• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Trëndafila Maji për gratë, nënat dhe edukatoret nga Motrat Qiriazi, New York

May 3, 2022 by s p

Nga Keze Kozeta Zylo/

Organizata e mirënjohur “Motrat Qiriazi” organizoi mbrëmje gala në festën e nënës në Amerikë. Në sallën e vallëzimit “Ballroom” në Vista Penthouse dhe Sky Lounge me një pamje të magjishme nga dritaret e qelqta dukej Manhattani kryeqendra e botës, ndërsa brenda ndrinin vajzat, nënat, motrat dhe gratë me bashkëshortët e tyre të cilët kishin ardhur për të festuar së bashku këtë ditë speciale. Në hyrje të mirëprisnin me plot dashuri presidentja e Organizatës “Motrat Qiriazi” znj. Isidoros Tsamblakos dhe gjithë Bordi dhe anëtarë si Alda Mosko, Ariana Elezaj, Eva Burnazi, Zenie Sina, etj. Nën tingujt e Jazz performance të intepretuara mjeshtërisht nga Arenc Leka, violinë e Faton Macula Kitar, salla bëhej dhe më e bukur dhe natyrshëm sillte hare e gëzim në zemrat e të pranishmëve.

Aktivitetin e moderoi zonjusha simpatike Zhuljeta Buja.  

Presidentja e Organizatës “Motrat Qiriazi” znj. Isidoros Tsamblakos e hapi aktivitetin duke përshëndetur të gjithë pjesëmarrësit dhe iu uroi atyre një mbrëmje të gëzueshme dhe të bukur në ditën e shenjtë të nënave.  

Zonja Tsamblakos bashkë me zonjën Alda Mosko dhe bordin ndau çmimet me një ceremoni të bukur dhe shumë festive. 

Me çmimin: Gruaja e vitit u vlerësua Kozeta Zylo, edukatore e vitit zonjusha Jonela Hasani dhe nëna e vitit znj.Pertefe Leka.  

Zonjat Leka dhe Hasani shprehën mirënjohjen e pakufishme për vlerësimin dhe natyrshëm çmimi bëhet frymëzim për dëgjuesit dhe brezat. E nderuar të ishja në krah të tyre.

Në shkollat tona shqipe “Alba Life” në të gjithë Nju Jorkun Motrat “Qiriazi” janë histori frymëzuese ndaj dhe ata e këndojnë me krenari Këngen e Alfabetit Shqip, të shkruar prej Sevasti Qiriazit si: Armiqëtë o shqipëtarë/ Po përpiqenë/ Shkronjat turçe dhe greqishte/ Të na apënë/ Le t’i mbajnë ata per vetëhe/ Kemi tonatë.

Kënga e nënës në shqip ishte tejet emocionuese, dikujt i rridhnin pikëza loti, interpretuar në violinë dhe shoqëruar nga Arenc Leka. Nëna është perëndeshë, nëna është hyjni ndaj dhe i këndohet:   Nënë, emër i dashur për mua/ Më je e shtrenjtë, të të dua/ Sa jetë e tërë për ty unë thurr melodi.

Një çmim special, proklamatë mirënjohjeje u dha për zonjat Kozeta Zylo, Pertefe Leka dhe Jonela Hasani nga Ligjvënësi i Westchester County z.David Tubiolo.  Më duhet të shtoj se z.Tubiolo është një mik i madh i shqiptarëve dhe merr pjesë aktivisht në evente më të rëndësishme të organizuara nga Diaspora.

Një buqetë me trëndafila Maji iu dhurua dhe Konsulles së Republikës së Shqipërisë në New York zonjës Najada Sojli si shenjë mirënjohjeje në përkushtim të punës dhe devotshmërisë së saj me profesionalizëm në sherbime konsullore për publikun.

Me shumë emocion u mirëprit vlerësimi dhe mirënjohja e dhënë nga zonja Alda Mosko në emër të Motrave “Qiriazi” e cila nuk i mbajti dot lotët kur foli për punën vullnetare të të ndjerit Ylli Luka si një bamirës në komunitet me zemrën e tij të madhe.  Djali i tij në emër të nënës së tij Agathia Luka e cila ka një kontribut të madh në organizatën “Motrat Qiriazi” e pranoi me përulje vlerësimin për të Atin e shtrenjtë  dhe ndihej krenar për pasurinë shpirtërore që la tek brezat.  Ky vlerësim u mirëprit me duartroikitje si dhe me dhimbje nga të gjithë ne që e kishim mik dhe e çmonim per ndihmën e tij te pakursyer në komunitet dhe kudo.  Natyrisht Ai na bekonte nga lart si një Yll i qiellit ku ka zënë vend.  

Një mirënjohje speciale iu dha mediave si TV “Alba Life”, TV “Kultura Shqiptare”, Arbërie Hetemi fotografe dhe Afërdita Palokaj editore e AAWO Newsletter.  

Pak biografi për gratë që u nderuan për vitin 2022

Kozeta Zylo gruaja e vitit 2022

Shquhet ndër veprimtaret më aktive në Komunitetin Shqiptaro-Amerikan.  Ajo është  shkrimtare e mirënjohur në Diasporë  e cila ka publikuar tetë libra dhe së fundi librin për fëmijë.  

Znj. Zylo është një gazetare e shquar e Diasporës, artikujt e saj janë të publikuara në gazetat “Illyria”,  “Dielli” , NY, “VOAL” Zvicër, Rumani, Shqipëri etj.  Libri “Diaspora si krah shqiponje” u pranua në Bibliotekën e Kongresit Amerikan, Washington DC.  Ajo ka realizuar qindra intervista që nga njerëzit më të famshëm e deri tek ai më i thjeshti.  Znj.Zylo është shpallur gruaja dhe mësuesja e vitit në Diasporë nga organizata të njohura.

Zonja Zylo është shkrimtare, poete, publiciste, mësuese dhe bashkëthemeluese e Shkollave Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit që operon në të gjitha lagjet e New York-ut dhe në Online.

Jonela Hasani edukatore e vitit

Jonela Hasani është edukatore dhe këshilltare në Departamentin e Arsimit të Nju Jorkut për 17 vitet e fundit.

Jonela Hasani punon si Këshilltare Shkollore dhe Sekretare Administrative Ekzekutive në Departamentin e Arsimit të Nju Jorkut.

Arsimi dhe pozicioni i saj në Departamentin e Arsimit të qytetit të Nju Jorkut ka lejuar që përvoja e saj të punojë ngushtë me popullsinë e shkollave të mesme dhe studentët në rrezik. 

Znj. Hasani posedon njohuri të shumta në lidhje me vlerën e kapacitetit të marrëdhënies, besimit dhe besueshmërisë. Znj. Hasani ka frymëzuar shumë studentë që të bëhen shumë të suksesshëm në jetën e tyre. Në shkollën e saj znj. Hasani ka krijuar një program “Girls Club and South Asian Girls Club” me mision dhe vizion për Vetë-Zbulimin dhe Fuqizimin e Gruas.

Pertefe Leka nëna e vitit, 2022

Pertefe Leka është mësuese, shkrimtare, studiuese, nënë dhe gjyshe e devotshme. 

Në moshën 80-vjeçare ajo vazhdon të shkruajë artikuj dhe libra bazuar në kërkime të thella mbi jetën dhe veprën e nxënësve të historisë dhe letërsisë shqiptare. 

Pertefe Leka ka lindur dhe është rritur në Shkodër. Ajo punoi si mësuese në Vrakë atje ku ka lënë gjurmët e mësuesisë shkrimtari i Kombit Migjeni.

Zonja Leka është një kontribuese e denjë në studimet, shkrimet letrare dhe historike në gazetën e mirënjohur “Illyria” dhe më gjerë nëmediet e tjera.

Ajo ka sjellë pranë lexuesve me fakte të pamohueshme figurat e ndritura të historisë, shumë prej tyre të lënë në harresënga komunizmi.

Në nderim të kontributit të saj, të punës si dhe të penes zonja Pertefe Leka është bërë frymëzim dhe ndaj u vlerësua me çmimin “Nëna e Vitit 2022” nga organizata shqiptaro-amerikane “Motrat Qiriazi”.

1 Maj, 2022

Queens, New York

Filed Under: Komunitet Tagged With: beti beno, Keze Kozeta Zylo, Motrat Qiriazi, Pertefe Leka

Pertefe Domnori Leka “ Një jetë…disa histori”

April 16, 2022 by s p

Në foto Pertefe Leka. Fotografia: Ilir Rizaj.

Marjana Bulku : Zonja Pertefe, nëse do t’ju kërkohej një biografi e jetës tuaj si do ta përmblidhnit në fare  pak rrjeshta atë?

:Jam prej Shqypnijet,

Shqyptare e bijë shqyptarit.

Kam le n’at mollë Shkodre n’krye t’Gegnis’ 

Prej kah s’parit Shqyptarisë

Zu me i shndritë hylli I lirisë.

Atë Gjergj Fishta “Shqyptarja e Qytetnueme”

Jam lindur, rritur e shkolluar në Shkodër. Jam emëruar mësuese më 1960, në moshën 18 vjeçare, 7 km larg qytetit, në Vrakë, në shkollën ku ka dhënë mësim Migjeni. Im atë, më uroi që ndoqa profesionin e tij, por më tha: “Tani fillon puna jote si nxanse.” Në të vërtetë ashtu ndodhi, krahas punës vazhdova Institutin 2 -vjeçar në Shkodër dhe në vazhdimësi Universitetin në Tiranë, për Gjuhë -Letërsi, diplomuar me 1965. Jam përpjekur të ndjek këshillat e mësuesit tim të parë në familje, edhe sot që po shkruaj në moshën 80-vjeçare, ndihem se jam nxënëse, paçka se disa rrethana specifike më detyruan të shkruaj nga përvoja ime si mësuese duke e ruajtur këte status deri në fund të jetës.

2.Artikulli juaj i parë përcillte një diapazon dijesh edhe pse bota letrare e kohës ishte e kufizuar dhe plot kushtëzime ideologjike e politike , si e kujtoni ju atë?

Kam filluar të shkruaj, kur bota u lëkund nga tërmeti i i shembjes së komunizmit, kur filloi të hapet sipari i Demokracisë.

Artikulli I parë që kam shkruar ishte në prag të prishjes së shtetit totalitar “Mbi disa kufizime ideore në letërsi” Gazeta Drita 1 korrik 1990. Ishte një mllef i akumuluar ndër vite, sepse për fat të keq letërsisë i mungonin mendjendriturit si ;Fishta, Koliqi, Prenushi, Camaj, Pipa, Ali Asllani,… dhe interpretimit në prozë e poezi i mungonte logjika letrare ,kuptimi estetik, të cilat ishin zëvendësuar me nocionin Partishmëria e cila gjykonte deri edhe kategoritë estetike.

Ishte një “shfajsim” përpara nxënësve, sepse kur unë përgatitesha për të dhënë mësimin me autorë të aprovur nga M.A, duhet të kisha përpara një kodeks të imponuar, nga një ideologji e gabuar. Jo vetem kaq por edhe lënda në programet mësimore ishte e cunguar dhe pa kollosët e Artit të huaj apo vendas dhe ata që kishin kaluar nëpër filter do t’i gjykonim me frymën e kritikës M-L(marksiste -leniniste)

Me këtë komunikim modest dua të paraqes momente nga përvoja ime në me shumë se katër dekada si nxënëse dhe mësuese. Mendoj se mund të kontribuoj sado pak me njoftë vështirësitë që kishim në mësimdhënie në interpretimin e një komenti letrar, në sensin estetik dhe historik kur kufizoheshim nga ligje të rrepta të metodës së realizmit socialist . Nuk kam marrë përsipër që të çliroj tekstet shkollore nga këto ndikime, nuk e kam ate fuqi, pasi ka forca politike e kulturore me ndikime nga më të ndryshmet, që vazhdojnë të imponojnë qëndrimin  partiak në shkolla por përvoja ime mund të ndikojë se si mund të çlirohet letërsia dhe arti nga këto qëndrime.

3.Si e lexoni ju sot dhe atëherë ndikimin e propagandës politike të partisë shtet përmes letërsisë ?

Dua të specifikoj në këtë kontekst të pyetjes suaj se vetëm Letërsia e Rilindjes ishte në shërbim të çështjes kombëtare, në funksion të një zgjimi kombëtar, në lëvrimin e gjuhës shqipe, por sipas ideologjisë së imponuar  unë duhet të mbaja qëndrim kritik edhe ndaj Naimit, Apostullit të Shqiptarizmit.

Po të referohemi te poezia “Shkendijë e Diellit ndaj Manushaqes” që simbolizon Shqipërinë, poeti i bën thirrje” Pse s’ ngre kryet përpjetë”…

“Pa shiko lulet ‘e tjera,/ Q’u çel’e u lulëzuan”… sipas kritikës të imponuar unë duhet të shtrembëroja anën historike se “lulet e tjera” që përfaqësojnë qytetërimin evropian, nuk duhet t’i marrim si shembull, Evropa duhet të kthejë sytë nga Shqipëria sepse – lulëzon dhe qëndron si shkëmb graniti.. Vargjet e Naimit “Po mos u tremb, bëhu trime//Edhe ki Durim e shpresë// E pa silli Zotit besë /Dhe kësaj fjalës sime” // duhet të shndërroheshin në propagandë politike se vetëm mësimet e partisë dhe të diktatorit duhet të dëgjoheshin duke na imponuar një qëndrim jo të lirë ndaj veprës dhe rrjedhimisht duke na e kufizuar të lexuarit dhe të menduarit kritik ndaj veprave letrare çka sipas meje e ka dëmtuar shumë formimin e një mendimi intelektual të pavarur.

4.A mendoni se Disidenca dhe letërsia e ndaluar do të kishin pasur rol të rëndësishēm në zhvillimin e mendimit kritik, të lexuarit kritik në letërsi dhe përtej letërsisë.

Është e vërtetë që ajo kohë deformoi disa liri që në kuadrin e letërsisë përfshijnë lirinë  e autorit po ashtu edhe atë  të konsumatorit pra lexuesit Më kujtohet historia e një mësuesi akademik, Pal Doçi, i cili jepte mësimin e historisë në një shkollë teknike që për mungesë lokali ( mjedisi fizik ) i zhvillonin mësimet në klasat tona kur ne kishim mbaruar mësimin .Një ditë prej ditësh e arrestuan përpara nxënësve, sepse ai ishte i dhënë pas Fishtës dhe recitonte vargje nga” Lahuta e Malcisë.”

Ne revoltoheshim dhe e përjetonim shumë keq padrejtësinë, por nuk guxonim të bënim asgjë, zgjidhnim heshtjen, dhe e vuanim pazotësinë tonë për të reaguar.

Desidentët e parë i kisha përballë në klasë.

Kisha nxënës kritikë, të cilët më bënin pyetje të cilat e kisha të vështirë t’ju përgjigjesha. Nxënësi, I.Demalia, (natyrë impulsive) sot shkrimtar, gazetar opinionist, nuk më ndaheshte me pyetjen: 

-Pse nuk e mësojmë Fishtën?!..

Nuk i përgjigjesha, edhe pse unë isha rritur me librat e Fishtës …..pyetja e tij më ndrydhte në burgun e heshtjes.

Më janë drejtuar disa nxënës, në klasa të ndryshme me pyetje nga më të ndryshmet për fabulën e D.Agollit. “Kali e Gomari “.

Fshatari i binte kalit për të ecur sa më shpejt për në destinacion, por përpara kishte gomarin që ecte ngadalë, kali i revoltuar i thotë :

“Hej mbaj dorën se pastaj ta hedh përdhe samarin //Ti para meje pse ma nxjerr gomarin ?// Përpara nxirrmë mua të mos vuash // dhe rrih pastaj gomarin sa të duash// Kështu e ka kjo botë e mjerë e marrë// Përpara nxjerrin veç gomarë//…..

Pyetja e nxënësit ishte: Për ke e ka fjalën Driteroi? Ata e dinin përgjigjen sepse në instancat më të larta shtetërore viheshin njerëz të pashkolluar, kur vendi kishte nevojë për ekonomistë të zotë, organizatorë të aftë dhe jo kuadri  nga “Shkolla e Partisë”

Nxënësit e Gjimnazit “K.Kristoforidhi” ndiqnin mësimet pa shkëputje nga puna, e njihnin mirë realitetin. Një pjesë vinin nga familje të persekutuara por të fisme e të kulturuara, por që i kishte gjemb në sy Diktatori. Ngjarja më e trishtë që më ka ndodhur në ushtrimin e profesionit ishte kur arrestuan jashtë shkollës, një nga nxënësit më të qetë, më të interesuar për mësimin, por që qëndronte gjithmonë në fund të bankave… .

Për një sqarim ishim thirrur në hetuesi bashkë me kolegen time, për t’iu përgjigjur disa pyetjeve. Aty morëm vesh që nxënësi ynë,i kishte dhënë një shoku, ku punonte një libër të vjetër, me përmbajtje fetare.

-I shikon ato libra – më tha hetuesi: -janë marrë në shtëpinë e nxënësit tuaj. Shpërndante literaturë për historinë e Papëve të Romës. Përgjigjja ime ishte: -Mbaj mend që nxënësi ynë në shkollë ka sjellë librin” Lulet e Verës” të N. Frashërit dhe po çuditëm për këto libra që keni këtu….

Djalit të pafajshëm i bënë gjyqin në lagje, ku e mbrojtën të gjithë dhe pastaj e falen.

Nxënësi ynë nuk u kthye më në shkollë. “Faji” i tij ishte, se kishte përhapur “opium” sepse kështu konsiderohej feja “opium për popullin” e sidomos religjioni katolik i djalit i tmerronte kriminelët antikulturë. Unë nuk e mora vesh fatin e tij edhe pas 90-tës, nuk e dija se ku ishte Ai djalë me shpirt të pastër, të shihte pritjen madhështore të Papa Vojtilës dhe të Nënë Terezës në Shkodër; Që sollën dritë dhe shpresë në zemrat e shqiptarëve, puthën dhe e bekuan tokën e martirëve. Apo të dëgjonte fjalët shpirtërore të Papa Françeskut, që zëvëndësoi shprehjen tolerancë fetare duke thënë se këtu në Shqipëri ka —Vëllazërim Fetar—

5 .Cili është gjykimi juaj për letërsinë shqiptare brenda kornizave të kohës?

Në komentet e mia të veprave të Naim Frashërit, Ndre Mjedês apo shumë autorëve të programeve shkollore nuk mund  ta evitoja emocionet letrare nga ato fetare ku shkrihet njerzorja në harmoni me natyrën, familjen besimin që kishin në Zotin natyral si krijuesin e gjithçkaje, i qenieve të gjalla, i qumshtit, i bukës,i zjarrit…Si mund të  mos trajtoja varfërinë e tyre kur nxënësit e mi e shprehnin hapur “kemi harrue ngjyrën e qumshtit”, dhe të produkteve blektorale që jepeshin me listë. Si mund t’i deformoja ato vargje perla,plot bukuri, harmoni, punë që i jepnin gaz njeriut për të shijuar frutin e punës, ku nepërmjet tyre duhet të transmetoja mesazhe paqeje e dashurie njerëzore.

Po këto vështirësi i kam hasur edhe me dukuritë estetike si koncepte, që duheshin trajtuar në përputhje me ideologjinë klasore.

Pyetja e një nxënësi – Si duhet ta kuptojmë karakterin klasor të së Bukurës? …. Një lule është e bukur në tryezën e punëtorit dhe e shëmtuar në tavolinën luksoze të borgjezit ?! U mundova të sqaroja këte nocion estetik, pasi kisha lexuar një përkthim nga rusishtja të A.Uçit, por, që as vetë nuk e kuptoja, sepse jepeshin shpjegime të kundërta. 

Edhe pse ishte një zgjidhje artificiale për konceptin e të Bukurës, që kisha në diskutim me nxënësit, më ndihmoi shumë, të kuptoja se në raste të tilla, duhej gjetur një artific për të dalë nga situata, sepse të përligjësh të bukurën me konceptin e partishmërisë ishte antiart.

6.Si e lexon , kupton dhe përcjell  një letrare si ju realitetin përtej letërsisë më sakt sa aktive është një sy letrar ndaj realitetit jashtletrar .

Letërsia të mëson ta shohësh jetën me mendje të hapur por veçanërisht është liria ajo që  të nxit pareshtur edhe kujtesën por edhe mendimin.

Viti 1990 erdhi me ngjarje që po evoluonin drejt rrëzimit të shtyllave të regjimit më të egër komunist. Marrja zvarrë e shtatorës së Diktatorit, nga rinia studentore në shkurt të 1991 më bëri të kujtoj tim At me të cilin më kishte ndodhur një keqkuptim, me rastin e pritjes së Hrushovit në Shkodër 1959. Shkollës pedagogjike i ishte caktuar vendi i pritjes në hyrje të Shkodrës. Para se të mbërrinin makinat shoqëruese erdhi një urdhër, që 4 vajza pasi të udhëzoheshin, t’i dilnim përpara makinës,me buqeta lulesh, për të pritur Udhëheqësin rus dhe udhëheqësit shqiptarë që shoqërornin.

Kur ai erdhi në Shkodër kishte një mobilizim të jashtzakonshëm e të përgjithshëm për pritjen. Shkollën tonë e kishin caktuar në hyrje të qytetit. Pak përpara se të vinte eskorta, na ndajnë nga radha, na japin nga një tufë lule në dorë për të përshëndetur udhëheqësin e një shteti të madh dhe dy krerët më të lartë të shtetit shqiptar që e shoqëronin. Gjithçka u realizue shumë shpejt, ne dhamë lulet, kur ata ishin brenda në makinë dhe u larguam, nuk i ndoqëm nga pas, por devijuam në rrugën tjetër sipas urdhërit. Pa mbërrijtur në shtëpi im atë më kishte dalë përpara, diçka e pakuptueshme për mua. Im Atë kishte një pamje të pazakontë, deri sa mbërritëm në shtëpi ecëm pa folë. Ishte gati të më thoshte diçka, por unë asgjë s’po kuptoja. Filloi të më pyeste nëse ishim piketuar një ditë përpara për të bërë përshendetjen me lule Hrushovit. Im Atë më bësoi kur i a shpjegova , por nuk u ndal, duke më thënë: Kur u bë pritja për Konti Çianon në Shkodër, kishin piketuar nënën tënde t’i dilte përpara e veshur me kostum kombëtar dhe t’i dhuronte lule pushtuesit, unë nuk e pranova, si denim më transferuan…..

Kjo përsëritet edhe me vajzën time e cila i uron mirëseardhjen një njeriu që të ka PUSHTUE TRUNIN .

Kjo bisedë me tim Atë mbeti sekret edhe nga pjesa tjetër e familjes. Që nga ky moment fillova të mendoj ndryshe, sigurisht në heshtje.

Kjo kujtesë më shtyri të shkruaj artikullin “Pse nuk jam marksist”, sipas titullit të një shkrimi analizë të B.Merxhanit.

Në prill 1991 e dergova shkrimin te “Gazeta Republika” ku në redaksi takova me Z. Petro Marko, i cili më falenderoi duke më thënë ..Oh ç’ma kujtove këte emër!

Siç duket pas vitit 1990 erdhi koha të pohoheshin  me mendje të kthjelltë, këshillat e urta të Brankos.

Ja disa prej tyre ;

“………Një popull që heq dorë prej së drejtës të njësisë kombëtare të tij për të mos sakrifikuar gjë është popull pa vlerë etike ….

Vetëm po ta kemi Kosovën ne mund të ngremë një shtet të lirë dhe të vetëmjaftueshëm me kuptimin e zakonshëm të kësaj fjale …

Me Kosovë mund të sigurojmë dalëngadalë një farë pavarësie ekonomike që i lidh kombet ndërmjet tyre kontinentalë dhe ndërkontinentalë..

Kosova duhet të jetë e jona sepse është shqiptare …Zotëron gjithmonë zëri i gjakut i gjuhës dhe i që i mbajnë kombet në këmbë dhe i shpëtojnë nga rrebeshet e kohës….. B.M.( Tomorri 4 korrik 1943).

Ka patur mjaft problematika që më kanë nxitur të shkruaj një numër artikujsh për çështjen e Kosovës dhe të Çamërisë, që kur fillova udhëtimet e para jashtë Shqipërisë.”

Me rastin e festës së Republikës së Kosovës me 2 korrik 1992, ishim të ftuar në Gjenevë

të Zvicrës nga Fondacioni Scolarship, themeluar nga Dr. A. Gjinovci..me një grup artistik .Ngjarja e 2 Korrikut për shqiptarët kudo ndodheshin, ishte moment bashkimi, shprese, lirie, ku i kushtoheshin këngë trimave të Kosovës dhe strategut e themeluesit të Republikës në mërgim Dr. Rugovës. Entuziazmi i Shqiptarëve të Zvicrës në harmoni me grupin artistik, krijoi një atmosferë festive mbresëlënëse, që e përshkrova në artikullin “Kënga na bashkoi zemrat”, publikuar te Gazeta ‘Rilindja’ e Gjenevës.

Pas këtyre ngjarjeve në verën e vitit 1992 Prof. Repishti, vjen në Atdhe, pas largimit të gjatë i ndëshkuar padrejtësisht nga diktatatura komuniste.

Prof. Repishti erdhi me një ngarkesë malli e dashurie për të gjithë dhe urrejtje për askënd , siç përsëriste vetë:“Atdheu nuk më ka faj”.

Dhe ashtu u prit, pa protokoll ceremonial, por krahëhapur nga familjarët, nga miqtë nga bashkëvuajtësit nga gjithë shqiptarët. Ishte një pritje e ngrohtë, ku dashamirët e rrethuan si një prijës, si simbol i urtësisë, si udhërrëfyes, për të sjellë eksperiencën e demokracisë amerikane, si qytetarë i lirë në Sh.B.A. dhe shpresë për të ardhmen. Këte vizitë të thjeshtë familjare, shkodranët e kthyen në një festë të përbashkët, ku oborri i lulëzuar i Repishtëve u kthye në nje kuvend miqësor,

Në vizitën që bëri Prof.Repishti në shtëpinë tonë, ne ftuam bashkëvuajtësin e tij, Z. Osman Kazazin, ku u bënë biseda të këndshme, të sinqerta pa u përmendur e kaluara. Peripecitë e familjes Kazazi i kam evidentue në shkrimin “Pesë Motrat” te gazeta “Liria” ndërsa për vizitën e Prof .Repishtit “Një mesazh nga Diaspora”

Me 1992 u krjijua Fondacioni shqiptaro Amerikan “Harry Fultz” në SH.B.A. me kryetare Zonjën Johan Fultz Khontos. Qellimi i këtij Fondacioni ishte mbështetja e shkollës teknike në Tiranë, në të njejtën rrugë që ndoqi Harry Fultz.

Qellimi ishte, formimi i plotë i të rinjve dhe kontributi i tyre në zhvillimin e shoqërisë moderne. Ishte inisiativa e Kryqit Kuq i të rinjve  amerikanë 1921, të cilët ndertuan një program model për asistencë teknike, duke synuar të ngrinin një institut si “Robert College” edhe në Shqipëri. Drejtori Harry Fultz 34 vjeçar, profesor i arteve mekanike,talent si pedagog teorik e praktik, përveç të tjerave themeloi edhe gazetën e shkollës “Laboremo”.

Nga Zonja Johana Fultz Khontos mora një ftesë, kur ajo erdhi në Tiranë për të marrë pjesë në tubimin me anëtarët e laboremos, ku u vlerësua vazhdimësia e shkollës me të njëjtat motive si babai i saj H.Fultz. Ajo më ftoi edhe në Ambasadën Amerikane, për një drekë së bashku me Zonjën Andromaqi Adam ( e cila me rastin e rihapjes së Ambasadës Amerikane ngriti flamurin e SH.B.A.-ve ), ku këmbyem mendime për problemet e shkollës teknike.

Kjo lidhje më ngjalli interesimin të shkruaja për këte shkollë, që nxori kuadro të kualifikuar, por shumica e tyre u persekutuan, u burgosën, u ekzekutuan, nga rregjimi famëkeq. Është e rastit të përmend Mustafa Gjinishin, i cili që kur ishte nxënës i shkollës teknike, shkruante shqip edhe anglisht, në gazetën e shkollës. Më ka pëlqyer që kishte zgjedhur për të përkthyer në anglisht poezinë brilante të Fishtës ”Gjuha Shqipe” po shënoj vetëm një varg(….porsi ushtima e një termeti, ngjashtu a gjuha e jonë shqiptare”…..As the power of the earth quake//So is the Albanian tongue//)

Miqësia me familjen e Prof. Beqir Haçit, nga lidhjet me familjen Leka, më kishin zgjuar me kohë interesin të studioja veprat e tij, si student dhe mësues i shkollës teknike “Harry Fultz” që rezoltuan me artikujt. ”Prof.Beqir Haçi, student dhe mësues i shkollës amerikane, viktimë e komunizmit”, “ Mesuesi vizionar për të ardhmen e kombit”.

 Udhëtimi me avionin e parë amerikan ‘Arbëria Airlane’, nga Tirana në New York, janar 1993, që zbriti në tokën shqiptare pas gjysmë shekulli të mbylljes nga diktatura, hapi rrugën për shumë takime e aktivitete.

Ishte një mrekulli që hapësira e Avionit Ishte vetëm me shqiptarë. Udhëtimi prej 10 orësh, u kthye në një kuvend në lartësi, ku secili tregonte arsyet e udhëtimit, i pari bashkshorti im, Luani, do të takonte vëllanë pas 50 vjetësh, Dr. Lekën, të tjerët do të vendosnin lule në varret e atyre, që nuk arritën t’i shihnin kurrë. Takimi në avion më Z. Adem Haxhaj ishte një minierë tregimesh për fisin Haxhaj, me luftëtarë shumë të përmendur në luftën e Malcisë për liri, të dokumentuara te “Lahuta e Malcisë”….

Kur arritëm në Aeroportin Kenedi jemi pritur me flamuj, sikur vinim nga kozmosi. Patëm fat që ky udhëtim koinçidoi me vizitën e Dr. Rugovës në N.Y, ku e ndoqëm në dy takime, në Columbia University dhe në Boston. Atje na bëri krenarë një takim i përzemërt i Dr.Rugovës me Prof.Repishti, Atë Artur Liolini, Imam Rifat Dalipi, Antoni Athanas …. të cilët së bashku na u paraqitën si fortesë e një solidaritet mbarë kombëtar, shpirtëror dhe mendor si shpresë për një të ardhme pa konflikte.

Më ka mbetur në kujtesë, takimi në këte darkë me Zotin Sejfi Protopapa. (1923-2014, veprimtar i rezistencës shqiptare i lidhur me Ballin, person shumë i njohur nga familja Leka.

kishte mbaruar për fizikë bërthamore, kishte arritur deri inxhinier i NASA-s .

Ishte shumë gazmor, me një shpirt rinor, shumë i këndshëm në bisedë, nuk përmendi të kaluemen, megjithëse kishte mbetur shqiptar i madh, antikomunist.

Nuk iu shfaqa menjëherë se e njihja emrin e tij, nepërmjet filmit “I teti në Bronx” dhe romanit “Komisari Memo”. Kur mori vesh se Isha mësuese letërsie e përmendi vetë personazhin e romanit “Sali Protopapën”. Atëhere i tregova një batutë nga nxënësit.( Ishte rast i veçantë që filmi me skenar të D.Agollit “I teti në Bronx” u shfaq para se të botohej romani. Kur romani hyri në programin mësimor dhe filluan analizat dhe komentet letrare, nxënësit kishin njohuri më shumë se unë, pasi e kishin parë filmin disa herë.) Sa paraqita tekstin për komentin e radhës, një nxënës u ngrit dhe më tha: Mësuese thuaj çfarë të duash për Sali Protopapapën, por dashin në sofër mos na e përmend se na shkon goja lëng….

Zoti Sejfi qeshi, por edhe u lëndue: “ky emër që nuk kishte lidhje fare me mua u bëri shumë

dëm njerëzve të mi në Shqipëri”….

Këte udhëtim të paharruar e publikova me shkrimin “Nga Tirana në New York “ 1993, vepër e pilotit nga Tuzi, Tomë Gjokaj, vëllai i piktorit të famshëm Gjelosh Gjokaj dhe veprimtarit të mirënjohur që hapi emisionin shqip në Radion e Malit të Z,Gjergj Gjokaj. ( Gjergji student i gjimnazit Jezuit në Shkodër, i Normales në Gjakovë, i diplomuar në filologji, Beograd, mësues, publicist, themelues i revistës në gjuhën shqipe “Koha”, shkrimtarë, përkthyes, politikan, humanist i njohur në pajtimin e gjaqeve…)

Vëllezërit vinin nga një fis, ku ishin përjetësuar në gurrën popullore, ndaj i paraqita në shkrimin: “Dy fe në një fis të gjithë bashkë për Shqipërinë”.

Edhe pse ishte udhëtimi i parë përtej oqeanit, nuk e shijova si turiste, por me takime që më hapen një horizont të gjërë për të shkruar, për njerëz dhe ngjarje, që nuk i kisha dëgjuar e njohur më parë. Të parin shkrim që botova në N.Y në gazetën Illyria ishte ”Trimëresha Bade Alushi”,e ngjashme me Tringën e Norën e Malcisë, ishte bija e Alush Smajlit nga Hoti I Kujit, ”Sot mbi shkja m’asht çu lugat” i gdhendur në vargjet e Fishtës dhe të njohur nga urtësia popullore “Pushka e Hotit dhe ndihma e Zotit”.

Historiografia shqiptare as që i kishte përmendur bëmat e paraardhësve të tyre. Këto i mësova në familjen e Shpend Haxhajt e vllazni fisnore, të cilët u benë edhe kontribuesit kryesor për ringalljen e Gazetës” Kosova. Trimat e këtij fisi, pas shembjes së diktaturës në Shqipëri, u dekoruan, u ngritën në vendin e nderit, ku i takonte kontributit të tyre, Atdhetarë.

Para se të udhëtoja për N.Y. mora pjesë në një konferencë në Gjimnazit 28 Nëntori Shkodër, me rastin e 70-Vjetorit të krijimit të Gjimnazit 1922-1992. Një tubim ku do të shpërndaheshin dekoratat për nxënës e mësues martirë të kësaj shkolle, të vrarë nga kriminelët komunistë.

 Familjarët, pas dhimbjeve gjysmë shekullore, do të merrnin dekoratën “Martir i Demokracisë” për ata që kishin qenë elita intelektuale e kësaj shkolle .

Kur u thirr disa herë emri i ish drejtorit të Gjimnazit, M.Ivanaj, i vdekur në burg, nuk u paraqit asnjëri, për të marrë dekoratën. Unë e kisha shumë të njohur figurën e Zotni Mirashit, siç e thërriste im Atë mësuesin e vetë. Im Atë e përmendte si shembull të punës, të disiplinës, të dijeve, të karakterit të pamposhtur. Ndërkohë mbaja mend emrin e mbesës tij, Drita, nga një intervistë të saj dhënë Zërit të Amerikës .

Ndaj kur mbërrita në N.Y. e ngarkuar me këte emocion, u vura në kërkim të mbesës tij, që t’ia transmetoja, nderimin që po i bëhej Axhës saj, nga institucioni. ( ku Ai kishte qenë organizatori kryesor që vuri themele të forta në ate shkollë për edukimin e brezave.)

Nga takimi në shtëpinë e Dr. Agim Lekës, i cili na bëri lidhjen, e ftova Dritën të vinte në Shqipëri, në shtëpinë time. Ajo e pranoi ftesën me kënaqësi dhe që atë ditë, si në takimin e parë e deri tani kam vazhduar të kontriboj pa rezerva për të evidentuar vlerat e vëllezërve Ivanaj, pasi çdo aktivitet i tyre ishte i dokumentuar në dosjet e sekuestruara që ndodheshin në Arkivin e Shtetit.

Drita erdhi në Shqipëri pak muaj pas takimit tonë. Organizimet e para të njohjes së Dritës me personalitete në institucionet përkatëse u realizuan nga angazhimi i Luanit, i cili me vullnet dhe këmbënguljen që e karakterizonte mundi të realizonte shumë takime të rëndësishme që i duheshin Dritës për të realizuar projektet e saj në vendin e origjinës.

Vizita e parë në Shkodër me ish studentë të M.Ivanaj dhe me drejtorin e Gjimnazit A.Beli për të marrë dekoratën, ishte surprizuese, se si me një lajmërim nga familjarët e mi dhe miqtë përreth, u mblodhën aqë shumë shkodranë të vjetër e të rinj, që e ruanin të gjallë kujtimin, për Zotni Mirashin. Pas dy muajve Drita erdhi përsëri për të përkujtuar 40-vjetorin e vdekjes të Prof.Dr. M.Ivanajt. Për organizimin e konferencës, Luani u lidh me shoqatën e të përndjekurve, ku së bashku me to vunë në lëvizje shumë organizma, ku u ftuan personalitete si Z.Osman Kazazi,

Z. Pjetër Arbërori ( Kryetar i Parlamentit), Dr. Jakov Milaj, Ministri i Arsimit, Xh Teliti, Z.Uran Butka, Z.Kolec Topalli, Z.Vili Minarolli, Z. Iljaz Gogaj, ( biografi i M.Ivanajt)

Jam angazhuar me një punë intensive, sidomos, kur u krijuan “Fondacionet M.M.Ivanaj Foundation, Institut” në Tiranë e New York 1995-1996 me adresën e telefonin e shtëpisë tonë, ku për kohën ishte mirë që dispononim makinë shkrimi, fax, kompjutër edhe printër të siguruara nga familjarët tanë jashtë Shqipërisë.

Drita qëkur vuri këmbën në Shqipëri, mendoi për të themeluar një Institut për Rininë, duke vënë në dispozicion gjithë pasurinë e sekuestruar, rikthimin e së cilës e mori përsipër Luani, i cili e realizoi pa asnjë shpenzim nën dorë, kur korrupsioni filloi të merrte përmasa nga bijtë e atyre që lanë pushtetin pasi sipas porosisë, që u la i pari i tyre në ikje, zunë kyçet kryesore të ekonomisë.

 ( Ne, u përfshimë familjarisht për mbarëvajtjen e Fondacionit, Arenci formuloi bukur logon e Fondacionit, Altin kontribon financiarisht dhe mban lidhjet e Fondacionit të NY me të Tiranës.)

Organizimi i konferencave në emër të Fondacionit, Tiranë, N.Y, Tuz, në Media, ku kam referuar Ishin burim i shumë kumtesave dhe artikujve studimorë që e pasuruan publicistikën e shkruar.

Në N.Y. dy personalitetet, më të rëndësishëm për mua ishin Dr.Leka, kunati, dhe Prof. Repishti që kisha njohje të hershme në Shkodër. Ata ishin të lidhur mes tyre pasi Zonjat e tyre Elizabeth dhe Diana ishin motra. ( Zonjat vinin nga prindër emigrantë, familje të vjetra Gjirokastrite babai, Kadri Çipi dhe nëna Tefta Bejko Çipi nga Gjirokastra. Pasuria e vetme e tyre ishte shkollimi i vajzave të cilat u diplomuan me “Cum laude”B.A. Dy motrat, Elizabeth Leka dhe Diana Repishti shërbyen si mësuese edhe në shkollën shqipe të cilën e hapën në Queens në vitin 1967-69 me ndihmën e bashkëshortëve ).

Familjet, Leka e Repishti në N.Y. ishin krijuar sipas traditave shqiptare dhe sipas pavarësisë dhe lirisë individuale që garantonte demokracia amerikane. Shtëpitë e tyre ishin qendra kulture me bibliteka shumë të pasura dhe ata personalisht ishin secili një institucion më vete, prej të cilëve kam marrë shumë informacione për shumë personalitete të diasporës si takimet e tyre me Fan Nolin, me Vatranët e parë….

Studime për publicistikën e Dr. Lekës, që është aktuale edhe për sot, e kam paraqitur në shumë artikuj.

Publicistika e Prof.Repishtit sot 97- vjeçar është surprizuese.

Profesori vazhdon të shkruajë duke dhënë mendime të vlefshme për situatën kombëtare dhe ndërkombëtare si Shqiptaro-Amerikan. Me një mendim të kthjellët e progresiv, për probleme kardinale, është bërë sot një Orakull i vërtetë i botës shqiptare. Deri më sot është i paarritshëm, për numrin dhe cilësinë,e artikujve të shumtë e të përditshëm.

Vetëm një qendër studimore – shkencore shqiptaro- amerikane e veçantë për Prof. Repishtin mund të realizojë studimin e veprës tij.

Kam qenë pjesëmarrëse në një konferencë që organizoi Prof.Repishti në “Debal Garden” ( një vatër e ngrohtë shqiptarësh, një qendër kulture, ku promovoheshin, libra, ku bëheshin takime me personalitete shqiptar dhe amerikan, ku beheshin mbrëmje artistike, vepër e një atdhetari të përkushtuar Demë Bali Dema). Tubimi u bë me rastin e 50-Vjetorit të Konferencës së Bujanit, ku u angazhova edhe unë. Referova për ngarjen, pasi i kisha marrë të dhënat nga një pjesëmarrës aktiv gjatë luftës, Z.Jerina, i cili kishte qenë present, gjatë zhvillimit të bisedimeve, në Kullën e Sali Manit, i ngarkuar me sherbim si roje. Kjo ishte vetëm një që asistova unë, por konferenca të tjera të nivelit të lartë që organizonte Prof.Repishti as që numëroheshin.

Më kanë tërhequr vëmendjen edhe personalitete amerikane që kanë pasqyruar histori shqiptare si shkrimtarja amerikane, Rose Wilder Lane në veprën e saj “The Peaks of Shala”,”Majat e Shalës”.

Ajo erdhi në Shqipëri si misionare e Kryqit Kuq Amerikan me 1920, në një qendër humanitare në Shkodër, në qytetin tim të dashur.

Kur mësova për veprën e saj, mendova të shkruaj. Duke gërmuar, gjeta lidhjet e saj me familjen e Rexhë Metës, me të cilët kishim shtëpitë përballë. Ishin histori interesante të cilat i publikova.

Gjithashtu edhe për shkrimtarin amerikan Henry W. Longfellow, i cili shkroi poemën Scanderbeg (Turkey in Europe, and Principalities Albania) përkthyer nga F.Noli, e kam cituar në një shkrim për Dora D’istrian, pritjen në mënyrë ceremoniale, që i bëri në Rezidencën e vet Shkrimtari Longfellow, Princeshës Romune me origjinë shqiptare, Elena Gjika.

Njohja me Kompozitoren amerikane Lou Green (Lucille J.Greenfield, datëlindja 1929) ish- studente e Columbia University e cila bashkpunonte me poeten Mary F. Langford, dhe me Poetin Indian D.Kabadi, i cili kishte qenë në krye të luftës për Indipendencë me Mahatma Gandhi.

Unë kam komunikuar me shumë me Lucille, atëhere kur filloi të ndërkombëtarizohesh çështja e Kosovës.

 Ajo bashkpunoi me Arencin, djalin tim, kur Ai luante në violinë kompozimet e saj, dhe së bashku nxoren C.D. me titull “In soul in Spirit”

Ajo kompozoi një seri këngësh për Kosovën: “Free Kosova in children name”,” Widow of war” “The Eagl’s Song”, këngë kushtuar “ Flora Brovinës” etj…….me vargje të poetës C.O’Nail Shkrimin e publikova me titullin “Kompozitorja Amerikane që i këndoi ngjarjeve të Kosovës”

Kengën “Free Kosova in children name “ e mora me vete kur u ktheva në Shqipëri, pasi ishin vite kur shqiptarët e Kosovës, të përndjekur nga gjenocidi serb, po priteshin ngrohtësisht në Shqipëri.

Në atë kohë unë bashkëpunoja me misionaren Angleze Sherley Ward e cila hapi shkollën Anglo-shqiptare “Fenix” në Tiranë me fëmijë parashkollorë. Unë u angazhova dhe mora përsipër

të filloja një punë të re paçka se nuk kisha përvojën e duhur për metodikën e punës me moshat 5-6 vjeçare.

Për të bërë përgatitjen për mësim, më duhej të njihja metodat bashkëkohore, që drejtoresha Sherley m’i solli mjaftueshëm, jo vetëm metoda angleze por edhe franceze.

Por lidhja me Dr.Jose PH Villa Maria nga Town House International School, N.Y. i cili më solli pa hezitim, metodikën e Maria Montesori më plotësoi shumë njohuritë për të vazhduar . Për më tepër më ftoi në një Konferencë “Symposium for International Montessori Teachers” May 1988 në (1209 Park Avenue, 94.St. N.Y.)

Zgjedhja e kësaj literature më bënë më të sigurtë për edukimin e vogëlushëve, pas të cilëve u afeksionova dhe iu vura punës me pasion. Duke siguruar këte bazë të mjaftueshme, më duhej t’i vihesha një studimi intensiv që as në përgatitjet për shkollën e mesme nuk i kisha bërë me këte preokupim, sepse gjithçka ishte e re për mua. (Aty më lindi ideja që të eksperimentoja, që fëmijët ta fillonin klasën e parë që në moshën 5 vjeç. Me ata fëmijë që kisha, puna ishte e suksesshme, por nuk kisha mundësi të zgjerohesha në masë, nga të gjitha shtresat shoqërore, kështu puna më mbeti në letër. Studimi është me vlerë sepse kam trajtuar tema nga eksperienca ime me fëmijë parashkollorë në atë shkollë, publikimi i këtij studimi mendoj se mund të vlejë )

Ajo që më ndihmoi shumë në harmonizimin e mësimit me fëmijët, ishte mësuesja e muzikës kompozitore e pianiste, Violeta Filaj, me origjinë kosovare, (vajza e Luigj Filajt.) Çdo topik të ri që zhvillonim në çdo dy javë e shoqëronim me këngë. Unë krijoja vargjet me fjalët e reja, që do të mësonin fëmijët në anglisht, ndërsa Violeta kompozonte melodinë. Në këte mënyrë fëmijët e përvetësonin mësimin shumë shpejt. Zonja Filaj drejtonte edhe grupin e vajzave “ Dorela” e cila shkonte te çadrat e liqenit, ku grumbullonte fëmijë nga Kosova të strehuar aty dhe së bashku këndonin këngë patriotike.

Këngën “ Free Kosova in the children name” ( Në emër të Fëmijëve Kosova e Lirë) ia dorëzova mësuese Violetës, fëmijët e përvetësuan shumë shpejt edhe pse ishte në anglisht.Kënga u këndua jo vetëm nga fëmijët e shkollës sonë, por u përhap edhe te fëmijët e tjerë, nepërmjet grupit “Dorela”. Këte aktivitet e kam pasqyruar në shkrimin:

“Talenti,Shkolla,Familja në shkollën Anglo-Shqiptare Fenix” dhe një kushtim për mësuesen Violeta Filaj, te Gazeta Panorama

Një temë për të cilën kam bërë kërkime, pas viteve 90-të ishte shpëtimi i hebrejve në Shqipëri. Kisha dëgjuar nga Z.Hasi dhe Prof.Repishti që familja e Jakup Sokolit ( burri i hallës time) kishte strehuar Izraelit.

Ishin familje me emër, një fis me luftëtarin Hodo Sokolin, isuf Sokolin… Ai vetë ishte mik i Bajram Currit dhe i Kolë Bibë Mirakës,( pas vitit 1944 familjen e K.B.Mirakës, Zonjën Mirakaj me dy djemtë, Moisin dhe Lekën i strehoi, Jakup e Havzije Sokoli.) Si luftëtar Ishte i lidhur shumë me Bajraktarët e Malësisë Madhe, në kohën e luftimeve për pavarësi. Ishte koleksionisht armësh të vjetra dhe qeramikash, të cilat ia sekuestruan,komunistët. ( Im vëlla, Kujtim Domnori,i ka kushtuar një shkrim të gjatë,njeriut të besës,J.Sokolit )

Për të vazhduar kërkimet, për çfarë dëgjova u lidha me kryetarin e shoqatës “Shqipëri-Izrael”, me Fotografin Refik Veseli, i cili më tregoi historinë e familjes tij në Krujë se si kishin strehuar dy familje izraelite, mirënjohjen e familjes izraelite për shpëtimin e jetës tyre, ftesën që kishte marrë nga Gavra Mandil për të marrë vlerësimet e rastit,me 1990.”……

Si mësova për G.Mandil, i cili drejtonte shoqatën Izrael-Shqipëri, iu drejtova me letër ,duke e informuar për çfarë isha e interesuar, për ta evidentuar këte familje bamirëse të Jakup Sokolit

 Duke parë ngulmimin tim u vu në lëvizje Z.V.Hoti, në Shkodër, babai i të cilit kishte strehuar izraelitë.

Për të dy familjet e mësipërme Veseli e Hoti mora të dhëna të dokumentuara me fotografi

dhe i publikova për vlerat e Besës, Mikpritjes e Bujarisë, virtyte të popullit shqiptar.

Nuk u tërhoqa nga kërkimet, për bamirësitë e familjes të hallës time. Vëllai im Irfan Domnori duke parë këmbënguljen time se të dhënat i kisha marrë nga personalitete të dëgjuar, vazhdoi deri sa ra në gjurmë nga një miku i tij i cili i tregoi historinë e “Ali Çifutit “ në shtëpinë e Jakup Sokolit e vllazën…. Një kënaqësi për nipërit, të njohin mirësitë e gjyshit tyre.

Gjithë këto përpjekje për të vertetuar veprën humanitare të popullit shqiptar u kurorëzua në një takim me ftesë të Mirjam Abramoviç në rezidencën e Konsullës Belge në N.Y.,( Consulates of Belgium in N.Y. të U.S.) ku do të shfaqesh një film, xhiruar në Shqipëri prej saj, me muzikë të Arenc Lekës. Për mua ishte shumë interesante të shihja se çfarë e kishte shtyrë këte vajzë polake të xhironte 200 orë film të cilin e kishte reduktuar në dy orë, për ta shfaqur. Mirjam Abramoviç ishte rritur nga bashkëshortët polakë, të cilët e kishin adaptuar, kur prindërit e saj e nxorën vajzën nga ditarja në momentin kur po niseshin me trenat e vdekjes. Kur ajo mësoi të vërtetën, të cilën ia tha nëna që e rriti, gjithashtu mori vesh se Izraelitët janë shpëtuar në Shqipëri, shpejtoi të vinte në vendin e shpëtimtarëve, ku qëndroi në Gjirokastër, në hotelin e djalit të gazetarit Xhevat Kallajxhiut ( publicist, shkrimtar i njohur në N.Y. që e mbylli jetën në emigracion, si kundërshtar i E.Hoxhës.)

Filmi shfaqi pamje dhe ambjente të varfëra nga Shqipëria fill pas viteve 90-të. Ajo mendonte se me këte film, do t’i bënte thirrje botës: ”Të ndihmojmë këte vend, ta nxjerrim nga varfëria këte popull bujar, ashtu siç treguan ata guxim gjatë periudhës së Hollokaustit për Izraelitët.”

Në ate tubim u takuam me Dr.Ana Kohen, izraelitja që jetoi në Vlorë dhe që është gjithmonë në krah të shqiptarëve. Aty, së bashku me Arencin takuam edhe Diplomatin e mirënjohur William Walker, me të cilin biseduam, e respektuam dhe e falenderuam për kontributin në Kosovë, jo vetëm nga ana diplomatike, por edhe nga ana njerëzore, që denoncoi masakren serbe në Reçak….

Keto ngjarje i kam psqyruar në disa shkrime “Shqiptari i parë që vendosi flamurin shqiptar në Jad- Washen” Bamirësia e Shkodranit, Hasan Hoti për shpetimin e Ebrejve”….Ku ruaj edhe korrespondencën me Izraelitin Gavra Mandil i cili ndërroi jetë shpejt pas komunikimit tonë.

Më kanë mbetur të pashlyera në kujtesë, dy studentet, Naime dhe Zyme, që ishin arratisur nga Kosova. Në rrethin familjar, kunatat e mija dhe të tjerë.. i njihnin vajzat dhe i përmendnin si vajza fisnike, krenare dhe ndonjë shtonte, se e dinin përmendsh “Poemin Kosovar” të Mitrush Kutelit. Vajzat në të vërtetë, kur erdhën e dinin se shkrimtari Dh.Pasko kishte dalë nga burgu, por nuk dinin se “Poemi Kosovar” nuk e kishte fituar lirinë.

Unë arrita t’i njoh në Universitet Naimen e Zymën, ku merrja leksionet, në Fakultetin Gjuhë -Letërsi dhe jam diplomuar në një ditë me to më 1965. Nuk e harroj kurrë një rast, pasi isha prezent në një konflikti, që ndodhi në çast. Një nga studentet, kur ishim në koridor tha :”Te dhoma atje janë dy jugosllavët”.Vajzat Pejane si e dëgjuan, u ndien shumë të ofenduara, dhe vrapuan të ballafaqohen me shoqën në fjalë, ku dëgjohesh zëri i tyre “Ne jemi shqiptare”…Fjalët e fuqishme që dilnin nga thellësia e shpirtit tyre, më tingëllojnë edhe sot,më ushqejnë me krenari të ligjshme. (vajzat kishin lënë familjet në Pejë, kishin kaluar në shumë barriera të rrezikshme, duke luftuar me vdekjen, vetëm për të ruajtur identitetin e për të marrë mësime në Shqipëri, larg UDB. Por…ranë nga shiu në breshër.)

Isha e tërhequr shumë pas tregimeve të Mitrush Kutelit (Dhimitër Pasko ), që pata fatin ta njihja personalisht pasi dy vajzat e tij Polikseni e Atalanta i kisha nxënëse në shkollën “4 Dëshmorët”

në vitet 1962-63.

Kur u hap sipari i fjalës lirë , iu vura studimit të krijimtarisë së shkrimtarit dhe u surprizova nga origjina Çame, prej nga kishte vënë mbiemrin, Kuteli, për pseudonimin e tij. Në shkrimin e gjatë për autorin e “Poemit Kosovar “ bashkova edhe dy shoqet e guximshme, Naimen dhe Zymen, studente të shkëlqyera, në të gjitha drejtimet, që e adhuronin Dhimitër Paskon për shkrimet e tij e sidomos për Poemin që ia kushtonte Kosovës, shqiptarëve autoktonë në truallin e lashtë të Ilirëve.

 Dy heroinat që fluturuan mbi Alpet me Kosovën në gjoks, për të shkelur në tokën e përbashkët, Shqipëri, tani janë engjëj, prehen në parajsën e Dardanisë, ku bëlbëzuan shqip dhe hodhën hapat e para të jetës tyre.

Kështu kam vazhduar studimin edhe me Poetin e lirikës shqiptare, Lasgush Poradecin, me një analizë të poemit “Mbi Ta “ kushtuar shkrimtarit luftëtarë Risto Siliqit dhe kryengritjes së Malësisë Madhe në prag të Pavarësisë. Kisha një detyrim ndaj këtij Profeti të poezisë sonë, që s’u përkul dhe derdhi lot për Kosovën dhe Shqipërinë e copëtuar. Kurrë s’kam mundur të komentoj si duhet me nxënësit vargun që bart një histori shekullore “Dyke nisur udhëtimin mes- për-mes nër Shqipëri / Drini plak dhe i përmallshëm që mburon prej Shëndaumi” ku do ta gjeja unë hartën e Prof. Gashit, që t’ja spjegoja nxënësve ashtu siç dëshironte Poeti historinë dhe gjeografinë e vërtetë…. Se Drini plak kalon mes për mes në Shqipëri…. Sepse do të dilte pyetja , ku është gjysma tjetër…?!

Në shkrimin me temë “Edhe Unë jam Çam” ndoqa publicistin e mirënjohur Zotin F. Shkreli shkrimi i të cilit ishte një apel për bashkim mbarëkombëtar. Megjithëse kisha publikuar më parë “Gjurmë Çamërie në Shkodër”, përpara kësaj thirrje nuk mund të qëndroja indiferent sepse përligjte autoktoninë dhe mbijetesën shqiptare.

Shkrime të tjera për personalitete të njohura me shumicën prej tyre kam kontaktuar direkt.

Shkrimin për Zija Shkodra, ekonomist dhe autor i disa monografive, me vlerë shkencat ballkanologjike e kam pasqyruar në shkrimin ” Një historian i madh shqiptar pa tituj dhe grada shkencore”

Shkencëtari akademik i përmasave Evropiane, mbeti pa marrë titujt shkencor, në kohën e monizmit, sepse ngriti zërin në emër të vërtetës historike, për diskutim të lirë, për mendimin e pavarur sipas traditës shkencore evropiane….botuar gazeta Illyria 1995.

Ymer Dishnica, student i Lionit në Francë për mjekësi, minister i shëndetësisë, u dënue nga Diktatori sepse në Konferencën e Mukjes kërkoi të unifikohen kërkesat me Ballin Kombëtar, në luftë kundër okupatorit .E kam pasqyruar në shkrimin “Dr. Ymer Dishnica, mbështetës i platformës për Shqipërinë Etnike, në Konferencën e Mukjes, 1996 gazeta” Rilindja” “Rd”” Balli i Kombit” ( dorëshkrimin e tij prej 17 faqesh që ma ka dorëzuar me dorën e tij, e ruaj si relike )

Është interesante shkrimi “Prof. Safet Butka, luftëtarë për Shqipërinë Etnike”( politikan, luftëtar i paepur për çështjen kombëtare si i jati patrioti Sali Butka). Artikulli ishte publikuar te Gazeta Illyria e N.Y. në Prill 1995: ditën kur delegacioni shqiptar kishte ardhur nga Tirana, për të çuar në vend amanetin e Faik Konicës, që të prehej në Atdhe.

Në krye të artikullit kisha vënë fjalët e M.Frashërit:

“Sa here kujtoj djalin trim të Butkës, aq herë ngashërehem e derdh lot” (Mit-hat Frashëri)

Njeri nga grupi i delegatëve kishte ndaluar të blinte gazetën “Illyria” të cilit i ra në sy shkrimi për Prof.S.Butën. I surprizuar iu drejtua Uran Butkës me të cilin ishin në grup së bashku — Po të pret babai në New York—…..

Një tjetër përsonalitet, Humanisti Shkodran që mbante pseudonimin “Atdhetari i Kosovës” ishte një shkrim shumë i dashur për mua, për Mati Logorecin, i cili së bashku me të vëllanë hapen shkollat shqipe në Prizren dhe në Gjakovë….( botuar te Gazeta RD shkurt 1991 dhe Illyria NY.1994 )

Poezia e poetës amerikane C.O’Neill kushtuar Kosovës “ Errësira është shpirti i luftës” e kam përshtatur për botim në gazetën, Rilindja, 1999

Një personalitet i shquar shqiptar, shkencëtari, Prof.Mustafa Demiri “ Botanisti që përshkoi në këmbë tërë Shqipërinë” ( botuar te Gazeta Illyria 1995)

Studimet e Profesorit më shumë në terren ngjasojnë me punën e një misionari të palodhur. “Doktori i famshëm i Sanatoriumit, që i kushtoi jetën e tij pacientëve” është një shkrim për

 Dr. Shefqet Ndroqi, ‘Gazeta Shqiptare’, 1998. Është historia e studentit Sh.Nd. që braktisi Parisin, për t’ju përkushtuar Shqipërisë. Bindjet e tij nacionaliste dhe konflikti i heshtur me komunistët.

‘Albania e New Yorkut, në shërbim të Atdheut’, kushtuar Andrea Naçes, Diplomuar në “Robert College”, Stamboll.

Në atë shkollë, fitoi edhe kursin e muzikës në Violinë,

Ishte editor i “Albania”, organ zyrtar i Partisë Kombëtare dhe politike. (numri i parë doli 28 shkurt 1918).

Botuar Gazeta Illyria 4 Janar 1995

“Z. Balidema për herë të parë në shqipëri” Pronari i Debal Garden në N.Y. Qendër kulture ku promovoheshin libra, ku bëheshin takime nga shumë personalitete të Shqipërisë dhe nga republika e Kosovës publikuar, Nëntor 1993 ,Gazeta Kosova

Shkrimin “Kjo dekoratë më takon mua ta ruaj “ është shkruar me rastin e 70-vjetorit të Gjimnazit Shkodër, kur po ndaheshin dekoratat “Martir i Demokracise” .

Gani Goxhi mes nesh”, historia e një djali trim, i rritur jetim, tregonte se si Ministri i Arsimit M.Ivanaj i kishte lidhur bursë studimi për meritat e tij. Xhaxhai i tij Lano Goxhi, nga Borshi bashkëpunuan me Omer Nishanin dhe Halim Xhelon në luftë për çështjen kombëtare. Në këte trashigimi vazhdoi edhe Ai…. Botuar Gazeta Borshi. 1999.

Letër e hapur drejtuar Luljeta Pulaj Beqiri, e cila u bë një zë i fuqishëm për të mbrojtur minatorët e ngujuar në galeritë e minierës Gazeta RD…1991

 “Brez pas brezi në luftë për Trojet Tona” i dedikohet Islam Haxhajt, nip i Alush Smajlit, i njohur në vargjet e Fishtës . Në moshën 7 vjeçare kishte përjetuar një ngjarje të tmerrshme kur malazezët i vranë të jatin në prezencën e tij. Botuar në revistën “Trojet Tona” Dhjetor 1996.

Jam përpjekur të përshkruaj aktivitetin tim pas daljes në pension, në 30 vitet e tranzicionit për te njohur sadopak, imponimin që kishim në mësimdhënie nga një ideologji e gabuar dhe të privuar nga njohja e personaliteteve më të shquara në shqiptari : shkrimtarë, shkencëtarë, inxhinierë, diplomatë, Albanologë, historianë,… të cilëve u mori jetën diktatura famëkeqe dhe emri i tyre ishte i destinuar të fshihej nga historia. Por jo, emri dhe veprat e tyre janë transmetuar ndër breza, në heshtje dhe po evidentohen çdo ditë nga njerëz që kanë përgjegjësi ndaj Kombit.

Është krenari dhe kënaqësi të kujtosh e të shkruash për figura të shquara, që gjithë jetën punuan me vetëmohim, menduan dhe jetuan shpirtërisht për Shqipërinë.

7.Cili është mesazhi juaj për historianët , studjuesit e letërsisë,lexuesit:

Lum kush ka mundësi me marrë përsipër me nxjerrë në dritë vlerat e pamohueshme të atyre që ideologjia e diktaturës u përpoq t’i zhdukte nga kujtesa historike. Vetëm pasurimi i teksteve me ringjalljen morale të tyre dhe vlerave të patjetërsueshme të veprave cilësore të mohuara ndër vite na kthen nga humanizmi dhe jeta kulturore pasurohet me të drejtën, të bukurën realen me historinë e vërtetë.

Intervistoi Marjana Bulku

Filed Under: Analiza Tagged With: Marjana Bulku, Pertefe Leka

Bamirësia heroike e shkodranit Hasan Hoti për familjen izraelite

November 30, 2021 by s p

Pertefe Leka/

Fotografia e ruajtur nga Rashela, dokumenti që i ribashkoi pas 50-të viteve Z.Shalon Adixhes me banim në Haifa ka thënë: ”Sa të jem gjallë do ta kujtoj dhe do t’ia lë amanet edhe pasardhësve, mikëpritjen dhe Besën e popullit shqiptar. Jam strehuar disa kohë në Shkodër, më vonë kam punuar si druvar në “Pyjet e Mamurrsit”. Të gjithë e dinin se ne na kërkojnë nazistët por nuk u gjend një shqiptar të na kallxojë, a të na spiunojë”. Nuk ishte e thjeshtë që pas një periudhe 50 vjeçare të rilidhësh zemrat e atyre që u miqësuan në vatrat e ngrohta shqiptare, gjatë periudhës së Hollokaustit. Për t’i përjetësuar këto lidhje, në Tiranë ishte  ngritur “Shoqata Shqipëri -Izrael” e cila korrespondonte me të njejtën shoqatë të formuar në Izrael. Koha e gjatë e ndarjes ishte  e lidhur me kohën e shtypjes komuniste në Shqipëri, që ndikoi duke lënë stres në kujtesën e njerëzve. Kështu pas shumë përpjekjesh edhe familjet shkodrane i gjetën njerëzit, që kishin strehuar në një kohë, kur edhe ata nga Izraeli ishin vënë në levizje për të kërkuar shpëtimtarët  e tyre. Këto lidhje po e  plotësojnë përditë librin “The Jews of Albania” ku do të ravijëzohet edhe kontributi i familjeve shkodrane në këte sakrificë për dashurinë njerëzore. Për këte hedh dritë një letër e shkruar nga kryetari i degës së Shkodrës për Shoqatën “Shqipëri -Izrael” Z. Vehbi Hoti. Me rastin e dhënies së dekoratës që i ishte akorduar babait tij, Hasan Hoti, në fjalën e mbajtur ai theksoi: ”50 vjet më parë, ne strehuam dhe i ndihmuam izraelitët, jo me mendimin se këta të fundit do t’na e shpërblejnë një ditë, por sepse ndihma jonë ishte një pjesë e pandarë e traditës së mirëfilltë shqiptare. 

Takimi ishte organizuar në Tiranë me 9 Maj 1995, me rastin e 50-Vjetorit të fitorës mbi nazismin. Në këte mbledhje solemne, këshilltarja e Ambasadës Izraelite në Romë, Miriam Ziv, dorëzoi dekoratat me titullin më të lartë për qytetarët e huaj, akorduar nga Izraeli për familjet shqiptare: Bahrije Boriçi, Hasan Hoti, Nora Imami, Zyra Kasapi. Ky vlerësim për fisnikët, kalonte nepër filtrat e verifikimit që ata të merrnin satisfaksionin moral për veprën e lartë që ata kishin bërë në rrethana të vështira. Ja si e paraqet me shumë modesti Zoti V. Hoti këte ndihmesë të familjes tij: “Në ditët e tmerrshme të luftës, kur nazizmi gjerman po bënte kërdinë mbi popujt dhe veçanërisht mbi izraelitët, vjen nga Prishtina në Shkodër,familja e Asher Asheroviq Kutjel  me katër vajzat e tij,  të shoqëruar nga Abdullah Podgorica. Njëra nga  vajzat e Asherit (në Shkodër e thërrisnim Ashim), Rashelen e strehuan në shtëpinë tonë dhe të gjithë ne e thërrisnim Shpresa .Vajzën më të madhe, Bukicën e dërguan në familjen e Dr. Bahri Koplikut. Prindërit me vajzën më të vogël, 14-15 vjeçare i strehuan në Krebe, fshat afër Shkodrës. Vajzën, me emrin Jafica e çuan në familjen e Hamdi Beg Bushatit,  e thërrisnin Nexhmije. Kjo ndarje e vajzave në disa familje, që numerikisht ishin familje të mëdha, u siguronte në të vërtetë jetën e tyre, por rrezikonte shumë jetë njerëzish, në se ata do të zbuloheshin. E pra kjo sakrificë ishte pjesë e nderit të shqiptarit, ishte forcë e karakterit të tij, që mbronte dashurinë njerëzore pa dallim religjioni, race, apo etniteti. Ndër të tjera Zoti Hoti shkruante se, kur ata kishin strehuar Rashelen, oborri i shtëpisë tyre ishte i mbushur me automjete gjermane dhe oficerë të lartë, të cilët kishin me vete dhe shumë ushtarë italian të zënë rob. Në këto rrethana, babai  vendosi  t’i largonte vajzat, motrën dhe Rashelen, të cilat i dërgoi te halla që jetonte vetëm, pasi kishte martuar dy vajzat e saj. Shtëpia,  ku ata u trehuan nuk ishte shumë larg nga shtëpia e Hasan Hotit, por kishte pozicion më të mirë për të siguruar fshehtësinë. Zoti Vehbi mban mend një moment, kur Rashela kërkoi të vizitonte motrën e vet në shtëpinë e Hamdi Beg Bushatit. Rashela kur delte jashtë shtëpisë, vishte çarçaf( veshje që përdornin gratë  myslimane). Gjatë rrugës dalloi hipur mbi kalë oficerin gjerman që i kishte bastisur shtëpinë në Prishtinë. Ajo me një frikë të madhe kishte shtangur në vend dhe nuk mundi të arrinte në destinacion. Si në ekran i kaluan në mendje torturat e SS-it, që i kishte  detyruar ato të kallxonin, ku e kishin floririn. Ditët kalonin dhe Rashela ambjentohej në familjen e re.Ajo gatuante lloj lloj bukësh, bënte punë dore, qepte me mjeshtëri pantofla me shoje të trasha që i përdornin për të fshehur paratë. Ajo komunikonte me njerëzit, pasi njihte gjuhë të huaja. Ky adaptim i shpejtë i mysafirëve u krijonte mundësinë atyre që të lidheshin shpirtërisht dhe të jetonin si në një familje. Pas këtyre lidhjeve të ngrohta, dita e ndarjes që pritej në çdo çast, nuk ishte e lehtë për të dy palët. 9 Maji i 1945 në Shkodër u shoqërua me të shtëna pushkësh dhe me thirrjet, kapitulloi Gjermania. Njerëzit ishin mpirë nga lufta dhe nuk e dinin akoma se çfarë po i priste nga diktatura e re. Kështu gëzonin për ditën e fitores mbi nazizmin. Kjo fitore gjallëroi të gjithë ata që ishin strehuar gjatë luftës për të vazhduar rrugën deri në destinacion.Të grumbulluar të gjithë në oborrin e gjimnazit u përcollën nga familjarët, ku ata ishin strehuar dhe morën udhën drejt Maqedonisë. Ndarjet qenë shumë emocionuese, sepse strehimi i tyre në Shkodër nga bukëdhënësit e qytetit të lashtë, i kishin  afruar  shumë shpirtërisht. Mirënjohja dhe admirimi i izraelitëve ndaj shpëtimtarëve, ishte pa kufi, prandaj përqafimet e fundit u shoqëruan me lot në sy dhe me dashuri në zemër nga të dyja palët. Koha e gjatë e izolimit Komunist i errësoi shpresat e komunikimit: Fjala e urtë popullore se mali me malin nuk takohen, por njerëzit  takohen një ditë, u bë realitet vetëm me fitoren e demokracisë në Shqipëri. Rashela, nënë dhe gjyshe, fill pas ngjarjeve të përmbysjes së komunizmit, dergoi mesazhe të përzemërta familjes së Hasan Hotit, veçanërisht vajzave të shtëpisë, me të cilat ishin si motra, mikesha e shoqe të ngushta, që ruanin kujtimet e ditëve, kur ishin të rrezikuara. Si e realizoi kontaktin, Zonja e moshuar?! Fotografitë ishin dokumenti më identifikues për të bërë rilidhjen me familjen në kërkim. Foton  e dergoi Rashela tek Z. Refik Veseli,( kryetari i shoqatës Shqipëri -Izrael, shqiptari i parë që vendosi flamurin kuq e zi në Jadvashen, pasi kishte strehuar e shpëtuar 7 izraelit, në familjen e tij në Krujë). Interesimi  i saj  ishte në Shkodër, për emrin e kryefamiljarit  “Hasan “, pasi kishte harruar mbiemrin (Hoti). Për të realizuar kërkesën e Zonjës Izraelite, u ngarkua mësuesi A.Parruca , i cili me fotografinë në dorë duhet të gjente në Shkodër familjen e kërkuar prej saj. Së pari Z.Agim Parruca njofton Radio- Shkodrën dhe gazetën lokale “Shkodra”. Duke publikuar  kërkesën e Zonjës  në fjalë, ai  vinte në dukje  fisnikërinë e familjeve shkodrane, mikpritjen e përzemërt, ”Bukë e Krypë e Zemër “, zakonin  e Beses, virtyte të të gjithë shqiptarëve. ( shenim:  Shkodranët  që shpëtuan njerëzit e pafajshëm nga gjenocidi më i egër në historinë botërore, nuk i shpëtuan  dot gjenocidit komunist, ishte qyteti më i përsekutuar  në kohën e diktaturës. Në së  ata strehonin, njerëzit e pafajshëm të familjeve të tyre, të cilët mendonin ndryshe nga komunistët, i pushkatonin së bashku me të strehuarit. Po, edhe në ate terror, shkodranët  qëndruan, ata e vazhduan traditën, pranuan të flijohen, për të dashurit e tyre, luftëtarë  të lirisë). Nepërmjet gazetës, u realizua lidhja  me Zonjën Izraelite, Rashelen, e cila  edhe pse e moshuar, e hapi kutinë e memorjes dhe çfarë kishte ruajtur në zemër, për të shprehur mirënjohjen, admirimin, respektin dhe dashurinë për ate familje të fisme, humane dhe mbi të gjitha të Besës.

Filed Under: Histori Tagged With: Pertefe Leka

SHOQËRIA SHQIPTARE KA NEVOJË TË NDIKOHET NGA LIDER PROGRESISTË QË VENË INTERESIN KOMBËTAR MBI ATË PARTIAK

October 20, 2021 by s p

Nga Pertefe Leka/

               

Kur u festua  100-Vjetori i Pavarësisë në Shqipëri, në këte datë historike shumë të rendesishme për  shqiptarët , u nderua me një përmendore edhe  Presidenti Wilson, e ngritur në sheshin me të njëjtin emër  në Tiranë. Për ne shqiptarët është shumë  me rëndësi ta përjetësojmë emrin e  Presidentit Amerikan, me shtatoren  që duket si e gjallë, me dorën lart  me të cilën i drejton shqiptarët  nga idetë e tij,  të ecin përpara pa u ndalur  për liri,pavarësi,integritet,demokraci,barazi dhe të drejta njerëzore. Është personaliteti më i rëndësishëm për ne,sepse kontriboi në ruajtjen e territoreve të Shqipërisë së pavarur,në Konferencën e Paqës në Paris  me 1919. Edhe pse Shqipëria nuk ishte palë me grupet kundërshtare  gjate Luftës së Parë Botërore,ndodhej e pushtuar nga  ushtritë e disa fuqive  ndërluftuese,që synonin të cënonin  tërësinë territoriale.Me që pavarësia e Shqipërisë njihej ndërkombëtarisht në Konferencën e Ambasadorëve me 1913, delegacioni shqiptar, pjesëmarrës  në Konferencën e Paqës në Paris  do të kërkonin  rishikimin e padrejtësive, që çështja e Kosovës dhe e Çamërisë të zgjidhej sipas parimit të vetëvendosjes së vetë popujve.Konferenca e Versajës  në ate kohë e kishte mbështetë idenë themelore  të Presidentit Amerikan  Wilson në lidhje  me të drejtën e popujve  për vetëvendosje kombëtare.Atëhere kur u pa se Konferenca e Paqës  nuk po i merrte parasysh kërkesat e shqiptarëve, kryetari  i delegacionit, Imzot  Luigj Bumçi, iu drejtua Presidentit Wilson për krimet e kryera  mbi popullsinë shqiptare  të Kosovës nga fqinji verior.Ndërsa,jashtë mureve të konferencës,një zë tjeter i fuqishëm,një zë gruaje,Zonja  Lejla Dino,( mbesa e Abedin Dinos,pjesëmarrës  në “Lidhjen e Prizrenit”)  e cila me anë të një letre,publikuar në Albania ,1 Janar 1919, trokiti në zemrën e një personaliteti fisnik, Presidentit  Wilson, ku  i shkruan për tmerret ndaj popullsisë Çame nga fqinji jugor  I Shqipërisë. Shumë personalitete të shquara , Fishta,Noli,Konica, Kristo Dako, Motrat Qiriazi ,Erikson …..I janë drejtuar Pres.Wilson  me  besim të plotë për të zgjidhur porblemin etnik të shqiptarëve .Po  përmend  një tjeter  personalitet të  shquar,atdhetar demokrat  dhe politikan i devotshëm për çështjen  shqiptare, Nikollë Ivanaj (1879-1951). Të cilin   po e përmend sepse  afron  me pikëpamjet e  Presidentit  si ithtar  i  ideve maxiniane.     I shqetësuar për  fatin e shqipërisë , me 2 Prill 1920, i drejtohet  Presidentit  Amerikan  Woodrow  Wilson me letër:……..”Unë apeloj,  në Presidentin e Sh.B.A.ve  në të mirë  të  popullit shqiptar, përfaqësues i të cilit jam, në të drejtat e mija  të  njeriut dhe në principe, të cilat përfshihen në 14  pika të Presidentit Wilson duke e lutur  që të largojë  nga shteti ynë të gjitha  synimet  që shkojnë në dëm të integritetit  të tij politik  dhe shtetëror.Marrëveshjet  e fshehta, kundërshtojnë pavarësinë tonë  popullore  të cilën Shqipëria e ka arritur  ndërkombëtarisht ……..Shqiptarët nuk mund t’i leshojnë shtetin e vet  kërkesave te Italisë e Greqisë  dhe as nuk mund të pranojnë që në ballkan të instalohet një fuqi e huaj…..”” Edhe pse nuk u realizuan kërkesat e shqiptarëve në Konferencën e Paqës,Presidenti Wilson nuk lejoi ndarjen e mëtejshme  të Shqipërisë, por u ruajt Pavarësia e vitit 1912. Shqiptarët kudo që janë e nderojnë me respekt emrin e  Woodrow Wilson sepse nderojnë së bashku me te përpjekjet e gjithë luftëtarëve të Lirisë që u sakrifikuan  për një shtet shqiptar të pavarur. Por jo vetem  për ne, por për gjithë botën e trazuar, mbeti Humanisti i Madh, Simbol i Paqës,që është i vlerësuar me Çmimin Nobel për Paqë(Nobel  Peace Prize).Ndërsa në vlerësimet e Nolit, Wilson ishte:”Si një  lis i madh në të cilin kombet e vogla kanë ndertuar foletë” .Ishte i pari President Amerikan qe vizitoi Europen.i pari President Amerikan që vizitoi Selinë e Shenjtë në Romë, dhe mori bekimin e Papës Benedikt XVI. I pari president që u përkul me veneracion përpara Monumentit të G.Mazzinit,me 6 Janar 1919. I pari president Amerikan që proklamoi me 9 May ,The first national ,”Mother’s Day”,  që  janë vazhdimësi  e ideve të Mazzinit për barazinë gjinore,për të drejtat e grave dhe respektin ndaj nënave. Fjalimi   i mbajtur përpara Kongresit Amerikan me 1918-përcaktoi formën e bashkësisë ndërkombëtare  të së ardhmes.Ishte fjalimi në të cilin ishin përfshirë  edhe 14 pikat e famshme “Fourteen Points”,ku në pikën e fundit ishte përfshirë krijimi i “Lidhjes së Kombeve “për të siguruar Paqën e Botës pas Luftës së Parë Botërore.Fjala e Presidentit Wilson u përhap jo vetëm në Evropë,  por në të gjithë  diplomacitë e botës që principet bazë  të jenë vlerat demokratike, të drejtat e njeriut  për ta zgjedhur vetë qeverisjen e vendit dhe organizatën  internacionale  që të mbrohen kombet dhe individët. Historianët  përmendin dy  njerëz të mëdhenj  që influencuan në ideologjinë e nacionalizmit modern :Giuzzepe Mazzini dhe Woodrow Wilson. Keto dy personalitete kanë shumë  ide të përbashkëta,për respektin dhe mirënjohjen për paraardhësit  e tyre progresist. Presidenti Wilson në detyrë u shpreh  përpara Monumentit të Giuzzepe Mazzini -t në Genova të Italisë më 1919 kur ishte në Evropë.”I stand in the prezence  of this monument and bring my greetings and the greetings of America  with our homage to the great Mazzini”. “We have studied  the life  of Mazzini with almost  much pride as if we shared  in the glory  of his history”   “I am very glad  to acknowledge that  his spirit  has been handed  down  to us  of a layer  generation on both sides  of the water”. ” It is delightful  to feel how the voice  of one people  speaks to another  through the mouth  of men who have by some gift  of God been lifted above  the common level  and therefore,there words of your profet and Leader will ,i hope ,be deeply planted in the hearts  of my  fellow cauntrymen ” Për ta përmbledhur po me fjalët e Presidentit Wilson  që: “Fjalët e profetit  dhe të liderit tuaj,(Giuzzepe Mazzini P.L.)shpresoj të mbillen thellë në zemrat e bashkatdhetarëve të mi” Dhe këte madhështi   të mirënjohjes  si vazhdues  i denjë  i ideve progresive të Mazzinit  e shpreh me modesti se:”I not only use  all the brains  that I have,but all that I can borrow “. Mazzini edhe sot është present në Sh.B.A. Emigrantët italian nuk erdhën vetëm,ata donin ta kishin pranë ideologun e tyre “Mendim dhe Veprim” Mazzinin, duke e 

perjetësuar me përmendore në  qendër te New York-ut  së bashku me revolucionarin e devotshëm Garibaldin  qe  u bënë model të  unitetit dhe  të lirive njerëzore. Mazzini (1805-1872) ishte  një politikan republikan,gazetar,aktivist për  unifikimin e Italisë.Ai u bë i njohur  me  drejtimin  intelektual  të lëvizjes” Risorgimento”(ripërtëritja,rimëkëmbja) për unifikimin e Italisë, me shprehjen e pavdekshme: “Patriotizmi si një detyrë dhe dashuria për Atdhe  si një mision hyjnor”. Idetë e tij  janë përmbledhur në dy fraza: “Mendim dhe veprim “,”Zoti dhe populli”. (Thought and  Action,Pensiero  ed Azione), (God and people,Dio e Popolo). Vizioni i tij si revolucionar i kaloi limitet  objektive  të Bashkimit Nacional Italian . Qellimi ishte me i dhanë fund  pushtimit austriak në Itali  dhe pastaj bashkimi  i Italisë me sistem republikan demokratik dhe liri për të gjithë popujt e shtypur .”Every  revolution is the work of a principle which  has been accepted as a basis of Faith.Whether it invoke:Nationality,Liberty,Equality, as religion,it always fulfills  itself in the name of a principle.” ( çdo revolucion  është vepër e një principi që është pranuar si bazë e besimit,në se ai  përthithet si religjion:Kombësi,Liri,Barazi dhe përmbush veten në emër të  atij  parimi)  “Mazzini  supports  revolution  to reform the current society  and better society for citizens “(Mazzini  mbështet revolucionin  për të reformuar shoqërinë aktuale  për një shoqëri më té mirë)  “In which  thought and action  must be joined together and every  thought must be followed  by action”( në të cilën mendimi dhe veprimi duhet te jenë te lidhura,çdo mendim duhet ndjekur nga  aksioni.)Kështu ai bashkëveproi me Giuzzepe Garibaldi ku zbatoi lidhjen e Idesë me aksionin  për bashkimin e Italisë. Thirrja që u bëri gjeneratave për levizje revolucionare progresive nacionaliste, inspiroi lëvizjet patriotike dhe antikoloniale në  Evropë ,Amerika Latine,Azia e mesme etj. Për hartën politike të Evropës ka në bazë dy principe:Demokraci dhe vetëvendosje sipas nacionaliteteve.Kështu,Ai u bë Avokati i Bashkimit Evropian një shekull më përpara se të bëhej B.E.Ai e shikonte  hartën e Unifikuar të Evropës  si vazhdim logjik i Bashkimit Italian.Ndër të tjera Ai shprehet:”Është tokë(Itali) e destinuar prej Zotit,për t’i dhënë një model të lartë Bashkimit Evropian dhe  përmes  Evropës, Humanizmit” “God  has marked  the national  borders  of the nations” “How history  has helped  to form  nations,how man living for generations under the same law,  common habits and customs and traditions”. Mazzini si revolucionar kërkonte të drejtën me reformue  sistemin politik e social  të shoqërisë”Better  society  for citizens,”ku të gjitha klasat të marrin pjesë në qeverisjen e vendit.Ai ndihmoi intelektualët  të shohin të drejtën e grave  si një qellim themelor  që nevojitet  për rigjinerimin e kombeve të vjetra  dhe rilindjen e të rejave . Mazzini që atëhere e pa  rrezikun që po i kanosej popujve  me doktrinen Marksiste prandaj  Ai iu kundervu  teorisë së tij. (“Marx  preaches he is the absolute  ruler of his Party,admittedly  he does  everything  himself,but he is also the only one  to give orders  and he tolerates no opposition” ). Marksi predikon, se Ai është  sundimtari  absolut i Partisë  tij, padyshim,Ai bën gjithçka vetë,por Ai është gjithashtu  i vetmi, që jep  urdhëra dhe nuk  toleron  asnjë  kundërshtim” Ai e përshkruan  Marks -in (“as  a  destructive  spirit  whose heart was filled with hatred  rather than Love of mankind “)Me një shpirt destruktiv zemra e të cilit është mbushur më shumë me urrejtje,sesa me dashuri  për njerëzit.Marksi beson në revolucionin proletar,kundër të pasurve  dhe  në një luftë të ashpër  nacionale  midis klasave”. (“Marx believes  in a proletariat  revolution against  the bourgeois (the rich) national struggle  between classes.). Nga  qëndrimi i tij social-politik u krijua koncepti Maxinian. Mazzinianizmi  ka pasë influencë  edhe në shoqërinë shqiptare..Këte ndikim  e dëshmon Nikollë Ivanaj  në gazetën e tij “Shpresa e Shqypnisë,të cilën e botonte në Raguzë,në një artikull të nëntorit 1905,nr.41.Ky ndikim u duk në Shkodër me disa organizma sociale,një “komunë sociale”në miniaturë në Shkodrën e vitit 1905.Në atë kohë N.Ivanaj bënte pjesë në një organizatë ilegale mazziniane në Itali. Si mazzinian të njohur në Shqipëri njihen  edhe vëllezërit Martin e Mirash Ivanaj.Sot, pak metra larg sheshit Wilson ndodhet   “Rezidenca Ivanaj”, ku është instaluar “Fondacioni M.M.Ivanaj”,  në të cilin punohet me staf të kualifikuar për  të ndriçuar  gjeneratën e re me idetë progresive  bashkëkohore, për të vazhduar rrugën e ndjekur nga vëllezërit   Ivanaj,si mazzinian të vërtetë. Martin e Mirash Ivanaj  pas studimeve  dhjetëvjeçare në Romë dhe  si studiues  të mirëfilltë  në jurisprudencë dhe letra,kthehen  në Shqipëri, me një bagazh  njohurish.Ata kishin akumuluar  veç të tjerash  edhe idetë progresive të Giuzzepe Mazzini-t, për t’i aplikuar në vendin e tyre shumë  të prapambetur  në krahasim me vendet e tjera  të Evropës. Me 24 Tetor 1923 doli në Shkodër  numri i parë i gazetës “Republika”.Vetë termi ‘republikë’ besoj se dëgjohej për herë të parë në Shqipëri dhe shënonte  fillimin e një lëvizjeje, që rridhte nga idetë demokratike  për një trajtë regjimi, jo vetëm  për një ose të disa njerëzve, por sipas mendimit të Ivanajt  të të gjithë klasave që përbëjnë një shtet,me divizën e huazuar nga Mazzini:”Republika është e vetmja trajtë ligjore dhe logjike qeverimi”

Guximi i tij intelektual -politik ka gjetur një tematikë,që përputhet me problemet që 

preokupojnë botën shqiptare.Me një vullnet të çeliktë, Mirash Ivanaj nuk ishte vetëm drejtori  ideor dhe juridik,por autor i shumë  artikujve problemorë të kohës,radhitës,redaktor,korrektor deri edhe punëtor shtypshkronje.

Republika, sipas Ivanajve,do të thotë kombëtari e papersonalizuar në një njeri,do të thoshte  atdhedashuri jo e personalizuar në një sekt,apo në një krahinë,do të thoshte 

atdhedashuri  që nuk përkulet para armikut,atdhedashuri që nuk shitet,atdhedashuri 

ku do të mësohet si mund të luftohet  për Atdhe në fushën e betejës.Si Mazzinian Prof.Ivanaj  idetë e tij progresive  për unitet kombëtar  i shikonte ne  forcimin e shtetit  me tri hallkat kryesore  dhe të  pandara  të clat janë: Ushtrija,drejtësia,shkolla.

Për të arritur këto objektiva Ivanajt vendosën në vendin e parë  kërkesën   për shkollimin e popullit shqiptar sipas programeve dhe metodave të shkollës laike,publike të vendeve të përparuara të botës.Shkollimi,sipas Ivanajve ishte i vetmi mjet për të bashkuar shqiptarët.

“Pa shkollën e shtetit,në duart e shtetit e kontrollueme prej qeverisë që me të vërtetë  

e ndien  përgjegjësinë e akteve të veta,një shkollë në të cilën besimet  do të hyjnë vetëm sa i përkasin historisë e jo te marruna si bazë  ekskluzive  të një morali te catuar…”Ai kërkonte  organizimin  e një diskutimi akademik mbarëkombëtar ,në të cilin Detajoheshin idetë Mazziniane “Mendim dhe veprim” kur shkruante:”Na jena për dijen,na jena për përparimin,na jena për edukimin e vërtetë,na jena për veprim,për punë,për jetë : Don me thanë se na jena për shkollën e shtetit…”

“…..Tue marrë  parasysh trindamjen fetare të Shqipnisë,vetëm  nji shkollë e vetme  për të gjithë shqiptarët,  do të siguronte njësinë kombëtare”.

…”Si për tanësinë  tokësore  të shtetit,ashtu  edhe për tanësinë  kombëtare, çashtja e shkollës xen të parin vend për këte qëndresë  mprojtje,nji vend  shumë ma të naltë  se ushtria  a se drejtësia.”

Edukimin e popullit e vështronte  si faktorin kryesor  të ecjes së sigurtë drejtë zhvillimit  dhe përparimit të vendit nepërmjet shkollës kombëtare  të siguruar me ligj,të mbështetur në traditën shqiptare dhe të ushqyer  me patriotizmin shqiptar”. Si Iluminist,i vetëdijshëm për vlerat e dijes e të shkencës në përparimi  e shoqërisë  njerëzore,ngrihet kundër dogmave mesjetare të fesë,kundër vënies së interesave  fetare mbi ato atdhetare,prandaj kërkon ndarjen e shkollës prej besimit fetar.I vetëdijshem se qellimi i shkollës në një shtet modern nuk është kundërshtimi i fesë,….Tri hise të nji populli,që flasin një gjuhë dhe e kanë një kalesë të vetme  dhe të vetmen dëshirë të sotmen dhe të nesermen,-  do të bashkohen si anët e nji piramide ?! S’ka dyshim: asht ndiesia kombëtare që asht e fortë dhe ma e shejtnueshme  prej fenave,sepse ajo asht nji e vetmja për të gjithë popujt historik.”Kjo e shtyri drejt reformës arsimore  që përveç orientimeve  pegagogjiko-shkencore  të personelit  mësimdhënës,kërkonte  ta  forconte   dhe ta  mbronte shkollën shqiptare  nga influencat e huaja  fetare dhe shoveniste siç ishin përhapur në  ate kohë shumë shkollat e minoritetit grek në jug.Kështu veproi  në Gjimnazin e Shkodrës  ku e zgjeroi rrethin e studentëve  edhe nga Kosova dhe Çamëria,për t’i dhënë shkollës shqiptare karakterin kombëtar  nga e cila do të vinte edhe bashkimi   në drejtim  të qyteterimit përendimor nepërmjet një rinie të shkolluar dhe të çliruar nga paragjykimet e kohës. Një  arsim i detyruar, i orientuar shkencërisht nga ai bashkëkohor ishte udhëtimi më i mundshëm që do ta çonte Atdheun tonë  në rrugën e emancipimit drejt Evropës dhe ta vendoste Shqipërinë  krahas vendeve të zhvilluara.Programi  i shpallur te gazeta “Republika” Tetor,24,1923 me 11 Pika  ishte zbatim i teorisë revolucionare te Mazzinit në luftën politike që ndihmonte  në përcaktimin e lëvizjes moderne evropiane per demokraci popullore në një shtet  republikan,me të drejtë  duke ia  përshtatur  kushteve aktuale të vendit.Idetë maxiniane  në Shqipëri  duhet të jenë të pranishme edhe sot  kur akoma vazhdojnë të diskutohen kufijtë, tokësorë,ujorë  e ajror  dhe nuk janë shuar lakmitë e fqinjëve për territore  duhet të  ndriçojnë, për të ardhmen Europiane të kombit shqiptar.

Filed Under: Politike Tagged With: Pertefe Leka

Ëndrrën e Demokracisë Amerikane të Branko Merxhanit për Shqipërinë e përjetuan vajzat e tij me familjet e tyre

August 14, 2021 by s p

Foto e Afrodites në moshë të re

     Nga Pertefe Leka/

     Pjesa 1

Nga jeta me shumë të panjohura e një mendimtari evolucionist, Aleksandër Branko Merxhani nga Çamëria.

Në vitin 1932, Merxhani shkroi tregimin” Gëte si një përrallë”. Po të hedhësh një vështrim nga jeta e tij mund ta përshkruash edhe jetën e tij si një përrallë. Duke parë se po zbulohen të dhëna të reja nga jeta dhe familja e tij besoj se është me vlerë për studiuesit që të vazhdojnë  kërkimet , edhe në Turqi, atje ku ka jetuar  para vitit 1926 edhe 40 vjet, pas largimit nga Shqipëria  me 1939.  Atje  ku ka botuar pjesën më të madhe të shkrimeve. Këto thërrime të mbledhura nga bashkëkohësit e tij, personalitete të njohura, nga Vajzat e tij Afrodita,Eleftheria dhe nipërit e saj ,po i plotësojnë sado pak të panjohurat rreth jetës së tij. Babai i Branko Merxhanit, ishte nëpunës (gjykatës) i Perandorisë turke në Nish. Atje u martua me një vendase, Shqiptare, ku kishin hedhur kthetrat serbët. Ai vetë ishte nga Sopiku I Pogonit, Çam I krishterë, vend,ku pretendohej prej grekërve, ndaj dominonte greqishtja. Kjo ishte fillimisht familja e Brankos me Nënë Shqiptare nga Nishi, e cila me përkëdheli e therriste Branko dhe me baba nga Sopiku I Pogonit, I cili e kishte pagëzuar djalin me emrin Aleksandër. Atje ku Aleksandri I Madh e kishte origjinen, nga Epiri, ku shtriheshin Mollosët, Çamëria e sotme(një fis i madh Pellazgo Illir, ku lindi nëna e Aleksandrit Madh.)

Pikturë e Afrodites
Foto Gasper Kici, bashkëshorti i Afrodita Merxhani Kici


 Politika antishqiptare Greko-Sllave,dominonte në të dy ekstremet e Shqipërisë dhe vazhdon edhe sot  për të tjetërsuar popullsinë autoktone mijëra vjeçare. Kur familja e Brankos u transferua në Turqi, i jati e regjistroi në një shkollë priftërinjsh gjerman në Bursa. Atje u dallua për zgjuarsi dhe përvetësues shumë I mirë I gjuhëve të huaja. Për këte drejtori I shkollës e përdorte si (Dragoman),përkthyes dhe shoqërues të vizitorve të huaj që vinin nga Gjermania në këte shkollë. Këte e spjegon Branko më së miri në tregimin “Gëte si një Përrallë “shkruar me 1932…”Një ditë më kishte thërritur drejtori si dragoman I një profesori Gjerman …..Pas 3 ditë …ditën që do të ikte nxori nga valica një libër të vogël.. Dhe shkroi : “Këte libër të vogël t’a fal për mundimin t’and dhe sjelljet e tua të fisme, miku im i vogël, po këndo-e vetëm kur të bëhesh i madh “…. Bursa 1910, Dr.Kerschen-Steiner, (Manchen)…”. Ishte Faust”-i …..Në vazhdimësi të edukimit shkollor Merxhani ndoqi jetën universitare në Turqi e Austri për filozofi, histori turke e sociologji .Kur u kthye pas studimeve në Turqi me një bagazh diturishë, u bë shpejt I njohur në rrethet e gazetarisë turke, si qytetar modern me kulturë evropiane, duke u bë kështu edhe njeriu më I afërt I Ata Turkut. Besimi që pati Ata Turku, në personalitetin dinjitoz të Merxhanit, i ngarkoi një detyrë të rendësishme që të hulumtonte disa dokumentenë arkivat austriake. Këte ftesë, e kemi mësuar nga një shkrim i Dr.Milajt shkruar në gjuhën italiane…(inviato da Mustafa Qemal a Vienna per indigare all’archivio famoso austriaco i dokumenti che avevanno revoluzioni con il governo turko.Ma verso 1926 lui si esprime solo verbalmente o per iscritto contro Ataturk per le pronuncioni gravi dati del capo della stato alkune personalita che nei primi anni della revoluzione erano stati amici fedeli del loro Comandante.Il governa di Ancara, appena informato Aveva deciso di condannare Branko…(.këte shkrim e kam marrë me fax, 1993 nga Dr.J.Milaj)
 Dokumenti I gjetur nga ana e Merxhanit, për të cilin shprehet verbalisht, bën fjalë për besniket e Ataturkut të cilët kishin përgatitur grusht shteti kundër Komandantit tyre.Për këte zbulim, qeveria e Ankarasë vendosi denimin e Brankos. I ndodhur në këto rrethana, i jati, njeriu i drejtësisë, e këshilloi të birin që të mos kthehej në Turqi, por të shkonte në Shqipëri, Gjirokastër,të kërkonte për një pronë, që kishin në Sopik dhe të qëndronte atje.
 Me 1926, Branko u kthye nga Austria dhe u vendos në pronën e paraardhësve të tij. Atje u martua me një vendase grekofone, të dy bashkëshortët nuk e flisnin gjuhen shqipe.
 Nuk vonoi shumë, pasioni i gazetarisë nuk e la të qëndronte larg atij investimi që kishte bërë ndër vite, prandaj gjeti një lidhje me gazetën “Demokratia “ të Jorgji Meksit dhe Vangjel Koça. Edhe pse nuk dinte shqip, artikujt që shkruante, ia përkthenin miqtë e bashkepunëtoret e gazetes duke përfituar prej tyre mësimin e gjuhës shqipe që e përvetësoi në një kohë rekord.Ai shihte shumë mangësi në veten e tij që të ishte një shqiptar i vërtetë,
 Prandaj shkruan : “Edukatën e parë e mora në një shkollë të priftërinjve, në Bursa.U rritëm pa gjurmën më të vogël të kulturës kombëtare dhe krejt antikombëtarisht. Duhet të përpiqemi që t’i mbushim këto të meta “…”Demokratia” 23 korik 1932. Me një vullnet të çeliktë,Branko, kërkonte nga vetja të plotësonte ato që i kishin munguar gjatë edukimit shkollor në shtete te huaja,ndaj shkruante: “Mos e humb besimin në qoftë se t’është shkrirë idea atdhetare në zëmrën t’ënde as që mund t’a besosh më, prap mund të jesh një njeri i drejtë mjaft t’i mbetesh besnik Atdheut t’ënd dhe të mos të vijë turp të përmendësh emrin e tij, Një Fe është edhe kjo. Ndërgjegjja kombëtare që të rritet dhe të ngjallet kërkon përpjekje të reja, do vepra të reja”.B.M. Ato që nuk i mësoj për vendin e vet, kur ishte jashtë Shqipërisë u përpoq t’i kompensonte me studime të thelluara në historinë e paraardhësve të tij mijëra vjeçare dhe ndjente dhëmbje për trojet shqiptare të coptuara. Branko e shikonte vetë sa   pak territor  I kishte mbetur Shqipërisë, edhe ate pjesë pjesë me popullsi të asimiluar nga fqinjët grabitqarë. I kuptonte dhe I shikonte synimet armiqësore të fqinjëve për të përvetësuar toka të tjera. Branko e ndiente thellë në shpirt përçarjen që kishin sjellë fqinjët: Nena shqiptare nga Nishi fliste sllavisht, babai nga Sopiku, zonë shqiptare e minuar nga greqishtja. Familja që krijoi me Zonjën nga Sopiku dhe vajzat që erdhen më pas nuk e flisnin shqipen….Për këte I vuri detyrë vetes të evidentonte këto padrejtësi. Plotësimin e tyre e shihte vetëm te përhapja e shkollave shqipe ndaj shkruante: “Një luftë ka filluar në fundin e shekullit të kaluar dhe një nga fitoret më të rëndësishme të kësaj lufte ka qenë shkolla e parë shqipe në Korçë….Një ditë erdhi lajmi se në Stamboll rron   …Naim Bej Frashëri, që do të shkruaj shqip dhe që thërret të bashkohen nën një flamur, gjithë shqipo-fonët e Shqipërisë tej  e përtej pa bërë asnjë dallim feje. Në Qesorat rronte Koto Hoxhi që ishte takuar në Stamboll me Naimin dhe u kthye me mendime të reja: Nuk jemi grekër,__thoshte __ jemi shqiptar, flasim shqip. Jemi shumë milion n’Epir, Labëri, në malet e Korçës, në fushat e Myzeqesë,lart Alpeve të Shkodrës dhe tutje deri në thellësirat e kufirit serb. Me grekërit na ndan, gjëja, gjuha, gjaku, lebërit janë vëllezërit tanë … Merxhani e shikonte pengesen e qeverisë turke dhe greke per hapjen e shkollave  shqipe, megjithate shkruante :” shkolla normale greke “Ta Zografia “ mblodhi 200 nxënës të Llunxhit,Dropullit,Pogonit, dhe të Labërisë orthodokse e myslimane ….kjo normale në zemër të labërisë dhe Zosimea në Janinë, në qendren e Epirit përhapnin gjuhën greke dhe mbillnin farën “Megali-Idheu-së” nën hijën e kryqit t’ orthodhok-së …por nga Zosimea e Janinës ashtu edhe nga Normalja greke e Qesoratit duallën edhe : Pandeli Sotiri, Petro Luarasi që e vazhdoi për 25 vjet rrugën e të Parit… për hapjen e shkollave shqipe, që mbaheshin nga shoqëria Drita e Bukureshtit që kryesohej nga Nikollë Naçi.Aktivitetin e tyre e përshkruan gjatë, si u flijuan për gjuhën shqipe te Illyria,Nr,42.1936 “Jemi Nacionalista !”
 Në Tiranë, qendra kryesore, ku ishte përqëndruar elita intelektuale, tërhoqi edhe Brankon, të bashkëpunonte me gazetën “Illyria” ku u miqësua me Petro Markon,..i cili shkruante :”E admiroja Brankon për karakterin,kulturën e gjerë dhe penden e tij. Ai u bë mësuesi im.. Ai mendonte për një revistë që të bëhej “shkollë”për rininë e etur për dije kështu lindi revista e përmujshme “Përpjekja shqiptare” ku bashkëpunëtorët ishin intelektualët më të shquar përparimtarë të kohës: A.Xhuvani,Lumo Skendo,S.Luarasi, L.Poradeci, Eqrem Çabej, Ernest Koliqi, N.Hakiu, V.Kokona, Sh.Musaraj……Personaliteti shumë dimensional I letrave shqipe
 Atë Gjergj Fishta, kishte shprehur kënaqësinë që ishte takuar me Brankon, në Stamboll 1930. Për Brankon, ishte një takim historik, një vlerësim, që kishte marrë, prej Atë Fishtës. Fjalët që kishte shprehur Ati i Shejtë, në ate takim, Merxhani i kishte ngulitur në kujtesë duke I lënë të shkruara : “Ah, ju jeni, pra, Zoti Merxhani ? Sa doja t’ju njihja, veçanërisht, Patër Anton Harapi shumë herë m’ka folë për ju dhe për “Demokracinë “ do t’i shkruej që ju takova .Sa do të kënaqet”…( marrë nga artikulli i K.Shtembari, 1999 “Kush ishte B.Merxhani”)
 Sa më e madhe filloi të rritej fama e Brankos aqë më shumë e shoqëronte varfëria ekonomike. Merrte shumë pak para nga shteti për  revisten që botonte, të gjitha i plotësonte vetë, bënte jetë modeste, kishte raste që i shiste edhe vetë gazetat për mbijetesë…më thoshte Prof.N.Hakiu (kolegu im në Gjimnazin Kristoforidhi) Varfërinë ekonomike të tij e pohojnë edhe Dh.shuteriqi te “Ditari”, Dr.Milaj, K.Shtëmbari,Prof Fadil Repishti etj.
 Nuk kishte asnjë mundësi ekonomike të merrte në Tiranë gruan me dy vajzat, sepse s’kishte me çfarë t’i mbante, prandaj ata u rriten me ata pak të ardhura që mund të siguronte Zonja Merxhani nga prona familjare. Viti 1939 ishte ditë e zezë për gjithë shqiptarët, e pritën më armë në dorë. Ata që ishin aktiv në organizimin e demostratave u internuan
 nga fashistët. Një pjesë u larguan, po përmend ata me të cilët u takua Branko, gjatë rrugëtimit në emigracion pasi historitë e tyre ishin shumë të ngjashme: Ishin Mirash Ivanaj me të vellanë, Martinin të parët që kërkonin armë për t’u organizuar në luftë kundër pushtuesit. Si kundërshtarë të fashizmit ikën, por gjithmonë me mendimin se do të ktheheshin për t’i shërbyer vendit vet.Duke qenë financiarisht pa të ardhura, Martini u sëmur rëndë dhe ndërroi jetë,1940. Mirashi punoi për pak kohë me Brankon në një radio – stacion në Egjipt, për Zërin e Amerikës(.Kur Mirashi u kthye në Shqipëri, për t’i shërbyer arsimit u burgos nga diktatori dhe vdiq në burg). Pas emigrimit të Ivanajve në shtëpi mbeti gruaja e Martinit, porfesoresha G.Polgioti me vajzën 6 vjeçare ,Drita. Kështu veproi edhe Branko Merxhani, i cili e mori vendimin për t’u larguar , sepse qeveria fashiste ia konfiskoi numrat e fundit të revistës “Përpjekja Shqiptare“. Ata e detyruan që ta zëvendësonte,”Përpjekja Shqiptare” me revistën “Përpjekja fashiste “. I ndodhur përpara këtij presioni Branko si shumë të tjerë ( së bashku me Inxh.Qemal Butka,Dr.D.Zavalani) u largua duke lënë në Sopik, gruan me dy vajzat e mitura, më e madhja Elefteria ishte 8 vjeçare. Ishin kohë të turbullta kur ikën, por edhe ata vetë nuk e dinin se ku do të përfundonin. Fashistët filluan hakmarrjen ndaj familjeve të tyre. Ata e bastisën shtëpinë e Ivanajve dhe Zonja Ivanaj e mbetur pa asnjë përkrahje u detyrua të largohej me të bijën në drejtim të Italisë te prindërit e saj. Po këte fat pati edhe zonja Merxhani, kur filloi lufta Italo- Greke në jug te Shqipërisë dhe luftimet po ashpërsoheshin , ajo e ndodhur pa përkrahje mori dy vajzat dhe u nis drejtë Italisë, ku u strehuan në një kamp refugjatësh në Ostia afër Romës. Atje vajzat u shkolluan, fituan gjuhën dhe kulturën italiane. Qëndrimi 15 vjeçarë në Itali bënë që vajzat të krijonin shoqëri të reja, ku u njohën me dy djem nga Shkodra, që më vonë u bënë bashkëshortet e tyre. Eleftheria ( Licia, dt.1931) u martua me Adalbert Fëkeçi kur ajo ishte 19 vjeç dhe pas 5 vjetësh lindën vajzën Cristina në prag të krishtlindjeve të vitit 1954 dhe djalin Willfrid 1958. Kur  çifti Fëkeçi emigruan në Sh.B.A.Monterey, California, morën me vete nënën, Zonjën  Merxhani, dhe motrën Afrodita,(Afro)me bashkëshortin e saj, Gaspër Kici. Të dy dhëndurët e njihnin Brankon për emrin e mirë që kishte në Shqipëri dhe e quanin veten me fat që kishin marrë vajzat e tij. Adalbert J.Fekeçi (lindur .1918, në Shkodër me baba austriak, Josif Fëkeçi dhe me nenë nga dera e Boriçve e besimit katolik në shkodër ) kishte mbaruar për Jurisprudencë në Torino, ishte edhe studiues dhe përkthyes i gjuhës shqipe. Bashkë me Gasprin,bashkshorti I Afroditës jepnin mësime shqip në “Albanian at the Defense Language Institut” në Monterey. Adalbert u bë i njohur me përkthimin në shqip të veprës së Nermin Vlorës “E nesërmja e kohës” (Romë biblioteka Casa Museo Angelo di Mario).Atë kohë N.Vlora fitoi dy herë çmimin letrar Viareggio. Me romanet Bivio dhe Ex duke themeluar kështu letërsinë feministe në gjuhën italiane dhe këto të përkthyera nga Adalbert F. Vepra e N.Vlorës “Il signore del Tempo”(“Zotëronjësi I kohës”) ishte përkthyer mjeshtërisht  prej tij……Adalbert, si atdhetar nacionalist  kishte marrë pjesë  me “Ballin Kombëtar”  ku kishte bashkëpunuar  me   Prof. Nexhat Pëshkëpia.Duke e pasë mik për zemër  për 30 vjet , ishte  pikëlluar  shumë  për vdekjen  e tij . Pas pjesëmarrjes në ceremoninë mortore  i  dedikoi shkrimin “ Nje Yll Që Ndriçoi Dhe u Shua “ ku ndër të tjera   e cilëson si njeri  të virtytshëm shpirtmadh dhe i përvujtë  por që gjenë më të shtrejtë kishte Lirine,Atdheun,Bashkimin,Vellazërimin  dhe Urtësinë  për ushqim shpirtëror. “Vdekja e rrembeu Nexhatin:Edukatorin,humanitarin,poetin shkrimtarin,Idealistin…” Adalbert shkruante  bukur me ndjenje,por si  përkthyes ishte i  talentuar. Ndërsa i vëllai ,Anton Fëkeçi (dt.1917,Shkodër )nuk e ndoqi Adalbertin  në emigrim, sepse nuk ishte përfshirë në ndonjë organizatë politike si i  vëllai  te” B.Kombëtar”.Ai ishte  mësues i italishtës në Gjimnazin e Tiranës. Megjithate, Antoni nuk i shpëtoi terrorit komunist, pa mbaruar lufta e dytë botërore, mori dënimin kapital si filoitalian së bashku me vëllezërit Kokalari e shumë intelektualë të tjerë…..Vajza tjetër e Brankos, Afrodita(Afro) e martuar me Gaspër Kici nga Shkodra, jetuan disa kohë në Monterey dhe pastaj u transferuan në Washington ku Gaspri u mirëprit te “Zeri Amerikës”. Gaspër Kici si studiues -albanolog së bashku me Hysni Aliko kishin punuar për fjalorin ‘ “Albanian English Dictionary ,English Albanian”.Ai punoi me përkushtim si shefi i shërbimit në gjuhën shqipe te VOA, ku I ndihmoi shumë gazetarët e rinj dhe i mbështeti me dashuri atdhetare pasuesit e tij, si Elez Biberaj,Frank Shkreli ,Izabela Çocoli …. Me Afroditën jam njohur në vitin 1995, kur gazeta Illyria, botoi një shkrim timin”Vizionet e një publicisti të viteve 30të” Ajo më telefonoi e entuziazmuar sapo kishte lexuar artikullin në fjalë dhe më tha:Jam vajza e Branko Merxhanit.Që nga ajo ditë kemi këmbyer mesazhe me Afron prej së cilës kam mësuar shumë të reja që nuk diheshin më parë, as edhe nga studiusit e veprimtarisë së Merxhanit. Prej saj mësova emrin e vërtetë të babait saj,Aleksandër, të cilin Nena e tij me origjinë nga Nishi e thërriste Branko. Prej saj mësova se nëna e Afros  ishte nga ekstremi tjeter i Shqipërisë nga Sopiku i Pogonit. Të dyja si gjyshja e Afros (nëna e Brankos ) nga Nishi , nga ekstremi verior dhe nëna e Afros nga Çamëria ishin asimiluar nga politikat shoveniste të fqinjëve barbar . Kur ia dërgova Afros letren e Dr.Milajt, të shkruar italisht,”Cenni Biografici di B. Merxhani “ajo u habit kur mësoi shkakun e ardhjes të Brankos në Shqipëri, kur Ai ishte ithtar i Ataturkut, dhe që kishte shkuar disa herë në Turqi edhe pas kësaj ngjarje?! ( Hello Pertefe, thank you very much for this prompt delivery of the document of Zoti Milaj As i mentioned yesterday on the phone, most of it is new to me. I always thought that he, my father admired Mustafa Kemal than how could back to turkey shortly after he came to Albania while he was in danger, condannato on his return) Me të drejtë Afro e shpreh habinë për këte dokument, por edhe kjo do të marri rrugën e zgjidhjes pozitivisht si shumë të panjohura të tjera që ishin enigëm deri tani. Këto që janë shkruar më sipër,kanë pak rëndësi, përpara trashigimisë që ka lënë në publicistikë për albanologjinë, jashtë Shqipërisë, të cilat akoma nuk janë përmbledhur. Sipas N.Alpan janë me vlera bashkëkohore dhe udhërrëfyes për njësimin e Shqipërisë me vendet e qytetëruara. Publikimi I të dhënave nga Afro dhe dokumenti i Dr. Milajt më lidhën me shumë studentë të U.Sh.T. po përmend ato me të cilat kam komunikuar me email si Besmira Pelushaj Pelinçi e cila kishte si Temë “Veçoritë gjuhësore në shkrimet e B.M…..”. VIJON NESËR

Filed Under: Histori Tagged With: Aleksander Branko Merxhani, Branko Merxhani, Pertefe Leka

  • 1
  • 2
  • 3
  • …
  • 7
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • Kryeministri Kurti mori pjesë në mbledhjen komemorative të organizuar në nderim të Heroit të Republikës së Kosovës, Afrim Bunjaku
  • Presidentja Osmani takon të dërguarin e posaçëm të Gjermanisë, Manuel Sarrazin
  • Lot të bardhë…
  • UDHËKRYQET E KOSOVËS…
  • Çfarë është deliri madhështisë?
  • Nevoja urgjente për lidership
  • NJË KËSHILL MBARËKOMBËTAR, PËR TË KOORDINUAR STRATEGJITË DHE MBROJTJEN E INTERESAVE TË SHQIPTARËVE NË BALLKAN…
  • Woodrow Wilson: Do të bëhej një komb i harbuar…
  • Veprat bamirëse të Mehmet Ali Pashë Kavallës në vendlindjen e tij
  • “VATRA” DHE SHTETFORMIMI KOMBËTAR
  • Aktivitetet e Vatrës kanë gjurmë të fuqishme në historinë e re të Kosovës
  • SOT NE PERVJETORIN E VDEKJES
  • STATEMENT BY AMBASSADOR JEFFREY M. HOVENIER September 24, 2023
  • Sulmi terrorist serb ndaj policisë së Kosovës, sulm ndaj sovranitetit të Kosovës
  • Kryeministri Kurti me anëtarë të kabinetit ndezën qirinj në nderim të heroit, Afrim Bunjaku

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT