Archives for October 2020

TETORI ROZË, TETORI I NDËRGJEGJËSIMIT NË LUFTËN NDAJ KANCERIT TË GJIRIT

October 31, 2020 by dgreca

Dr. Fjolla Hyseni, Mjeke Radiologe, Kandidate PhD, aktualisht hulumtuese shkencore në NYU Langone Health, rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, rëndesinë e ndërgjegjësimit mbi kancerin e gjirit në muajin rozë Tetor por edhe në çdo muaj tjetër të vitit, situatën e Covid-19 në USA, gjëndjen në Kosovë, skenarët që presin botën në përballje me pandeminë, ecurinë e infektimeve dhe trendin e shifrave. Me Dr. Fjolla Hysenin bisedoi gazetari i “Diellit” Sokol PAJA.

TETORI ROZË, TETORI I NDËRGJEGJËSIMIT

Fillimi i Tetorit nënkupton fillimin e muajit të ndërgjegjësimit të Kancerit të Gjirit. Muaji i vetëdijesimit të Kancerit të Gjirit, ndihmon në rritjen e vëmendjes dhe mbështetjes për vetëdijen, zbulimin dhe trajtimin e hershëm, si dhe kujdesin për këtë sëmundje. Përmes ofrimit të edukimit për karakteristikat e kancerit të gjirit për publikun e gjerë, mbështetësit besojnë se më shumë njerëz mund të informohen për sëmundjen, duke çuar në rezultate të përmirësuara të trajtimit për gratë e prekura për shkak të zbulimit të hershëm dhe metodave më të mira të trajtimit. Ky është një lloj avokimi shëndetësor që mbledh fonde dhe lobe për kujdes më të mirë, njohuri më të thella dhe fuqizim të grave me kancer të gjirit. Fushatat përqendrohen në rritjen e ndërgjegjësimit për zbulimin dhe trajtimin e kancerit të gjirit. Si rezultat i këtyre fushatave, ka pasur një rritje të konsiderueshme në numrin e rasteve të zbuluara të kancerit të gjirit dhe grave që kanë nevojë për trajtim. Në përgjithësi, rastet e kancerit të gjirit tani po trajtohen më herët sesa ishin bërë më parë, në një fazë kur kanceri është më i shërueshëm. Statistikat tregojnë se përhapja e kancerit të gjirit është 1 në 8 femra. Për nga prekshmëria renditet në vendin e parë në sëmundshmërinë e popullsisë femërore në tërë botën e industrializuar. Kontinenti amerikanoverior (SHBA dhe Kanadaja) rezulton të ketë prekshmërinë më të lartë, zbulohen çdo vit 90 raste në 100.000 gra. Në Europë dhe në Australi të dhënat tregojnë për një përhapje paksa më të ulët. Në vendet e BE, fjala vjen, çdo vit preken 300.000 gra nga kjo sëmundje. Afrika Qendrore, Amerika Latine dhe Europa Lindore kanë parametra shumë më të ulët, pothuajse të përgjysmuar në krahasim me Perëndimin, ndërsa në Japoni kanceri i gjirit është fare pak i përhapur. Në përgjithësi në Azi e në Afrikë është shumë më pak i përhapur se sa në Perëndim. Sipas kërkuesve shkencorë në këtë fushë, këto diferenca kanë të bëjnë jo vetëm me pozicionin gjeografik dhe shkallën e zhvillimit industrial, por me stilin e të jetuarit, mjedisin dhe ushqimin. Një aspekt tjetër thelbësor i ndërgjegjësimit për kancerin e gjirit është mbledhja e fondeve për kërkime shkencore mbi kancerin e gjirit. Shpresohet që njohuritë e mëtejshme në lidhje me patologjinë e kancerit të gjirit mund të çojnë në zbulimin ose një kurë më të besueshme dhe të përhershme sesa ajo që është aktualisht në dispozicion. Ekzistojnë shumë forma të ndryshme të ngjarjeve të mbajtura në Tetor të çdo viti për të rritur ndërgjegjësimin për kancerin e gjirit, të tilla si gara në këmbë, shëtitje në këmbë, ngritje biçikletash, konferenca ose ngjarje të tjera. Ngjarjet që zhvillohen gjatë gjithë muajit ndihmojnë mbështetësit e kauzës që të bashkohen dhe të vazhdojnë të ndërtojnë vetëdijen në lidhje me kancerin e gjirit, si dhe financimin e kërkimeve të vazhdueshme. Shirita rozë është simboli për ndërgjegjësimin për kancerin e gjirit, i cili përdoret si markë konceptuale. Ajo kombinon frikën nga kanceri me shpresën për një trajtim të suksesshëm dhe inkurajon njerëz të tillë të blejnë ose të veshin një fjongo rozë për të demonstruar mbështetjen e tyre dhe për të rritur ndërgjegjësimin e markës. Ndërsa muaji i ndërgjegjësimit për kancerin e gjirit, po bëhet përparim në betejën kundër sëmundjes. Sipas Shoqatës Amerikane të Kancerit (ACS), vdekjet e lidhura me kancerin e gjirit në Shtetet e Bashkuara kane pasur një ulje nga 39 përqind midis 1989 dhe 2015. Ky lajm i mirë i atribuohet niveleve të incidencës gjithnjë e më të qëndrueshme, trajtimit të përmirësuar dhe zbulimit të mëparshëm përmes depistimit. Sidoqoftë, ka ende shumë punë për të bërë.

KANCERI I GJIRIT MBETET SHKAKU I DYTË KRYESOR I VDEKJES NGA KANCERI TEK GRATË

Kanceri i gjirit mbetet shkaku i dytë kryesor i vdekjes nga kanceri tek grate, pas kancerit të mushkërive. Parandalimi mbetet arma më e mirë në luftimin e sëmundjes. Rreziku për kancerin e gjirit mund të ulet me ndryshime të ndryshme të jetesës. Gratë që ushtrojnë, shmangin pirjen e duhanit, zvogëlojnë konsumimin e alkoolit dhe mbajnë një peshë të shëndetshme pas menopauses mund të ulin shanset e tyre për të zhvilluar sëmundjen. Muaji i ndërgjegjësimit për kancerin e gjirit hedh dritë mbi realitetet befasuese të sëmundjes, por përtej të mësuarit të fakteve të vështira dhe sesi mund të përfshiheni për të mbështetur luftën, muaji shërben gjithashtu si një mundësi për të përfunduar një ushtrim të thjeshtë, por të fuqishëm për nder të grave dhe burrave të prekur nga kanceri i gjirit. Parandalimi mbetet arma më e mirë në luftimin e sëmundjes. Rreziku për kancerin e gjirit mund të ulet me ndryshime të ndryshme të jetesës. Gratë që shmangin pirjen e duhanit, zvogëlojnë konsumimin e alkoolit dhe mbajnë një peshë të shëndetshme pas menopauzës mund të ulin shanset e tyre për të zhvilluar sëmundjen. Mjeti më i përdorur për të kontrolluar kancerin e gjirit është mamografia. Mjetet e tjera të depistimit përfshijnë provimin klinik dhe të vetë-gjirit, si dhe MRI për ata me një rrezik të lartë për sëmundjen. Rekomandohet që gratë të flasin me mjekët e tyre për opsionet më të mira të shqyrtimit për to. Nuk ka dyshim se kanceri i gjirit mund të jetë vdekjeprurës. Sidoqoftë, është e mbijetueshme nëse diagnostikohet mjaft herët.

COVID-19 NË USA, ÇFARË ËSHTË DUKE NDODHUR DHE SKENARËT E SË ARDHMES

Qytetërimi njerëzor po kalon nëpër momentin më kritik të këtij mijëvjeçari ndërsa ekzistenca e tij po sfidohet nga shfaqja e Covid 19 (SARS-Cov-2) që po shkel territore në të gjithë botën dhe në mënyrë të shpejtë. Në Shtetet e Bashkuara, numri i infeksioneve është rritur në mënyrë dramatike që nga java e parë e marsit, dhe SHBA tani ka më shumë raste dhe vdekje të konfirmuara se çdo vend tjetër në të gjithë botën. Të 50 shtetet janë prekur, me Nju Jorkun që raporton numrin më të lartë të vdekjeve dhe California dhe Texas me numrin më të lartë të rasteve në Shtetet e Bashkuara. Që nga tetori i vitit 2020, kishte më shumë se 8,900,000 raste dhe 228,000 vdekje të lidhura me COVID-19 në SHBA, që përfaqësojnë 20% të vdekjeve të njohura në botë. California ka më së shumti raste nga çdo shtet i SHBA, me më shumë se 799,000 njerëz të diagnostikuar, sipas të dhënave të Johns Hopkins. California ndiqet nga Texas dhe Florida, përkatësisht me mbi 746,000 raste dhe mbi 693,000 raste. Rastet e koronavirusit në Shtetet e Bashkuara po rriten përsëri në nivelet më të larta që nuk janë parë që nga kulmi i pandemisë në korrik. Sipas Universitetit Johns Hopkins, ishin raportuar 71,671 infeksione të reja. Ky është totali i katërt më i lartë ndonjëherë, dhe më pak se 4,000 nga kulmi i mëparshëm prej 77,362 më 16 korrik. Shumica e vendeve, madje edhe ato me të ardhura të larta, ishin në mënyrë spektakolare të papërgatitur për pandeminë COVID-19 që ka dominuar rutinat tona ditore në vitin 2020. Dhe meqenëse shkencëtarët nuk besojnë se virusi do të zhduket së shpejti, është e rëndësishme që për të luftuar zjarrin pandeminë aktuale, ne përgatitemi për shpërthime të ardhshme të COVID-19. Parashikimi i evolucionit të një pandemie është i ndërlikuar, por duhet të bëhet për disa arsye, jo më pak sepse pyetja në mendjet e të gjithëve është ‘kur do të mbarojë kjo?’.

TRE SKENARË TË MUNDSHËM QË EKSPERTËT E SËMUNDJEVE INFEKTIVE KANË SKICUAR

Ajo që duket e qartë është se fundi i vitit 2020 nuk do të jetë fundi i COVID-19 dhe se ka të ngjarë të merremi me të të paktën 18-24 muajt e ardhshëm. Se si do të duken jetët tona në një të ardhme afatshkurtër dhe afatmesme është e pasigurt, por ajo që duket qartë është se ne nuk do të kthehemi në një jetë para-COVID-19 së shpejti. Këtu janë tre skenarë të mundshëm që ekspertët e sëmundjeve infektive kanë skicuar për mënyrën se si mund të zhvillohet pandemia. Një skenar do të shohim mini-valë të shpërthimeve më të vogla çdo disa muaj, me periudha prej vetëm disa rastesh në mes. Vendndodhja e shpërthimeve mund të varet nga ndryshimet rajonale në llojin e masave zbutëse që janë në fuqi. Në skenarin dy, ky shpërthim i tanishëm do të pasohet nga një valë e dytë masive që është dy herë më e madhe dhe afatgjate. Kjo është pikërisht ajo që ndodhi me pandeminë e gripit spanjoll në vitin 1918; një valë e moderuar në Mars 1918 u pasua nga një shpërthim në rastet në Shtator, i ndjekur nga maja më të vogla deri në fillim të 1919. Në skenarin e tretë, do të ketë shpërthime të vazhdueshme të COVID-19 të ngjashme me ato që po përjetojmë aktualisht, deri në fund të vitit 2022. E vetmja gjë që do të parandalojë të gjithë këta skenarë të mundshëm është zhvillimi i një vaksine, dhe nëse dikush nuk bëhet i disponueshëm, atëherë ka të ngjarë të kemi shpërthime të vazhdueshme derisa të paktën gjysma e botës të jetë infektuar – vetëm 5% e botës vlerësohet të jetë infektuar deri më tani.

REAGIMI I INSTITUCIONEVE NË KOSOVË NË LUFTËN NDAJ COVID-19

Kosova me 1.8 milionë banorë ka regjistruar rastet e para me koronavirus më 13 mars dhe qysh atëherë ka konfirmuar gjithsej 19 328 raste pozitive. Nga ky numër 15 367 janë shëruar. Pas kulmit gjatë Qershorit dhe Korrikut, numri i rasteve aktive në Kosovë ka shënuar në mënyrë të qëndrueshme nga fillimi i Gushtit. Shkalla ditore e rasteve të reja COVID-19 ra nga një mesatare javore prej 110 raste (5,96 për 100 000 banorë) në ditë në 54 raste të reja (2,92 për 100 000 banorë) në ditë. Deri më tani ka pasur 17,328 raste COVID-19, me 678 vdekje të raportuara. Mirëpo, ne muajin Tetor Kosova ka parë një numër rekord të rasteve të reja COVID-19 në një ditë të vetme, ku Instituti Kombëtar i Shëndetit Publik (IKSHP) njoftoi të Premten (30 Tetor) se kishte pasur 418 infeksione të reja të konfirmuara në 24 orët e fundit. Numri i mëparshëm më i lartë ishte një ditë më parë (e Enjte, 29 Tetor), kur kishte 284 raste të reja të konfirmuara. Katër vdekje të reja u njoftuan gjithashtu të Premten, duke e çuar numrin e përgjithshëm të njerëzve të konfirmuar të kenë vdekur nga COVID-19 në 678. Numri i testeve zyrtare RT-PCR të kryera është rritur ndjeshëm ditët e fundit, me një rekord 1,600 teste të kryera në 24 orët e fundit. Numri i testeve zyrtare ditore të regjistruara nga NIPH rrallë kaloi 700 deri në mes të Tetorit, por është rritur në mënyrë të qëndrueshme në rreth 1,000 teste ditore në dy javët e fundit. Sidoqoftë, Instituti Kombëtar i Shëndetit Publik, vazhdimisht po bën apel për respektim të masave për parandalimin e përhapjes së virusit Covid-19, por këto masa nuk po respektohen nga qytetarët dhe për pasojë ka rritje të madhe të infektimeve. Përkundër kapacitetit të pamjaftueshëm për t’u marrë me një pandemi, sistemi i kujdesit shëndetësor të Kosovës dhe veçanërisht punëtorët shëndetësorë, punuan heroikisht për të përdorur sa më mirë burimet e kufizuara. Pasojat socio-ekonomike kanë qenë të rënda, megjithatë, me pasojat psikologjike gjithashtu të ndjera gjerësisht në të gjithë shoqërinë.

COVID-19 DHE NDIKIMI NË SHËNDETIN MENDOR TË NJERËZVE

Viti 2019 dhe muajt e parë të vitit 2020 u shoqëruan me zhvillime globale që përcaktuan dhe problematika të ndryshme në psikologjinë e njeriut. Në situata anormale siç është kjo e tashmja, pandemia COVID 19, shumë reagime psiko-emocionale dhe fiziologjike do të ndërlidhen me vet situatën. Që nga frika për shëndetin tonë dhe të të dashurve tanë, tek pasiguria për të ardhmen, pyetjet ende pa përgjgje dhe tek ndryshimet dramatike në mënyrën e jetesës, kriza e koronavirusit ka sjellë ankth dhe stres të jashtëzakonshëm. Studimet e mëparshme në Wuhan të Kinës ose në Evropë, tregojnë që mjekët ose infermierët që kanë punuar direkt me njerëz që vuajnë nga COVID-19, kanë shfaqur pasoja të rënda të shëndetit mental, ose shenja të rëndimit të gjendjes emocionale. Të jetosh një eksperience të re që shkakton pasiguri, kercenim dhe rrezik për shendetin e individit, familjes, të afërmve dhe komunitetit, kjo eksperience në vete përbën një nga faktorët e rrezikut dhe për shendetin mendor të të rriturve dhe fëmijëve. Përballë një konteksti të tillë, shumë njerëz do të shfaqin reagime të stresit, ankthit dhe depresionit si dhe çrregullime të tjera psikologjike. Situata e krijuar për shkak të pandemisë që preku mbarë botën nuk ka lënë pa ndikuar edhe në psikologjinë e fëmijëve. Çdo gjë e panjohur ndikon në psikologjinë e njerëzve dhe aq më tepër në psikologjinë e fëmijëve. Duke qenë se fenomeni i COVID-19 është i panjohur, fëmijët, meqenëse arsyetojnë më pak se të rriturit, kanë rrjedhimisht më shumë pyetje që rrjedhin nga frika ndaj të panjohurës.

Kryengritja e Malësisë Madhe në Poemen“Mbi Ta“ e L.Poradecit

October 31, 2020 by dgreca

-Kryengritja e “Malësisë së Madhe”, që bashkoi kombin mbarë, në Poemën “MBI TA”, të L. Poradecit-

Shkruan:Pertefe LEKA-

Titull i poemës “Mbi ta” i shprehur me pesë tinguj në dy fjalë, dëshmon për një ngjarje historike të lavdishme.
Lasgush Poradeci si poet i fjalës së urtë e të fisme në tërë krijimtarinë e tij, i këndoi lirisë në të gjitha poezitë e tij: patriotike, erotike e filozofike.Si Poet erudit dhe shumë dimensional ishte një luftëtar I vendosur dhe mbrojtës I traditave më të mira edhe për etninë dhe albanologjinë. (kujto letërkëmbimin e M.Kokalarit me L.Poradecin të cilët mundësuan hapjen e katedrës së gjuhës shqipe në Universitetin e Romës dhjetor 1939)
Për Festën e Flamurit, që kurorëzoi përpjekjet shekullore të popullit shqiptar për mvehtësi, Lasgushi thurte poezi në harmoni me zjarrin e shpirtit dhe stilin e mendjes së tij të ndritur, duke i dhënë muzikalitet vargut si në Marshet Heroike – Patriotike.
25-Vjetorit të Pavarësisë, i kushtoi poezinë “Naim Frashërit”, ideologut të Rilindjes Kombëtare dhe poetit më popullor që ka edhe sot shqiptaria, mbrojtësit më të madh të gjuhës shqipe që e quan:”Shpat’e ndritur e lirisë”
Përvjetorin e 60-të të Pavarësisë, e kremtoi me botimin e poemës “Mbi Ta”, dedikuar kolegut, vjershëtorit, luftëtarit të paepur, për liri e pavarësi,”Poetit e Pushkatarit Rilindas” Risto Siliqit.
Si poet e historian ka paraqitur artistikisht sakrificat e një populli, të drejtuar nga heronjtë strategë të cilët si yje të pashuar kanë lënë një dritë të pashembullt.
Poema fillon,me vargjet, që në strategjinë e luftimeve, mund ta titullojmë si faza e Sulmit:
Risto Siliqi- nisu shpejt// ku shfren me kob e liga/
Ku ndeshet kombi i ngritur krejt //Me tri Kuçedra shtriga/
Shpejt me mauzerin tënd zemrak// dhe penden e praruar/
Ku mposht halldupin turkoshak//Atdheu duke u dëshmuar/….
Është fjala për kryengritjen e Malësisë Madhe të vitit 1911, një epope e lavdishme e luftërave heroike që brezat e sotëm dhe ato që do të vijnë duhet ta mësojnë, jo vetëm për misionin që kreu duke bashkuar shqipëtarët e të gjitha trevave, por edhe për jehonën që pati në botë nga shtypi i shkruar se si një popull i vogël, që betohet vendosmërisht për liri e pavarësi, mundi të mposht një armik shumë të fuqishëm.
Ky shembull solidariteti mbarë kombëtar na duhet më shumë se kurrë, kur fqinjët verior e jugor dhe forca të errëta, përpëlitën me penetrue në forma të ndryshme përtej kufijëve shtetëror të Shqipërisë, vazhdojnë avazin e vjetër me pretendime. ( për kufijtë: tokësorë,ujorë, ajrorë, për varret,për kishat, për heronjtë, për lahutën e fustanellen …)
Shembull I lartë organizimi ishin edhe drejtuesit e kësaj kryengritje si Dedë Gjo Luli, Mehmet Shpendi…. të cilët, kullat e tyre të thjeshta, i kthyen në institucione të rëndësishme, në kuvende ku pleqëroheshin planet e luftimeve, me miratim të përgjithshëm.Ata ishin jo vetëm kuvendar të urtë e të arsyeshëm, por për veprimet e tyre konsultoheshin, kërkonin dhe pranonin këshilla edhe nga intelektualët luftëtarë, si Risto Siliqi, Luigj Gurakuqi, Hilë Mosi, Nikollë Ivanaj, mësuesi i ri Palokë Traboini…., të cilët u bënë njësh me kryengritësit, dhe pas tyre u përfshi;
“kombi mbarë” në luftën “Me tri kuçedra shtriga”( 1- ballë për ballë me pushtuesit turq, 2-me tinzarët pas shpine serbo- malazezët,dhe 3- me fuqitë e mëdha që padrejtësisht copëtuan trojet shqiptare.)
Poema “Mbi ta” ka një lidhje edhe me krijime të tjera të poetit, me vargun:
”mes për mes për Shqipëri//Drini plak e i përrallshëm që mburon prej Shendaumi.”
Gjë që e ka përsëritur dhe e ka mbartë edhe nga poezitë “ Poradeci”, “Naim Frashërit”…..
Nuk i mungonte aftësia poetit për të krijuar vargje të reja e të skalitura, por diçka tjetër e shqetësonte ….që e kishte kaq për zemër këte varg…
Lumi për Poetin nuk ishte thjeshtë një nocion gjeografik a peisazhi, por kishte ngarkesë emocionale, historike, …sepse në Shqipërinë natyrale të Lasgushit Drini kalon ” mes për mes për Shqipëri”.
Ndaj lumin më të gjatë, do ta paraqesi si vijë mesi të fushës Arbërore…Lasgushi si mjeshtër i simetrisë, ia ka lënë “Drinit plak”ta kallxojë historinë që mbart….sepse edhe lumin edhe liqenin edhe tokën e etërve i deshi të pandarë, siç na e ka falë Krijuesi. (kujto vargun:”Perëndim I vagëlluar mi liqerin pa kufir”)
Në se do të Isha përpara nxënësve në vitet 1965 dhe më tej dhe ta komentoja këtë varg, duhet të kisha të varur në tabelë “Hartën e Shqipërisë Etnike” të projektuar nga Prof.Ahmet Gashi, dijetar e patriot kosovar ( koleg i Lasgushit dhe mësuesi i Zonjës tij, Nafijës, në Institutin “Nana Mbretëreshë.”) Në atë kohë nuk mund ta paraqisja, një mjet të tillë për ilustrim sepse ne njihnim vetëm hartën e cunguar të Shqipërisë, ndërsa Lasgushi çdo gjë që kompozonte kishte parasysh, Shqipërinë Etnike, për të cilën mendonte, shkruante dhe për ate vuante.
Për të vërtetën historike, kufijtë nuk ishin pengesë për poetin. E paraqiti luftën e Malësisë me vullnetarë nga të gjitha trojet, duke bërë një paralelizëm me lumin Drin që gjatë udhëtimit mbledh ujërat e të gjitha degëzimeve malore duke u qetësuar deri në grykëderdhje.
Lumi Drin si vijë mbrojtëse, që rrethon gjithë Fortesën Alpine I jep Dritë ( dritë emër i përafërt me Drin) gjithë këtij pejsazhi natyror, ku autori ka përshkruar ngjarjet e Malësisë Veriore,
Në se te” Vdekja e Nositit”, poeti e ka personifikue vetëflijimin në emër të dashurisë për jetën,apo te “Gjeniu i Anijës“, ku shpirtin e fatosit “aspak nuk e thyen rreziku”, në poemën
“Mbi Ta”poeti është i drejt për drejtë, me ngjarje dhe personazhe historikë që veprojnë shpejt dhe flijohen për të drejtat e tyre kundër masave represive të armiqëve shekullorë.
Ky është edhe misioni që ka marrë përsipër poeti: sakrifikimi për Ideale të larta si një patriot I lirë, e shprehur në të gjitha poezitë patriotike me frymën e Rilindjes. (në poezitë “Naimit”,”Gjuha e zjarrtë”,“Lundra dhe flamuri”, “Bjeri telat” ..)
që lidhen ngushtë me momentin aktual , ku fqinjët e ardhur nga ana anës pretendojnë me makinacione nga ma absurdet, të përvetësojnë territore, për të ngushtuar hapësirat legjitime te kombit shqiptar, autokton mijëra vjeçarë.
Ndaj dhe poema “Mbi ta “ është një thirrje për unitet për shqiptarët kudo në botë, dhe të harmonizojnë kërkesat ndaj çdo përpjekje shoveniste si në vargjet e poemës:
“Ku ngrihet kombi peshë //Ku mposht t’urryerin armik //Malsija burrëreshë;//
Kështu forca e bashkimit ka produkt fitoren :“Rrok pushkën plaku qindvjeçar//Dhe shtatëvjeçar çunaku// “Atdheu duke u dëshmuar”
Poeti duke njohur krenarinë natyrale të malësorve dhe kurajon e lindur, të cilët dallohen në ecjet e lehta e të shpejta, kur i thërret i pari tyre, i drejtohet Risto Siliqit:
“ Nisu shpejt”, sepse veprimet luftarake ishin në drejtimin e duhur. Kryengritësit kishin nevojë për njerëz si R.Siliqi, mendimtar e jurist; organizator i shquar e luftëtar, që ishin në një Frymë ndaj: ”Fluturonim plot hare// si t’ ishin zogj me fletë//
(Risto Siliqit (1882-1936) poet, publicist, avokat, aktivist i çështjes kombëtare shqiptare.I ndjekur nga regjimi turk e malazes, i denuar dy herë me vdekje, jetoi 10 vite në syrgjyn. Pasurinë që dispononte e shiti, për të ngritur hotelin “Albania” në qendër të shqiptarëve të Malit Zi,që të ishte një vend takimi për patriotët shqiptarë.Udhëtonte shumë në vendet ku ishin mërgimtarët shqiptarë për çështjen kombëtare.Mori pjesë aktive në kryengritjen e 1911 bashkë me Hilë Mosin, luigj Gurakuqin ….Si jurist e luftëtarë mori pjesë në Kuvendin e Greçës dhe ishte një ndër përpiluesit e memorandumit të quajtur “Libri i Kuq”.Në qeverinë e dalë nga Kongresi i Lushnjës, punoi si gjykatës në Vlorë dhe më vonë sekretar i Ministrisë së Drejtësisë.Me 1923 lidhi miqësi me Fan Nolin por pas 1924, nuk mori pjesë në jetën politike. Ishte themelues i klubit patriotik “Lidhja Shqiptare” dhe redaktor i organit “Shqypnija e Re”.Libri “Pasqyra e ditëve të përgjakshme “ është një vepër dokumentare letrare,ku detajohen, kryengritja e Kosovës 1910 dhe ajo e Malësisë Madhe 1911, ku evidentohen heronjte,Isa Boletini,Idriz Seferi,Dedë Gjo luli, Mehmet Shpendi…. Ku ngjarjet janë paraqitur me vërtetësi sepse ishte vetë pjesëmarrës në luftë.Protesta ndaj padrejtësive shoqërore ndihet në vjershën e gjatë “Burim Poetik” Vepra “Mrika në Shkangull” një vepër romantike,proteston kundër shoqërisë patriarkale.me zakonet e egra.Mbi bazën e së cilës djali i tij, shkrimtari,Llazar Siliqi, shkroi libretin e Operas Mrika. Ernest Koliqi në emër të djemnisë shqiptare, me rastin e ndarjes nga jeta, e krahason me Pashko Vasë Shkodranin dhe me Naim Frashërin duke theksuar: “Poet me ndjenjë të hollë, gazetar me kurajo, avokat me zotësi dhe ndershmëri” Duke vazhduar me Risto Siliqin, të cilit ia njihte vlerat si poet I kryengritjes se Kosovës me 1910 dhe i Malësisë Madhe si dhe aktiv me armë në dorë në luftime ravijëzon në poemë të gjithë bashkëluftëtarët me të cilët bashkoi forcën fizike dhe mendore, në aksione dhe kuvende. Lasgushi nuk i ndanë malësorët e veriut, ata s’njohin kufij, kanë një qellim të përbashkët duke përshkuar rrugë të vështira:
“Kur zbritëm në shtegim jugor //Nga Drini i Zi matanë // këndonin me zë burrëror //Hotjanë dhe Shaljanë//“
Shqiptarët ngjiten majave si dragoj me fletë.Ata vijnë edhe nga ana tjetër e Drinit, për t’u bashkuar: “Në kulm të Malësisë”. Lasgushi emrin e “Kosovës sokoleshë” nuk e ka përmendur ne poemë. Sa jetoi, digjej e përvëlohej për te, bile edhe lotonte,( e pashë në një video) kur ia përmendnin ngrinte zërin me ton “ Kosova është zemra Shqiptare, është Dardani “
Në kohën, kur poeti e shkroi poemen më 1965, si duket e kujtoi mikun e zemrës, Mitrush Kutelin, që shkroi “Poemin Kosovar “ të cilit, jo vetem që ia ndaluan veprën, por desh e futën të gjallë në dhe.
Ndaj në poemë përmend – Istogun -dhe ja le “Drinit plak” të tregojë vendet ku përshkon.
Eshtë Peja tokë Shqiptare ku buron Drini i Bardhë dhe bashkohet me Drinin e Zi një arterie shekullore që lidhë Kosovën shqiptare me pjesën tjetër të Shqipërisë, “Ku Drin’ i bardhë nën Istog//merr fill drejt Shqipërisë.”
( Istogu shtrihet në pjesën veriore të Rrafshit të Dukagjinit, ku ngrihen lart “Bjeshkët e Rugovës”. Gjatë pushtimit turk I përkiste Sanxhakut të Pejës. Një zonë e banuar që nga kohët e prehistorisë. Këte e dëshmon rruga e vjetër që lidhte Detin Adriatik, gjatë kohës së Dardanëve dhe Romakëve e me tej, me Pejë,Mitrovicë,Shkodër.)
Për të vertetuar lashtësinë e kësaj bashkësie poeti ka gjetur një toponim shumë interesant ku përdorë një fjalë të vjetër të gegërishtës “drumi”në vargun:
“ Mes Arbërit,me mall rinor,// E zbret kalitas drumi” //Ku Drini plak e përrallor// Buron prej Shendaumi.”
Fjalë që e gjejmë edhe në dialektin Çam( -drom-dhrom -rrugicë ). (Në veri ka kuptimin e një arterie kryesore që lidh krahinat e largëta, edhe kuptimin e një ure që dikur lidhte përmes drumit të telit Pejën me Gjakoven.Në një këngë kreshnikësh këndojnë: “ kuer u ba Kotuzi ndan vjeç//Aj ndan vetë në mejdan i ka pritë //Aj ndan drume ka zaptue //Aj ndan shehre tuj urdhnue// …. “drum” rrugë përmes lumit, që kalohet me një mjet lundërues ose me një urë me tela. Dikur një vig që lidhte dy brigjet e lumit… )
Kur poeti jetonte , tregonin miqtë e tij, në ngjarjet e vitit 1981, buçiste zëri I tij “Kosova vullkaneshë”.E këte tokë të dashur ia kishin ndarë padrejtësisht nga trungu mëmë. Lasgushi vlon në shpirt ndaj shpërthente me krenari: ”Kush është lulja në Ballkan //Që bota i ka sevdanë /Kosova që s’njeh sulltanë /plot difë e kapedanë /Kosova që bën sulm në zjarr/porsi dragoj me fletë/siç bënte sulm ngadhimtar/ Gjergj Kastrioti vetë./…
Edhe kosovarët e kanë nderuar e respektuar Lasgushin. Veprat e tij studioheshin, komentoheshin dhe botoheshin prej tyre. E ftonin në Kosovë, por për poetin kishte vështirësi të kalonte kufirin, kishte mospërputhje me rregjimin. Edhe kur filluan të vinin individ të caktuar në tokën mëmë e kërkonin ta takonin, nuk lejohesh takim privat,me kollosin e Lirikës shqiptare. Njëherë kur donte ta takonte prof. Hasan Mekuli, nuk e lejuan t’i shkonte në shtëpi, kur gjendja shëndetësore e pengonte të dilte jashtë.
(Në dëshpërim e sipër u shpreh “ Pra s’u takova me Kosovën vullkaneshë .Pse? Sepse nuk lejohet takim privat në Vendin Tim (Shqipëri), të mos takohem me Vendin Tim (Kosovë). Pastaj “privat” jam unë – unë Lasgushi i kombit? Sa më dhemb! dhe sa më dëshpëron ! / nga Gazeta Liberale.)
Ky është “Lasgushi I Kombit”, lasgushi I Poradecit që e gjenë vetën me vullnetarët: ”Mes Arbërit me mall rinor”…
Edhe pse në poemën “Mbi Ta”,luftimet janë fokusuar në betejat përfundimtare,harta gjeografike e kryengritësve, vjen e zgjerohet, për ta zbuar njëherë e përgjithmonë armikun shekullor deri në fitore:
“Për t’u mbuluar me lavdi/Në sulmet fitimtare”/
Shtimin e rradhëve të luftëtarëve e vlerëson edhe si rezultat i virtyteve të larta që trashigojnë,bujarinë, shpirtin e sakrificës, mikpritjen,besën…
“Kaptuam shtatë male rresht //Malësisë për t’ju falë /..Dhe ja shtatë burrat tok //Në kulm të Malësisë/…
Të kujton heronjtë e legjendave si te Gjergj Elez Alia nandë vjet,nandë plagë…apo legjenda “Kush e solli Doruntinen” nandë djem,nandë nuse, nandë djepa…..

Në se do t’i referohemi historisë për shtatë burrat e malsisë,numri shtatë, nuk është vetëm një inspirim folklorik i autorit nga legjendat , sepse janë të njohura bëmat e shtatë shaljanëve, të cilët nuk janë legjendë, por u bënë legjendar, ata janë shtatë emra të gdhendur në Përmendoren, buzë “Lumit të Shalës” dhe të përjetësuar nga Aktori i Madh, Ndrekë Luca,në Dramën “Shtatë Shaljanët”.
Atje, në betejën e Deçiqit, u betuan edhe shtatë prijësit e Bajraqeve të Malësisë: Hot,Grudë,Kastrat,Kelmend,Shkrel,Triesh,Kojë,(keto dy të fundit edhe pse ishin nën Malin e Zi morën pjesë në kryengritje). Atje në luftime të përgjakshme,për Majën e Deçiqit ranë edhe shtatë trimat e Kojës, bashkëluftëtarë të Dedë Gjo Lulit.
Ndërsa në poemën ” Mbi Ta” të Lasgushit ata “shtatë burrat tok” vinin nga Malësia e Kosovës, sepse Malësia gjeneronte heronj.
Ata vinin fill pas kryengritjes së Kosovës më 1910, të vendosur për t’u ngjitur …“Në kulm të Malësisë”
“Mirë se të gjejmë atdhe bujar! /Malësi e lavdëruar!/
Pranon ti,oh! Pak gjak shqiptar /Që vjen për të dëshmuar./
Atje, në “malësinë e lavdëruar”,
u mblodhën tok dhe dëshmuan se kush janë:
Një solidaritet i paparë nga të gjitha anët , u bënë si një forcë e vetme duke arritur një kulm me 6 Prill 1911.
“ U nismë shokë e miq//Prej shkodrës në malsitë//Ku Dedë Gjo Luli me Deçiq //I mbron atdheut kufitë//
Me të vërtetë ishte simbolike, ngritja e flamurit në Deçiq, por betejat e luftimeve dhe diplomatike do të vazhdonin …
Dhe nga kjo luftë e drejtë për të mbrojtë tokën e të parëve, kundër armiqëve shekullorë poeti është optimist:
“luftëtarët do të fitojnë lavd e nder,.. ta ndjejë Evropa Mbarë”
Duke ngritur lart jehonën e revolucionit të një populli mijëra vjeçarë në truallin e vet, me gjuhën më të vjetër, vargu i mësipërm bjen si këmbanë për shtetet e mëdha që e ndanë sipas oreksit tyre, duke e tkurrur në një shtet të vogël por të papërkulur.
Një përmendore për kryengritjen e Malësisë Madhe, ka ngritur Gjergj Fishta, me kryevepren e historisë së letërsisë shqiptare,”Lahuta e Malcisë”, që është ruajtur si librat e shenjtë edhe kur ishte e ndaluar.
Lasgushi e adhuronte Fishtën e quante “shkëmb i Tokës dhe shkëmb I shpirtit shqipëtar”.Kur Lasgushi vizitoi Shkodrën me Asdrenin dhe këmbyen librat me Fishtën, i bëri këte kushtim: ”Njeriut të Zotit meditans dhe militans,Burrit Shqiptar përfaqësonjës. Më të madhit epik të shekullit”.Liriku i madh, dinte përmendsh vargjet e lahutës dhe i citonte kur ishte me miqtë e tij ( Ah kadalë, Nikollë, t’vraftë Zoti// Se s’ke pa shqiptar me sy // Mu më thonë Oso Baroti// që e djeg veten megjithë ty)
Edhe poema “Liria” e Ndre Mjedës i përket vitit 1911.Vargje kushtruese na ushtojnë edhe sot ”Lirim, Lirim.bërtet gjithkah malsia” të cilën në tekstet shkollore e kishim të përgjysmuar sepse përmendej Washingtoni si frymëzues i lirisë.Kurrë nuk patëm guximin të komentonim me nxënësit vargjet e mëposhtme nga poema “Liria” e Ndre Mjedës
“Të lumtë o Washington! u zhvillat qielli//E njom toka për mall me brohorië//E mbi flamuj të zotnuem ndejt Luani// Pushoi te drita që shpërndan si dielli//Lirim, tuj britun në Filadelfia:”Amerikën zhgon Amerikani”
Me vlerë për këto ngjarje është edhe poema “Lufta e Maleve” me 1500 vargje e Palokë Traboinit. (1888-1951) I lindur në Traboin, i shkolluar në Shkodër,mësues në Prizren,Shkodër, Tuz,Bajzë,e shumë fshatra të Malësisë, autor i shumë artikujve në revistat e kohës. Bashkëluftëtar dhe sekretar i Dedë Gjo Lulit.I ngarkuar prej tij të sillte në Hot nga Vjena përmes Dalmacisë flamurin që ngritën në Deçiq.Martuar me mbesen e Kolë Idromenos,vajza e motrës Tone. P.Traboini ishte i pa njohur për ne si edhe në historinë e letërsisë gjatë periudhës së diktaturës.
Ashtu edhe vepra e Risto Siliqit,”Pasqyra e Ditëve të Përgjakshme”, paraqet me vërtetësi kryengritjet e Kosovës 1910 dhe të Malësisë 1911.E njëjtë ishte edhe veprimtaria e Hilë Mosit të cilin Fishta te Lahuta e përshkruan:“Ky Hila djalë shkodran…,pushkën n’dorë//N’prazme flamurin kuq e zi//….” Na mburremi me këto intelektualë luftëtarë, që përveç kontributit shpirtëror e mendor ishin aktiv me armë në dorë,në Komitetin e Kryengritjes së Malësisë së Veriut.
(H.Mosi 1885-1933 ishte poet i ”Zanit Atdheut “, botues e publicist në shumë organe shtypi,përkthyes, por me gradë shkencore arsimtar.Me 1908 kthehet në atdhe nga Bukureshti me “Himnin e Flamurit “ të thurur nga Asdreni. Pjesëmarrës në shumë kongrese si i Manastirit….Ishte senator e deputet I Shkodrës 1920-24,Prefekt në kohen e Nolit. E mbylli karrierën si Ministër Arsimi ku pati rastin të emërojë si mësues në Dhermi të riun P.Marko.)
Nuk mund të paraqiten të gjithë poetët, sepse janë shumë vepra letrare e studime historike për këte ngjarje madhështore, që përgatiti Pavarësinë e Shqipërisë 1912.
Në këte vazhdimësi të këtyre poetve, poema “Mbi Ta” shkruar nga kollosi i lirikës shqiptare e plotësoi tablonë e kësaj ngjarje të rëndësishme kombëtare aqë më tepër, që merrte vlerë, sepse zëri i poetit vinte nga Poradeci.
Kështu Lasgushi(1899-1987) ishte në vazhdimësi me këte plejadë autorësh të përmendur për ta mbajtur të gjallë në kujtesen historike,artistikisht, këte ngjarje të lavdishme që çuditi botën, të bashkuar në luftën për liri. Lasgushi ishte koshient për çfarë shkroi sepse e jetoi Rilindjen në perjudhën e shpërthimit të kryengritjeve të mëdha, prandaj shqetësimin atdhetar të mbrojtjes së kombit dhe përparimit të shoqërisë shqiptare e ka shprehur edhe në poezi të tjera si te “Këng’e lashtë “ ku “do këndoj një mall’ të ri”
Edhe në poezinë filozofike, Ai është tokësor e kombëtar sepse në vargun e tij zotëron Dheu, mali, liqeni,lumi,që janë jetësore, prandaj kanë edhe ngarkesë emocionale. Këte lidhje me tokën, poeti i gjenë edhe te malësorët e alpeve Shqiptare të cilët betohen:
” Për at qiell e për ket dhe”
“Për kët votër” apo përshëndetjet,”bre burrë i dheut” që kanë forcën e Anteut të lidhur me tokën dhe që shprehin vendosmërinë e betimit “Pasha besën .
Nisur nga kjo lidhje shpirtërore vargjet në poemën “Mbi Ta” rrjedhin si ujëvarë, ku trimat si rrufe përshkojnë, maja e gërxhe të thepisura, për t’i treguar gjoksin armikut turk , sllav a kush tjetër.
Në krye të kësaj lëvizje gjithëpopullore, ngrihet madheshtorë kryetrimi 70 vjeçarë Dedë Gjo Luli: Figura e tij është e njohur botërisht; në publicistikë,në letërsi, në folklor,në studime shkencore …
Në figurën e Dedë Gjo Lulit, të dalin para syshë gjithë luftëtarët nga të gjitha anët që iu bashkuan Sulmit, kushtrim, “Mbi Ta!Mbi Ta!”
Shqiptarët kudo që janë, duhet ta përjetësojnë Heroin e Maleve edhe jashtë atdheut , siç bënë emigrantët italianët për Garibaldin,ku ngritën statujën e tij në
“Washington Square Park in Manhattan,N.Y. C”. E gjetkë….
Pra edhe “Dedë Vigani “ ishte Garibaldi Shqiptar,që bashkoi shqiptarët në beteja vendimtare.
Ky Deda “Mbi krepat tmerrimtare//Ku as shqiponjat s’ngjitën dot,..”//
Një figurë shumë e dashur për poetin, një luftëtar që e entuziazmon sa herë përmend bëmat e tij duke i dhënë përmasat si të Skenderbeut.
(Dedë Gjo Luli,(1840-1915),udhëheqës popullor,një strateg,i ndërgjegjësuar në odat e kuvendeve,i stërvitur në beteja të përgjakshme në mbrojtje të Hotit e të Grudës,kundër vendimeve të Kongresit të Berlinit,
Anëtar I Lidhjes së Prizrenit , e vazhdoi luftën edhe kur ishte i moshuar për vendimet e padrejta të Konf.së Ambasadorëve në Londër.Ishte Dedë Gjo Luli që u prini djemëve të Hotit për të shpëtuar Oso Kukën nga flaka e barotit në kullë të Vraninës.(i përjetësuar edhe te Lahuta e Fishtes.) Si udhëheqës u dallua në luftën kundër ushtrisë së Malit Zi të drejtuar nga Mark Milani,që ishte më i plotësuar ushtarakisht ,por që malësorët e zmbrapsen me turp, si në betejën e Rrzhanicës….
E gjithë familja dhe fisi i Dedës ishin të angazhuar në luftërat për liri,
Pas tij vinin djemtë,vajza Nareja, nusja e djalit Kolë,Nora …Ai nuk u step kurrë edhe kur mori lajmin e hidhur të djalit, Gjergjit 22 vjeçar, që ra heroikisht në një betejë të përgjakshme,e priti burrërisht dhe vazhdoi po me ate vrull luftën për mbrojtjen e trojeve të ndara padrejtësisht. Kryengritja që e ngriti në majë figurën e tijë ishte Beteja e Daçiqit në Prill-Maj 1911, kundër Osmanëve, ku ngritën flamurin shqiptar, aty ku u plagos edhe Nora..Kjo ngjarje bëri bujë të madhe në botë vuri në lëvizje të gjithë luftëtarët të penës e të pushkës për të bërë një agjendë ndërkombëtare për kryengritjen. Në ate kohë,Ismail Qemali vjen nga Italia I jep një impuls bashkimit të shqiptarëve,ku mblidhen në Greçe,luftëtarë, të pushkës e të penës, me 23 Qershor 1911……
Po aq e rëndësishme për Poetin në poemë është edhe figura e Mehmet Shpendit,i përmendur në betejen e përgjakshme të Qafa e Agrit ku për 14 ditë me forca të pabarabarta i thyen me turp forcat turke që mbaheshin si të pathyeshmit, Shefqet Turgut Pashën.(10-24 ,1910)
….Mirditë e Shalë e Dukagjin /Puth Mehmet Shpend Luanin /… Dhe puth kuvendin heroik ,/
Ku ngrihet kombi peshë,/
ku mposht t’urryerin armik, /Malsija burrëreshë./
Dedë Gjo Luli dhe Mehmet Shpendi, ishin bashkë në Lidhjen e Prizreni 1878,ishin bashkë në Betejën e Rrzhanicës, bashkë në Deçiq, bashkë në Greçe, ….dhe të dy i vranë tradhëtisht veç e veç me 1915 nga forcat serbo-malazeze.
(Mehmet Shpendi,1851-1915, i njohur me emrin Sokol Shpendi,një nga themeluesit e Djelmnisë së Shalës.Me 1908, kur po festohej Hyrjeti në Shkodër, mbledh shokët në aksion që të nxjirrnin luftëtarët e burgosur, duke thënë: ” të festojnë edhe ata me ne, se të drejtat dhe liritë po na i garantoka kushtetuta…”. Me 1911 në Memorandumin e Greçës do të firmoste në emër të “Djelmnisë së Shalës”.
Me 1912 përkrah B.Currit, do të hynin në Shkup si triumfator.
Me shpalljen e Pavarësisë, me trimat e Shalës e të Dukagjinit, ngritën flamurin Kombëtar në Logun e Kuvendit të Shalës në Abat.Por trupat malazeze nuk i rreshtën sulmet, për të avancuar në Shqipërinë e Veriut. Gjenerali malazes, Radomir Veshoviq, e thërret për bisedime dypalëshe për një marrëveshje armëpushimi me shqiptarët, si duket sa për ta larguar andej dhe futën 1500 forca në trojet shqiptare.Shqiptarët e fituan betejen, por Mehmet Shpendin e prenë në besë,e masakruan bashkë me shoqëruesit e tij 15 Korrik 1915.
Para se të mbyllte sytë la amanet “Tokë e Qiell dorëzanë ju paça,besë anmikut kurrë me i n’zanë.)
Lufta e drejtë kundër pushtuesit u jepte forcë trimave që nuk ndaleshin për asnjë çast edhe pse ishin të pabarabartë në numër “dy mijë me njëzet mijë” thirrja për një sulm përfundimtar do të ishte humbja me turp e pashait me njëzetmijë
“Dhe prap sulm: Mbi Ta! Mbi Ta! // Mbi mijërat e tjera, //Iu shtir përmendsh të ziut pasha// sikur vërshoj skëterra “//
“Prapo-u shpejt, bre derbede,//Marsh!Me gjithë ushtrira!//Vjen Luma dhe t’i shtrin përdhe //Të majmet egërsirat.//
Kurorëzimi i kësaj fitoreje ishte ngritja e Flamurit në Deçiq, por për fitorën përfundimtare lufta do të vazhdonte në të gjitha drejtimet.
Ata prijës të maleve janë edhe të urtët e “kuvendit heroik “ siç e cilëson poeti sepse me emrin e tyre janë bërë peticionet,memorandumet, strategjia dhe organizimi i luftimeve. Ata trashëgonin përvojën luftarake dhe diplomacinë e etërve të tyre.
Me 10 Qershor 1878 Lidhja e Prizrenit, 22 Qershor 1911 Kuvendi I Greçës, që nga rëndësia janë si Kuvendi i Lezhës me 1444.
Në poemë Lasgushi I drejtohet heroit, M.Shpendi “ Puth Kuvendin heroik” që ishte “Kuvendi i Greçës” vepër e malësorëve dhe e ideologve luftëtarë si R.Siliqi, Luigj Gurakuqi,Hilë Mosi, Ismail Qemali,Nikollë Ivanaj… ku patën përkrahjen edhe nga kuvendet e tjera; nga Vlora, Berati, Mitrovica, Çamëria, Arbëreshët e Italisë dhe të diasporës të dërguar nga Vatra.
> Kryengritja e malësisë ishte e mirëstudiuar : në krye kishte një komitet, që përgatiti një tubim, që i la historisë një dokument me 12 pika (si më vonë 14 pikat e Pres. Wilson) i paraprini dokumentit të pavarësisë 1912. Kjo Greçe e bekuar e katundit Bëkaj të Trieshit, ku dallohen edhe sot vendbanimet Ilire, ishte e ndarë nga trungu mëmë, ashtu si Prizreni ku u bë kuvendi historik,si Manastiri, ku u vendos Alfabeti shqip…
Në Greçe doli deklarata më e fortë e bërë ndonjëherë nga shqiptarët para ngritjes së flamurit të Pavarësisë që e detyroi Portën e Lartë të fillonte negociatat me krerët e kryengritjes dhe të pranonte shumicën e kërkesave, të cilat i hapën rrugën autonomisë. Ato kërkesa edhe sot nuk e kanë humbur aktualitetin, derisa Shqipëria të realizojë bashkimin kombëtar në Evropën e Bashkuar.
Lasgush Poradeci në këte zjarr betejash nuk e ndanë kontributin e grave malësore në luftime dhe në kuvende.Nuk ka dhënë emra të veçantë se ato janë shumë.
Dhe prap djem e pleq e gra//Ngarendin t’armatosur//
Një ndër këto luftëtare është e përmendur Tringa sokoleshë , të cilës shtypi botëror i bëri jehonë, me 1911 “Le Petit Journal” e përshkruan Tringë Smajlin si (“Yannitza,Albanian Joan of Ark” ) Virgjeresha (burrëresha) shqiptare Zhan D’Ark po të njëjtën gjë e përshkroi edhe gazeta” New York Times “ ndërsa Fishta I madh e kishte ngritur heroinën , në piedestalin e pavdekësisë te” Lahuta e Malcisë” …
Në kryengritjen antiotomane të vitit 1911, Tring Smajlja u shqua së bashku me bashkëluftëtaren e sajë Norën (nusja e djalit e Dedë Gjo Lulit), bija e Kolë Baca Kurtit dhe shumë të tjera….
Kur vëllezërit e Tringës ranë deshmorë, ajo veshi çakçirët, ngjeshi armët brezit, dhe iu ngjit malit përpjetë duke marrë pjesë në luftime direkte si luftëtare e sprovuar deri në majë të Deçiqit të Grudës, ku u valviti flamuri i Skenderbeut me 6 prill 1911. Ajo u dallua si pjesëmarrëse direkte në kuvendin historik të Greçës 10-23 qershor 1911, gruaja e parë që merr pjesë në një kuvend historik duke u trajtuar si e barabartë me hartuesit e memorandumit, që kishte në themel autonominë. Ajo e vazhdoi luftën edhe mbas 1912 kundër padrejtësisë, në aneksimin e trojeve shqiptare nga Konferenca e Londrës 1913, ku përfshihej edhe Gruda e saj e shtrejtë. Duke dhënë gjithë potencialin e saj fizik, shpirtëror e mendor për lirinë e Atdheut ajo mendoi edhe për përparimin shoqëror nepërmjet shkollimit, për këte shkrini gjithë pasurinë e saj për hapjen e shkollave në gjuhën shqipe si një traditë e hershme, që pranë çdo Kishe ngrihej një Shkollë.
> Një shembëlltyrë tjetër si e Tringës dhe e vashave shqiptare, Lasgushi e përjetësoi edhe te poezia “Lavdurim”botuar më 1931.
> Një dedikim për Parashqevi Qirjazi,që punoi pa pushim për çështjen kombëtare.( Një nga themelueset e institutit femëror “Kyrias” në Tiranë e Kamëz (1922-23). E para grua shqiptare dhe në botë që merr pjesë në një konferencë ndërkombëtare në Paris me 1919, si burrneshat malësore,pjesëmarrëse në kuvende.)
Nuk mund ta ndajmë nga këto ngjarje edhe “Mbretëreshen e Maleve”. E.Durham e cila shkruan te “Brenga e Ballkanit”:Unë nuk gjej tjetër gjë që ata i besojnë vërtetë, përveç “Kanunit”dhe thënies që përbën kodin e tyre :”Nuk ka ushtri që të na nënshtrojë “
Edith Durham, ishte prezent në grupimet e malësorëve me 1911, por në një funksion tjetër,në fushën diplomatike e cila me deputetin e parlamentit Britanik,Aubrej Herbert,lobonin për Shqipërinë,duke u bërë thirrje fuqive të mëdha, për dramat që po luheshin në kurriz të shqiptarëve.Ata shkuan edhe më tej, me 1912 krijuan Shoqatën Anglo-Shqiptare.
Lasgushi (1899-1987)si progresist i jep prioritet pjesëmarrjes të të rinjëve të cilëve u përket e ardhmja, ashtu si heronjtë e poemës që shtuan radhët me pasonjës të vendosur për të vazhduar rrugën e tyre:
“Ky Deda që nuk njeh sulltanë// Na dha Kolë Marash Vatën// Ky Shpendi që s’njeh Turk Osman// Na dha Zef Bua Shpatën//
Nga një djalosh për luftë e zjarr //nga kull’e vet krenare //nga gjaku i zemrës, gjak shqiptar // Për Motrën shqiptare//
Edhe Lasgushi ishte një luftëtar I paepur, edhe pse fizikisht kishte kaluar sëmundje jo të lehta,arma e tij e fuqishme ishte fjala e urtë dhe e zjarrtë (siç e thotë te poezia Sokrati “Zoti ynë quhet Dituri”)
(Vetë Lasgushi qe një shembull i shkëlqyer në rininë e tij: studioi 17 vite nepër Universitetet e Evropës duke mbrojtur tri doktorata dhe tëre diturinë që akumuloi ndër vite e ndriçoi me yje në
veprat e tij “Vallja e Yjeve”1933 dhe “Ylli i Zemrës”1937.Lasgushi si mjeshtër i penelit dhe skalitës i vargut, luftoi me vargjet që i përzgjodhi me mjeshtëri për t’i dhënë jetë dhe vazhdimësi idealit tij si njeri i lirë për një shoqëri të emancipuar në një shtet të bashkuar e të pavarur. Pena e tij e Artë, e shkroi gjuhën e bukur shqipe, me një stil të ri elegant e te zhdërvjelltë. Veshja gjuhësore e zgjedhur prej tij dhe e inspiruar nga folklori I ka dhënë poezive të tij ngjyrimin dhe përmbajtjen kombëtare.Nga kjo, poezitë e kollosit të lirikës shqiptare, kanë ritëm e melodi, kanë qenë dhe janë produkti më i mirë për kompozitorët. Poezitë e tij të hedhura në pentagram janë përjetësuar nga këngëtarë të famshëm si sopranoja e pavdekshme Tefta Tashko, apo këngëtari i fuqishëm i këngëve patriotike Ilir Shaqiri …..
Duke qenë Lasgushi i tillë i pamposhtur, me një qëndrim dinjitoz dhe i pakomprometuar gjatë rregjimeve të ndryshme, kishte besim te rinia, që energjinë mendore e fizike ta vejë në funksion të zhvillimit, të progresit si te vargjet që nxitë edhe sot djalërinë të lidhin besën për Atdhe e komb, për liri, për lumturi, se Ata i duhen Shqipërisë më shumë se kurrë, sepe Ai vdiq me brengën e Shqipërisë të ndarë në pesë shtete dhe të pavarësisë së Kosovës dhe bashkimit të saj me trungun mëmë, si dikur në Iliri.Le të udhëhiqet sot Rinia nga ky Himn Maratonomak….

“MARSHI I DJALËRISË”

Urdhëroj I madhi Zot/
Zu ndrin yll I Shqipërisë /

Ndrine më s’ përmbahet dot /

Po rreh zemr’ e djalërisë /

Djalëri lart pë liri/
Lart për Zonjën Shqipëtare! /

Yll në ballë e zjarr në gji /

Zjarr në gji për Shqipëri /

Digjen zemra djaloshare /

Lidhni besën për Atdhe
Ju me gjak të Kastriotit /

Lidhni e shpejt e bëni be/
Be që vret porsi rrufe
Para kombit, para Zotit /

Djalëri hen Yll I ri/
Djalëri keng’ e shendetit/
Për Liri, për lumturi/
Rrofsh e lumja Djalëri! /

Rrofsh e qofsh sa val’e deti.
L.Poradeci

PO PËR HOLOKAUSTIN KOMUNIST SHQIPTAR KUR DO TË FLITET?

October 31, 2020 by dgreca

Nga Frank Shkreli- Javën që kaloi në Shqipëri u mbajt “Forumi Ballkanik kundër antisemitizmit”. Ishte kjo një nismë shumë me vend e Kuvendit të Shqipërisë, në bashkpunim me Aleancën Ndërkombëtare për Përkujtimin e Holokaustit, forum, në të cilin morën pjesë zyrtarë të lartë ballkanikë, përfaqësues të Bashkimit Evropian, Izraelit dhe madje edhe Sekretari Amerikan i Shtetit, iu drejtua forumit virtual me një fjalim të shkurtër. Ishin mjaft përfaqsues të vendeve pjesëmarrëse forumin virtual – përfshir edhe ata të Shqipërisë, Kryeministrin Edi Rama dhe Kryetarin e Kuvendit Gramoz Ruçi. Folës të ndryshëm, përfshir zyrtarët e lartë shqiptarë, diskutuan se si vendet e Ballkanit mund të bashkpunojnë për zhdukjen e antisemitizmit dhe për krijimin e shoqërive tolerante për brezat e ardhëshëm. Është kjo një thirrje shumë me vend, pasi është venë re se antisemitizmi është një fenomen që, kohët e fundit, po shtohet anë e mbanë botës. Një fenomen që duhet të luftohet e të zhduket që në zanafillë, në cilën do shoqëri qoftë.

Sa interesant thashë me vete, që udhëheqsit shqiptarë, në një forum ndërkombëtar, siç ishte ai që u mbajt virtualisht në Tiranë – flasin para botës për masat dhe bashkpunimin kundër antisemitizmit dhe për krijimin e shoqërive tolerante: “Sfida e luftës kundër antisemitizmit në format e veta më të sofistikuara duhet të jetë sot, më shumë se kurrë, një thirrje ndaj ndërgjegjes sonë kolektive”, u shpreh Kryeministri shqiptar, Edi Rama. Ndërkohë, Kryetari i Kuvendit të Shqipërisë, Gramoz Ruçi i tha forumit se “Të gjithë kombet që aspirojnë demokracinë, pluralizmin, diversitetin e tolerancën, duhet t’i bashkohen frontit kundër antisemitizmit”, deklaroi kryetari i Parlamentit shqiptar Gramoz Ruçi.

Çfarë shprehjesh thashë — gjithnjë duke folur me veten — nga zyrtarët më të lartë shqiptarë, të cilët edhe botës demokratike i japin mësim për demokraci, pluralizëm, diversitet e tolerancë dhe më në fund Kryeministri shqiptar thekësoi nevojën për një, “thirrje ndaj ndërgjegjës kolektive”, për të vepruar. Thashë me vete gjithashtu, si mund të përputhen këto shprehje të dy udhëheqsve të lartë shqiptarë në Forumin Ballkanik mbi antisemitizmin me deklaratat, pikërisht, të këtyre dy zyrtarëve shqiptarë në Parlamentin e Shqipërisë, mbi meritat e komunistëve dhe të komunizmit, pothuaj 50-vjeçar në Shqipëri. Dihet se komunizmi, ashtu si edhe nazizmi — sidomos regjimi komunist i Enver Hoxhëls, nuk ishte aspak tolerant ndaj kundërshtarëve politikë dhe segmenteve të caktuar të popullësisë shqiptare që kundërshtonin regjimin e tij. Kur dëgjova fjalët e zotërinjve Rama e Ruçi në Forumin kundër antisemitizmit në Tiranë, pyeta veten se cili është Rama i vërtetë dhe cili është Ruçi i vërtetë – ata që deklaruan se disa javë më pare se komunizmi ishte në anën e duhur të historisë dhe se shqiptarët ishin ndarë që në vitin 1944 (duke justifikuar kështu të gjitha krimet e regjimit komunist në Shqipëri si dhe mos tolerancën politike ndaj njëri tjetrit, e pasqyruar këto 30-vitet e fundit) – apo ndoshta zotërinjt Rama e Ruçi për fat të mirë të Kombi – paskan pësuar një metamorfozë të mirëseardhur më në fund, që u pasqyrua në fjalimet e tyre në forumin kundër antisemitizmit, ku folën për “tolerancë”, “demokraci” dhe “ndërgjegje kolektive”, ndaj së kaluarës. Toleranca është një virtytë njerëzor dhe shoqëror, por disa shoqëri vuajnë, fatkeqësisht, nga toleranca ndaj së keqës. Heshtja ndaj çeshtjeve me rëndësi morale për një komb, është në vetvete një pranim i (heshtur) i së keqës, ka thenë një amerikan i madh i shekullit të kaluar. (Fulton Sheen). Parimet morale nuk varen nga vota e shumicës. E keqja është e keqe, krimi është krim, edhe kur shumica është në rrugë të gabuar, ka thenë ai.

Prandaj është me rëndësi të dihet e vërteta, nëse udhëheqsit aktualë të Shqipërisë do të vazhdojnë të heshtin për çeshtjet e mëdha morale të Kombit – përfshirë krimet e komunizmit dhe përballjes me të kaluarën komuniste të vendit, pasi shqiptarët – sidomos ata dhjetëra e qindra mijëra që kanë vuajtur, janë vrarë ose zhdukur nga regjimi komunist, vetëm e vetëm, se nuk pajtoheshin me atë regjim. Ata presin për 30-vjet tani – që të këthehen në veprim fjalët tolerancë, ndërgjegje kolektive, demokraci e vërtetë, zgjedhje të lira, pajtim kombëtar, kërkim faljeje për krimet ndaj njerëzve të pafajshëm, gra, pleq e fëmij – që më në fund të këto vlera të mëdha universal të këthehen në një çështje të madhe morale kombëtare për të cilën nuk mund të heshtet më.

Nganjëherë njeriu shpreson edhe kundër shpresës. Sbpresova se diskutimet në “Forumin Ballkanik kundër Antisemitizmit”, t’u kenë kujtuar, të pakën për një moment udhëheqësve shqiptarë edhe holokaustin komunist shqiptar ndaj mijëra shqiptarëve kundështarë të regjimit komunist, në përgjithësi, dhe holokaustin fetar shqiptar në veçanti. Këto mendime po më sillen në kokë, ndërkohë që Kisha Katolike Universale dhe sidomos Kisha Katolike Shqiptare — anë e mbanë trojeve arbërore — po përgatitet që me 5 Nentor, 2020 të shënojë Festën e Martirëve të Lumë shqiptarë – Vinçenc Prenushi me 37 shokët — festën pra të 38 martirëve: qendresën, virtytet e tyre njerëzore, morale, kombëtare, shpirtërore si dhe mesazhin e tyre për aktualitetin e sotëm shqiptar politik dhe moral, për shoqërinë por sidomos për udhëhqesit aktual të Shqipërisë.

Shpresojmë e shpresojmë, për zgjimin e një ndërgjeje morale mbarëkombëtare, por deri kur? Unë nuk e di se ku e gjeni ju forcën morale – si udhëheqës të atij vendi – që haptas të vazhdoni të mbroni një regjim gjakatar siç ishte komunizmi. Nostalgjikët e komunizmit shqiptar ende nuk e kanë kuptuar se e vërteta dhe idetë e mëdha nuk mund të mbahen të mbyllura përgjithmonë në çmendurinë e metalitetit të Enver Hoxhës, me të cilin ata gjithnjë mendojnë, veprojnë dhe jetojnë.

Heret ose vonë, shoqëria shqiptare do të ketë një “zgjim të ndërgjegjes kolektive”, përsa u përekt krimeve të komunizmit. Por në këtë ndërkonë, me qëndrimet tuaja, me shkrimet dhe deklaratat tuaja duke mbrojtur një regjim që nuk mund të mbrohet — ju nuk i bëni nder as vetes, as Kombit shqiptar, por jeni duke mbajtur peng Shqipërinë e mjerë, larg Evropës ku e ka vendin e saj të denjë dhe larg vlerave perëndimore. Ndërkohë që me deklatrata e juaja, në favor të komunizmit,viktimat e atij rgjimi po i vrisni për së dyti, për së treti e për së katërti, në të vërtetë sado herë që hapni gojën në mbrojtje të atij regjimi diktatorial. Dhe jo vetëm këta të lumtur të Kishës Katolike dhe të Kombit – të cilët do të kujtohen javën që vjen — por të gjitha viktimat e tre feve kryesore në Shqipëri, nëpërmjet historisë së këtyre 38 martirëve shqiptarë — tani bota e njeh pak më mirë të vërtetën e krimeve të tmerrshme të burgjeve dhe të kampeve të përqendrimit të regjimit të Enver Hoxhës ndaj popullit të vet të pafajshëm, në përgjithësi.
Për 30-vjetë tani, jo vetëm historia e Kombit shqiptar pret përgjigje prej autoriteteve zyrtare të shtetit dhe mbështetësve due pjesëmarrësve në këto krime të institucioneve të dhunës komuniste. Presin përgjigje gjithashtu edhe martirët, në ditën kushtuar atyre me 5 Nentor, 2020. Ata duan dhe kërkojnë të dinë pse-në. Duan të dinë pse u vranë atëherë nga regjimi enverist dhe institucionet e tij të dhunës dhe pse vazhdojnë të vriten edhe sot nga autoritetet e vendit me deklaratat e papërgjegjshme të nostalgjikëve të regjimit enverist, madje edhe nga përfaqësuesit më të lartë të shtetit e të qeverisë shqiptare? E gjithë kjo ndodhë në një shtet që pretendon të jetë demokratik dhe i cili mburret me anëtarësimin në Aleancën Ushtarake të Atlantikut, NATO, ndërkohë që botës i japin mësime për demorkaci e tolerancë dhe bejnë thirrje botës për gjoja, “ ndërgjegje kolektive” ndaj së kaluarës.

Vetë martirët e Kishës Katolike shqiptare në ditën e tyre me 5 Nentor, nuk kërkojnë as hakmarrje as dënime ndaj askujt, pasi në prag të martirizimit të tyre, ata i kishin falur xhelatët komunistë. Por martirët e pafajshëm u kërkojnë sot autoriteteve shqiptare, zbulimin e të vërtetës ndaj të së kaluarës komuniste dhe njëkohësisht – para Kombit dhe para botës – kërkojnë njëzëri nga bashkatdhetarët e tyre në shekullin XXI – në emër të të gjitha viktimave të komunizmit në Shqipëri, një përgjigje ndaj këtyre pyetjeve:

“Pse na vratë, o vëllazën shqiptarë; cila ishte e keqja që ju bâmë me misionin tonë, o stërnipa të Kastriotit. Ku ua shkelëm doket e zakonet tueja, ku e përdhosëm kanunin tuej, o mbasardhës të Lekës; thue gabuem që ju mësuem ‘Hymnin e Flamurit’ të ngritun në bjeshkët e Dedë Gjo’ Lulit; gabuem, thue, se ecëm ndër gjurmë të opangëve të tija për me mbledhë ushtarë për Krishtin? … Me ruejtë fenë e Tij në tokën tonë të Arbënit? Thue nuk i ndejëm besës suej ndër votrat e sofrat e shtrueme e të çueme prej atyne burrneshave fisnike, që në djep druni përkunden dikur foshnje Nanë Terezën? Gabuem, thue, se kënduem në ‘Lahutë të Malcís’, kangën e Atë Gjergjit e diftuem si vdes shqiptari për Fé e Atme, ashtu si vdiq Gjeçovi? Por nuk ka gjâ, mbasi na jemi këtu… këtu âsht toka jonë, këtu âsht trupi ynë, këtu âsht edhe gjaku ynë, që u derdh për jú, për idealin ma të naltë, për të cilin vdes shqiptari. Një ditë kemi për t’u ringjallë s’bashkut!”. (Marrë nga vepra “Çinarët” e françeskanit shqiptar Konrad Gjolaj, nga Radio Vatikani).

Ka ardhur koha për veprim. Mjaft më me rezoluta dhe projekt-rezoluta propagandistike boshe që nuk çojnë askund. Tregojeni veten burra, se më në fund, pas 30 vjet postkomunizëm jeni gati – personalisht, institucionalisht dhe moralisht – të zbuloni, të pranoni dhe të njoftoni të vërtetën mbi krimet çnjerëzore të regjimit të Enver Hoxhës. Sepse për shqiptarët, trajtimi i krimeve të komunizmit, është një domosdoshmëri që viktimave të regjimit komunist — të gjallë e të vdekur — në mos asgjë tjetër, të paktën – “T’u kthehet një pjesë e dinjitetit të tyre” dhe siç u shpreh edhe Sekretari Amerikan Shtetit, Mike Pompeo në fjalën e tij në Forumin Ballkanik kundër anti-semitizmit, “Duhet të garantohet siguria e çdo personi, për të mundësuar që të gjithë të jetojnë krah për krah në paqe”, me të drejta dhe përgjegjësi të barabarta për të gjithë shqiptarët pa dallim feje, krahine ose pikëpamjesh politike. Shqipëria duhet të jetë e të gjithë shqiptarëve!

Kthejani pra, dinjitetin dhe nderin jo vetëm viktimave të komunizmit, por mbarë Kombit shqiptar duke i bërë “thirrje ndërgjegjes sonë kolektive” për përgjegjësitë që mban historia e kaluar komuniste dhe udhëheqsit aktualë të shtetit shqiptar ndaj viktimave të pafajshme të regjimit të Enver Hoxhës. Unë jam i bindur se, eventualisht, edhe në Shqipëri, më në fund, “E vërteta dhe dashuria do të fitojnë mbi gënjeshtrat dhe urrejtjet”. (Vaclav Havel.)

Martirët e lumtur të Shqipërisë

*Skicat më poshtë, të botuara një vit më parë, hedhin pak dritë mbi kampet e vdekjes të regjimit të Enver Hoxhës.

Piktori është Z. Lekë Pervizi: Kampet e vdekjes, janë kampet e regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe pikërisht kampi famëkeq në Tepelenë, është njëri prej tyre.

Vrasja e At Zef-Leonard Tagaj, vepër kriminale e pushtetit jugosllav

October 30, 2020 by dgreca

Dosja: Krimet e komunizmit-

Vrasja e At Zef-Leonard Tagaj, vepër kriminale e pushtetit jugosllav

(Me rastin e 75-vjetorit 1945-2020)-

Vetëm personat me dinjitet dhe karakter sikurse ishte At Zef-Leonard Tagaj, u fliju me vetdije në emër të misonit të tij françeskan për të shpëtuar popullsinë e Malësisë, ndaj planëve djallëzorre të pushtetit komunist i instaluar pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, me pasoja të mëdha shoqërore e kombëtare që janë të pranishme deri në ditët tona.

Shkruan: Nail Draga/

Ndër personalitetet e nderuara të krahinës së Krajës së Shkodrës bën pjesë edhe At Zef –Leonard Tagaj, teolog, poliglot dhe humanist i dalluar në kohën e tij, i cili u eliminu nga pushteti i komunistëve kur ishte në detyrën e meshtarit në famullinë e Trabonit në Malësi më 19.2.1945. Ai ka lindur në Ljare në vitin 1910, në një familje fisnike e njohur më virtyte tradicionale të populllit tonë pas shkollimit fillor, ka vijuar shkollimin në kolegjion françeskan në Napoli të Italisë(1926-1928). Ishte pikërisht viti 1928, kur ka veshur zhgunin për të parën herë e do ta mbajë deri në vitin 1945, kur vritet nga pushteti i komunistëve. Në vitin 1929, ka studiuar filozofinë në Nocera, ndërsa në vitin 1936 shugurohet meshtar. Përveç diplomës së filozofisë e teologjisë, ai mori diplomë edhe në infermieri dhe kirurgji misionare. Me këto aftësi kthehet në vendlindje, ku pasi caktohet më detyrë fillon punën si famullitar në famullinë e Traboinit me 25 gusht 1937. Në këtë famulli u vendos me nënën e tij dhe dy mbesat nga vëllau(Maria e Roza), ku u pritën me dashamirësi nga popullsia vendore. Ardhja e tij në këtë famulli ishte ngjarje e veçantë sepse dinte gjuhën, historinë, traditat dhe kulturën e tyre, sepse para tij këtu kanë qenë famullitar dy kroatë.Harmonia e krijuar me popullsinë e Traboinit, bëri që ai këtu të ndihej si në shtëpinë e vet, që është dëshmuar nga shumë dëshmitar të kohës.

Në mjedisin e ri ku jetoj e veproj pater Zefi, kemi të bëjmë me një zonë kufitare ku nuk ishte lehtë të përballoheshin rrethanat shoqërore. Sepse kemi të bëjmë me një kohë lufte qe ai ka ditur ti menaxhojë në sajë të zgjuarsisë dhe parimeve si misionar i devotshëm. Kemi të bëjmë me kohën e Luftës së Dytë Botërore, e cila edhe në këtë mjedis ka pasur keqperdorime e manipulime politike, por ai ishte i denjë një qendrimin e guximin e tij me mision në mbrojtjën dhe ruajtjën e popullit, ku pati sukses të plotë.Ishte në favor të ruajtjës së paqës dhe marrëdhënieve të mira mes njerëzve dhe krahinave për rreth. Por, veprimtaria e tillë dhe autoriteti popullor ishte pengesë e qarqeve antishqiptare, që u dëshmu me rastin e ardhjës në pushtet të komunistëve nga fundi i vitit 1944. Ishte koha e ideologjisë komuniste dhe e bashkëpunimit jugosllavo-shqiptar që ishte fatale për popullin shqiptar, që u dëshmu në praktikë, ndaj të gjithë atyre që trajtoheshin si armiq apo kundërshtar të sistemit të ri.

U fliju për të shpëtu popullin

Më datën 19 shkurt 1945, shtëpia ku banonte At Zefi rrethohet, nga pjesëtarët e ushtrisë jugosllave, që udhëhiqej nga Bajo Stankoviqi. Në këtë moment ndihmësi i fratit Frano Mirashi, deshti të përdorë armën dhe të vrasë dy epror përgjegjës, për mos me e dorëzu fratin gjallë. Por, ishte frati largpamës që nuk e lejoj një veprim të tillë, sepse e dinte se ky do të ishte shkas, që ata të hakmerrën duke vra e masakru popullsinë e Hotit. Ndonëse frati ishte paralajmëru më herët se mund ta vrasin komunistat ai ishte i bindur se nuk do të ndodhë diçka e tillë, sepse nuk iu kishte bërë asgja kërkuj. Por, ishte e kotë se ata e kishin planifikuar ta likuidojnë, ku më pas e marrin fratin dhe e drejtojnë jo nga Tuzi, por drejtim tjetër, të vendi i quajtur Lugje të Thella, ku e pushkatojnë së bashku me Vasel Marashin Camaj. Përveç se u pushkatu, sipas dëshmitarëve okular ai u plaçkit, ku vrasësit ia morën rrobat e trupit, duke u lënë aty në ambient të hapur dy ditë.

Pushteti jugosllav masakron shqiptarët në Malësi

Duke njohur dhe përjetuar rrethanat shoqërore të kohës, frati e kishte të qartë se komunistat do të bëjnë çmos për të treguar pushtetin e tyre e ri, e sidomos kundër popullsisë shqiptare në Malësi. Dhe ishin pikërisht personat të veçantë që ishin në shënjestër të tyre ku përveç fratit kishte edhe të tjerë, që këtë pushtet e vlerësonin si të imponuar e jo i zgjedhur nga populli.

Por, kur nuk gjetën arsye për të masakrue popullsinë në Hot, atëherë vazhduan në Grudë vranë Gjekë Çunin dhe maltretuan disa të tjerë.Por, këtu nuk u ndalën më kaq, sepse këtu vranë Zef Miliqin Lulgjuraj, kumarën e tij Losh Gjokun e Hotit dhe tre bijtë e Prekë Tomë Lulgjuraj: Lucën, Dodën dhe Gjergjin, si dhe Kolë Gjelin nga Trieshi.Po atë ditë që u vra At Zefi, nga ushtria jugosllve u pushkatua edhe Pjetër Zeka Camaj nga fshati Spi.

Ishin këto vrasje nga ana e pushtetit që po instalohej, kundër shqiptarëve e Malësië, duke dëshmuar moralin e tyre kriminal me urrjetje patologjike kundër popullin shqiptar që vazhdoj me burgosje e vrasje edhe në vitët në vijim.

Nuk ka dielemë se po të kishte pasur rezistencë të armatosur nga ana e popullit kundër ushtrisë jugosllave,në atë kohë pa dyshim se popullsia vendore do të ishte masakru në përmasa të mëdha, sikurse frati dhe këto burra të tjerë. Sepse qellimi i pushtetit të ri komunist, ishte vendosja e dhunës, më qellim për të eliminuar të gjithë ata të cilët nuk janë mbeshtetës të tyre, apo kanë autoritet në mjedisin përkatës dhe ndikim në popull.

Për malësorët në Malësi të Madhe, krimet e sllavëve nuk janë të panjohura, sepse ata ndonëse tash nën rrobat e pushtetit komunist, vazhduan masakrat e mëhershme që janë bërë nga paraardhësit e tyre sikurse ishte ajo e 24.12.1919, kur u likuidunan 74 persona në Drume, pasi i kishin marrë peng nga kisha e Traboinit në Hot.

Pse e vranë At Zefin?

Një nder dilemat që ende edhe sot ka mbetur e pa shpjeguar ka të bëjë me ate se cila ishte shkaku të eliminohet At Zef-Leonard Tagaj. Por, në rrethana të tilla në ndryshim të pushtetëve, jo rrallë herë janë eliminuar të pafajshmit, të cilët kanë qenë pengesë imagjinare për pushtetin e kohës. Deri më tash nuk ka asnjë të dhënë zyrtare në këtë aspekt, sepse vrasësit nuk kanë dashur të lëjnë gjurmë të dokumentura, andaj ekzistojnë vetëm të dhëna të besueshme nga qytetarët e Hotit e tërë Malësisë për meshtarin e famullisë së Traboinit.

Ka ekzistuar vlerësimi unanim si At Zef-Leonard Tagaj ka qenë meshtar i nderuar, më autoritet popullor, me qendrim e parime kombëtare, njëri i rrallë i kompletuar me virtyte njërëzore dhe së është vra tërësisht i pafajshëm. Ishin pikërisht këto vlera njerëzore që ishin pengesë për pushtetin e ri komunist, andaj vendosën për ta eliminuar pa proces gjyqësor, për të përhapur frigë e pasiguri të populli i Malësisë.

Humbën gjurmët në bibiotekën e famullisë

At Zef-Leonard Tagaj ishte zotërues i gjuhëve klasike e moderne si dhe i retorikës. Ai ishte në rrjedhat intelektuale të kohës, shkonte shpesh në Shkodër, ku kishte kontakte me personalitete të nderuara, dhe atje merrte botimet e reja nga lëmia e teologjisë por edhe të asaj kulturore. Bëhet më dije se duke qenë studiues i teologjisë e filozofisë është marrë edhe me shkrime. Por, mjerisht, armiqt e tij nuk kanë lënë asgjë prej shkrimeve të tij, duke zhdukur gjurmet në bibliotekën e famullisë së Hotit(1937-1945). Dhe një veprim i tillë të përkujton kohën e fashizmit, kur digjeshin librat dhe vriteshin autorët e tyre, si të rrezikshëm për pushtetin e kohës.

Nderohet jeta e veprimtaria

Më rastin e 70-vjetorit të vrasjës së At Zef-Leonard Tagaj,më 19.2.2015,në organizim të Misionit françeskan në Malësi dhe famullia e Traboinit, udhëhequr nga At Fran Dushaj, realizuan shtegtimin për të vendi i vrasjes së tij. Ishte ky fillimi i angazhimeve për të shënuar në mënyrë dinjitoze personalitetin e ndëruar fratin e Traboinit në këtë vit jubilar të vrasjës së tij. Më pas u inicu nisma për të bërë zhvarrimin e mbetjeve mortore nga varri ekzistues pranë kishës, duke i vendosur në hapësirën brenda kishës së Traboinit, me 21 gusht 2015. Ndërsa më rastin e këtij përvjetori me 30 gusht 2015, Misioni françeskan në Malësi, Famullia e Trabonit dhe Arqipeshkvia e Tivarit organizuan veprimtari përkujtimore ku para qytetarëve të pranishëm u bë zbulimi i shtatorës së At Zef-Leonard Tagaj punuar nga skulptori shkodran Pjerin Kolnikaj si dhe u bë bekimi i varrit të tij në lterin e kishës së Trabonit.

Po ashtu At Fran Dushaj, famullitar i Traboinit, ka botuar tre vëllime kushtuar jetës dhe veprimtarisë së të ndjerit At Zef-Leonard Tagaj, duke i ofruar opinionit botime me vlerë profesionale, për shqiptarët jo vetëm në Malësi por në tërë hapësirën etno-gjeografike shqiptare.Me këto veprime nderimi ndaj figurës dhe veprimtarisë teologjike e shoqërore të At Zefit, dëshmohet se ai nuk është harruar dhe do të nderohet vazhdimisht të populli shqiptar me pietet ashtu siç ishte ai me veprimtarinë e tij.

Përfundim

Ndonëse janë bërë përpjekje qe në lidhje me ngjarjet e ndodhura pas përfundimit të LDB në hapësirën etno-gjeografike shqiptare në përgjithësi e në ato shqiptare në Mal të Zi ende deri sot nuk janë hulumtuar me seriozitetin shoqëror e atë shkencor. Nëse në monizëm një përpjekje e tillë ishte e rrezikshme dhe me pasoja, në pluralizëm ekzistojnë mundësi praktikë në këtë drejtim.

Shqiptarët në Malësi të Madhe janë ekzemplar i veçantë në këtë aspekt, sepse ata u ndjekën, burgosën, internun e vrarë nga pushteti i ri komunist, për qëllime të tyre ideologjike.

Por me këtë rast duhet thënë se popullsia shqiptare e Malësisë në kuadër të Malit të Zi ishte në mes dy zjarreve (Mali i Zi dhe Shqipëria) sepse pushteti i instaluar komunist nga viti 1944 e më pas, në shënjestër kishte personat me autoritetet dhe familjet me ndikim shoqëror. Kemi të bëjmë me plane djallëzore të komunistëve për eliminuar kundërshtarët apo siç kanë cilësuar ata të armiqve të pushtetit popullor.

Në këtë kategori të personave bënte pjesë edhe djali i Shestanit e frati i Hotit, At Zef-Leonard Tagaj. Me qëndrimin dhe parimet e tia teologjike e shoqërore ai ishte i papërshtatshëm për pushtetin e ri. Si i tillë ai ishte pengesë në realizimin e objektivave të tyre kundër shqiptarëve në Malësi, përkatësisht në Mal të Zi. Ai u pushkatua pa gjyqë nga kriminelët e kohës nga njësitë ndëshkuese të ish Armatës Jugosllave. Dhe ky nuk ishte i vetmi sepse kriminelët vranë edhe malësorë të tjerë, duke dëshmuar se e ardhmja e shqiptarëve në Malësi do të jetë e pa perspektivë dhe luftë për mbijetesë në trojet e tyre autoktone.

Lë të jetë ky përvjetor një nxitje për të hulumtuar e shpalosur para opinionit të gjërë martirizimin e shumë shqiptarëve në Mal të Zi të cilët u eliminuan në forma të ndryshme nga pushteti monist nga viti 1944-1990, sepse kemi të bëjmë me dosjen e krimeve të komunizmit kundër popullsisë shqiptare.

Dhe në fund e them se është obligim moral, profesional e kombëtar i yni që të punohet sa më parë në këtë drejtim, sepse punët tona nuk na i kryejnë të tjerët!.

(Tetor 2020)

C:\Users\Labi\Desktop\ZEF TAGAJ\img4134.jpg

At Zef-Leonard Tagaj 1910-1945

Përse nuk përmendet roli i Kol Bib Mirakës për shpëtimin e hebrenjëve?

October 30, 2020 by dgreca

Mesazh: Në Tiranë u mbajt Forumi i parë ballkanik kundër antisemitizmit – ku u fol për rolin e Shqipërisë në shpëtimin e hebrenjve.Bazuar në ato që dëgjova roli i Kol Bibës në shpëtimin e hebrenjve nuk u përmend nga udhëheqsit shqiptarë (Kryeministri Rama dhe Kryetari i Kuvendit, Ruçi që morën pjesë në forum.

Nga Frank Shkreli*

Ish-Drejtor i VOA-s për Euro-Azinë-

Më poshtë është një artikull i botuar tre vjet më parë. Në këtë 75-përvjetor të çlirimit të kampit nazist Auschwitz, po flitet dhe shkruhet shumë në median shqiptare mbi shpëtimin e hebrenjve nga shqiptarët gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Por, pothuaj askush nuk përmend rolin e Kol Bib Mirakës i cili si Ministër i Brendshëm, në atë kohë, autorizoi lëshimin e pasaportave shqiptare për hebrenjtë në Shqipëri,duke ua bërë të mundur largimin e tyre nga Shqipëria duke shpëtuar jetën e rreth 2000 hebrejve. Askush nuk flet për këtë fakt historik sot, megjithëse ekzistojnë dokumentat historike për rolin e tij, siç është libri i Z.Faik Quku, me titull, “Qëndresa Shqiptare Gjatë Luftës së Dytë Botërore.” Një shënim mbi këtë libër mund ta lexoni më poshtë, botuar tre vjet më parë. Ka ardhë koha që edhe emri i Kol Bib Mirakës të rreshtohet në listën e atyre shqiptarëve që shpëtuan hebrenjtë nga nazistët, por edhe në pllakën e nderit, “Righteous Among the Nations” të shtetit të Izraelit, për njerëzit që rrezikuan edhe jetën gjatë Hollokaustit për të shpëtuar hebrenjtë nga zhdukja fizike.

***

Frank Shkreli: Kol Bib Mirakaj: Më në fund një e vërtetë historike

Më në fund, historia flet, njihet e vërteta. Të pakën në një rast. Deri tashti dikush tjetër dhe të gjithë të tjerët emër e pa emër, të merituar e të pa merituar, morën kredinë për shpëtimin e hebrenjve nga nazistët gjermanë, në Shqipërinë e okupuar gjatë Luftës së Dytë Botërore. Por asnjëherë, në këto 25 vitet e fundit, nuk iu përmend emri protagonistit kryesor të shpëtimit të hebrenjve në Shqipëri nga Kolë Bib Mirakaj, të cilin…historiografia komuniste e karakterizon me epitete fyese të lloj-llojshme.

Shumë vite më parë, unë e kisha dëgjuar rolin që kishte luajtur Kol Bib Mirakaj në shpëtimin e hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore nga babai i bashkshortës time Vitores, (Pashk Ademi Markgjonaj), por edhe nga bashkohas të tjerë të Kol Bibës, si Ernest Koliqi, e të tjerë. Por në mungesë të ndonjë dokumentacioni si ky që ka zbuluar dhe botuar në librin e tij kohët e fundit, Faik Quku – i mbajta të dhënat e tyre, të qeta, në heshtje mbrenda vetes. Ishte një heshtje, jo vetëm për mua por edhe për shumë të tjerë që kishin dëgjuar të njëjtën bisedë, por në mungesë të dokumentacionit si është ky i paraqitur nga autori Faik Quku, duhej pranuar në heshtje ato që dëgjonim e lexonim për shpëtimin e hebrenjve shqiptarë, megjithse jo të gjitha të dhënat e këtij rasti që kemi dëgjuar deri tani, i përgjigjeshin të vërtetës.

Mbarë Shqipëria dhe të gjithë shqiptarët kudo, me të drejtë duhet të jenë krenarë për shpëtimin e hebrenjve shqiptarë nga nazistët, por është një njollë e zezë mbi ata që kanë promovuar këtë akt me të vërtetë humanitar të shqiptarëve, por pa përmendur kurrë rolin që ka luajtur Kol Bib Miraka në këtë mes. Por, ja tani, gazeta e Tiranës “Telegraf” sjellë një lajm për lexuesit e saj, në lidhje me librin e autorit Faik Quku, me titull, “Qëndresa Shqiptare Gjatë Luftës së Dytë Botërore”, ku dokumentohet roli i Kol Bib Mirakës në shpëtimin e hebrenjve, dokumenta të kohës këto, të nënshkruara nga vet dora e tij si Ministër i Brendshëm i Shqipërisë së asaj kohe. Tashti, kemi librin e Faik Qokut dhe dokumentacionin siç duket të padiskutueshëm që përbën mbrenda veprat e tij në lidhje me rolin që ka luajtur Kol Bib Miraka gjatë luftës.

Sipas gazetës “Telegraf”, në librin e tij, autori Faik Quku, bazuar në dokumentacion, ka paraqitur disa të vërteta rreth jetës dhe veprës së Kol Bib Mirakajt. Siç mund të shihni në linkun e gazetës Telegraf http://telegraf.al/opinion/kole-bibe-mirakaj-ministri-shqiptar-qe-shpetoi-2000-hebrenj-2/ spikaten dy gjëra me rëndësi historike, sipas dokumentave të zbuluara nga autori…

Njëra nga këto të vërteta ka të bëj me vendimin e Kol Bibë Mirakës për të paisur me pasaporta shqiptare 2000 hebrenjtë që gjatë Luftës së Dytë Botërore ndodheshin në territorin shqiptar, një akt ky që mundësoi strehimin e tyre në Italinë jugore, të çliruar nga anglo-amerikanët, duke i shpëtuar ata nga forcat naziste. E vërteta e dytë me rëndësi është fakti i zbuluar me këtë libër se Ministri “fashist” Kol Bib Mirakaj kishte refuzuar shumën e parave që hebrenjtë donin t’i jepnin atij si shpërblim për vendimin e tij humanitar. Jo një herë, por refuzoi parat dhe napolona ari, dy herë: një herë Shqipëri dhe tjetrën herë në Romë, ku Kol Biba ishte i mërguar dhe ku jetonte në skamjen më të madhe, për të cilin kujdesej urdhëri françeskan, nga të cilët varej për bukën e gojës.

Ta merr mendja se vendimi i Kol Bib Mirakës, si ministër i Brendshëm i asaj kohe duke paisur me pasaporta hebrenjtë shqiptarë për tu larguar shëndosh e mirë nga Shqipëria mund të kishte pasur pasoja të rënda për ‘të, po të ishte zbuluar ky akt humanitar i tij nga nazistët. Thonë se burri dhe miku i mirë njihet në ditë të vështirë! S’ka dyshim se për hebrenjtë shqiptarë Kol Bib Mirakaj, jo vetëm që ishte burrë dhe mik i mirë në një ditë tejet të vështirë për ta, por autori Faik Quku provon se ai në të vërtetë ishte diçka më tepër, ai ishte shpëtimtari i tyre, i cili madje edhe refuzoi çdo shpërblim nga hebrenjtë shiptarë për paisjen e tyre me pasaporta shqiptare, gjë që tani dihet se bëri të mundur largimin e tyre për në Itali. Si do që ta merrësh, për atë kohë, por edhe për sot, ky ishte një akt heroik nga ana e Kol Bib Mirakës, për të cilin flitet shumë pak ose aspak!

Tani, kemi librin e Faik Qukut dhe dokumentacionin që përbën mbrenda vepra e tij, mbi rolin e Kol Bib Mirakës në shpëtimin e 2000 hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore, që vet Kol Bib Mirakaj do të shprehej se nuk kemi më nevojë tani, “Me pranue më heshtjen tonë për një cilësim të tillë që nuk i përgjigjet të vërtetës”, sepse ka shkruar ai në librin e tij “Vrasja e Nji Kombi”, me heshtje, “Mua më është dukë se bëjmë krim kundër vetvetes, kundër historisë e kundër fëmijëve e njerzëve tanë, që do të mbeteshin me kryeultë për breza të tanë, para shoqërisë.”

Kol Biba do të falenderonte Faik Qukun, që me librin e tij mbi këto të vërteta të dokumentuara nga jeta e Kol Bib Mirakës, ai i jep “histori-shkruesit të së nesërmes një dokument që ta kenë të gjithë Shqiptarët për studim”, një dokument që ai do të pohonte se ia “nxjerrë kartat në shesh dhe ia parashtron haptas Gjyqit të Historisë”, ngjarjet e asaj periudhe. Ndonse nuk e kam lexuar librin, duke vlerësuar nga këto të dhëna të paraqitura në Gazetën Telegraf, me librin e tij, autori Faik Quku zhdukë jo vetëm heshtjen por edhe shumë paragjykime dhe të pavërteta të promovuara nga disa pseudo historianë shqiptarë, mbi rolin dhe veprimtarinë e shumë…personaliteteve shqiptare, përfshirë Kol Bib Mirakën, gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore.