Archives for December 2021

IMZOT RROK MIRDITA (1939- 2015) IN MEMORIAM

December 7, 2021 by s p

Dr. Paulin Marku/

Gjashtë vite më parë ndërroi jetë Imzot Rrok Mirdita, Arqipeshkvi Metropolit i Tiranë-Durrës. Imzot Mirdita kujtohet me mirënjohje dhe konsideratë të thellë nga komuniteti shqiptar në New York, i cili shërbeu si baritor në kishën shqiptare “Zoja e Këshillit të Mirë” nga viti 1973-1993 në Bronx New York. Nëpërmjet veprimtarisë se tij, kleriku i lartë njohu nga afër shumë shqiptarë në SHBA dhe njëkohësisht u njoh me vuajtjet dhe persekutimet e regjimit komunist në Shqipëri.

Imzot Mirdita, njihte nga larg realitetin shqiptar por në vitin 1991, ai vizitoi personalisht Shqipërinë.

Në vitin 1992 Papa Gjon Pali II e emron Arqipeshkv në krye të Dioqezës Tiranë-Durrës.

Viti 1993 shënon dy ngjarje te rëndësishme për Shqipërinë, së pari është vizita e parë e Shenjtërisë së Tij, Papës Gjon Pali II në Shqipëri dhe shugurimi Ipeshkev i Rrok Mirditës i cili do të ishte udhëheqës shpirtëror i besimit katolik në vendin ku për 50 vite ishte mohuar dhe dhunuar e drejta e besimit;

së dyti, largimin e Imzot Rrok Mirditës nga një komunitet shqiptarë që e donin dhe respektonin aq shumë, si në SHBA dhe zhvendosja e tij në Shqipëri, për të ngritur besimin fetar katolik, ku etja dhe dëshira e popullit për një besim fetar të lirë dhe të pa ndikuar nga regjimi dhe politika ishte një dritë shprese për lirinë shpirtërore.

Ai, shumë shpejt do të shvendosej, për të drejtuar një komunitetin katolik pas traumës së madhe të shkaktuar nga regjimi komunist, ku ishte mohuar besimi dhe liria fetare për shumë dekada. Misioni tij, si një baritor i kishës katolike në Shqipëri filloi në vitin 1993.

Vendosja e Ipeshkvit Rrok Mirdita në Dioqezën Tiranë-Durrës shënon ringritjen e shpresës dhe të besimit katolik në Shqipëri. Ai, së bashku me ato pak klerikë që i mbijetuan regjimit komunist, u vendosën në krye të besimtarëve katolik për të shpërndarë fjalën e Zotit.

Nga viti 1993 deri në ditët e fundit të jetës së tij, Imzot Rrok Mirdita nuk reshti së punuari për zhvillimin e besimit katolik dhe për shpërndarjen e fjalës së Zotit në Shqipëri. Presidenti i Republikës Bamir Topi e ka dekoruar me Urdhrin “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”, me motivacion: “Për kontributin dhe veprimtarinë e vyer në ringjalljen e besimit shpirtëror dhe shpresës për një të ardhme më të mirë, për ringritjen e institucioneve të kultit si dhe për forcimin e pasurimin e mëtejshëm të harmonisë, tolerancës dhe bashkëjetesës ndërfetare të popullit shqiptar”.

Sot përkujtohet, 6 vjetori i ndarjes nga jeta të Imzot Rrok Mirditës.

Ai do të mbetet në zemrat e çdo katoliku si një frymëzues shpirtëror e baritor i devotshëm dhe i përkushtuar për ruajtjen e harmonisë ndërfetare në Shqipëri.

Virtyti dinjitoz i faljes në psikologjinë e popullit tonë

December 7, 2021 by s p

Anton Cefa

Falja është virtyti i të hequrit dorë nga hakmarrja për një fyerje a dëm që të ka bërë dikush, duke mposhtur zemërimin dhe pezmin që të nxitin për një veprim të kundërt.

E plazmuar që në kohët më të hershme dhe e ardhur derin në ditët tona, falja për shqiptarët ka qenë dhe është virtyt human, i fisëm burrërie dhe urtie.

E gjithë kultura shpirtërore e popullit tonë e ka dëshmuar këtë tipar të lartë moral. Falja është pasqyruar në folklor, është regjistruar në të drejtën zakonore, ka lënë jehonën e saj në histori dhe është përsëritur dhe përsëritet çdo ditë në praktikën jetësore.

Falja është e lashtë sa edhe krejt strukutura etike e popullit tonë. Ajo është e lidhur, e ndërthurur me përbërës të tjerë të kësaj strukture.

Në të drejtën zakonore, falja është normë sjelljeje, aty-këtu edhe e veshur me petkun juridik. Shqiptari i Kanunit, nuk lejon ta prekësh në nder, ta fyesh, ta shash, ta rrahësh. Të gjitha këto raste dhe raste të tjera sjelljeje të kësaj natyre, ai i ka konsideruar si cenime të nderit dhe nderin e humbur e vë në vend me vrasje ose me falje.

Në “Kanunin e Lekë Dukagjinit”, sikur e kemi çekur më parë, thuhet: “Ndera (në kuptimin e nderit, A. Ç.) e marrun nuk shperblehet me gjȃ, por me të derdhun të gjakut, a me të falun fisnikisht, permbas ndermjetsis së dashamirëve” 1). Kleri ka luajtur një rol parësor në pajtimin e gjaqeve.

Faljen, psikologjia e malësorit tonë e vlerëson si akt burrnor, si fuqi shpirtërore, që “i hyn gjithkuj në zemer”. “Falja, thotë Kanuni, asht burrni, asht fisniki, i hyn gjithkuj në zemer, nuk asht ligështi, por fuqi shpirtnore, trimni.” 2). “Burr i fortë e fistar di me falë gjakun, i ligu s’di me falë kurrë . . .”, 3). “Falja që bahet në emen të Kanunit, ka shkruar Ardian Ndreca, nuk ka të bajnë me faljen që akordon nji kryetar shteti, ajo nuk buron prej dyshimit se mos procedura ka pasë mangësina, por prej faktit se e mira qindron gjithnji mbi të keqen, forca e drejtë qindron mbi dhunën e padrejtë dhe e mund atë edhe tue falë.” 4).

Përndrit në të drejtën zakonore fisnikëria gjatë festimeve të faljes së gjakut, që çon dy familjet e armiqësueme jo vetëm tek pajtimi, por shpesh edhe tek një vëllazërim brez mbas brezi, bile edhe tek lidhje krushqie mes tyre. “Si t’u pajtohen zemrat shpijavet të dorërasit e shpis së të vramit, pijn gjakun e shoqi shoqit” (d. m. th., bëhen vëllezër, probatina, birazera). 5). Dhe më poshtë: “ . . . ndër njimi përgzime qesin pushkë e bahen si vllazen të ri nji nanet e babet.” 6).

Tek “Kanuni i Skanderbegut”, thuhet: “Asht punë e lavdueshme prej Kanunit qi pajtimi i gjakut të përjetësohet me krushqi ose me të pimë gjaku mes të dy djelmve të dy shtëpive.” 7).

Malësori fal me ndërmjetësinë e të tjerëve çdo rast që ai e konsideron si cenim të nderit, si p. sh., po e akuzoi kush faqe burrave të mbledhur në kuvend se rren, po e pështyu, po iu mat, a po i ra, po nuk i mbajti besën, po i dhunoi gruan, po e preku në mik (po ia vuri kush mikun në lojë a po ia shau, etj), po e preku në pronë e pasuni, etj. 8).

Për t’u shënuar është se edhe gjaku i mikut, që është më i shtrenjtë se gjaku i babës, i djalit të vetëm, i vëllaut, etj., falet gjithnjë nëpërmjet ndërmjetësisë së shokëve e miqve. 9).

“Burri vritet, por nuk preket. Nuk i thohet kuj: “Mos më vra”, por i thohet: “Mos më prek”. Vrasa nuk ka turp. E rrahmja ka turp të madh, kore.” 10).

Lidhur me rrahjen, e njëjta konsideratë për nderin, dinjitetin njerëzor, ka qenë e përbashkët për të gjithë shqiptarët. John Cam Hobhouse e ka vërejtur një gjë të tillë. Ai shkruan: “Disiplina e tyre ushtarake nuk lejonte ndëshkime fyese”, prandaj ndodhte që ushtarët shqiptarë “varen, u pritet koka, por kurrë nuk rrihen” 11).

Dëshmi artistike të virtytit të lartë të faljes gjejmë te Këngët e kreshnikëve. Kreshnikët njëjtësohen me malësorët e kanunit. Në ato treva ku lahutari këndon trimëritë e bëmat heroike të kreshnikëve, në ato treva, malësori ka organizuar jetën e vet mbi bazën e ligjësisë dokesore.

Është tipike, për çështjen që trajtojmë, rapsodia “Lule Frangu”. Shkurt, përmbajtja e rapsodisë : dy feudalë të huaj: Lule Frangu, (freng), dhe Turku (turk), si kapën në fjalë me njëri-tjetrin vënë bast për vajtje-ardhje Shkodër-Vlorë brenda dite, duke vënë peng gratë, fëmijët, pasuninë, pronat, etj. Ndërkohë që Lule Frangu nuk është kthyer ende, dhe është afruar perëndimi i diellit, Turku duke menduar se Luli nuk do të kthehet brenda afatit, shkon te kulla e kundërshtarit me qëllim t’i përdhunojë të shoqen. Kthehet Lule Frangu dhe kur e sheh në oborrin e tij Turkun, don ta vrasë edhe pse ai bie në gjunj dhe i kërkon falje; por ndërhyn e shoqja, Ajka, (në këtë rapsodi, mesa e Mujit dhe motra e Zukut Bajraktar), dhe e revoltuar i drejtohet të shoqit në emër të zakonit kanunor dhe të psikologjisë malësore, që ai si i huaj që është nuk i njeh:

“Për jetë t’ande, zot-o, ndale dorën

………………………………………

Vritet Turku, por Kanuja s’vritet.” 12).

E drejta zakonore kërkon, pa e vënë fare në diskutim, të falet ai që të kërkon falje, ai që të bie ndore, ai që të dorëzohet.

Në këngën e Basho Jonës, shkjau Radi bie ndore dhe i kërkon falje Mujit, dhe ky, pa kurrfarë mëdyshjeje, duke vepruar sipas kanunit, i falë jetën, edhe pse ai i kishte vrarë shtatë djemtë:

“Ndore tande Gjeto Basho Muji,

Me ma falë ket ditë të sodit,

Se shtatë Omera vetë t’i kam pre.” 13).

* * *

Historia na jep sa e sa raste që pohojnë se falja është e ngulur thellë në traditën etike të popullit tonë. Njihet botërisht që shqiptarët nuk i kanë vrarë robët e luftës. Ka aq e aq prova. Po përmendim vetëm disa.

“Të rreptë dhe të pamëshirshëm në luftë, ka shkruar Konica, shqiptarët, besnikë të kodit të tyre kombëtar të nderit, kur mbaron beteja, nuk harrojnë kurrë normën: “Koka e ulur nuk pritet”.

“Në raportin dërguar Luigjit XII, Mbretit të Francës, të datës 27 qershor 1510, nga Seneschal-i i Madh i Normandisë, që ishte një nga gjeneralët që komandonte forcat ushtarake në Itali, gjejmë një krahasim mahnitës mes etikës së sllavëve dhe asaj të shqiptarëve. ‘Sllavët’ shkruan Seneschal-i i Madh, ‘janë mizorë në luftë, sepse ata i vrasin të gjithë ata që mundin dhe nuk mbajnë të burgosur. . . . Sa për shqiptarët, ata kanë treguar një sjellje krejtësisht të ndryshme dhe i kanë trajtuar me dashamirësi robët.” 14).

Konica na ka sjellë edhe një shembull tjetër: “Historiani bizantinas, Nikephoros Gregoras, që nuk dyshohet se nuk ishte proshqiptar, pohon faktin se shqiptarët nuk vrasin dhe as nuk mbajnë skllav një armik të mundur.” Konica shton: “Në kohët moderne vetëm shqiptarët, nga të gjithë kombet e Europës Juglindore njihen që i kanë qëndruar besnikë traditës kalorsiake të kursimit të armikut të mundur” 15).

Udhëtari anglez i gjysmës së parë të shek. XIX, David Urquhart, personalitet politik në qarqet drejtuese angleze të kohës, i habitur nga ky zakon kalorsiak i shqiptarëve, ka shkruar në përshtypjet e tij të udhëtimit në vendin tonë: “Kush ka dëgjuar që në luftat e shqiptarëve të vritet armiku i mundur?” 16).

“Ai që i dorëzohet shqiptarit e di me siguri që është i falur”, është shprehur Franz Baron Nopsca. Dhe, duke iu referuar Barletit, po ky studiues thotë: “Skendërbeu u suall me tradhtarë nga farefisi pikërisht siç bën sot çdo fshatar i malësisë.”17).

“Gjergj Kastrioti, ka shkruar Tajar Zavalani në veprën “Historia e Shqipnis”, ishte i pamëshirshëm me anmiqtë, por gjithmonë i gatshëm me falë ata që i kishin ba keq dhe që i kërkonin ndjesë.” 18). Ai i fali dhe i afroi pranë vetes me dashuri e zemërgjerësi ata që e tradhtuan: Mojz Golemin, Hamza Kastriotin, Gjergj Stres Balshen.

Udhëtari anglez, E. Spenser, ka vërejtur që tek shqiptarët “fyerja nuk falet kurrë dhe ata e ndjekin padrejtësinë deri në vdekje.” 19). E vërteta është se shqiptari, i vetëdijshëm për vlerat e larta morale të tij, është dinjitoz 20), vlerëson lart dinjitetin dhe peronalitetin e vet dhe të tjerëve, (Ja ç’thotë fjala e urtë: “Po s’nderove veten, s’të nderon njeri”), dhe nuk lejon që të nëpërkëmbet prej kuj; pra “e ndjek padrejtësinë deri në vdekje”, por në të njejtën kohë ai di të falë dhe faljen e vlerëson si një akt moral të fisëm.

Duhet të themi edhe këtë: Shqiptari vërtet fal, por e ka të vështirë dhe gati të pamundur të kërkojë falje.Vepron mbi karakterin e tij, në këto raste si edhe në disa raste të tjera sjelljeje njësoj krenarie e pamotivueme.

(Po e themi ndër kllapa: vërejmë tek amerikanët, që nga qytetari më i thjeshtë dhe deri tek Presidenti i shtetit, një predispozicion shpirtëror për t’u admiruar të këtij virtyti që konkretizohet me aq ndjesi tek shprehjet: “I apologise”, “I’m sorry!” ).

Historia jonë njeh edhe falje masive gjaqesh, në rang kombëtar, në raste të rrezikimit të atdheut. Si një eveniment i pashlyeshëm në kujtesën e kombit, do të mbetet pajtimi i gjaqeve në Kosovë, nga burra të urtë të drejtuar nga atdhetari i flaktë Anton Çetta, në prag të ngjarjeve të mëdha që parapërgatitën Pavarësinë e saj.

Nuk qe ajo, një falje gjaku kanunore, me pagesa e shpërblime, qe një falje e pajtim i ushqyer nga ideali i shtrenjtë kombëtar, nga dashuria për atdheun dhe afshi i ndezur për lirinë aq të dëshiruar. Ja si e ka ideuar ai këtë ngjarje madhore: “Ne fill e kemi përjashtuar mundësinë e dëmshpërblimit apo të pagesës së gjakut: pajtimi i gjithmbarshëm i popullit shqiptar duhet të jetë një vepër fisnike, vetëm një gjest i përvuajtërisë dhe shpirtmadhërisë së popullit tonë . . .” 21).

Shkëlqeu në ditët tona dhe do të shkëlqejë në histori falja e ish-të burgosurve dhe ish-të përndjekurve nga diktatura komuniste ndaj atij segmenti të turpshëm të shoqërisë sonë që u vu në shërbim të saj, duke u bërë vegël e verbër e krimit vëllazëror. Po ia lë fjalën Sami Repishtit: “Ata që u dërmuan në peshën e drurit të pagdhendur, që vuajtën thyerjen e gjunjve dhe të kockave me çekan, që u dogjën me hekur të skuqur në trup dhe me cigare në sy, ata që u varën për pemë e dritare të qelive për ditë e javë të tëra pa bukë e pa ujë, gratë e vajzat shqiptare që u varën për litarë gjatë periudhave mujore që të bëhen objekte talljeje për rojet e kuqe shtazarake, të gjithë ata që gjithë jetën e kaluan të përbuzur e të përndjekur (si nëna, motra e vëllau im), sepse deshtën të jetojnë si njerëz të lirë, e gjithë kjo turmë fatkeqe që i tha JO! dhunës, gënjeshtrës, urrejtjes, shnjerëzimit, refuzoi hakmarrjen me qëllim që të mos shkaktojë viktima të reja, të mos lëndohet akoma më shumë nëna shqiptare.” Dhe më poshtë: “ . . . Me një qëndrim të këtillë, ish të perskutuarit nga murtaja komuniste kanë këputë zinxhirin e hakmarrjes në vendin tonë që ka dëmtuar kaq rëndë shoqërinë shqiptare shekuj me radhë.” 22).

Vlerën e lartë morale të faljes dhe rëndësinë e saj, Repishti e ka cilësuar kështu: “Koncepti fetar dhe qytetërues i faljes së fajit njeh shpërblimin e aktit: shenjtërimin e jetës njerëzore nga të gjithë.” 23).

Mjerisht, falja mbet thjesht si një dorë e shtrirë drejt fajtorit, ndërgjegjja e çoroditur e të cilit nuk e pranoi. 24). Kjo u pasua nga mungesa e evidentimit dhe e demaskimit zyrtar të krimit dhe të kriminelit, përveçse me tullumbace fjalësh e fjalimesh të udheheqësve partiakë “demokratë”, nga heshtja e plotë e drejtësisë për gjenocidin e pashembullt që u ushtrua në atdheun tonë për afër 50 vjet dhe nga mbetja e pushtetit në dorë të ish-komunistëve dhe bijve të tyre.

Shpresojmë dhe besojmë se ndërgjegjja shqiptare, e ngulur thellë në traditat e shëndosha etiko-morale të popullit tonë, do të gjejë forca, siç ka ndodhur gjithmonë, të kapërcejë gjendjen e krijuar dhe të ecë në rrugë të drejtë të progresit.

Referenca dhe sqarime

1). “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, f. 129, & 597.

2). “Kanuni i Skanderbegut”, f. 208, & 3356.

3). Xhemal Meçi, “Kanuni i Lekë Dukagjnit – Variant i Pukës”, Botime Çabej MÇM, Tiranë, 1997, f. 98, &255.

4). Ardian Ndreca, “Ndikimi i Kanunit në ruejtjen e identitetit shqiptar”, “Hylli i Dritës”, 2007 / 1, Shkodër.

5). “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, f. 185, & 988.

6). “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, f. 197, & 3150.

7). “Kanuni i Skanderbegut”, f. 197, & 3150.

8). Sipas “Kanunit të Lekë Dukagjinit”, botimit që cituam më lart, f. 129-131.

9). Bernardin Palaj, ndër njohësit dhe studiuesit më të mirë të kanunit ka shkruar: “Po te cili Homer do t’a gjejmë na nji shembull ma të bukur burrnijet se kte të burrave të kanunit. Tata qi ndjek gjaksin e të birit për ledinë, shi at herë kur të jet tuj e ba të dekun, atij qi i thau zemren, jeten me ja falë e besë e ndore me i dhanë, pse gjaku ate e xuni, e tuj u ra gjujvet, ndore tokës i ra!” (Nga Atë Bernardin Palaj, vepër e cituar, f. 59.)

10). “Kanuni i Skanderbegut”, f. 210, & 3398.

11). Hobhouse, J. C. A journey through Albania and other provinces oh Turkey in Europe and Asia, to Costantinople, during the years 1809 and 1810, London, 1813, p. 148. Cituar sipas Shpëtim Memës, vepër e cituar, f. 77.

12). “Visaret e Kombit”, f. 34-35 (e Shtojcës).

13). “Visaret e Kombit”, “Basho Jona”, f. 150.

14). Faik Konitza, vepër e cituuar. 94-95.

15). Faik Konitza, vepër e cituar, f. 45.

16). Urquhart, D. “The Spirit of the East”, v. II, Second Edition, London, 1839, p. 260; Cituar sipas Shpëtim Memës, vepër e cituar, f. 81.

17). Franz Nopcsa, “Karakteri i shqiptarit”, në revistën “Kultura popullore”, viti 1983, nr.1, f. 197.

18). Tajar Zavalani, vepër e cituar, f. 127-128.

19). Spencer E. “Travels in European Turkey through Bosnia, Servia, Bulgaria, Macedonia, Thrace, Albania and Epirus, ëith a visit to Greece and the Ionian Isles”,v. 2, p. 168. Cituar sipas Shpëtim Memës, vepër e cituar, f. 77.

20). Rene Pinon, “Revue de deux Mondes”, dhjetor, 1909: “Shqyptari në daç kje vezir i madh a bari në shkretin e Pindit, asht nji aristokratik, nji njeri i lirë, nji bujar. Bullgari, atje ndër fusha të Maqedonis, përkulet mbi shat e punon tokët e Turkut: Shqyptari asht mbreti i malevet. Gjuetar, bari, ushtar, ase cub, ai s’i shtrohet veç se kanunit të vet e s’pret ndimë veç prej armve të veta”. Cituar sipas: Atë Marin Sirdani, vepër e cituar, f. 39.

21). Cituar sipas artikullit të Don Lush Gjergjit: “Falja dhe pajtimi – parakusht jete, paqeje dhe qytetërimi”, gazeta “Illyria”, # 2146, 4-7 maj, 2012, f. 32.

22). Sami Repishti, “Mospërfillja e viktimave – akti final i paturpësisë qeveritare”, Gazeta “Illyria”, # 1705, 11-13 dhjetor, 2007, f. 34.

23). Sami Repishti, po aty.

24). Pati edhe ndonjë “mizë të bardhë”, që e ndjeu fisnikërinë dhe burrërinë e faljes. Po përmend Zef Malen, krijuesin e grupit komunist të Shkodrës, dhe vuajtësin e peshës së burgjeve të diktaturës përgjatë gjithë kohës së saj, i cili pati lëshuar thirrjen humane: “Ne duhet t”i biem në gjunj këtij populli dhe t’i kërkojmë falje për murtajën që ia kemi infektuar”. (Riprodhim mbi bazë të kujtesës).

NË PËRKUJTIM TË 332 VJETORIT TË MARTERIZIMIT TË PJETËR BOGDANIT, (1689 -05 DHJETOR -2021)

December 7, 2021 by s p

NGA NDUE BACAJ

Shqiptarët gjatë historisë tyre mijëra vjeçare në trojet e tyre etnike, kanë kaluar përmes një “deti” të pashtershëm valësh e dallgësh që kërkonin ti përpinin duke mos lënë as nam as nishan në hartat e hershme e më të vonshme të njerëzimit, ku iu shtua edhe errësira e frikshme dhe gati e pambarimtë turko-osmane pas shekullit të XV-të. Por ndonëse errësira shtohej e frika e zhdukjes sa vinte e rritej, si me frymën e vetë Zotit në horizontin e kombit tonë lindin gjeni të shpirtit e të mendjes që lëshonin dritën e tyre që paralajmëronin shpresën, ndihmonin mbijetesën dhe rritnin qëndresën. Një nga këta gjeni është padyshim edhe Pjeter Bogdani, shenjtori pa “kurorëzuar” i cili me dritën e tij gati hyjnore arriti të ndriçojë një nga periudhat më të vështira të popullit shqiptar, e pikërisht ato të shekullit 17-të, kur pas një lavdie disa vjeçare në shekullin e 15-të me në krye heroin legjendar shqiptar e europian Gjergj Kastriotin, Shqipërinë e kishte pushtuar një nga perandoritë më mizore të shfaqura mbi tokë prej qindra vjetësh, por pikrisht atëherë kur kjo perandori e të keqes mendonte se një ndër kombet më të vjetër të Europës po e fshinte nga harta, (të pakten nga ajo e qytetërimit të lashtë euro-kristian) në horizontin e errësuar shqiptar filloi të duket një drtitë që vinte nga fetari e atdhetari shqiptar Pjetër Bogdani, i cili sfidoi jo vetëm errësirën e kohës, por “drita” e tij dallohet edhe sot në shekullin e 21-të.. .E përpara se të kalojmë në një “revistë” të shkurtër veprat toksore e hyjnore të shenjtorit të pakurorëzuar, Meshtarit, Ipeshkëvit e Arqipeshkëvit të Shkodrës, Tivarit, Ohrit, Shkupit e tërë Shqipërisë (Etnike) po japim diçka për të njohur fillimisht nga ajo që mund të quhet fillesa e Curriculumit të Pjetër Bogdanit.

NËPËR CURRICULUMIN E JETËS DHE VEPRËS TË PJETËR BOGDANIT

Pjetër Bogdani lindi në familjen e njohur të Bogdanëve nga Guri i Hasit, një fshat në afërsi të Prizrenit, pra ishte bir i Dardanisë historike dhe i Kosovës martire. Mjerisht datëlindja e tij nuk dihet e saktë, por mendohet se ajo mund të jenë rreth viteve 1620-1628, ku viti 1625 konsiderohet më i besueshmi. Nga familja Bogdani në atë kohë njihej Andrea Bogdani, Kryeipeshkëv i Ohrit (1652) dhe i Shkupit (1655), por nga ky gjak rridhte edhe paraardhësi tjetër Pjetër Mazreku i cili ishte primat i Servisë, dhe Kryeipeshkëv i Tivarit (1630). Por nuk duhet të harrohet se ishte mjaft e vështirë qëndresa në besimin katolik, madje të bëheshe edhe udhëheqës shpirtëror i katoliçizmit i cili në atë kohë ishte nën efektin e dënimit me “vdekje” nga Osmanllinjtë. Natyrisht me ndihmën e axhës së tij, Ipeshkëvit Andrea Bogdani, Pjetri shkon të shkollohet në Itali (Romë), ku kryen shkëlqyer studimet teologjike, madje sapo i kryen studimet e shkallës së dytë në kolegjin e “Propagandës fide”, ai kërkon të ndjekë studimet e mjeksisë që të ndihmojë bashkatdhetarët e tij (shqiptarë), për të shëruar trupin e shpirtin shpesh të helmuar nga jevgjit e ciganët që me bestytnitë e tyre po helmonin gjithçka nga populli shqiptar si rezultat i padijes. E kjo kërkesë është shkruar në letrën e parë që Bogdani i dërgon sekretarit të Kongregatës shenjt në vitin 1647. Natyrisht që kjo kërkesë i miratohet dhe ai studion përveç teologjisë dhe moralit kristian edhe për mjeksi, duke u bërë një nga studentët më në zë të kohës. Por gjatë kësaj kohe Bogdani mban korrespondencë me Kongregatën e shenjtë (Romë) ku në letrën e tretë rrëfen gjithçka po ndodh në vendin e tij, dhe i lutet Kardinalit t’u bashkohet lutjeve të tija që të çlirohen “delet e shkreta të Krishtit nga goja e këtij ujku të tërbuar” (Turkut N.B.). Në vitin 1651, Pjeter Bogdani shungurohet prift dhe mbron doktoratën, ku misioni i tij fillon në Gash që gjindej nën juridiksionin e Ipeshkëvisë të Pultit. Bogdani përsëri vazhdon korrespondencn me Kongregatën e shenjtë, duke paraqitur gjendjen reale të krishterëve nën sundimin turk si dhe gjendjen e mjeruar të objekteve të kultit të krishterë, dhe mungesën e theksuar të barinjve shpirtërorë në këto vise malore kur ruhej me fanatizëm “fara” katolike. Madje në letrat e Bogdanit kërkohet të mposhtet Errësira e Injorancës, të ndriçohen njerëzit me anë të diturisë e tejra që vërtetojnë shqetësimin e këtij misionari fetar e atdhetar, pasi ai e dinte mirë se është pikërisht padija, errësira e vërtetë ku “notojnë” holldupët e “pafe” otomanë. Në letrën nr. 16 të vitit 1656 vërtetohet se Pjetër Bogdani shpallet Ipeshkëv i Shkodrës, si dhe tregohen vështirësitë e mëdha që i sjellin turqit për të ushtruar detyrën, ku vlen të theksohet ajo çfarë shkruan kur ndodhet në Kotorr, në atë kohë tërësisht shqiptare e me shumicë katolikë… Në një letër të Bogdanit sqarohet se sapo është kthyer në kishën e tij në Shkodër ai është ballafaquar me të birin e Pashës i cili e burgosi për një muaj, dhe u lirua vetëm pasi pagoi një shumë të hollash në dorë, madje thekson se edhe tani ndodhet në një bodrum ku shkruan me një kandil në dorë. (Letra 19 më 25. XI. 1656). Në letrën e tij nr. 24 të datës 22. X. 1657 ai shkruan nga Prizreni se si rrugës u takua me jeniçerë të cilët donin ta sulmonin, por në sajë të kalit të tij të shpejtë arrin që me një vrap të tmerrshëm nëpër shkëmbinj të shpëtojë. Në letrën me nr. 29 të shkruar nga Shkodra më 20. X. 1658 ai tregon se nga mungesa e priftërinjve janë kthyer shumë shqiptarë në fenë muslimane, por pasi ai vetë po predikon me gjithë shpirt doktrinën e Krishtit, shumë të “Turqizuar” po rikthehen në fenë e tyre të vërtetë (kristiane), madje Bogdani uron që një ditë të lindë një prijës i mirë me vepra e me ndjenja sikur Gjergj Kastrioti, Skënderbeu. Në këtë letër kërkohet që të rritet numri i priftërinjve në Malin e Kelmendit i cili përfshin dy mijë shpirtëra të etur për fe e dije… Si dhe vazhdon me emra priftërinjsh që punojnë e kërkon të emërohen në famulli të ndryshme, duke bërë që të rigjallërohet jeta fetare e zbehur nga regjimi i territ e tmerrit të pushtuesve turkoshak… Në vitin 1660 P. Bogdani emërohet edhe administrator i Ipeshkëvisë së Tivarit. Si dhe me këtë rast Bogdani i kërkon Kongregatës së Shenjtë ti jepet administrimi i Budvës, ku kanë qëndruar paraardhësit e tij me titullin e administratorit (pasi në atë kohë Budva ishte me shumicë katolike e shqiptare, N.B.). Në letrën 44 të datës 24. V. 1660, Ipeshkëvi i Shkodrës, P. Bogdani i shkruan Kongregatës vështirësitë që rrjedhin nga mungesa e rezidencës së tij, ku ai detyrohet të banoj herë në një shtëpi e herë në një tjetër, pasi turqit ja kanë marrë rezidencën, e njëjta gjë ndodhet edhe në Tivar, dhe përsëri kërkon Budvën ku ka qëndruar paraardhësi i tij Administrator, si dhe shpreh nevojat financiare për të mbijetuar. Në letrën me numër 48 të datës 28. 6. 1660 u paraqet Eminencave gjendjen e kishës së tij, ku thotë se turqit rrënuan Katedralen me shtëpinë Ipeshkëvnore, dhe ai tashmë mbeti jashtë si një lypës derë më derë… në Shkodër. Në letrën 73 me datën 09. V. 1662 nga Shkodra njofton kongregatën për vështirësitë e krijuara nga turku, por edhe pështjellimin që ka sjellë tek të krishterët braktisja e fesë Katolike dhe kthimi fisërisht në Musliman të Priftit të Jubicës Don Nikë Lekës, ku pas kësaj strehohet në Stamboll, (Kostandinopojë). Në letrën tjetër që mban numrin 79 të datës 25. II. 1663, ndër të tjera tregon se si në Shkodër erdhi bejlerbeu i Sofjes, që ishte edhe Prefekti i tërë Greqisë dhe i dërgoi Bogdanit një kryetar të tij me 15 oborrtarë të cilët e kërcënuan se me aktivitetin e tij po pengon këtë vend të bëhet “turk”, dhe për këtë do ta coptonin me shpatë, madje njëri prej tyre u mat të godiste. Pas kësaj Bogdani dhe të gjitha kishat mbetën të mbyllura për tri ditë, e për tu hapur u paguan 70 skude. Ndërsa në letrën e datës 02. IV. 1663 Bogdani tregon se Don Nikë Grubesa një prift 45 vjeçar persekutohet e torturohet nga turqit, ku i ngarkuar me një hu mbi supe shetit nëpër tërë rrugët e qytetit (Shkodër) për tu martirizuar… Në letrën 87 të datës 20. IV. 1665 Ipeshkëvi i Shkodrës (P. Bogdani) tregon se si shkatërrojnë turqit objektet e kultit të besimit katolik, madje ai tregon se si u uzurpuan pronat e kishës dhe u prishën konaqet Ipeshkvnore në Shkodër e Tivar. Letra 100 e Bogdanit paraqet se si Mehmet Pasha prej Vlore, një shqiptar i pabesë sulmon Kotorrin duke shkatërruar gjithçka, tuj përfshi edhe kishat katolike, vetëm për të marrë titullin Pasha i Shkodrës, letra shkruhet nga Barbullushi më 19. X. 1666. Ndërsa letra 110 tregon për vizitën e Pjeter Bogdanit në Malet e Kelmendit dhe mban datën 14. VIII. 1667. Letra 132 e datës 03. V. 1669 tregon se si Bogdani është duke pritur një vizitues të dërguar nga Kongregata e shenjtë, si dhe tregon se Malet e Hotit, Kastratit dhe Shkrelit ku jetojnë shumë të krishterë kanë mbetur pa asnjë prift, duke bërë që njerëzit të vdesin dhe varrosen pa shërbesat e nevojshme fetare, si dhe pa u kryer shërbimet e shenjta ditët e festave të Pashkëve e tjerë, e këto si rezultat i shkatërrimeve nga turqit, dhe këta malësorë të mirë i drejtohen atij, por e ka të pamundur ti ndihmojë e veç ti ngushëllojë. Ndërsa në vijim të letrave të Ipeshkëvit të bën përshtypje letra 136 e datës 10. IX. 1669 e cila përshkruan se si vetë Zoti bëri emër që persekutuesit e Ipeshkëvit të Shkodrës dhe Administratorit të Tivarit të vdesin në mënyrë të shëmtuar, e pikërisht Pashai u godit nga kolera ku për 15 ditë e mbyti, ndërsa Ali Begu, kushëriri i pashës, i cili kërcënonte çdo ditë Ipeshkëvin se do ta coptonte, vdiq i coptuar vetë nga dora e të vëllait të vet, edhe një turk tjetër që kërkonte të tallte Ipeshkëvin dhe fenë kristiane u rrëzua nga një dru që hipte dhe përfundoi pashpirtë, ndërsa dy hajdutët e paguar nga Turkia që kishin vjedhur Ipeshkëvin në Mirditë u vranë nga shokët e tyre dhe u varrosën në Borë. Madje dhe dy priftërinjtë të bashkuar me turqit gjetën vdekjen pa shkuar shumë mote. Gjithsesi Bogdani i lutet mirësisë së Zotit tu falë mëkatet dhe paqen e amshuar… Letra 137 përshkruan gjendjen e mjeruar që kishte kapluar Arqipeshkëvinë e Tivarit në vitin 1665 kur Bogdani e vitizoi dhe konstaton se si rezultat i mungesës së priftërinjve popullsia e krishterë kishte filluar të kthehej nga katolike në ritin ortodoks (grek) “Bizantin”, e në atë kohë Tivari kishte 8 fshatra me 2400 katolikë shqiptarë. Letra me numrin 142 e datës 06. XII. 1670 është mjaft tronditëse pasi tregon fatin e priftit katolik Pjetër Mazreku (kushëri nga nëna e Bogdanit), i cili u vra nga një turk që shoqërohej nga pesë të tjerë në truallin e Prizrenit afër Drinit. E Vikari Apostolik i Pultit (Pjetër Mazreku) u godit me shpatë duke i prerë krejt njërin sup dhe varur kokën mbi damar të qafës, ku duke dhënë shpirt thirri tri herë Jezu, Jezu, Jezu… pas kësaj të vdekur e çveshënm dhe trupin duket se e hodhën në Dri. Në letrën 147 të datës 15. IV. 1671 tregohet qartë tmerri i shkatërrimeve që mbodhën turqit në Lezhë dhe Dukagjin. Ndërsa në vijim të letrave në atë me numër 153 Bogdani tregon brengosjen e tij për popullsinë e Rrjollit e cila është tepër e varfër ekonomikisht, dhe ka nevojë për një mësues që të shërbejë në shkollën e Rrjollit, ku propozon me këtë mision Don Mark Xhustrin; kjo letër mban datën 20. XI. 1671. Përsëri në një letër të vitit 1672 Bogdani njofton Eminencat në Romë se Hoti, Kastrati, Triepshi dhe Trushi (Trumshi) i poshtëm në shumicë katolike janë pa priftërinj. Pas një pune të madhe shpirtërore të Ipeshkëvit dhe priftërinjve të tjerë u arrit që në disa fshatra që ishin kthyer në ortodoksë edhe me dhunë të rikthehen në fenë e të parëve atë katolike, e pikërisht për këtë bën fjalë letra nr. 166 e datës 10. IV. 1674 që përmend fshatrat Gradishkë edhe Jubicë. Në një letër të datës 15. IV. 1674 njoftohet për murtajën që kishte rënë në Shkodër që para dy vjetëve. Po në vijim të letrave, në atë me numër 171 të datës 16. IX. 1674 njoftohet se 9 fshatra të Rrjollit me 136 shtëpi e 946 banorë janë pa prift, 6 fshatra me 89 shtëpi e 730 banorë të Shkrelit janë pa prift, gjithashtu edhe në famullinë e Kastratit janë pa prift 220 shtëpi me 1910 banorë, të gjithë katolikë. Në letrën 180 shënohet ndihma që jepet me misionarë për shkollën e Rrjollit, sidhe në letrën 182 të datës 29. XII. 1675 ku kërkohet ndihmë për krahinat e Kastratit dhe Hotit, si dhe nevojat për shkollë, si nevoja të ngutshme të 200 shtëpive katolike. Përsëri në letrën 185 të datës 03. I. 1676 Ipeshkëvi shpreh gjendjen e mjeruar të 200 shtëpive Hot e Kastrat që ndodhen pa prift e pa pagëzim, pasi është e pamundur që një prift i vetëm (Don Pere Dajçi) të arrijë të kryejë shërbesat e nevojshme. Në letrën 187 të datës 03. I. 1676 Pjetër Bogdani tregon për kujdesin e tij për ribotimin e Doktrinës së Vogël të Krishterë të autorit Frençesko Bernardo nga Verona, e përkthyer në Shqip nga Bogdani. Në letrën 189 të datës 06. V. 1676 tregohet se Bogdani po merret me meremetimin e kishës dhe rezidencës së tij në Rrjoll. Në vitin 1677 Bogdani emërohet Arqipeshkëv i Shkupit. E sapo u mor vesh ky transferim një grup turqish së bashku me disa serbë sulmuan vendqëndrimin e Bogdanit në Rrjoll, duke sjellë shkatërrim e plaçkitje, e kjo shënohet në letrën 205 të datës 07. XII. 1677. Letra 213 e datës 24. IX. 1678 tregon se si Partiarku i Pjesë (ortodoks) u ka shpallë luftë klerikëve dhe popullsisë katolike, e kjo me ndihmën e turqve. Ndërsa në një letër më nr. 264 e datës 03. III. 1685 shkruan për persekucionin e pashoq së heq vetë Bogdani dhe gjithë kleri katolik dhe kjo popullsi nga pushtuesit turq, si dhe tregon se disa herë arrestohet e lirohet, madje kjo duke përfituar se ishte i regjistruar si qytetar i Raguzës, ku për këto lirime paguheshin edhe të holla. Në letrat 274 dhe 275 të datës 15. XII. 1685 Bogdani i drejtohet Papa Inoçenti XI ku e njofton se kishte hartuar në shqip dhe italisht një libër ku dëshmon Doktrinën e Krishtit si nga ana teologjike, por edhe shkencore të bazuara mbi dukuritë e natyrës dhe në astronomi me titull “Cuneus Prophetarum de Cristo Salvatore Mundi” që tashmë kjo vepër njihet nga ne si “Çeta e Profetëve”. Kjo vepër e rëndësishme e gjuhës shqipe është botuar për herë të parë në Padova me 20 shtator 1685 dhe dy herë të tjera në vitin 1691 dhe 1702 në Venedik. Gjithsesi një letër me numër 276 e datës 17 dhjetor 1685 sqaron veç të tjerave për një shkollë për katolikët në Prokopi dhe për katolikët e Leskovcit që ishin shumicë dhe shqiptare. Një letër e tmerrshme që mban numrin 292 e datës 05. IV. 1687 tregon për një ngjarje tragjike në ekzekutimin e priftit të Gjakovës nga turqit, e ku shkruhet Don Andre Kalamashi që kundërshtonte fenë Islamike dhe u thoshte besimtarëve të duan besimin e vërtetë kristian e muarën turqit ta vrasin, duke e torturuar të lidhur. Kur ata menduan se vdiq e zgjidhën këmbësh e duarsh dhe e lanë në shesh të varur për një javë. Ky prift i mjerë pas një kohe u çua në këmbë, e largoi litarin nga fyti dhe bërtiti: “Qëndresë, qëndresë të krishterë, se Jezu Krishti është më i fuqishmi”. E porsa i tha këto fjalë ra i vdekur përpara turmës së turullosur e tmerruar. Tiranët Osman ja prenë dorën e së bashku me lëkurën e kokës ja dërguan Vezirit të Madh, ndërsa Bogdani kërkohej të pësonte fatin e këtij prifti… E një fat të till të dhimbshëm e pësoi edhe Ipeshkëvi e mbajtësi gjallë i doktrinës së Jezu Krishtit ndër këto vise shqiptare Pjetër Bogdani, ku kjo tregohet në letrën 302 të datës 15. V. 1689 ku Bogdani arrestohet dhe pasi torturohet e nuk mohon fenë e Krishtit, por e dëshmon atë, çfarë shton forcën shpirtërore të vetë katolikëve të tjerë, e për këtë turkoshakët e zhveshin lakuriq dhe e shëtisin nëpër qytetin e Prizrenit, e në këto tortura i thejnë edhe njërin krah, madje e kujtojnë të vdekur, çfarë në fakt nuk ndodhi pasi vdekja i erdhi me 5 dhjetor 1689 e shkaktuar nga epidemia e murtajës dhe pasojave të torturave të bishave turke. Dëshmia autentike e vuajtjeve dhe persekutimeve të këtij meshtari të pashoq e japin dy nipat e tij priftërinjtë Gjon e Gjergj Bogdani. Vlen të theksohet se gjithë korrespondenca e Pjetër Bogdanit me Selinë e shenjtë, përmban rreth 308 letra të cilat përshkruajnë saktë e me nota vërtetë të mjerueshme vuajtjet e popullsisë së Shqipërisë së Veriut e më gjerë nga çizmja turke e cila kërkonte tu merrte përnjëherësh besimin, qytetërimin, pasurinë e në fund edhe jetën. Gjithsesi këto letra sensibilizuan jo pak edhe Selinë e shenjtë, por edhe fuqitë europiane të kohës që sadopak ndaluan stuhinë kobndjellëse që binte mbi shpinën e popullit më të lashtë të Europës. Duhet theksuar se letërkëmbimi është shkruar dhe konceptuar vazhdimisht në shqip dhe është përkthyer në Italisht për tu dërguar në Selinë e Shenjtë. Duke lexuar disa letra të Pjeter Bogdanit mesojmë se pranë famullive ka pasur shkolla në Rrjoll, Kastrat , Grudë , Hot e tjer, ku në keto shkolla nxenësit kanë mësuar edhe gjuhen shqipe të kohës, pasi këto shkolla i drejtonte vetë Ipeshkëvi që përkthente, fliste e shkruante shqip…Pas këtyre letrave ja vlen të studiohet se në veri të Shqipërisë janë kenë të hapura shkolla shqipe shumë më herët se data që e festojmë (1887)… Por edhe duke përmendur treva shqiptare tashmë të grabitura e asimiluara nga Serbia e Mali i Zi, si Budva, Kotorri, Tivari, Novobërda e tjerë që të gjitha figurojnë katolike e shqiptare deri nga fundi i shekullit 17-të na orienton mbi vërtetësinë e autoktonisë së këtyre trojeve. Nga shfletimi i letrave e dokumenteve vërtetohet se Pjetër Bogdani ka qenë një luftëtar i denjë i doktrinës atdhetar e kristiane ku gjatë viteve të tij të fundit (1683-1689) ai shpesh gjindet pranë gjeneralit (austriak) Pikolomini që kryesonte Aleancën e shenjtë kundër turqve. Bogdani gjatë jetës së tij u mundua gjithnjë që të dërgojë misionarët dhe mësuesit që të shmangin “Mbytjen shpirtërore të popullatës”, madje ai shpesh i veshur si fshatar bredhi rrugëve dhe gjente strehim në shpella duke shkruar me qiri në dorë dhe larg syrit të pafeve siç i quante ai turqit. Dashuria e Bogdanit për Jezu Krishtin e doktrinën e tij, bëri që të dëshirojnë martirizimin e tij qysh në vitin 1663, ku shkruan se është i gatshëm ta derdhë gjakun e vet për Jezu Krishtin. E për këto ka dëshmi edhe në fshatin e sotëm Rrjoll, ku afër qytezes-kështjellë të Ballezës gjinden emërtime si shpella e Bogdanit ,Vatra e Bogdanit, shtroja e Bogdanit e tjerë. Padyshim përkushtimi i Pjetër Bogdanit shpëtoi jo pak treva veriore e verilindore të Shqipërisë pa humbur në vorbullat e qytetërimit turko-aziatik… Në testamentin e tij të lënë para vdekjes nipave të vet… Bogdani tha: “Shpirtin po ia kthej Zotit, ndërsa Trupin po ia lë dheut”… Në fakt shpirti i shkoi në qiell ku shpresojmë të lutet për ne, ndërsa trupin ja çvarrosën turqit, madje edhe jua hodhën qenve, duke dëshmuar dobësinë e doktrinës së tyre “sunduese”, por edhe frikën e këtij shenjtori që i mallkoi paprerë derisa erdhi një ditë dhe qenëve ju hodhë vet perandoria turko-osmane e mjerimit…zhelet e të ciles jo pak na kanë mbetur varur ku shpesh kerkohet të na “serviren” si rroba të reja…

REFERENCAT: -Pjetër Bogdani- pergatitur nga Odette Marquet, Letra dhe dokumente, nga arkivi i kongreates “de Propoganda Fide” si dhe arkivat secrete te Vatikanit. Sh.B. “At Gjergj Fishta”, Shkodër 1997. -Luigj Marlekaj- Pjetër Bogdani e Shqipnia e kohës së tij. Botime Franceskane , Shkodër 2008.

“Skënderbeu” i Gentile Belinit është plot vitalitet, ëmbëlsi e fisnikëri, rrezaton botën shpirtërore të tij

December 7, 2021 by s p

Vijon nga numri i kaluar…

Nga Fotaq Andrea & Dritan Muka

Prof. Lutfi Alia, me një analizë të hollësishme bazuar në dokumente e kronika të kohës, ka komentuar vizitën e fundit të gjatë të Skënderbeut në Itali (dhjetor 1466-fundi i marsit l467), duke na e shfaqur Heroin në Firence në shkurt 1467, ku u takua me Dukën e Madh të Toskanës Pietro di Medicis në Castel Leone, “i cili, kur dëgjoi rrëfimet për masakrat që kishte kryer ushtria turke [në Shqipëri], i përlotur i dha [Skënderbeut] një ndihmë financiare bujare”⁵⁷. Dhe Alia vijon më tej me tri letrat e Terenzi Lorenzos të 11 e 13 shkurtit 1467, i cili i shkruan madje edhe Dukës Sforzza të Milanos për të ndihmuar financiarisht Skënderbeun.⁵⁸ Pra, si arriti të marrë rreth 15 mijë dukate ari, tek vizitoi për ndihma Napolin, Romën, Firencen – që është pika e mesit e distancës Romë-Venecie, dhe kur Lorenzo ka marrë përsipër t’i shkruajë dukës së Milanit për ndihma (sa larg për të kalëruar gjer atje!) dhe, nga ana tjetër, kur vetë Papa Pali II, venecian për nga origjina, e kishte këshilluar fort Skënderbeun të shkonte në Venecie –, nuk ka, në këtë rast, si të mos mendojmë me të drejtë që Sinjoria e lartë do të ishte dhe duhej të ishte destinacioni i fundit i udhëtimit të gjatë të shpurës kastriotine për t’u ndodhur aty gjatë festimeve të Karnavaleve, konkretisht në dhjetëditëshin e fundit të shkurtit 1467, kur do të realizohej edhe portreti ynë i Skënderbeut nga Belini.

Për më tepër që, siç kemi vënë në dukje, tradita gojore e mbështet këtë fakt historik, që Gentile ka realizuar portretin origjinal të Skënderbeut dhe kur dimë, nga ana tjetër, se Marino Sanudo është shprehur qartë e prerë se Skënderbeu ka qenë në Venedik pikërisht në këtë periudhë.⁵⁹ Po ashtu edhe Kenner, të cilit Faik Konica i referohet në dy shkrimet e tij tek “Albania” për portretet më të lashta të Skënderbeut. Dhe dimë që Kenner mbështetet në krejt dokumentacionin arkivor të Vjenës që përherë e më shumë po bëhet i hapur e i numerizuar.

Në veprën Histoire du Carnaval à Venise (Grenoble, 2017), Prof. Gilles Bertrand, vë në dukje se “Tek kishte fituar një status diplomatik dhe politik në dorës së parë në Europë, Venecia e shekullit XV dhe e fillimit të shekullit XVI synonte të shpaloste pasuritë e veta, bukurinë dhe elegancën e saj për nder të sovranëve që e vizitonin përherë e më shumë.”⁶⁰ Është republika e parë që kishte krijuar një qeveri të vërtetë parlamentare dhe dozha ishte figurë simbol, primus inter pares (i parë ndër të parët) që mbante titullin e kurtuazisë “Il Principe”, me autoritet princëror, i barabartë me Papën, perandorin dhe mbretërit e Europës. Por po aq e më shumë, në shkallë fisnikërie, do shfaqej në Venedik më 1467 edhe Princi i Arbërit Gjergj Kastrioti tek vinte drejtpërdrejt nga sheshi i luftës, si figurë emblematike e qëndresës antiosmane, si aktor kryesor i Historisë së kohës së tij, që do pritej në Venecie vërtet me nderimet që i takonin, por brendapërbrenda takimesh private e të fshehta, kur atmosfera festive e karnavaleve do mbulonte gjithçka. Vizita e Kastriotit do të ishte pra incognito, jo si ajo e Janit të Parë të Madh të Portugalisë, e perandorit bizantin Jani VII Paleolog, e dukës S. Sforza Visconti, e perandorit gjerman Frederiku III, të cilët ishin pritur e do priteshin nga Këshilli i të Dhjetëve gjithë pompozitet e salltanet, pa hallet dhe telashet e Heroit shqiptar. Për më tepër që edhe vetë shpura e këtij të fundit ishte mjaft e kufizuar në numër: Pal Engjëlli, Dhimitër Frangu, familja e shtrenjtë, Donika e djali, Gjoni II, Qytetar Nderi i Venedikut, dhe pesë-gjashtë kalorës kreshnikë që e shoqëronin Kapedanin ngado. E megjithatë,, misioni i tij ishte tepër i lartë e tepër fisnik: veç të kërkonte ndihma për të mbrojtur e shpëtuar popullin e tij të martirizuar, që po hiqte njëmijë e një të zeza apo vetë të zezën e ullirit, pa paqe një ditë. Kërkesë kjo e ligjshme, larg çdo pompoziteti spektakular.

Ja pra, ky Skënderbe, me botë aq të trazuar shpirtërore do të shfaqej para Gentiles, që i njihte tashmë shqiptarët shtatlartë tek vinin nga fusha e betejës dhe zonat veriore të Arbërisë, të njohura përgjithësisht për lartësi e bukuri trupore mashkullore dhe për trupa femërore plot hajthmëri shtojzovalleje, siç do shprehej shekuj më vonë francezi Pouqueville. Ky Skënderbe i pashëm, plot vitalitet e forcë trupore të jashtëzakonshme, i cilësuar gladiator modern, do shfaqej nga ana tjetër edhe në një gjendje shpirtërore disi të trazuar para syrit të pagabueshëm të gjeniut Gentile, i cili, me aftësi të pazakontë, zbërthente në vend për nga përbrenda krejt botën shpirtërore të personazheve që pozonin para tij. Dhe i duhej atëherë shumë ngrohtësi zemre, shumë poezi peneli të çiltër, thellësi ndjenje e vërtetësi shprehëse për të dhënë fuqishëm një portret të Heroit shqiptar larë në lumin e praruar të dritës diellore, me të kuqen e ngrohtë melankolike, por me simbolikë e ekspresivitet të lartë. Duhej pra, as më shumë e as më pak, një Skënderbe me status “fotografik”, plotësisht i identifikueshëm, por edhe i bukur e jetësor, një Skënderbe hero i vërtetë. Këtë mision të lartë, tepër fisnik për familjen e Kastriotit dhe kombin e Arbrit në radhë të parë, Gentile do ta realizonte me sukses, duke e shfaqur Heroin shqiptar me status përjetësie, sikurse tërë portretet e tij që mbartin gjenialitet artistik.

Se kush ishte Skënderbeu për Venedikun apo Venediku për Skënderbeun, këto raporte bilaterale nuk kishin rëndësi për piktorin Gentile që ndodhej përballë Heroit, dhe që i përmbahej porosisë së marrë nga Këshilli i lartë: të bënte një “Skënderbe” origjinal e të bukur, një dhuratë të çmuar – kjo dhe vetëm kjo kishte rëndësi për të. Nuk i duheshin politikat dyfishe apo raportet e ngushta diplomatike, me ulje-ngritje, midis Arbërisë e Sinjorisë, që datonin historikisht që nga koha e Gjonit I Kastrioti, ati i Skënderbeut. As që i duhej po ashtu se Sinjoria e tij e Shën Markut dhe vetë Papati, prapa luksit të shfrenuar dhe arit vezullues “shumë herë vishnin lëkurën e dhelprës, para lëkurës së luanit, kur hordhitë osmane përhapeshin me shpejtësi si re karkalecash e që si kometë errësonte diellin dhe vishte me zi gjithçka”⁶¹,duke u dyndur në Arbëri në prag të Apenineve. Ai ndodhej përpara Heroit shqiptar të frontit të luftës, shoqëruar vetëm nga e shoqja Donika, nga i Biri 13-vjeçar Gjoni II, “Qytetar Nderi i Venedikut”, si dhe nga një Luftëtar fort i besuar i Heroit Dhimitër Frangu. Ndodhej kësisoj në rolin e tij të piktorit zyrtar të Sinjorisë përpara Heroit shqiptar, siç do të ndodhej edhe vite më vonë përballë kundërshtarit të egër të Skënderbeut apo sulltanit të tmerrshëm të kohës Mehmetit II, Fatiut të Kostandinopojës, për ta pikturuar e përjetësuar edhe atë në tablotë e famshme të penelit të tij që komentohen gjatë edhe sot e kësaj dite.

Siç e kemi theksuar mëse një herë, Gentile dhe vëllai i tij Giovani i njihnin arbrit që herët, por edhe piktorët e talentuar me origjinë arbërore, me të cilët ata bashkëpunonin ngushtë rreth viteve 1500. Madje personazhet e tij arbër Gentile i kishte vendosur edhe në qendër të kompozimeve të veta. Po ndalemi me këtë rast në një zbulim të rrallë nga ana jonë të kohëve të fundit. Na del në mënyrë të dokumentuar se një princ kastriotas është pikturuar në vaj nga Giovani Belini në fillim të viteve 1500, ku konkretisht thuhet: “La testa incorniciata di un ritratto di naturale di un principe Castriota, a olia – Giovani Belino” (fig.16), “Koka e kuadratuar e një portreti të natyrshëm të një princi Kastriot, në vaj – Giovani Belini”.⁶²

Dy hamendësime mund të bëjmë se për cilin princ kastriotas bëhet konkretisht fjalë këtu: ose për Gjonin II Kastrioti, djalin e Skënderbeut, ose, në mos, për nipin Ferrante Kastrioti, si dy figura qëndrore kastriote që trashëgojnë në linjë familjare titullin “Princ” në vitet 1500-1520. Dhe nuk mund të mos mbajmë këtu parasysh edhe skicat e portreteve të këtyre figurave në Museo “Pietro Cavoti”, Galatina dhe tre botimet e studiuesit pasionant të Kastriotasve Ylli Polovina. Zbulimi edhe fizikisht i portretit të “Princit Kastrioti” nën penelin e famshëm të Giovani Belinit, do të ishte një tjetër arritje e çmuar e ikonografisë kastriotine dhe ndoshta një ditë edhe kjo perlë e rrallë do fillojë të ndrisë nga Arkivat e Vjenës a gjetkë.

Është tashmë e qartë se krahu i djathë dhe njeriu më i besuar i Skënderbeut në vitet e fundit të jetës së tij do të ishte i riu 22-23-vjeçar Dhimitër Frangu, figura e të cilit sot po vihet në qendër diskutimesh të rëndësishme dhe po bëhet objekt studimesh serioze, sidomos pas përkthimit në shqip dhe botimit të veprës së Frangut nga Lek Pervizi⁶³. Përherë e më shumë po mbështetet teza e G.M. Bonardo (v.1584), e P. Rodota, Ch. Hoph dhe F. Pall, pasuar nga studiuesit shqiptarë F. Noli, Dh. Shuteriqi, K. Xoxi, K. Frashëri, P. Xhufi, Y. Jaka, A. Plasari, M. Prenushi, etj. se autori i Veprës “Commentario delle cose de Turchi, et del S. Georgio Scanderbeg… ” është Dhimitër Frangu,⁶⁴ i cili e ka shkruar këtë vepër për herë të parë në latinisht më 1480, por që mbeti në gjendje dorëshkrimi deri më 1539, kur do përkthehej e do botohej në italisht nga nipi i tij Pal Pjetër Engjëlli, dhe më pas, më 1541, vepra do botohej edhe nga Paulo Jovio.

E vlerësojmë dhe ngrejmë lart figurën dhe veprën e Dhimitër Frangut, dëshmitarit okular e objektiv të jetës së Kastriotit të Madh, të cilit ai i shërbeu me besnikëri si thesarmbajtës i tij, duke shkruar, si i pari historian, 12 vjet pas vdekjes së Heroit, me shumë dashuri, përkorë e finesë bëmat e TënëZotit Skënderbe. Vërejmë, në kalim e sipër, se albanologu Emile Legrand, duke botuar më 1892 “110 Letrat greke të Francesco Philelphus” (1398-1481)⁶⁵, nxjerr në pah se ky dijetar italian i fillimit të Rilindjes mbante lidhje me anë letrash me mjekun Thomas Francos (Thoma Frangu) nga Koroni i Greqisë në vitet 1454-55 (tetë letra në latinisht). Prof. Legrand përmend me këtë rast Dhimitër Frangun për të nxjerrë në pah se “ky mbiemër nuk ishte i rrallë në atë kohë mes grekëve”, (shtojmë: edhe arbërve), duke cituar Pompilio Rodotën. Do të ishte me interes këtu një studim i thelluar për të parë familjen fisnike arbërore Frangu përhapur në shek. XIV nga Kroacia në Greqi përmes Arbërisë së kohës, si dhe lidhjen e gjakut mes Dhimitër Frangut e Thoma Frangut.

Por çka na intrigon edhe më shumë këtu është ilustrimi i Cola Rapipcano-s te faqja e parë e kodikut të Fiocco-s të vitit 1465, që paraqet skenën kur një prift domenikan po dorëzon dorëshkrimin te një fisnik në shenjë dhurtate (fig.17). Përse kjo “skenë”, përse në këtë faqe të parë? Kush është ky fisnik? I çuditshëm për më tepër na duket fakti që portreti i Skënderbeut jepet si ilustrim në faqe të fundit të kodikut, kur logjika më e thjeshtë do të kërkonte që ky portret i një personaliteti të lartë duhej të ishte në faqe të parë, përderisa vetë kodiku i është dhënë dhuratë Heroit Shqiptar. Pale që ky ilustrim i faqes së parë, me idenë e dhuratës na shfaqet mu si një “mballomë”, që fsheh nën vetvete ndoshta një emblemë fisnikërore të një porositësi të mëparshëm të Kodikut, sipas praktikës së realizimit të kodikëve me anë porosie. Kjo “mballomë” duket qartë edhe me sy të lirë duke ndjekur ndërprejen brutale që u bëhet degëve të hardhisë nga korniza e praruar e miniskenarit, brenda të cilit vërehen fshirje në të dy krahët e ilustrimit. Një manipulim i tillë nga ana e piktorit të shquar Rapicano dëshmon për faktin se kodiku i Fiocco-s 1465 ka qenë i përgatitur paraprakisht për tjetër “destinacion”. Por që, në çast të fundit, Cola Rapicano duhet të jetë thirrur urgjentisht në Romë nga Napoli për dhuratën speciale, me qëllim që ta bënte Skënderbeun portret origjinal në miniaturë, pikërisht në gjysmë-fletën bosh të faqes së fundit të kodikut, duke kompozuar, nga ana tjetër edhe ilustrimin e faqes së parë për të fshehur gjurmët e një emblemë ekzistuese të mëparshme në kodik.

Tek këqyrim me vëmendje ilustrimin e faqes parë: “Një prift dhuron një libër te një fisnik”, nuk ka si të mos vërejmë se te portreti i fisnikut na shfaqet një djalë i ri shtatlartë, gjithë energji e freski, pa mjekër, me flokë të gjata e me pelerinë luksoze. Priremi në këtë rast ta identifikojmë këtë personazh me Dhimitër Frangun, duke marrë si dhuratë kodikun e shtrenjtë të Fiocco-s që përmban portretin e Princit të Arbrit të cilit ai i shërbente gjithë devotshmëri tek e shoqëronte kudo gjatë vizitave në Itali. Asgjë nuk del nga asgjëja, asgjë nuk është e rastësishme dhe e zhveshur nga kuptimësia, apo jashtë kontekstit historik, sidomos te kodikët, që mbartin simbolikë të fuqishme. Përkundrazi, gjithçka është e qëllimshme, në vendin e vet dhe shpreh kuptim të caktuar, mjaft që të “deshifrohet”. A nuk është impresionues vetë fakti që KryeHeroi 68 vjeçar Skënderbe shoqërohet në takime të sferave të larta në Itali nga një Djalosh bukurosh arbër, 22-23-vjeçar, shtatlartë e i hajthëm, që e mbron Kapedanin e vet si sytë e ballit?!…

6. Konkluzione. “Skënderbeu” i Gentile Belinit – Pasaparta e Nderit

e Kombit Shqiptar

Para së gjithash, lypset të nënvizojmë se analiza e një vepre artistike, si në rastin e portretit SCANDER BECO do të kërkonte nga ana jonë parashtrimin dhe përdorimin me maturi të mjeteve të fuqishme shprehëse të kritikës artistike dhe të vetë historisë së artit belinesk. Po ashtu edhe argumente e referenca të gjithanëshme të karakterit historik e bibliografik.

Na duhej të shmangnim interpretimet subjektive, inkoherencat, polemikat shterpë, pa rënë në pështjellime, larg absurditeteve pseudo-shkencore që, nëpërmjet mohimit brutal të paargumentuar, kërkojnë të errësojnë e t’i presin rrugën çdo risie e zbulimi.

U munduam nga ana tjetër, të ndjekim nga afër, si “me lupë”, saktësinë e krejt tipareve të portretit SCANDER BECO, qoftë të marra veçmas, qoftë në harmoninë e tyre të plotë, duke vënë në përdorim aty ku duhej mjetin e domosdoshëm e të fuqishëm të krahasueshmërisë portretuale. Në këtë mënyrë, përcaktuam si objektiv t’i bëjmë veprës njëfarësoj radioskopinë fizike të paraqitjes së saj, duke u orvatur për aq sa mundëm të depërtojmë në labirintet e mbijetesës së saj historike.

Për më tepër që vetë gjendja e mjerë fizike e paraqitjes së portretit (gati i sfumuar) – tek ka humbur pothuajse krejt nga shkëlqimi i dikurshëm i origjinalit -, na bindi e na siguroi, falë të dhënash materiale të pranishme dhe falë elementësh organikë piktorialë, se kemi të bëjmë me portretin e Skënderbeut të Gentile Belinit, konsideruar i humbur në rrjedhë të shekujve, një vepër pamëdyshje unikale, nxjerrë drejtpërdrejt nga dorë e Belinit. Dhe aspak një vepër e Shkollës së Belinit apo vepër atribuar Mjeshtrit të Madh.

Në të njëjtën kohë, u përpoqëm t’i shmangemi prirjes konstatative të derisotme të Historisë së ikonografisë kastriotine që kufizohet thjesht në “lëvizjet” lart e poshtë të objekteve dhe portreteve të Heroit, por pa një analizë të mirëfilltë apo pa një historik të plotë sidomos lidhur me portreturën kastriotine.

Rrjedhimisht, për vetë argumentet e shumta që parashtruam, shohim te “Skënderbeu” i Gentile Belinit portretin origjinal, real e autentik të Heroit Kombëtar Shqiptar, që na shfaqet si një pasaportë nderi e mbarë kombit shqiptar.

Dhe janë pikërisht baza e fuqishme historike dhe analiza e thellë e teknikës portretuale të Gentile Belinit që na siguruan për vërtetësinë e veprës SCANDER BECO, duke e mbështetur krejt argumentimin tonë shkencor në një bibliografi të pasur, me emra studiuesish autoritarë, shqiptarë e të huaj, skënderbegologë seriozë, të djeshëm e të sotëm. Po ashtu, gjithçka e vëzhguam dhe analizuam në lidhje të ngushtë organike me vektorët themelorë të shkencës skënderbegiane, veçanërisht me ikonografinë dhe tipologjinë ekzistuese kastriotine.

Shqyrtuam dhe u munduam të analizojmë mjeshtërinë portretuale të Gentiles gjatë përdorimit dhe harmonizimit të një minimumi të domosdoshëm ngjyrash në raport të ngushtë me dritën natyrore, me shkëlqimin diellor reflektuar nga lart. Kjo mjeshtëri shfaq te portreti SCANDER BECO dhe te krejt portretet e tjera të Belinit një art të shkallës së epërme, me modelim të formës nëpërmjet ngjyrës, me degradim të hijshëm të dritës, perspektivës e ngjyrës, duke dhënë tipare të proporcionuara, trajtuar në unitet dhe gjithë ekspresivitet, falë një peneli të lirshëm, të shtruar e të ëmbël. Në veçanti, e kuqja rubin ndrin si ngjyra bazë e portretit real e realist SCANDER BECO, pa qenë kurrsesi e rastësishme, por e kërkuar me vetëdije, për vetë simbolikën e fuqishme që mbart.

Me vërtetësi të natyrshme e të mahnitshme, me mprehtësi karakteri dhe ekspresivitet të plotë, portreti belinesk i KryeHeroit Shqiptar shfaq njëkohësisht edhe botën e tij të brendshme, një gjendje emocionale të caktuar, duke vendosur me shikuesin, sipas shprehjes së prof. André Chastel, një “komunikim afektiv.”⁶⁶ Sharmi i vështrimit dhe balli i praruar janë pikërisht pikat kulmore të këtij portreti, janë ana më piktoreske e tij.

Edhe pse portreti i Skënderbeut të Belinit shfaqet në shkurt 1467 plot energji, vitalitet e gjithfuqishmëri, kur nuk do të vononte që t’i jepte dërrmën renegatit Ballaban së bashku me të vëllanë, prapëseprapë, një hije zhgënjimi e trishtimi “helmon” njëfarësoj portretin e tij, si të parandjejë një fund e një largim të afërm, të përtejshëm nga kjo botë, por të përjetshëm në kujtesën dhe vetëdijën kombëtare. As dhjetë muaj pas realizimit të këtij portreti, ai ndërron jetë, mbërthyer papritur keq nga ethet e “malaries” (?!) Sikur ethet të na u shkaktuakan veç nga plazmodiumi e jo gjë tjetër dhe anofelat e Lezhës të na pickuakan veç Heroin atë janar të 1468-ës?!…

Duke pasur parasysh pohimin e kritikut të artit Arsène Alexandre sipas të cilit “Shkolla veneciane, nëna e kolorit modern, fillon vetëm kur Gentile Belini futi ngrohtësinë e e kolorit oriental në Venedik”⁶⁷, kemi të drejtë të pohojmë gjithashtu se portreti i Skënderbeut të Gentiles bën pjesë ndër të parat portrete artistike të njerëzve të mëdhenj që bënin Histori që në gjallje të tyre, dhe mund të jetë ndoshta edhe portreti i parë i një princi të huaj pikturuar në Venedik, kur pas tij filluan të shtohen vizitat e sovranëve që do pasonin në Republikën e Shën Markut.

Po ashtu, duke pasur parasysh pohimin e kritikut rumun të artit Victor Stoichita se “…konteksti historik i dërgimit të Belinit në Kostandinopojë [më 1479] për të realizuar portretin e sulltan Mehmetit II është tentativa për paqe me Osmanët,”⁶⁸ edhe ne kemi të drejtë të parashtrojmë: konteksti historik i realizimit të portretit të Skënderbeut nga Belini është tentativa për t’i fërkuar krahët e marrë me të mirë Heroin e Arbërisë, që ndodhej prej një çerek shekulli në vijën e parë të qëndresës antiosmane dhe vetë Arbëria ishte shndërruar në digë ndalëse të valës dyndëse osmane në Ballkan, gati për të shpërthyer në Apenine e Europë.

Vitet 1466-1467 do të shënonin kulmin e luftës shqiptaro-turke, shfarosje masive të popullsisë arbërore, kur u masakruan më 1466, 15 mijë vetë dhe më 1467, 10 mijë pleq, gra e fëmijë të pambrojtur, të zënë robër.⁶⁹ Vendi ishte krejt i rrënuar, kështjellat nuk qëndronin më në këmbë dhe ushtritë osmane 150-200 mijë vetëshe dyndeshin parreshtur si mizë lisi mbi Arbëri, tek kryenin dhunime, vrasje e mizori të papara, djegie plaçkitje e kërdi. Dhe bota fliste për luftë të padëgjuar ndonjëherë,⁷⁰për tërbime ulëritëse të Ballabanit e Mehmeti II që kishte mposhtur Kostandinopojën, por Krujën jo! Në këto kushte, cila vallë do mund të ishte gjendja e vërtetë shpirtërore e Skënderbeut?… Kur edhe vetë “Venediku ishte gati të hidhte të hollat në kanal se sa të shpenzonte në Shqipëri”.⁷¹

Ja, ky është Skënderbeu i vërtetë në këtë portret, me pamje të plotë reale, të jashtme e të brendshme, fizike e shpirtërore. Ky është i Madhi Skënderbe nga i Madhi Gentile Belini, një binom ku ndërthuren madhështia e Heroit shqiptar me madhështinë e piktorit gjenial të Rilindjes europiane. Sepse falë këtij portreti, tek artisti ne pamë Belinin, Heroin e penelit, dhe te SCANDER BECO ne pamë Heroin e krenarisë historike shqiptare, simbolin e lirisë dhe të shpirti të paepur të kombit shqiptar.

VLERAT AMERIKANE NUK KANË ASGJË TË PËRBASHKËT ME VLERAT E REGJIMIT KOMUNIST TË ENVER HOXHËS

December 7, 2021 by s p

Nga Frank Shkreli

Vetëm 3-4 ditë nga shkrimi im për këtë çështje —‘Shpërthen’ Frank Shkreli: Zonja Kim, prej sot nuk je më ambasadorja ime! | Gazeta Telegraf– se kombi shqiptar ka nevojë për pajtim dhe jo për përçarje nga përpjekjet e kujdo qoftë – po radhis disa zhvillime më të fundit të lidhura me temën e atij shkrimi. Ai shkrim u frymëzua, fatkeqësisht, nga postimi në facebook të Ambasadës Amerikane në Tiranë, ku shqiptarëve ju urohej e ashtuquajtuara “Dita e Çlirimit të Shqipërisë” — një devijim arrogant, deri më sot i pashpjeguar, zyrtarisht, se pse u bë një gjë e tillë – ndryshe nga qëndrimi zyrtar historik amerikan që deri tani ka njohur zyrtarisht 28 nëntorin 1912, si Ditën e Pavarësisë së Shqipërisë — dita kur urohet, zyrtarisht, festa kombëtare e shqiptarëve. Z. Ruben Avxhiu, editor i gazetës Illyzria në Nju Jork, shkruan në një artikull të ditëve të fundit se nuk është hera e parë që Ambasada Amerikane në Tiranë uron 29 Nentorin si “Ditën e Çlirimit” të Shqipërisë. Edhe nëse kjo është e vërtetë, ky fakt nuk ndryshon asgjë. Fakti mbetet se kjo datë shënon një ditë që shumica e shqiptarëve e konsiderojnë si një ditë të themelimit të diktaturës më të egër komuniste në Evropë dhe të shtypjeve më brutale kundër një pjese të madhe të popullësisë shqiptare që nuk është pajtuar kurrë me atë ideologji të huaj sllavo-aziatike. Ajo që është edhe më e keqe, është kjo heshtja arrogante nga ana e ambasadës ndaj reagimeve të shumëta kundër deklaratës së saj për “29 Nentorin” – një arrogancë që nuk është në natyrën amerikane të transparencës — për të mos reaguar ndaj shqetësimeve legjitime nga taksapaguesit amerikanë, e të tjerë.

Heshtja arrogante e ambasadës amerikane në Tiranë, ndaj një shqetësimi si ky, nuk është një vlerë amerikane. Sekretari Amerikan i Shtetit, Z. Antony Blinken, në fjalimin e parë drejtuar stafit të Departmentit të Shtetit me 21 Janar, 2021, ka thenë se do të “bëjmë më të mirën për popullin amerikan, duke bërë një politikë të jashtme”, që ndër të tjera, “nderon dhe respekton vlerat”, amerikane. Heshtja e juaj arrogante në lidhje me këtë çeshtje nuk është më e mira që po bëni, Zonja Kim. Edhe nëqoftse kritikët janë të gabuar në pretendimet në lidhje me ekëtë çeshtje, atëherë na thoni, jeni të gabjar, nuk është ashtu siç thoni ju. Kështu qëndron situata. Si shtetas amerikanë që jemi, YOU ARE LETTING US DOWN! Be transparent!

Edhe nëqoftse se nuk është hera e parë që Ambasada ben një urim të tillë, reagimet kanë qenë shumë të ashpra kundër kësaj deklarate fatzezë nga një institucion amerikan, siç është Ambasada Amerikane në Tiranë, e cila mbi të gjitha duhet të kujdeset dhe të mbrojë interesat e shqiptaro-amerikanëve në atë vend dhe të mos i ofendojë dhe të mos tallet me plagët e tyre, ende të hapura, shkaktuar nga diktatura komuniste “çlirimtare”, atyre dhe familjeve. Në fund të fundit, edhe shqiptaro-amerikanët – shumë prej të cilëve e kanë pësuar keq nga komunizmi — paguajnë taksa federale që financojnë rrogën e ambasadores dhe të stafit të ambasadës amerikane në Tiranë. Ajo deklaratë është ende në faqen facebook të ambasadës. Unë nuk besoj në konspiracione, por ky urim me rastin e 29 Nentorit si, “Dita e Çlirimit” të Shqipërisë përkon me përpjekje të shumta, për disa vite e deri në ditë e fundit—përfshirë përpjekje në nivelet më të larta të qeverisë shqiptare – për të promovuar të “mirat” e regjimit komunist. Këtyre zërave, përveç ambasadës amerikane në Tiranë, për glorifikimin e një të kaluare që nuk meriton glorifikim por dënim, ditët e fundit, i janë bashkuar edhe disa gazetarë, anëtarë të parlamentit shqiptar, madje dhe disa historianë të njohur.

Në një konferencë të ditëve të fundit në Tiranë, e titulluar, “Demistifikimi i historisë dhe e ardhmja”, një historiane u shpreh se, Enver Hoxha, “Udhëhoqi Shqipërinë për 45 vjet, me të mirat dhe të këqijat”. “Figura e Enver Hoxhës nuk mund të shihet vetëm zi”, ishin disa prej deklaratave që u dëgjuan në atë konferencë. Me këtë lloj justifikimi, duhet që tu thoni edhe hebrenjve se Hitleri nuk duhet shikuar “bardhë e zi”, por duhet gjykuar, “për të mirat dhe për të këqiat”. Transmetojani një vlerësim të tillë historik hebrenjve, të nderuar historianë shqiptarë, për të parë se si do reagonin ata. U lutemi, na kurseni prej “demistifikimit” të historisë komuniste shqiptare. Më së pari të nderuar historianë, ju duhet të demistifikoni veten, që ta dimë se kush, vërtetë, jeni ju, pasi shumë prej jush e keni shkruar atë histori të rrejshme dhe sot pas 30 vjet të shembjes së komunizimit zyrtar, ju të njëjtit historianë doni ta interpetoni atë. Në një rast tjetër që flet shumë për faktin se sa larg është Shqipëria në krahasim me vendet e tjera ish-komuniste, megjithëse është anëtare e NATO-s – në “përpjekjet” e saja për dekomunistizimin e shoqërisë shqiptare — Zv.Presidentja e Asamblesë Parlamentare të NATO-s e dhe Kryetarja e Komisionit parlamentar të Shqipërisë për Politikën e Jashtme, Mimi Kodheli ndodhej në Uashington javën që kaloi ku mori pjesë në punimet e Forumit Transatlantik të Asamblesë. E pyetur nga Zëri i Amerikës së ç’mendonte për një anëtar të Partisë Socialiste të Shqipërisë në parlament i cili zgjodhi të uronte anëtarët e Komisionit të Sigurisë me një fotografi të Enver Hoxhës dhe nëse është normale për një deputet të shumicës që qeveris vendin të bëjë një veprim të tillë kur trashëgimia e hidhur e komunizmit ka ngjallur kaq shumë dhimbje në Shqipëri, për shumë njerëz. Zonja Kodheli refuzoi t’i përgjigjej drejt-për-drejt pyetjes së Zërit të Amerikës, duke u sjellur rreth e rrotullë.

Ndërkohë që as Partia Socialiste, as Kryeministri Rama nuk kanë kërkuar ndjesë për atë akt të deputetit të tyre, unë as nuk mund ta marr me mend një përfaqsuese (në Asamblenë Parlamentare të NATO-s), sikur të ishte një përfaqsuese polake, çeke, hungareze, lituaneze ose estoneze, apo cilit do vend tjetër ish-komunist, që të refuzonte të përgjigjej drejt për drejt një pyetjeje si kjo mbi dukuritë e komunizmit në vendin e tyre, siç po ndodhë në Shqipëri. Shyqyr që përfaqsuesit shqiptarë në NATO nuk kanë gjë në dorë se po të kishin do të deformonin edhe kulturën, natyrën dhe misionin demokratik, anti-komunist të NATO-s, në bazë të të cilave është themeluar aleanca perëndimore. Zonja Kodheli nuk iu përgjigj as pyetjes se pse është bosh karrigia e ambasadorit të Shqipërisë në Vatikan për 8 vjet tani, duke anashkaluar përgjigjen, ndërsa foli për pritjen e Ramës në vizitën e tij të fundit atje. Frank Shkreli: Në 30-vjetorin e mardhënieve Shqipëri-Vatikan, karrigia e ambasadorit fuqiplot të Shqipërisë pranë Selisë së Shenjtë është ende bosh, që prej 8 vitesh | Gazeta Telegraf

Ndërkaq — të shqetësuar rreth këtyre fenomeneve ose dukurive pro-komuniste si këto të këtyre ditëve në Shqipëri, por jo vetëm, përfshir Shtetet e Bashkuara, ku grupe ekstreme majtiste pro-komuniste çojnë krye, nga koha në kohë, për të provokuar dhe për të testuar ujërat, si të thuash – një grup kongesmenësh republikanë, në fund të javës që kaloi, njoftuan se kanë përpiluar një projekt-ligj për mësimin e historisë dhe të krimeve të komunizmit në shkollat amerikane. Unë jam përpjekur gjatë viteve të reflektoj interesimin, në Amerikë, për viktimat e komunizmit, për krimet dhe për historinë falimentuese të regjimeve komuniste, në përgjithësi. Frank Shkreli: Ndërkohë që në Shtetet e Bashkuara të Amerikës kujtohen viktimat e komunizmit, në Shqipëri glorifikohet regjimi i Enver Hoxhës | Gazeta Telegraf

Deri tani, janë rreth 15 shtete të Amerikës që, në lidhje me këtë çeshtje, kanë miratuar ose janë në proces të miratimit të ligjeve për kujtimin e viktimave të komunizmit dhe për mësimin e historisë së komunizmit botëror në shkollat amerikane. Por duket se Kongresi, në nivel kombëtar, ka vendosur të bëjë diçka ligjërisht për të edukuar brezin e ri mbi krimet e komunizmit, një pjesë e madhe e të cilëve, sipas sondazheve, shprehen se nuk dinë asgjë ose shumë pak për komunizmin dhe aq më pak për krimet e regjimeve të kësaj ideologjie, anë e mbanë botës.

“Studentët amerikanë duhet të mësojnë për gulaget sovjetike… ku Stalini, qëllimisht, shkaktoi vdekjen e 3.5 milionë ukrainasve nepërmjet urisë”, tha të premtën që kaloi, Kongresisti republikan i shtetit Teksas, Z. Dan Cranshaw, në një konferencë për shtypin para ndërtesës së Kongresit në Washington, ku njoftuan pprojektligjin e ri. “Nxënësit duhet të mësojnë për Revolucionin Kulturor të Mao Tse Tungut që shkaktoi vdekjen e dhjetëra miliona kinezëve. Ata duhet të mësojnë edhe për skllavërinë moderne që po ndodhë tani në krahinat e Kinës ku jetojnë uguirët myslimanë”, nënvijoi kongresisti i shtetit Teksas. Kongresisti republikan nga Teksasi deklaroi se qëllimi i këtij projektligji është, “Të sigurojmë që komunizmi të mbetet në koshin e plehërave të historisë, aty ku e ka vendin”, një thënje kjo e ish-Presidentit Ronald Reagan.

Ndërsa, Presidenti i Fondacionit Përkujtimor të Viktimave të Komunizmit me qëndër në Washington, Z. Andrew Bremberg, i pranishëm në konferencën për shtypin dhe mbështetës i këtij projektligji tha me këtë rast se, “Shumica e të rinjve dhe të rejave amerikanë, thjesht, nuk e njohin historinë e regjimeve komuniste.” Ndërsa Kongresistja republikane, Maria Salazar e shtetit Florida, prindërit e të cilës janë arratisur nga Kuba komuniste, tha gjatë të njëjtës konferencë shtypi se, “E vetmja barazi që ofron komunizmi”, shtoi ajo, “është që të gjithë të jenë të barabart në varfëri, të barbart në uri, të barbart në shtypje dhe mërgim.”

Ne që jetojmë këtu në Amerikë e dimë se qeveria federale nuk ka shumë influencë në sistemin publik të edukimit, pasi kryesisht, kontrollohet nga shtetet individuale dhe qeveritë vendore, andaj qeveria federale nuk ka të drejtë tu urdhëroj shkollave se çfarë programi mësimor duhet të përdorin. Kjo është e drejtë dhe përgjegjësi e bordeve vendore të shkollave publike, që votohen nga qytetarët e zonës. Por, ky projektligj, i cili deri tani ka siguruar mbështjen e 60 kongresistëve në Dhomën e Përfaqsuesve të Kongresit të Shteteve të Bashkuara, ka për qëllim që të rrisë ndërgjegjen dhe njohurinë për krimet e komunizmit duke promovuar programe dhe materiale edukative për shkollat amerikane nepërmjet Fondacionit Përkujtimor të Viktimave të komunizmit, fonde që do të përdoren nga sistemet arsimore të jurisdikcioneve vendore dhe shtetërore – me objektivin për të edukuar nxënësit dhe studentët amerikanë të shkollave të mesme, mbi krimet e komunizmit dhe të regjimeve të tjera totalitare.

https://www.facebook.com/victimsofcommunism/videos/171772828259511/?t=5 —Elida Dakoli nga Durrësi – pjesë e Projektit të Dëshmisë e Fondacionit Përkujtimor të Viktimave të Komunizmit në Washington.

Duke pasur parasysh nismën e Kongresit amerikan për miratimin e një projektligji përt ë mësuar në shkolla historinë dhe krimet e komunizmit, po u drejtohem ju ligjvenës të Kuvendit të Shqipërisë, ju historianë e historiane shqiptare, ju gazetarë e akademikë shqiptarë, ju klasë politike e të dy partive kryesore të atij vendi, në “pozitë dhe opozitë”. Nëqoftse jeni të sinqertë me pretendimet e juaja mbi vlerat e përbashkëta me perëndimin, e sidomos me Amerikën, atëherë duhet të jeni të vetdijshëm edhe për të këqiat që i ka sjell komunizmi atij vendi dhe botës në përgjithësi. Dhe si rrjedhim të bëni diçka për të ndërgjegjësuar shqiptarët, e sidomos brezin e ri të shqiptarëve, rreth krimeve të komunizmit.

Pse nuk dëgjojmë nga ju thirrje për zbuluar të vërtetat e historisë së komunizmit – siç po bëjnë ligjvensit amerikanë, të cilët, megjithëse Amerika nuk është qeverisur kurrë nga komunizmi, madje edhe tre dekada nga shembja e Murit të Berlinit e shohin komunizmin së një rrezik real dhe aktual për të gjitha shoqëritë, përfshir Shtetet e Bashkuara. Ndryshimi i madh midis jush dhe këtyre legjislatorëve këtu në Shtetet e Bashkuara është fakti se elementë të ndryshëm të kësaj shoqërie këtu në Amerikë, kur e shohin rrezikun, përpiqen t’i dalin përpara, ta parandalojnë. Ju nga ana tjetër që përfaqësoni Shqipërinë, një vend që ka vuajtur më së shumti nga komunizmi enverist, më i egri në Evropë — mendoni — duke filluar që nga Kryeministri, partitë politike të gjitha ngjyrave e deri tek parlamenti, shkollat, universitetet e deri tek akademia, historianët, e tjerë – se komunizmi i Enver Hoxhës nuk ishte aq i keq, se kishte të “mira e të këqia”, siç shprehen disa.

Ndryshe nga ju në Shqipëri, ligjvenësit amerikanë janë të vetdijshëm për të këqiat e komunizmit. Bazuar në histori, ata e shohin rrezikun dhe njohin krimet e komunizmit, ndërsa me këtë projkektligj ata po përpiqen të bëjnë diçka që brezat e ardhëshëm amerikanë dhe rinia e sotme e Amerikës të mësojë të vërtetën mbi këtë ideologji çnjerzore dhe për krimet që ka bërë kundër njerëzimit. Ky është dallimi i madh midis amerikanëve dhe ju shqiptarëve post-komunistë. Vlerat tona perëndimore nuk janë vlerat e juaja sepse po të ishte ashtu, ndryshe do të flisnit mbi historinë dhe krimet e komunizmit të Enver Hoxhës dhe atij ndërkombëtar, në përgjithësi, dhe ndryshe do vepronit. Megjithëse kanë kaluar tri dekada nga shembja e Murit të Berlinit, ju ligjvensit e Shqipërisë “demokratike”, deri më sot nuk e kini provuar – as me fjalë as me vepra se, vërtetë, jeni serioz të pranoni vlerat tona perëndimore, duke u distancuar nga e kaluara dhe krimet e komunizmit të regjimit të Enver Hoxhës. Komunizmi është në kundërshtim të plotë me lirinë dhe demokracinë amerikane, thanë kongresistët amerikanë duke paraqitur projektligjin në fjalë! Vlerat amerikane nuk kanë asgjë të përbashkët me vlerat e regjimit komunist të Enver Hoxhës, as me nostalagjikët e regjimit të tij, as me ditën e “çlirimit” për disa e të robërimit për të tjerët. Nëqoftse dëshironi të jetoni në një Shqipëri demokratike, është detyrë, obligim dhe përgjegjësi e juaja që të mësoni brezin e ri mbi rreziqet e komunizmit, ashtu siç po bëjnë këta kongresistë amerikanë! Por, më së pari nevojitet që Shqipëria të distancohet nga e kaluara e saj komuniste dhe të dënojë krimet e regjimit komunist, duke u shkëputur njëherë e mirë nga trashëgimia enveriste. Vetëm atëherë, ndoshta mund të flasim për, “Vlera të përbashkëta” midis dy popujve tanë, vlera për të cilat do duhej të luftohej “krah për krah”!

Frank Shkreli

A group of people standing outside

Description automatically generated with medium confidence

Konferencë shtypi nga një numër kongresistësh republikanë duke njoftuar projektligjin për mësimin e historisë së regjimeve komuniste në shkollat e mesme të Amerikës — Washington, 3 Dhjetor, 2021 –Ata thanë se deri më tani, për projekligjin në fjalë, kanë siguruar mbështetjen e 60 deputetëve të Dhomës së Përfaqësuesve.

Pamje nga konferenca e shtypit, Washington, 3 dhjetor, 2021