Iris Halili – Dielli

ROLI I LIDERIT TRANSFORMUES NE REALITETIN SHQIPTAR-IRIS HALILI

January 12, 2021 by dgreca

INTERVISTOI MARJANA BULKU/

1. Këtu në SHBA flitet shumë për rolin që ka lideri transformues si në politke po ashtu edhe në botën e biznesit. Cili është saktesisht tipari i ketij lloj lidershipi ?

Lidershipi transformues është në gjendje të sjellë transformime në një realitet, mendimi apo veprimi përmes një frymezimi, krijimi dhe realizimi të një realiteti të ri, krejt të ndryshëm nga i mëparshmi dhe që u trashegohet brezave si vlerë . Sikur e thotë edhe vetë fjala transformues ky lider është në krye të transformimit , por (dhe ky moment ka shumë rëndësi) ai bën shumë kujdes që ky transformim të jetë i konsoliduar deri në fund. Lideri transformues pikë së pari flet me vlerat dhe aftesitë tij personale, vlerat e karakterit apo të shkuares apo edhe të tashmes së pastër dhe janë pikërisht këto me të cilat ai hidhet në betejën e transformimit. Ai i kerkon këto vlera tek ndjekesit e tij dhe tek bashkepuntoret e tij.

2. A ka patur ndonjëherë Shqiperia lider transformues?

Une mendoj se pothuaj të gjithe lideret e Shqiperise në fillimet e tyre kanë fituar besimin e ndjekësve duke premtuar transformimin dhe në të njëjtën kohë kanë qenë shumë të zotë të percjellin një figurë bindese se do të jenë lokomotiva e transformimit. Transformues ka qenë Skenderbeu, Ismail Qemali, Nënë Teresa, të gjithë këta të njohur për vlerat e tyre transformuese shumë përtej kufijve shqiptare. Ashtu sikur mendoj se të gjithë lideret e mevonshem shqiptarë kanë bërë një hap transformimi në realitetin shqiptar apo kanë vënë një gur transformimi. Psh ne e dimë që sejcili nga lideret e trazicionit vuri një gur në transformimin e Shqiperise nga diktaturë komuniste në republikë parlamentare pluraliste dhe këtu pa dyshim roli i Dr. Berishes është më i spikaturi. Por nga ana tjeter të gjithë lideret e tranzicionit pa perjashtim kanë dështuar në një pike, pikërisht në atë dramë që e krijuan po vetë , atë dramë ekonomike dhe sociale që është pjellë e grykësisë së tyre:korrupsionin. Ironia më e madhe është se ndjekësit shqiptarë kanë qysh në vitin 2002 që votojnë atë lider që u premton se do u luftoje korrupsionin, por fatkeqesisht pas çdo votimi kemi o më shumë korrupsion, o një korrupsion me fytyrë tjetër por me thelb të njëjtë. Kështu njëri pas tjetrit dështoi “Katarsisi” i Fatos Nanos, dështoi premtimi i Dr.Berishes me “Me duar të pastra”, dhe po kështu deshtoi dhe “Rilindja” e Edi Rames. Unë mendoj thjesht që edhe psikologjikisht për lideret e tranzicionit është shumë e vështirë të luftojnë atë që kanë krijuar po vetë.

3. A e shikoni pjesën më të sëmurë të realitetit aktual shqiptar tek korrupsioni?

Po. Unë mendoj se korrupsioni është metastaza që fillon me zgjedhjet që manipulohen në një forme a tjeter dhe më pas vepron në çdo instance tjetër Se po u vodh e drejta e zgjedhjes të tjerat jane rrjedhojë . Kjo është shumë poshteruese për çdo shoqëri. Nderkohe korrupsionI nuk po i le talentet dhe njerëzit e ndershëm të evidentohen, të gjejnë punë , të konfirmojnë veten , apo sigurojnë të ardhurat minimale për jeteseë kjo është arsyeja kryesore e emigrimit masiv të shqiptareve. Fatkeqesisht, sipas EUROSTAT vetëm në kohën e “Rilindjes”janë larguar 360.699 shqiptarë prej të cileve 140.390 të rinj.Këto për Shqiperinë janë shifra tronditese dhe rrëfejnë se interesi për vendin ka shkuar dhe po shkon në zero. Kjo është drama më e madhe që ka sjellë korrupsioni.

Ky i fundit po edukon një gjenerate të tërë me antimoralin: “Po nuk bëre korrupsion nuk ke të ardhme, nuk mbijeton”. Në media bejne moral të korruptuarit dhe këta propozohen si mendjet virtuale që japin leksione morali kur e gjithe jeta e tyre ka qenë një korrupsion pasiv, pasi psh të mos jesh ekspert dhe të dalësh në media dhe të bësh ekspertin është korrupsion intelektual , është korrupsion shpirtëror dhe mbi të gjitha është korrupsion informativ. Shqiperia është një vend i vogël. Gjithkush e njeh tjetrin, kështu që kur moralin ta ben i korruptuari,ajo çka ka vdekur perfundimisht është shpresa se vlera dhe puna do vleresohet.

Lideret e tranzicionit kanë dështuar në transformimin e premtuar pasi në realizmin transformues e rendesishme është të mos transformosh aty këtu , por në të gjithë strukturën të krijosh vizionin dhe platoformen transformuese në çdo qelize të shtetit dhe shoqerisë . Le të marrim një shembull aktual. Ne të gjithë e dimë qe gjykatat kane qenë të korruptuara, por ne të gjithë e dimë gjithashtu se të korruptuara nuk jane vetëm gjykatat, dhe nese ndër vite perpiqesh të bësh reforma vetëm me disa institucione dhe le mënjanë të tjerat ,psh fjala vjen energjinë , arsimin apo mjekesinë , pra bëjmë reforma transformuese në një kah dhe jo “hot stove” dmth menjeherë në të gjitha sistemet, transformimi mbetet çalaman, pasi është njësoj si të shërosh një organ dhe të lesh të tjerat të vdesin pak nga pak. Nëse ne mbyllim një media për evasion dhe e leme të shijë një media tjetër kjo nuk është reforme antikorruptive, përkundrazi ky është një transaksion i rrezikshem dhe krijon premisat e vendosjes së një forme diktature moderne ku pushteti perkrah vetem ato që e favorizojne. Kjo krijon atë që kemi quajtuar oligarki, apo drejtimin preferencial. Ky realitet ka sjellë çoroditje dhe apati totale tek ndjekesit. Kjo ka bërë që Shqiptaret të mos kenë më besim as tek politika dhe lidershipi i saj , por edhe as tek media dhe në pergjithesi në asnjë institucion shqiptar

4. Cili do të duhej të ishte roli i lidershipit transformues përkundër këtij fenomeni në realitetin shqiptar?

Aktualisht ndjekësit shqiptare nuk kanë nevoje ti bindesh për dramen e korrupsionit në vend, pasi ata janë të goditur deri në palcë prejt tij dhe kjo do të thote se sot nuk ka nevojë për retorike politike. Të lodhur nga propaganda antikorrupsion që ka mbetur më shume e tillë dhe të gjendur midis dy alternativave partiake që janë po njelloj ato që propozojnë dy stacionet që kanë të njejtin realitet, ndjekesit shqiptare deri më tani kanë vendosur të mos zbresin fare nga treni. Lideri transformers êshtë ai që duhet t’i bindë për stacionin e ri, dhe kjo bëhet nëse ai u tregon hartën e stacionit të ri me të gjitha detajet si do luftohet korrupsioni dhe kur do arrihet kjo me afate të qarta.

Ajo që duhet të sjellë lideri transformues është stimulimi intelektual që do të thotë përpara çdo vendimi apo platforme antikorrupsion të marrë mendimet e paleve të involvulara dhe interesuara për këto reforma. Këtu ka shumë rëndësi angazhimii i të gjitha grupeve sociale.

Lideri transformues pike së pari duhet të jetë personalisht i përkryer dhe i pastër në figuren e tij, së dyti të vijë me një platforme të qartë me pika transparente dhe të qarta që shkatërrojnë statu kuo-në , dhe së treti që është më e rendesishmja, të mbledhë rreth vetes të pakorruptuarit .

5.Si e mendoni ju të ardhmen e lidershipit shqiptar duke parë historikun e deritanishēm ?

Në pergjithesi në botën demokratike një lider protagonist pasi mbaron misionin që i është besuar nga ndjekesit largohet, shumë premtime i arrin, shumë jo, pasi nuk ka lider që të përmbushë 100 % nga ato që premton, gjithkush le një gur e kështu vendoset demokracia dhe respektohet e drejta e ndryshimit. Unë mendoj se e gjithe kasta e tranzicionit në politikën shqiptare e ka mbaruar misionin e saj deri diku të transformit të vendit nga një sistem diktatorial në një sistem demokratik dhe pluralist. Duhet pranuar gjithashtu se ne vinim nga një errësirë totale dhe lideret tanë modern nuk mund të ishin vetem se amatore. Por tashmë tranzicioni duhet e perfundojë dhe që kjo të realizohet, lideret e saj duhet ti hapin rrugën një brezi tjetër të ri.

Unë mendoj se në thelb në Shqipëri vazhdon mentaliteti i partisë amë .Dikur kishim nje Parti, tani kemi dy, por edhe lidhjen me to e kemi pak a shumë njëlloj. Lideret e rinj duhet pikë së pari të transformojnë këtë mendim të gabuar. Nëse partitë tradicionale nuk e pranojnë dhe kjo po duket qartazi që nuk pranojnë alternativa progressive, duhet parë për një forcë më vete. Në fakt një parti nëse në ide nuk ndryshon, nuk modernizohet,nuk sjell ide dhe individë progresive, ajo parti vdes. Unë mendoj se të dy partitë e mëdha shqiptare si dhe simotrat e lindura prej tyre po shkojnë drejt këtij fundi.Operacionet” plastike” të tipit që kreu Rama kur u bë kryetar partie, apo partitë e vogla që dolën nga partitë amë nuk sollen asnjë ndryshim pasi imazhi i ri me njerez të njëjtë është pa efekt të gjatë .

6. A keni besim se Shqiperia që kemi ëndërruar në vitet 90 do të bëhet ?

Po, kam shumë besim. Kam besim tek rinia intelektuale atje, kam besim tek vitaliteti i shqiptareve që e ruajtën shqiptarizmën për 500 -vjet të gjallë, kam besim tek mendjet intelektuale dhe të hapura shqiptare, kam besim tek hapja globale e Shqipërisë që mbyt mentalitet e vjetra dhe formëson pak nga pak apo riparon ato pjesë të kulturës që na ka lënë prapa, kam besim se lideret që i duhen Shqiperise pas – tranzicionale do të vijnë.

7. Edhe sa do të duhet të presim , apo…?

Kjo është në dorë të të gjithë shqiptareve progresistë. Siç na këshillon Nënë Tereza “Jepi botës më të mirën që ti ke”. Çdo transformim fillon pikë së pari nga vullneti individual !

Refleksion Dhjetori- “ Lideri nuk lind…Bëhet “

December 9, 2020 by dgreca

Shkruan:Marjana BULKU/

Refleksion dhjetori mbi botimin e veprës “ Lideri nuk lind …bëhet “ me autore Dr . Iris Halilin

Është 8 dhjetor 2020 . Një datë që tri breza(ne, prindërit tanë dhe fëmijët tanë)e njohin mirë sepse ia kanë numëruar me ankth orët e zhurmshme të atyre ditënetëve dimërore që viteve 90-të që ndollën pranverën e një shprese plot ëndrra lirie duke u bërë protagonistë të saj.

Në kutinë time postare gjej librin “ Lideri nuk lind …bëhet” nga Iris Halili, mike dhe bashkëkohëse e viteve studentore në Fakultetin Histori -Filologji, Tiranë. E marr ta shfletoj rrëmbimthi edhe pse shumë nga çështjet e botuara aty Irisi i ka publikuar në shtypin e përditshëm , nuk mungojnë referenca , citime dhe gjykime të thelluara mbi teoritë e lidershipit.

Prekem thellësisht në shpirt kur lexoj se këtë botim ajo ua kushton prindërve të saj, mbase edhe të mijve e ndofta të të gjithëve ne që ëndërruam atyre netëve të gjata studentore dhjetori për lirinë e shumëpritur e aq shumë të munguar.

Tashmë Irisi jeton në SHBA, unë po ashtu, shumë nga ne u larguam nga atdheu “sepse na vdiq shpresa” -siç shprehet ajo , , e fjala na mbeti në gojë… e pathênë por gjithmonë në mendje .

Kështu m’u duk se erdhi ky libër ;në këtë natë plot me kujtime të ftohta dhjetori e me ideale të pastra , e shëmbëllime ëndrrash e vrullesh rinore.

Teksa e shfletoj ndjej se nga Irisi ish -studente dhjetori ka mbetur po ajo energji , mprehtësi gjykimi dhe thellësi mendimi që vozit lirshëm sa në letërsi po aq edhe në mitogji ku dukshëm bie në sy depërtimi nëpër informacionet e pafundme filozofike e kërkimore që vijnë në mënyre konçize dhe plot përvoja jetësore si dhe ajo prej pune ,duke krijuar kështu një komunikim të artikuluar thjesht , bukur ,saktë.

E lexoj dhe pohoj pareshtur dhe filloj të besoj se teoria mund të shdërrohet lehtësisht në praktikë nëse “ rruga drejt lidershipit kalon nëpërmjet edukimit, vetëshërbimit ndaj shpirtit mendjes dhe trupit “- siç shprehet ajo.

Më tej shikoj profilin e Irisit petagoge, me mendimin që sulmon me gjykim , me frazën e shkathët e të zhdërvjellët që i referohet mendjeve që udhëhoqën botën me mendim dhe veprim ( Gandi ,Mandela,nënë Tereza) me arsyetimin që kultivon maturinë , logjikën saktësinë.

Nuk ke se si të mos i kthehesh dy herë në lexim konceptit të Lidershipit toksik ku ajo rendit :

1.Liderët e paaftë

2.Liderët e ngurtë dhe jofleksibël

3. Liderët e papërmbajtur

4.Liderët e pashpirt,pa emtati, pa ndjenja

5.Liderët e korruptuar

6.Liderët izolacionalistë

7. Liderët diktatorë

Mjafton ky narracion tiparesh që të qartëson edhe pamjen e shoqërive ku jetojnë e veprojnë këto lloj liderash të pranishëm në skenën politike shqiptare dhe jo vetëm, çka është e ngulitur në mënyrë postulare në fjalët e Kasit tek ” Jul Cezari”; -“ Dështimi i dashur Brut qëndron te vetja jonë .

Ky moment dhe shumë të tjera analoge e sjellin Iris Halilin në rrafshin e analistes që politikën dhe shoqërinë me të gjitha tiparet kulturore e historike din ti verë në një rrafsh studimor duke e bërë veprën mjaft të dobishme për studentët, gazetarët dhe politikanët , për të gjithë dhe për çdo moshë që të dijë e të mundë ta dallojë liderin .

Rasti i Shqipërisë nuk solli vetëm diktaturën e egër hoxhiane por edhe Liderin që duhet imituar duke pasqyruar kështu në mënyrë tejet emocionale Nënë Terezën si një nga katër Lideret më të mëdhenj të njerëzimit përkrah Gandit,Martin Luter Kingut dhe Mandelës .Një model frymëzimi për shumë shkolla amerikane të cilat liderin shërbëtor e konsiderojnë si lidership moral që udhëheq përmes shembullit personal plot me vlera e vyrtyte sublime ku në thelb qëndron shpirti human dhe respekti maksimal për njeriun .Ky moment i veprës është i mbushur me analiza studimore, përqasje mendimesh, përvoja jetësore, fakte historike dhe teologjike ku dominon njerëzorja Terezë , arsyje legjitime krenarie për përkatësinë etnike të përbashkët por edhe mëkatin e madh po aq të përbashkët që ajo aq pak njihet dhe studjohet në shkollat shqiptare . Ky studim është një version ndryshe që Shenjtoren Terezë e radhit në rrafshet më të larta që udhëheqin njerëzimin ( Gand, Luter King, Mandelë).

Po e lexoj duke shkruar këtë libër sonte duke iu afruar asaj që duket se mbeti pêrherë në rrugëtim; kërkimi i një lideri që të frymëzojë të tjerët të ëndërrojnë .

A ka ? !

A do të ketë ? !

Një dilemë e cila ne dhe prindërit tanë na mundoi gjatë, uroj të mos jetë kaq e mundimshme për fëmijët tanë .

“ Gjithkush mund të bëhet një lider i mirë përsa kohë ata flasin rreth zgjidhjeve “ citon Iris Halili si për të na e lehtësuar dilemën e gjatë në këtë natë dimri të gjatë kur 30- vjet më parë belbëzonte liria.

Karakteri ne Lidership !

September 23, 2020 by dgreca

Shkruan:Iris HALILI*-

Sa here duam te sjellim nje shembull akti heroik, mendja na shkon tek mitet. Sa here duam te bejme percaktimin e liderit frymezues dhe realizues mendja serisht na shkon tek heronjte mitik. Ata mbeten te tille jo vetem per nga forca dhe bukuria trupore, por se pari per nga forca e karakterit qe u drejton trupin dhe mendjen. Heronjte mitik i bashkon nje tipar i perbashket: Forca e karakterit!

Cfare eshte karakteri ?

Origjinen e fjales karakter e gjejme tek Greqishtja e vjeter “kharassein” qe do te thote “te gdhendesh, te skalitesh”. Aristoteli do t’a konsideronte karakterin si nje proces qe lind se pari ne mendimet tona, me pas fillon e shfaqet ne veprimet tona deri sa kthehet ne hobi qe na drejton totalisht ne cdo hap qe hedhim. Edhe studimet moderne mbeshteten kryesisht tek Aristoteli dhe e shikojne karakterin si nje proces ne zhvillim te panderprere qe do ta quanim- te skaliturit e vetvetes, nje rrugetim “gdhendje dhe “skalitje” vlerash tek individi. Ne kete proces bashkohen dhe nderthuren emocionet, intelekti dhe morali. Cdo person eshte unik fillimisht per nga pamja dhe personaliteti i tij, por me se shumti ai pranohet apo refuzohet ne mjedisin social per nga karakteri qe zoteron, dhe kjo pasi te gjitha marredheniet njerezore perfundojne ne thelb ne marredhenie te karakterit. “Talenti eshte dhurate, por karakteri eshte zgjedhje” na keshillon John Maxwell.

Kur themi – ka karakter apo eshte me karakter, ne mendje na vijne te gjitha ato vlera qe e dallojne nje karakter te mire. Mes tyre rreshtojme: ndershmerine, besnikerine, mirenjohjen , kurajon per te thene e vepruar drejt, tolerancen, empatine, pergjegjesine, aresyen, respektin ndaj rregullave dhe respektimin e tyre, mendjen e hapur dhe pa komplekse, mos perdorimin e njerezve per perfitim personal, koherencen mes fjaleve dhe veprave, altruizmin, perkushtimin ne pune e dije, perkujdesjen pa interes, te mosberit keq askujt dhe ne asnje rrethane etj etj.

Cdo individ qe ka keto vlera eshte pa dyshim nje karakter i shkelqyer. Cdo karakter i shkelqyer mund te drejtoje shkelqyer veten dhe te tjeret rreth tij. Prandaj, mes gjithe tipareve te lidershipit, karakteri eshte dhe mbetet paresori. Sic theksonte John Mac Arthur:“Virtualisht, cdo tipar qe vertet e kualifikon nje person ne lidership eshte direkt i lidhur me karakterin” !

Lideri me karakter gezon besim total dhe imponon respekt !

Lidershipi eshte nje forme e shfaqjes se marredhenieve njerezore. Cdo forme e shfaqur dhe ushtruar lidershipi eshte nje forme e shfaqur dhe ushtruar karakteri. Kur duam, admirojme apo percmojme nje lider ne ne fakt me se shumti duam, admirojme apo percmojme ne thelb karakterin e tij. Kur ndjekesit fillojne te shikojne mangesi karakteri tek lideri ata natyrshem e braktisin ate se pari emocionalisht. Ketu fillon edhe shembja e marredhenies lider- ndjekes.

Lideri me karakter eshte nje nder dhuratat/sukseset me te rendesishme qe nje shoqeri mund te kete. Asnje lloj vlere, qofte kjo vlere personaliteti, intelekuale, inteligjente, fetare apo ushtarake nuk mund te kompensoje vleren e karakterit. Eshte kjo vlere qe i jep liderit me se shumti forcen e bindjes tek ndjekesit; e ben ate te besueshem dhe imponon respektin duke i mbajtur keshtu te dyja palet te lidhura fuqimisht. “Aftesite mund te cojne ne maje, por duhet karakteri qe te mbetesh aty”, nenvizonte John Wooden .

Lideri eshte ne prove karakteri qe nga casti qe ka vendosur te udheheqe deri ne castin qe ka vendosor te dorehiqet. Shekspiri na iluminon : “Vlera me e madhe e nje njeriu shfaqet kur ka ne dore te bej keq dhe nuk e ben”. Fatekeqesisht, jo rralle here historia e njerezimit ka ndeshur lidere qe fitoren e kane konsideruar personale dhe te gjitha aktet e mevonshme i kane mbeshtetur ne mbrojtje te pushtetit personal.

Lideri me Karakter eshte si Perseu !

Ashtu sikunder Perseu ne mitin Grek qe me inteligjence e strategji arriti t’i prese koken monstres Medusa e me pas ia coi ate pikerisht Athines qe i kish dhene fuqine dhe strategjine, lideri me karaker cdo fitore ja dedikon ndjekesve. Ai kthehet ne nje lider transformues qe synon fuqizimin e ndjekesve duke leshuar perdite e me shume pushtet personal!

Lideri me Karakter eshte si Sizifi !

Sizifi ne mitin Grek i kishte premtuar njerezimit heqjen e vdekjes. Perendite e Olimpit te inatosura per kete akt te Sizifit e denuan ate te mbaje pafundesisht nje gur te rende mbi shpine, gur qe do te duhet ta shpinte ne maje te malit; Fatekqesisht sapo e vendoste ne maje, guri binte dhe Sizifi duhej t’a ngarkonte serisht ne shpine e t’a ngjiste serisht ne maje ne ate rrugetim te veshtire qe ishte percaktuar te mos rreshtete kurre. Miti na sjell nje Sizif te paperkulur dhe ne vetmohim per te arritur premtimin e mbajtur njerezve. Ne arritje te misionit ai kishte besim se nje dite do te mund te bente realitet endrren, ndaj per gjate gjithe kohes ne shohim nje Sizif me shprese dhe nje Sizif ne veprim. Sikur thote Albert Camy: “Ne duhet t’a perfytyrojme Sizifin te lumtur ”. I lumtur, pasi edhe nese deshtoi ne mision ai kurre nuk deshtoi ne karakter.

Lideri me karakter eshte si Sizifi. Karakeri i tij vihet ne prove ne momente te veshtira. Ai nuk dorezohet kurre ne mbajtje te premtimit, ka gjithmone shprese dhe besim ne arritje te tij dhe kthehet vete ne nje shembull integriteti, optimizmi dhe aksioni te panderprere.

Lideri me karakter eshte si Prometeu !

Te drejtosh me karakter do te thote gjithashtu te mos tradhetosh asnje cast kauzen e ndjekesve, edhe atehere kur pushteti personal mund te lekundet, edhe atehere kur vete jeta mund te te vihet ne rrezik. Prometeu ne mitin Grek kurre nuk e tradhetoi kauzen te cilen i kishte premtuar njerezimit, dhurimin e zjarrit. Trupi i tij pervelonte nga dhimjet e plageve e ai serisht rezistoi duke u kthyer ne simbol te sakrifices eterne. Ai u dhuroi njerezve flaken, dhe u be heroi etern i tyre.

Ndonese ky mit apo dhe te tjeret e permendur duken shume larg realitetit qe hasim rendom ne lidership, fatmiresisht njerezimi ka pasur lidere qe kane sakrifikuar cdo gje ne emer te misionit te premtuar dhe natyrshem vepra e tyre ka bere histori. George Washington, Gandi, Martin Luther King apo Mandela jane shembujt reale dhe shembelltyra te verteta te liderve me karakter. Fitorja qe ata na dhuruan e beri njerezimin dhe boten me te mire, pasi demonstroi se rruga e pershkruar me karakter con gjithmone ne fitoret me jetegjata dhe te vlefshme.

Lidershipi ne vetvete eshte nje nderthurje e strategjise me karakterin, ku cdo fitore duhet te kete ne themel nje strategji te arrire dhe nje karakter te mire, por ashtu sikunder nenvizonte gjenerali Amerikan Norman Schwarzopf : “Neqoftese do te duhet te mbeteshim pa njeren nga keto, le te mbetemi pa strategjine”! Kjo do te thote se fitorja mbetet e tille vetem kur fiton karakteri.

Lideri me karakter nderton nje shoqeri me karakter !

Karakteri i liderit merr rendesi paresore pasi eshte ky qe formeson karakterin e mjedisit ku drejton. Heroi yne kombetar Gjergj Kastriot Skenderbeu ndertoi per me shume se nje cerek shekulli nje komb krenar dhe te pamposhtur si vete karakteri i tij. Karakteri i erret i Enver Hoxhes ndertoi nje Shqiperi po kaq te erret. Demoni qe ai kishte brenda vetes krijoi nje shoqeri te ngjashme ku njeriu humbi cdo vlere humane ne emer te vlerave partiake.

Lideret e epokes post – komuniste do te duhej te perballeshin me normat e demokracise dhe te anashkalonin modelin e autokracise apo diktatorshipit me te cilin ishin rritur dhe edukuar sipas te vetmit model qe kishin pasur. Ne nje proces te veshtire transformues, mund te themi se ato vazhdojne te perballen me kete sfide karakteri. Nderkohe dramatikisht vazhdojne te perpeliten edhe me sfiden tjeter ku do te duhej te rezistonin pa kushte – grykesine.

Lideri pa karakter eshte tipik!

E cilesoj tipik pasi ai i ngjan kaq shume personazhit tipik ne letersine e realizmit socialist, i pershkruar por jo i ndertuar me vlera te larta fizike e morale, por i vendosur skematikisht dhe me ngjarje klishe dhe fund te paraditur. Sado ta shtrydhim kujtesen zor se ne mendje na ka mbetur ndonje nga keta tipiket e asaj letersie, dhe kjo sepse ata ishin krijuar te tipizuar por jo karaktere natyrale, ata duhet te shkonin tek fundi i paracaktuar ku gjthmone fitonin por asnjehere duke u zhvilluar apo rritur ne ngjarje( ata ne fakt as nuk krijonin dot ngjarjen), pasi ngjarja ishte skeme dhe ata gjthmone do te dilnin fitimtare pak rendesi kishte se cfare do te ndodhte!!

Po keshtu dhe lideri tipik nuk eshte karakter; ate e drejton qellimi dhe jo vlera, pasi paresor per te eshte pushteti personal. Zhvillimi dhe ngjarjet ne lidershipin tipik jane skeme – cdo gje justifikohet ne arritje dhe mbajtje te pushtetit. Sikunder tipiket ne letersine e realizmit socialist, lideret pa karakter jane te gjithe nje prerje, protagoniste te ngjashem ne situata qe perserisin vetveten dhe fokus vetem tek pushteti personal, fuqizimi i ketij pushteti me cdo mjet e kusht. Edhe ata lider tipik qe bejne prapagande dhe duket sikur punojne ne funksion te ndjekesve, ne fakt nuk e bejne per interesat e ketyre te fundit por thjesht per te cimentuar pushtetin personal. Rasti me fatlum eshte kur interesat e ndjekesve realizohen dhe ne te njejten kohe kjo krijon natyrshem forcimin e pushtetit te liderit. Shume here ata shfaqen aq pasionant ne sherbim te ndjekesve sa pasioni i tyre i fshehur per pushtet trajtohet gabimisht si sherbim ndaj ndjekesve. Tipik ne veprime, ne arritje te pushtetit keta lloj lideresh jane ne gjendje te behen lideret me frymezues, por jane pikerisht keta qe e humbin kontrollin dhe etiken, behen arrogant, nervoz dhe te paparashikuar pikerisht ne castin qe ndiejne t’u lekundet pushteti. Eshte e pritshme qe aktet e tyre mund te kthehen nga me ekstremet. Shume lidere te tille i kemi pare te behen autoritare dhe diktatore. Eshte pikerisht ky momenti kur duhet te shfaqet me shume se kurre fuqia e ndjekesve dhe vihet ne prove karakteri i nje shoqerie te tere. Ne pergjithesi shoqerite e shendosha i kuptojne qe ne fillesa, i luftojne pa kompromis dhe i largojne nga qarkullimi lideret pa karakter, ndersa shoqerite e dobeta manipulohen, hutohen e me pas dorezohen. Ne momente krizash eshte karakteri i liderit por edhe ai i ndjekesit qe vihet ne prove. Ndaj eshte shume e rendesishme qe ndjekesit te mos bejne kompromise kur diktojne shenjat e para te mungeses se karakterit tek lideri. Ata kurrsesi nuk duhet te bien ne apati e renkojne fatin e keq duke u mjaftuar me psheretimat :“Ah sikur te kishim nje lider me karakter”. Ne te kunderten ata duhet te veprojne fuqishem, dhe ti drejtoje motoja : “Nuk ka shprese pozitive nese mungon ne krye lideri me karakter”.

Ne perfundim, mund te shtojme se kur merret ne shqyrtim lidershipi diskutimi per ndikimin e karakerit ne te eshte ndoshta me i gjeri. Kjo pasi lidershipi eshte pike se pari veprim dhe cdo veprim njerezor percaktohet thellesisht nga karakeri. Duket sikur mes te gjithe faktoreve qe ndertojne apo krijojne fatin e lidershipit, qofshin keta faktor personal apo social, historik, rrethanor apo natyror, asnjeri nuk mund te krahasohet me peshen qe luan karakeri. Te gjitha studimet mbi kete debat kane nje perfundim te provuar ne realitet: “99% e deshtimeve ne lidership jane deshtime te karakterit”.

*Iris Halili ka perfunduar studimet ne USA per Master ne Lidership si dhe programin e Doktorates per Lidership dhe Zhvillim Organizatash. Ne Shqiperi ka punuar Pedagoge e Letersise se Huaj ne Departamentin e Letersise prane Fakultetit Histori -Filologji , UT si dhe Shefe Kabineti e Presdentit te Republikes (2002 ne 2005). Prej viit 2009 jeton dhe punon ne Florida , USA.

Gjithkush ka lindur lider, por jo çdo kush mund të jetë një lider i mirë!

September 18, 2020 by dgreca

Shkruan: Iris Halili-USA *-

Shpesh tek mendojmë për një lider na vjen imazhi i një mbreti, politikani , gjenerali apo CEO. Në fakt ata janë lider për nga profesioni, por kjo nuk do të thotë se vetëm ata drejtojnë. Githkush nga në çdo ditë drejton, këtë e bën pa kuptuar e më së shumti në formë rituale. Çdo individ për aq kohë sa jeton edhe drejton!

Një nënë tek ngrihet çdo mëngjes dhe fillon të vendosë rregullat e ditës si të ushqej, shëtisë apo mjekojë fëmijët e saj, ajo pa kuptuar drejton; ajo udhëheq veprimtarinë e fëmijëve të saj të vegjël çdo minutë të ditës së tyre dhe natyrshëm ajo drejton fëmininë e tyre duke krijuar çdo çast personalitetin e tyre. Drejtuesja e parë e njerëzimit ka qenë nëna me profesionin e saj të mëmësisë, ajo është një lider që çdo ditë prodhon në fakt bërthamën e karakterit familjar, shoqëror e botëror!

Lidershipi është instikt i lindur i genit njerëzor, pak rëndësi ka seksi apo profesioni, mosha apo kombësia. Tek kërkojmë shërbimin e një kafeje në bar apo të një taksie ne as që na shkon në mendje se edhe kamarieri apo shoferi i taksisë janë në pozicion lideri. Por në fakt ata janë. Le të përfytyrojmë këtë situatë. Nëse kamarieri ka marrë dy porosi në të njëtën kohë dhe njëra është ajo e një grupi vajzash të reja dhe tjetra e një grupi të moshuarish, një kamarier që ka normat e lidershipit etik do i shërbejë së pari grupit të të moshuarve.

Një shofer taksie duket sikur ka detyrë vetëm të drejtojë mirë makinën, të njohë të gjitha rrugët por edhe të flasë pak dhe me etikë . Deri këtu saktë. Por ne gjithmonë harrojmë se një shofer taksie para së gjithash është ai që na sjell apo risjell thjeshtësisht prezantimin e qytetit ku ne sapo kemi zbritur së pari apo që ne e njohim prej vitesh. Ai padashur kthehet në lider tek na rrëfen rrugën më të bukur që ne duhet të vizitojmë si turist të sapo hyrë në qytet, apo një muze apo lulishte të re në qytetin ku ne jetojmë prej vitesh.

Tani le të kthehemi në fillim të rasteve të sjella dhe të mendojmë se çdo të ndodhte nëse shoferi i taksisë do të na sillte rrotull nëpër qytet pa na çuar në kohë në destinacionin e duhur, apo do na referonte të vizitonim një pjesë të qytetit fare pa interes? Apo çdo të ndodhte nëse kamarieri në bar së pari do u shërbente vajzave të reja, do bënte edhe një bisedë të gjatë me to dhe do të shpërfillte shërbimin në kohë të grupit të të moshuarve ? Thjesht kuptojmë se për të njëjtën situatë, të njëtin profesion dhe ndaj të njëjtit grup shoqëror veprime të ndryshme, përcaktojnë akte lidershipi të ndryshme. Në të dyja rastet e kundërta do të kemi ushtrim të lidershipit, diferenca vjen si e ushtrojnë atë.

Kjo na çon në përfundimin se gjithkush ka lindur një lider por jo gjithkush është një lider i mirë; Gjithkush në të njëtën kohë mund të bëhet një lider i mirë kur bën zgjedhje të mira. Zgjedhjet e veprimeve të çdo individi janë rezualtat i karakterit të tij. Lidershipi nga ana tjetër është pjesë e karakterit të njeriut, pasi është karakeri ai që formëson lidershipin personal. Karakteri është ajo çka ne përsërisim çdo ditë. Dhe ajo çka ne përsërisim çdo ditë është më së shumti ajo me të cilën ne jemi në kontakt çdo ditë dhe që bëhet pjesë e jona fare natyrshëm, krejt pa kuptuar dhe në formën më të përsosur të imitimit. Vajza synon të rrisë fëmijën e saj me modelin që ka parë nga nëna, mashkulli e trajton partneren sipas modelit që i jati ka trajtuar të jëmën; kamarieri në bar shërben sipas asaj që ka parë t’i shërbehet ndër vite apo sipas modelit që i është mësuar apo me të cilin ndeshet çdo ditë ; Shoferi i taksisë po ashtu. Të gjithë imitojmë në masivitet çdo gjë rreth asaj me të cilën jemi në kontakt . Kjo është absolute! Çështja ngrihet çfarë modeli na ofrohet, kë zgjedhim të imitojmë, dhe çfarë bëjmë seicili nga ne të përsosim modelin apo modelet dhe më së shumti veten ? Lidershipi i mirë prodhohet kur imitohen modelet e mira, dhe modelet e mira i prodhojnë shoqëritë e shëndosha, ndërkohë që shoqëritë më të shëndosha janë ato që mbështeten tek normat morale dhe shkalla e lartë e edukimit dhe vetëpërsosmërisë të çdo individi.

*Iris Halili ka përfunduar studimet në USA për Master në Lidership si dhe programin e Doktoratës për Lidership dhe Zhvillim Organizatash. Në Shqipëri ka punuar Pedagoge e Letërsisë së Huaj në Departamentin e Letërsisë pranë Fakultetit Histori -Filologji , UT si dhe Shefe Kabineti e Presdentit të Republikës (2002 në 2005). Prej viit 2009 jeton dhe punon në Florida , USA.

Arti dhe Lidershipi!

September 17, 2020 by dgreca

Shkruan Iris HALILI*-

A ka ngjashmeri midis liderit dhe artistit?

Kjo eshte pyetja.

Ka shume pika qe e bashkojne artin me lidershipin. Arti dhe lidershipi forcen e ekzistences e gjejne tek frymezimi i njerezve dhe magjepsja e tyre. Artit te vertete edhe lidershipit te vertete vleresimin ja jep koha, autenticiteti dhe sherbimi ne misionin human.

Kush me mire se artisti di te komunikoje e zgjedh gjuhen e duhur, ne kohen e duhur e t’i jape fjales magjine e vertete? Lideret e arrire jane mjeshter te komunikimit.

Arti i vertete lind vetvetishem, por edhe lidershipi i vertete shfaqet vetvetishem dhe eshte gati te veproje ne cdo cast qe koha e therret.

Arti i madh eshte i bazuar ne forcen e pasionit dhe energjise se artisit, nderkohe qe edhe lidershipi as qe mund te mendohet pa keto cilesi. Cilit lider apatik do t’i shkonin ndjekes nga pas?

Arti eshte krijuar te cliroje ndjenjat e artistit, t’i sublimoje ato duke kryer ne kete menyre edhe sublimimin e ndjenjave te adhuruesve te ketij arti; lidershipi eshte krijuar t’i transmetoje ndjenjat e ndjekesve e t’i vere ato ne veprim.

Ndjekesit e liderit apo adhuruesit e artistit ndihen personalisht te realizuar ne fuqi permes veprave te liderit ,dhe ne art permes artit te artistit. Ka nje kalim natyral te ketyre ndjenjave. Jo gjithkush eshte i zoti te beje art, por gjithkush eshte pak a shume ne gjendje te shijoje art; jo gjithkush eshte ne gjendje te ushtroje fuqine e tij, por gjithkush dhuron fuqine personale tek lideri duke i thene natyrshem: “Tani me drejto”! Ne nje menyre fare natyrale njerezit zgjedhin liderin apo artistin per te ushtruar dhe sublimuar ndjenjat e tyre te fuqise apo ato artistike.

Lideri nuk mund te ekzistoje pa ndjekes; po keshtu dhe artisti pa adhurues; ne nje maredhenie te vecante lideri eshte i lidhur me ndjekesit po aq sa eshte artisti i lidhur me adhuruesit e tij.

Si para nje vepre arti qe sygjestionon, para fjaleve apo akteve te nje lideri ndjekesit po ashtu magjepsen e sygjestionohen. Vepra e artit behet model imitimi per fansat; sjellja e liderit behet model imitimi gjithashtu per ndjekesit. Modelet e artit kthehen ne shkolla artistike qe frymezojne dhe iluminojne brezat; modelet e lidershipit behen modele dhe iluminojne gjithashtu brezat.

Historia e marredhenieve njerezore na meson se vetem dy tipa figurash publike kane forcen te behen modele imitimi dhe keta jane artistet apo lideret; Ata behen te rendesishem pikerisht per kete lidhje te pazgjidhshme me adhuruesit e tyre dhe ndikimin e pamate qe kane ne to.

Artistet njihen per fleksibilitet; kete tipar duhet te kene edhe lideret. Artistet njihen per ndershmeri, natyralitet dhe nje lidhje gati te pazgjidhshme me progresiven; Po keshtu duhet te jene dhe lideret. Artistet njihen per ndjeshmeri te larte, po keshtu duhet te jete edhe lideri i vertete; Artistet njihen per mos tradheti te kauzes artistike dhe tipare avant -garde; po keshtu duhet te jene edhe lideret. Berja art eshte vetesakrifice per artistin; po keshtu edhe lidershipi i vertete eshte vetmohim ne sherbim te ndjekesve.

Artisti mbetet i tille pikerisht se ka besim tek talenti personal. Nga ana tjeter eshte besimi qe lideri ka dhe duhet te kete ne vetvete qe e ben ate te afte te drejtoje e fitoje bindjen e ndjekesve.

Artistet i besojne intuites se tyre, nuk i tremben ndryshimeve, kane disipline ne pune dhe mbajne gjithmone nje tis humori. Lideret qe kane keto cilesi jane vertet efektive.

Artistet njihen per kurajo dhe guxim gati mbinjerezor per ta thene te verteten dhe mbrojtur ate me cdo kusht; te tille jane dhe lideret efektive. Artistet jane te sinqerte dhe te ndershem ne cdo hap pasi arti i tyre duhet te jete i paster si vete ndjenjat e tyre. Asnje lider nuk mund te frymezoje me shume se ai i sinqerti dhe i ndershmi, se ai qe mban premtimin me cdo kusht e ne cdo rrethane.

Arti real nuk njeh kompromis, po keshtu dhe lidershipi i vertete nuk njeh kompromise qe do te rrezikonin kauzen e ndjekesve. Artisti prodhon art dhe shfaq personalitetin dhe frymezimin e tij jo bazuar ne direktiva apo instruksione, po keshtu edhe lideri i suksesshem drejton vetvetishem ne misionin e sherbimit ndaj ndjekesve dhe jo i drejtuar nga forca dytesore e interesa jashte raportit lider- ndjekes.

Ne kete analize sintetike nje gje eshte e qarte: Arti i vertete eshte hapesira e madhe nga buron dija dhe lidershipi i cdo sfere ka se cfare te mesoje nga artistet ndersa keta te fundit mbeten dhenesit e perjetshem.

Mund te shkruanim shume e te rreshtonim nje liste te gjate se ne sa shume pika ngjajne arti me lidershipin, per nese themi lidershpi eshte art apo duhet te jete art, pothuaj i kemi thene te gjitha!