididi, oligarkët, sunduesit e qytetit bashkëpunuan me ilirat taulantë të prapatokës. Pra oligarkët kanë qënë vendas dhe ka qënë paria ose fisnikëria e qytetit, shtresa më e pasur dhe njëkohësisht shtresa sunduese e tij. Si një argument më shumë në këtë drejtim, mund të sillet edhe fakti, se sunduesit e këtyre qyteteve ishin me prirje monarkike; ndërkohë që kolonët duke qënë se bënin pjesë ne shtresat e ulëta të shoqërisë (demosi: tregtarë dhe zejtarë), si dhe fakti që vinin nga qytete ku sundonte demokracia, automatikisht do të ishin me prirje demokratike. Mbi bazën e kësaj llogjike mbetet që sunduesit e këtyre qyteteve të ishin vendës dhe për  Epidamnin kjo është e dokumentuar nga lufta që u zhvillua aty. Në këtë luftë Ilirët autoktonë aristokratë të qytetit, me ndihmën e vëllezërve të tyre Taulantë të prapatokës, rivendosën me dhunë të drejtat e tyre duke shtypur revoltën e kolonëve helenë dhe bashkëpunëtoreve të tyre nga shtresat popullore qytetare autoktone ilire (banuese në këtë qytet). Kjo vërteton më së miri atë që këto qytete janë drejtuar dhe sunduar dhe banuar nga vendësit Ilirë, ku kolonistët helenë kanë qënë minoritet dhe bënin pjesë në shtresat e dorës së dytë të shoqërisë së tyre. 
        Por këtu duhet të ndalemi edhe tek një koncept të gabuar shkencërisht, i cili ka zenë vend në termilogjinë shkencore të historisë: koloni helene. Për mendimin tim nuk ka pasur në antikitet koloni helene në brigjet e Epirit dhe ato të Ilirisë së Jugut. Pra, për të qënë më të saktë: Nuk ka pasur qytete të themeluara dhe të banuara vetëm nga helenët. Ka pasur vetëm kolonistë helenë të ardhur në qytetet Epirote dhe  ato Ilire. Koncepti, koloni helene; është krejt i ndryshëm nga, kolonistë helenë.
        Në argumentim të kësaj, është vërtetuar shkencërisht se të ashtuquajtura qytete koloni helene, kanë ekzistuar para se të vinin kolonistët helenë, si qytete epirote apo ilire. Butrinti, Foinike, Oriku, Apollonia, Epidamni etj, shekuj më parë se të vinin vizitorët helenë kanë qënë të themeluar dhe banuar nga vendasit, Prasaibët, Kaonët, Amantinët, Bylinët apo Parthinët dhe Taulantët.
        Vetë Korkyra që mbahet si koloni e mirëfilltë helene, mbështetur në ato që thotë Neritan Ceka, i cili kur flet për monedhat e Korkyrës, na jep një të dhënë brilante për përkatësinë etnike të korkyrasve, të cilët, nga të gjithë autorët, pa përjashtim, quhen helenë. Por në fakt janë pasardhësit e Feakasve pellazgë të Skeries. Ja edhe informata: “…prerjen e monedhave të Apolonisë dhe Dyrrahut në gjysmën e dytë të shek të V p.e.s…Simbolet e tyre përsërisin ato të Korkyrës, duke pasur  në faqe një lopë me viçin duke pirë qumësht, ndërsa në shpinë një katror me ornamente- të shpjeguar si kopshtet e lulëzuara të Alkinout, mbretit homerik të ishullit të feakëve, që besohej të ishte Korkyra…”. 
        Pra, si ka mundësi që këta helenë të Korkyrës, por edhe të Apollonisë dhe Dyrrahut, të prisnin monedha me simbolet e Alkinout, mbretit epirot pellazg të Skerisë së lashtë pellazge, dhe të mos prisnin monedha me figurën e mbretërve të Korintit, ku për hir të së drejtës nuk kanë qënë pak?!!! Një nga ata ka qënë tirani Periandër. Pra në Korkyrën epirote zbarkuan korinthasit helenë. Prandaj edhe kur korkyrasit, nga ana e tyre, ndoshta edhe me disa korinthas, zbarkuan në Apolloni, Orik, Dyrrah, apo edhe në ndonjë qytet tjetër me përkatësi epirote apo ilire, nuk zbarkuan si helenë, por zbarkuan si epirotë tek epirotët, apo si epirotë tek ilirët. Këto qytete në antikitet ishin si qytetet metropol sot në botë, pra kishin edhe banorë të etnive të ndryshme, pavarësisht faktit, se këta të huaj gjithmonë kanë qënë minoritet në to. Nuk mund të themi sot, se shumicën e banorëve të qyteteve metropole si: Parisi, Londra, Berlini, Roma, Vjena, Amsterdami, Lisbona, etj, e përbëjnë të huajt dhe vendasit janë në minorancë!! Kështu ka qënë edhe në lashtësi. Vetë Dyrrahu, dhe më pas Durrësi, deri në mesjetë vonë ka qënë një qytet metropolitan.
        Edhe nëqoftëse do të flitet për shkrime apo mbishkrime të gjetura në greqisht, apo në latinisht në këto qytete; këto nuk përcaktojnë as etninë e këtyre qyteteve, por as etninë e kolonistëve; pasi këto ishin gjuhë ndërkombëtare (dhe për më tepër shkruheshin), dhe një qytet metropol dhe kozmopolit në atë kohë do të ishte i vdekur pa këto gjuhë. Kjo nuk ka përjashtuar faktin që në këto qytete ka pasur shkrime në Ilirisht, por me alfabet grek ose latin dhe ndoshta edhe me alfabetin ilir ose pellazg.
        Në mbështetje të mendimeve të mësipërme, po përpiqemi të japim disa fakte për disa nga këto qytete. Fillojmë me të ashtuquajturën koloni helene të Butrintit. Për këtë po i drejtohemi fillimisht arkeologut Neritan Ceka, i cili na thotë:
“Më 1805 Butrinti vizitohet nga konsulli francez në Janinë, F.Pukëvil (Pouqeville), i cili ka lënë një përshkrim të mureve pelazgjike në akropol…burimin e shenjtë të Asklepit, i cili ruan veshjen me gurë të mëdhenj të punuar trashë nga një periudhë më e hershme…Ato ishin kushtime që i përkisnin një tempulli më të lashtë të tipit prostil, prej të cilit, përvç nishes, janë ruajtur edhe themelet e hershme…Gërmimet (në Buthrot, ekspeditë e viteve 1991-1996) u përqëndruan në akropolin e qytetit antik, për të sqaruar fillimet e jetës në këtë qëndër të lashtë të Kaonisë. Shtresa më e hershme i takon periudhës së hershme të hekurit, që i korespondon Protogjeometrikut të Greqisë në shekujt e XI-X p.e.s..”     
      Nga studiuesi Aleks Trushaj na vjen një njoftim interesant, ku sipas tij, murin e akropolit të Butrintit, Ugolini (L’Acropoli di Butrinto, f,262) e ka quajtur “pellazgjik”
-Pra, dy personalitete, Pukëvili dhe Ugolini i kanë quajtur muret e lashta të akropolit të Butrintit, pellazgjike. Atëhere si ka mundësi, që një qytet i ndërtuar nga pellagët kaonë, del i themeluar nga helenët, dhe, duhet të njihet edhe si koloni helene!!! 
-Sipas Neritan Cekës, pranë gërmadhave të tempullit të Asklepit në Butrint, ka gërmadha më të lashta të një tempulli parak më të lashtë, kuptohet pellazgjik, por që nuk është evidentuar se kush ka qënë. Pra ky qytet pellazg ka pasur edhe një tempull para se të vinin helenët, pra në këtë qytet pellazg ka pasur civilizim, dhe, këtë nuk e sollën helenët kolonistë. Gjithashtu Neritan Ceka na thotë, se jeta urbane në akropolin e qytetit ka ekzistuar në periudhën e hershme të hekurit, shek XI-X p.e.s, d.m.th, menjëherë pas Luftës së Trojës. Gjë që na lidhet edhe me legjenda të tjera, që flasin për ekzistencën e Buthrotit në atë periudhë.
        Vazhdojmë me Apolloninë. Neritan Ceka para rreth 40 vjetësh ka nxjerrë një libër me emër kuptimplotë “Apolonia e Ilirisë”. Kemi shkëputur disa pjesë nga ky libër: “Në kohën antike ka pasur  të paktën 30 qytete me egidën e Apolonit. Për këtë arësye Apoloninë tonë, për ta dalluar nga të tjerat, shkrimtarët antikë e quajnë Apolonia e Ilirisë, Jonit apo Epirit…Këtë qytet të Ilirisë, shkruan Stefan Bizantini në mesin e shekullit të VI të e.s., e banonin ilirët si edhe Epidamnin. Pastaj u dërguan 200 kolonistë korinthas me në krye Gylakun…Gjatë gërmimeve në Apoloni u gjetën fragmente qeramike dhe vegla hekuri dhe bronzi, që i takonin fundit të periudhës së bronzit dhe fillimit të asaj të hekurit. Ato ishin sende tipike ilire që i përkisnin një popullsie, e cila kishte banuar aty shumë kohë para ardhjes së kolonistëve. Apollodori shkruan se “mbasi vdiq Helenofori në Trojë, ata që ishin me të, duke u fshehur buzë gjirit Jon, u vendosën në Apoloninë e Epirit”…Plutarku jep edhe datën e saktë: në vitin 583 p.e.s…kolonistët e parë ishin korinthas të larguar gjatë sundimit të tiranit Periandër (fundi i shekullit të VII – fillimi i shekullit të VI p.e.s.)…Straboni shkruan se së bashku me korinthasit në Apoloni u vendosën edhe korkyrasit, gjë që dëshmohet edhe nga Skymni dhe Pauzania. Korkyra, që ishte vetë koloni e Korinthit (737p.e.s.), luajti më pas një rol të veçantë kolonizues në bregdetin Jon dhe Adriatik (pra në Epir dhe Iliri.B.I.). Ka shumë mundësi që prej saj të jenë nisur edhe kolonistët e parë  të Dyrrahut dhe Apolonisë…për derisa kolonia e re kishte një karakter zejtar-tregtar, ajo mund të ekzistonte në marrëveshje të plotë me vendasit…”.
        Nga i gjithë ky perifrazim i gjatë nxjerrim disa përfundime:
Nga autorët antikë Apolonia cilësohej e Ilirisë apo dhe e Epirit, dhe në asnjë rast nuk quhej Apolonia helene. Më shumë cilësohej qytet i Ilirisë dhe banohej nga ilirët. Pra nuk banohej nga helenët.
Gjetjet arkeologjike të arkeologëve tanë në këtë qytet i takojnë fundit të periudhës së bronzit dhe fillimit të asaj të hekurit. Pra shekujve XII-X p.e.s, shumë kohë më parë se të vinte Gylaku nga Korinthi në shekullin e VI p.e,s. Kjo vërtetohet edhe nga legjenda, që luftëtarët e Luftës së Trojës, kur kanë ardhur në Epir (pasi Iliria nuk njihej në atë kohë me këtë emërtim) e kanë gjetur të ngritur qytetin e Apolonisë.
Siç e kemi thënë edhe më parë ne, këtu thuhet qartësisht se kolonistët e parë, jo vetëm që u vendosën në një qëndër urbane të banuar nga vendasit, por këta kolonistë ishin zejtarë dhe tregtarë, pra në kuptimin e sotëm biznesmenë të huaj që vijnë për punë në një qytet. Pra këta nuk kanë ardhur me luftë dhe me formacion luftarak, siç thotë Kristo Frashëri, dhe e kanë pushtuar Apoloninë, Dyrrahum, apo edhe ndonjë qytet tjetër të Epirit apo Ilirisë.
        Tani për sa i përket qytetit të Epidamnit, për të cilin historiani Kristo Frashëri shprehet se, “kolonistët e Korkyrës pushtuan me luftë Durrësin, skelën e taulantëve, të cilin ata e quajtën Epidamn dhe romakët më vonë Dyrrah.” Ajo shprehja “me luftë” bie nga ato që u thanë më lart. Ndërsa për emërtimin e qytetit me dy emra, ku historiani i mësipërm ua shpërndan si pa të keq  helenëve dhe romakëve, do të flasim më poshtë.
        Nuk jam i mendimit se emrin EPIDAMN të qytetit e kanë vendosur kolonët helenë, siç thuhet në tekst. Ai është emri që i kane vendosur vendësit qytetit të tyre. Ndoshta ky qytet ishte sipër në kodër. Ndoshta  nga zhvillimi që mori, tregtia, porti, ai polli ndën vete edhe birin e vet  DYRRAHUN. Ndoshta, kjo pjesë e poshtëme u quajt nga vendësit  DY-RRAH, sepse për çudi ai ndodhet midis dy rraheve (rrëzë kodrash, ku është edhe sot e kësaj dite edhe qyteti i sotëm i Durresit). “Rrah” në shqip quhet një vend në faqe, ose rrëzë kodrave, a malit i shpyllëzuar, ose  përkarshi diellit. 
         Meqënëse Dyrrahu ishte qytet-port, kundrejt Epidamnit qe ishte qytet-kala, gjetja e gjurmëve të portit nga arkeologët në kohën e sotme do të sqarojë shumë gjëra. Ndërsa, po të bënim një përpjekje për të shpjeguar edhe emrin EPIDAMN me anë të shqipes, trashëgimtare e drejtëpërdrejtë e ilirishtes; atëhere do të zgjidhej edhe enigma e emrit të dyfishtë, që mbart ky qytet. “Ep” në shqip do të thotë jep, por përdoret edhe në kuptimin epmë, më jep mua. “Dhashë”  ose “Dhashtë” në shqip përdoret në shumës të kohës së shkuar “Dhamë”, në toskërisht përdoret edhe “Dhamnë”; njësoj si fjalët “bëhet” dhe “bënet” që kanë të njëjtin kuptim. Atëhere një qytet në një pikë strategjike në detin Jon, siç ishte Epidamni në lashtësi; ku lidhej Lindja me Perëndimin (gjë që më vonë e vërtetoi edhe  ndërtimi i rrugës  Egnatia) detyrimisht do të ishte edhe një qëndër tregtie, ku merrej dhe jipej. EP(më) dhe  I D(H)AMNE, ku germa “H” gjatë kohës mund të ketë humbur (ose ndoshta, më saktë, nuk përdorej, dhe “D” shqiptohej si “DH”, apo “damë” kishte kuptimin që “Dhamë”) dhe rezultati del  EP-I-DAMNE. 
        Analog mund të jetë aresyetimi si për qytetin tjetër bregdetar dhe tregtar të Mesdheut, koloninë fenikase (kananase), Marsile (MARR + SILLE). Por për të gjitha këto shpjegime fjalën e fundit duhet ta  thonë gjuhëtaret. 
        Për mendimin tim, kemi të bëjme me një qytet por me  emërtim të dyfishtë, dhe kjo lidhet me fazat e ndryshme të zhvillimit të tij; ku më i vjetër në moshë është Epidamni pasi lidhet me fazën e parë të tij, kur qyteti ishte në kodër; dhe më pas me shtimin e tij ai doli jashtë mureve dhe u zhvillua poshtë, rrëzë kodrave e pranë portit, dhe kjo pjesë e qytetit mori një emërtim te ri  Dyrrah (pavarësisht legjendës se Dyrrahu ishte nipi i Epidamnit); duke zbehur dhe errësuar shkëlqimin e të parit. Pasojë e kësaj është edhe fakti, që emri i dytë Dyrrah mbeti më vonë edhe si emër i qytetit. Ndoshta kjo mund të lidhet edhe me pushtuesit romakë.
        Në librin e sipërpërmendur historiani Kristo Frashëri fut tek kolonitë helene edhe Foiniken, të cilin, çuditërisht dhe besoj jo rastësisht, e emërton me emrin e fshatit të sotëm “Finiq” të banuar nga vllaho-grekë, fshat i cili ndodhet pranë kalasë së lavdishme të Foinkes së lashtë. Qyteti i Foinikes në lashtësi ndodhej brenda mureve të kalasë në një madhësi prej 70 ha, dhe nuk ka asnjë lidhje me fshatin e sotëm, përveç shndërimit të emrit të tij në greqisht, Finiq.
        Nejse, t’i lemë këto “lajthitje” të historianit dhe të flasim për vetë qytetin e lashtë, të cilin Polibi (II, 11, 7) e ka quajtur: qyteti më i pasur, më i fuqishmi dhe më i fortifikuari i Epirit. Polibi në një nga librat e tij, kur flet për sulmin e ilirëve të Teutës ndaj Foinikes, nuk e quan atë koloni helene, dhe, për më tepër nuk i zë ngoje ata, megjithëse ai vetë ishte grek. Ai banorët e Foinikes, por edhe të gjithë banorëve përreth deri në Antigone, i quan thjesht epirotë. 
     Ndjekim Polibin: “…Megjithatë, kur kjo flotë (flota ilire) qëndroi në Foinike në Epir, ata zbritën për të marrë furnizime. Atje ndeshën me disa ushtarë Galë, rreth tetëqind sosh, të vendosur (si garnizon mbrojtës) në Foinike, duke qënë në pagesë të epirotëve. Këta kontraktuan me ta, që ata të tradhëtonin e lëshonin vendin në duart e tyre. Pasi kishin bërë këtë pazar, zbritën nga anijet e morën qytetin dhe gjithshka në të me goditjen e parë. Kur ky lajm u bë i ditur, epirotasit bënë një rekrutim të përgjithshëm dhe erdhën me nxitim për t’i shpëtuar…”.
         Që Foinike nuk ka qënë asnjëherë helene, dhe për më tepër është pellazge e stërlashtë, po i drejtohemi vetëm  At Shtjefën Gjeçovi, i cili tek “Hylli i Dritës” shkruan: 
“…e ndër hyjni të panjehuna, po i përmendi nja disa të cilave s’ua shkulë rraja nëne prej tokës shqyptare…Për nder të Kronit shqyptarët (Kaonët) ngrehen nji kështiel në majë të Gurit të Kuq, i cili gjëndet në fushë t’Finikut ku u gjet edhe qytet i Kronit. Sot n’at vend asht fshati Krongji, në rrethinë të Delvinës. Përmbi fshat Krongji gjënden gërmadhat e montueme (Foinike e lashtë) të kohës së pellazgëve…”       
        Gjithashtu në tekst thuhet që edhe Bylysi dhe Amantia qënkërkan koloni greke bija! Kjo më duket një çudi e madhe. Të paktën deri më sot këtë gjë e dëgjojmë për herë të parë. Historikisht këto dy qytete kanë qënë edhe jashtë Lidhjes Molose, pra nuk kane bërë pjesë në atë që në lashtësi quhej Epir, dhe jo më të ishin koloni helene bija. Çuditërisht, dymbëdhjetë vjet më vonë, pas publikimit të ideve të Kristo Frashërit, vjen një misionar i helenizmit, një farë “Zgërboje”, dhe thotë se teatri i Bylist, pra edhe vetë qyteti, është helen!!
        Nga të gjitha këto që u thanë më lart u përpoqëm të argumentojmë,  se të ashtuquajturat koloni helene në Epir dhe Iliri në lashtësi, nuk mund të vërtetojnë teoritë e sotme antishkencore dhe antishqiptare, se helenët në lashtësi i kanë krijuar dhe zotëruar këto qytete tërësisht: Buthrotin, Apoloninë, Dyrrahun, Orikun, Bylisin etj; dhe për më tepër  kanë qënë banorë të  këtyre qyteteve në mënyrë të vazhdueshme deri në ditët e sotme, ku nga kjo, këta myteberët e sotëm të ashtuquajtur grekë i mëtojnë si qytetet të tyre dhe si territore të tyre që nga lashtësia. Rrjedhimisht, sipas tyre ato duhet të futen, me hir apo me pahir, brenda kufirit të shtetit të sotëm grek!!! Pra shkurt, Shqipëria e Jugut deri në Shkumbin, përfshirë edhe Durrësin, duhet të kalojë me Greqinë!!! Amin.
        Të vjen keq, që dashje pa dashje, historianë dhe akademikë shqiptarë bëhen zëdhënës të këtyre tezave të rrezikshme që cënojnë integritetin dhe sovranitetin e Republikës së Shqipërisë.
Besnik Imeri 22 shtator 2020  (pjesë nga studimi Epiri Pellazgjik)