Archives for January 2022

ZBULOHET KSOMBLA ORIGJINALE “EMBSVAME E CHRÆSTERÆ” E LEKË MATRANGËS NGA VITI 1592 QË RUHET NË BIBLIOTEKEN ANGJELIKE TE ROMËS

January 15, 2022 by s p

Kohë më parë u gjet ksombla e dytë e veprës së arbëreshit Lekë Matranga “Embsvame e chræsteræ” e cila ruhet në Biblioteca Angelica të Romës dhe është në gjendje shumë të mirë.-Ishte arbëreshi Matteo Mandalà që e shfrytëzoi i pari këtë ksombël.- Përfundime të reja për jetën dhe veprën e botuar dhe për dorëshkrimet e L. Matrangës.-Fate të çuditshme të veprave të shkruara në gjuhën shqipe.

Prof. Dr. Musa AHMETI

Center for Albanian Studies – Budapest

Albanologjia shpesh pasurohet me zbulime të reja, por ka raste edhe kur varfërohet, pas humbjeve, vjedhjeve ose shkatërrimeve të librave të rrallë, me peshë të veçantë, ngase ato përfaqësojë ksombla të vetme dhe unikate të njohura. I tillë ishte rasti me veprën “Embsvame e chræsteræ” të Lekë Matrangës, përkthyer dhe botuar në vitin 1592 në dialektin jugor të gjuhës shqipe, dhe që llogaritet si teksti i parë i shtypur italo-arbëresh me alfabet latin.

Vepra në origjinal e Lekë Matrangës ruhej në Biblioteca Apostolica Vaticana në Vatikan, deri në vitin 1947 kur “zhduket” pa lënë gjurmë. Ky libër ishte shfrytëzuar në këtë bibliotekë nga Mario Roques dhe Justin Rrota, dhe ishte pikërisht ky i fundit ai që e kishte sjellë një fotokopje të tërë veprës në Bibliotekën Kombëtare të Tiranës, fotokopje kjo që edhe pse shumë e dëmtuar nga koha, ruhet edhe sot e kësaj dite në këtë bibliotekë [sig. BK. An. V/4D]. Për të bërë krahasimet dhe analizat e duhura me ksomblën origjinale, e konsultuam edhe këtë fotokopje të Tiranës

Pas humbjes së librit nga Biblioteca Apostolica Vaticana, në vitin 1947,kërkimet për gjetjen e ksombles së “zhdukur” apo të ndonjë ksomble tjetër të panjohur vazhduan për vite më radhë, dhe më në fund, vërtetë u arrit të gjendet një e tillë, e panjohur më parë.

Kështu, albanologjia, pasurohet me një ksombël të re të veprës së Lekë Matrangës “Embsvame e chræsteræ” nga viti 1592. Ajo ruhet në Biblioteca Angelica të Romës me sign. O. 10. 42,-int. 2. I pari që e bëri të ditur lajmin për ekzistencën e kësaj ksomble, studiuesi arbëresh, Matteo Mandalà.

Duke vazhduar hulumtimet, e konsultuam ksomblën origjinale, dhe e krahasuam atë me tre dorëshkrimet që ruhen në Biblioteca Apostolica Vaticana, duke pasuruar kështu njohuritë ekzistuese me të dhëna të reja rreth kësaj vepre. Tre dorëshkrimet që ruhen në Biblioteca Apostolica Vaticana, janë të kaligrafive të ndryshme, kanë autorë të ndryshëm dhe ruhen në një vëllim të vetëm.

Ne mendojmë që autorët e këtyre dorëshkrimeve duhet të jenë Lekë Matranga, Tomasso Ragja dhe Aleksandër Komuloviq. Lekë Matranga është autori i dorëshkrimit të tretë; këtë përfundim e kemi nxjerrë pasi kemi konsultuar edhe dorëshkrime e dokumente të tjera nga disa fonde të Biblioteca Apostolica Vaticana dhe të Archivio Segreto Vaticano, të cilat kanë të bëjnë me autorin L. Matranga, dhe me kohën kur u shkrua kjo vepër. Të gjitha këto të dhëna u krahasuan me ato që ruhen në Biblioteca Angelica të Romës, ku ndodhen shumë dokumente me interes të veçantë për këtë vepër dhe autorin e saj.

Si rezultat i këtyre hulumtimeve u saktësua se ksomblën në fjalë e solli në Biblioteca Angelica të Romës, në vitin 1598, Angelo Rocha, i cili ka bërë edhe një shënim autograf në kopertinat e vëllimit që sot ruhet vepra e L. Matrangës, “Dottrina christiana in lingua Albanese…” Angelo Rocha ishte vëllai i Pietro Rocha-s, përkthyesit të librit të Marin Barletit, “Histori e Skenderbeut” në intalisht, gjë që dëshmon lidhjen e vazhdueshme të familjes Rocha me intelektualët shqiptarë dhe arbëreshë, të cilët kishin si mecenë të përbashkët familjen fisnike shqiptare të Engjëllorëve, e cila financoi edhe botime të tjera të rëndësishme të autorëve shqiptarë dhe të huaj.

Vepra “Embsvame e chræsteræ” ruhet në një vëllim, së bashku me dy vepra të tjera. Në vëllim ajo është e lidhur si e dyta dhe vjen pas një vepre në italisht, ndërkohë që ndiqet nga një vepër e tretë në kroatisht. Kjo e treta ka për autor një intelektual të lidhur ngushtë me shqiptarët, përkatësisht Aleksandër Komuloviqin, i cili në vitin 1584 botoi 500 katekizma në gjuhën shqipe dhe i shpërndau ato në të gjitha trojet etnike shqiptare. Për fat të keq, ne ende nuk kemi gjetur asnjë ksombël të këtyre katekizmave.

Libri i L. Matrangës ka këto dimensione: 7.5 x 13.1 cm; është i shtypur në letër të cilësisë së lartë, pa shenja uji, filigranes. Është i lidhur me kopertina pergameni të fortë, të bardhë dhe si vëllim ka gjithsej 28 faqe, me një paginim lart majtas-djathtas. Numri i rreshtave nëpër faqe është i ndryshëm, por nuk i kalon të njëzetë e tetë rreshtat.

Përveç faktit që kemi në dorë një vepër që konsiderohej “e zhdukur”, kjo ksombël ka edhe një rëndësi tjetër të veçantë: ajo dallon nga fotokopja e “Embsvame e chræsteræ” që ruhet në Bibliotekën Kombëtare të Tiranës dhe që më parë ishte në “Biblioteca Apostolica Vaticana”. Në faqet 14, 15 dhe 16 teksti është i ndryshëm jo vetëm nga forma por edhe nga përmbajtja, gjë që na bën të konkludojmë se kemi të bëjmë me dy botime të shpejta brenda një viti, dhe jo siç pohon M. Mandalà: “me të njëjtën vepër, por me gabime e lëshime të shtypshkronjës.” Një pohim i tillë është i nxituar, ngase nuk mund të kishte ndryshime kaq të theksuara, pra “gabime shtypshkronje”, si në rastin konkret, veçanërisht, kur bëhet fjalë jo vetëm për “Iniciale,” por edhe për tekst tjetër, sidomos atë në fund të faqeve!

Mesa duket, për këtë vepër kishte interes mjaft të madh gjë që e shtyri botuesin e saj Guglielmo Facciotto, që brenda një kohë të shkurtër, prej vetëm disa muaj, ta ribotojë atë përsëri. Tashmë që kemi në dorë, një ksombël origjinale dhe një fotokopje të një ksomble tjetër, me vula dhe shenja të tjera dalluese që është nxjerrë nga Biblioteca Apostolica Vaticana, kemi shumë mundësi për të bërë krahasime dhe analiza shkencore, qasje nga këndvështrime të ndryshme dhe verifikime të të gjitha natyrave për të nxjerrë përfundime të sakta dhe të vlefshme, si për autorin ashtu edhe për veprën. Hapin e parë në këtë drejtim e ka bërë Matteo Mandalà, me ribotimin fototipik [anastatik] të veprës së Matrangës, si të ksomblës së shtypur ashtu edhe të tre dorëshkrimeve që ruhen në sektorin e dorëshkrimeve në Biblioteca Apostolica Vaticana, të cilat ishin botuar edhe më parë nga arbëreshi, Matteo Sciambra, që punonte në atë bibliotekë.

Tri dorëshkrimet që ruhen në sektorin e dorëshkrimeve të Biblioteca Apostolica Vaticana, [sign: Mss. Barb. Lat. 3454], janë një çështje e veçantë dhe albanologjia ende nuk e ka thënë fjalën e fundit rreth tyre, përkundër faktin se ato janë botuar më shumë se njëherë të plota, si faksimile, të transliteruara dhe të transkriptuara. Me sa dimë ne, ky është rasti i parë i një vepre të botuar të autorëve të lashtë, që na është ruajtur edhe në dorëshkrim, përkatësisht varianti autograf dhe përshkrim i përgatitur për botim, nëse përjashtojmë rastin e dorëshkrimit autograf të Pjetër Bogdanit, të veprës “Çeta e Profetëve”, i cili ruhet në një nga arkivat e Dubrovnikut dhe është konsultuar vetëm nga dy studiues deri me sot, dhe nuk është botuar asnjë fragment prej tij.

Në fund të dorëshkrimit të tretë të veprës së Lekë Matrangës, që sot ruhet në Biblioteca Apostolica Vaticana, Tomë Ragja është personi i cili e aprovon botimin e veprës: “Embsvame e chræsteræ.” Përveç kësaj, nga studimi që i kemi bërë origjinalit, kemi vërejtur se dallohet shumë qartë, që T. Ragja ka bërë edhe korrekturë dhe ndërhyrje në tekstin e dorëshkrimit të tretë, duke bërë edhe një paginim tjetër të faqeve nga numër 1 deri në numrin 15, që i korrespodon paginimit: 73-87. Sipas kësaj, mendojmë se katekizmi i vitit 1584, edhe pse për 8 vjet më i ri se vepra e Lekë Matrangës, ka një vazhdimësi logjike, të paktën në personin e Tomë Ragjës. Një mendim tjetër ka studiuesi arbëresh, M. Mandalà, i cili shkruan: “Edhe unë jam i bindur se Ragius ndërhyri në tekstin e Matrangës, por ndryshe nga mendimi juaj [M.A.], ai redaktoi tekstin e dytë (drsh. B), ndërsa korrigjoi variantin e tretë (drsh. C), të cilin e kishte shkruar materialisht një kopist tjetër dhe që më vonë u dorëzua në shtyp. Ka shumë të dhëna filologjike që e vërtetojnë këtë. Për atë që ju [M.A.] mendoni për numërimin në drsh. C, kam këtë mendim: 1) numërimi i parë që lexohet në krye të faqeve është i pari që u bë sipas tekstit në dorëshkrim për t’i shërbyer tipografit në fazën e shtypit; 2) kur në tipografi morën vesh që radhitja nuk ishte e përshtatshme, u bë një numërim tjetër që lexohet në mes të faqeve, duke qenë i shënuar me një dorë tjetër. Ky numërim i fundit është ai që del edhe në kopjen e exemplarit të shtypur.”

Pra ne mendojmë se përfundimet e kolegut Mandalà nuk qëndrojnë, për vetë faktin, se ai nuk pranon që njëri nga dorëshkrimet është autograf i L. Matrangës, përkundër dëshmive arkivore, se dorëshkrimi i tretë (drsh. C) është autograf i vetë L. Matrangës dhe si i tillë, ky ka shërbyer edhe për botimin e librit të cilin ne e kemi në dorë. Nga dëshmitë arkivore mund të përmendim fondin nga ASV, Arch. Borgh. Ser. III, 5, vëll. 124, dhe nga BAV, fondet Barb. Lat. 8479 dhe Barb. Lat. LVIII, vëll. 33; f. Cas. Cod. Mss. X, vëll. 6; Mss. Cod. Ottob. 1941, vëll. 1, 2, në të cilat pohohet qartë që Lekë Matranga është autori i dorëshkrimit të tretë.

Rigjetja e veprave të tilla është një sfidë e re për studiuesit dhe hulumtuesit, por edhe një inkurajim për ta që të vazhdojnë kërkimet dhe hulumtimet shkencore më me këmbëngulje, me shpresën se një ditë mund të gjendet ndoshta edhe një ksombël të dytë e “Mesharit” të Gjon Buzukut, apo ndonjë ksombël të “Katekizmave” nga viti 1584 ose e librave të tjerë të shumtë të shtypur që nuk janë inkunabula, por libra të rrallë dhe presin dorën fatlume të studiuesve shqiptarë, arbëreshë apo të huaj.

Deklaratë e Përbashkët e Institucioneve të Republikës së Kosovës, pas takimit me ambasadorët e QUINT-it dhe përfaqësuesin e BE-së

January 14, 2022 by s p

Dielli/

Deklaratë e Përbashkët e Institucioneve të Republikës së Kosovës, pas takimit me ambasadorët e QUINT-it dhe përfaqësuesin e BE-sëInstitucionet e Republikës së Kosovës, në një takim të përbashkët me Ambasadorët e Quint-it dhe përfaqësuesin e BE-së, paraqitën qëndrimin e tyre të koordinuar dhe të përbashkët lidhur me mbajtjen e referendumit të Serbisë në territorin e Republikës së Kosovës. Përveç se u ritheksua se qytetarët serb të Kosovës me dyshtetësi do ta kenë të drejtën të votojnë në përputhje me standardet dhe praktikat ndërkombëtare, pra nëpërmjet postës dhe në Zyrën ndërlidhëse, institucionet bënë të qartë se hapja e qendrave të votimit të Serbisë në territorin e Kosovës përbën shkelje të qartë të Kushtetutës dhe ligjeve të Kosovës, si dhe praktikave ndërkombëtare. Për më tepër, një akt i tillë është shkelje e integritetit territorial nga ana e Serbisë në raport me shtetin e pavarur e sovran të Kosovës. Institucionet i kanë bërë thirrje komunitetit ndërkombëtar që në raport me Kosovën të aplikohen standarde të njëjta sikurse me çdo shtet tjetër, meqë pavarësia e shtetit tonë jo vetëm që është njohur nga shumica e vendeve demokratike anekënd botës, por edhe është vulosur nga GJND-ja. Kushtetuta e Kosovës, ligjet e aplikueshme në Kosovë si dhe e drejta ndërkombëtare dhe praktika ndërkombëtare nuk e njohin të drejtën e një shteti për të realizuar referendum në territorin sovran të një shteti tjetër. Prandaj, praktikat e deritanishme të aplikuara që nga viti 2012, kanë qenë kundërkushtetuese, e si rrjedhojë nuk i obligojnë institucionet e tanishme të Republikës së Kosovës të dala nga vullneti i qartë i qytetarëve i shprehur më 14 shkurt 2021. Aq më tepër kur këto praktika kanë rezultuar vetëm me fuqizimin e strukturave ilegale të Serbisë në Kosovë. Për më tepër, institucionet e Kosovës kanë theksuar se çështja nuk është roli i OSBE-së, por roli i Serbisë dhe strukturave të saj paralele e ilegale në Kosovë. Sepse, para se OSBE-ja të bënte mbledhjen e votave, do të mbahej një proces tërësisht ilegal i hapjes së qendrave të votimit e kutive të votimit në territorin e Republikës së Kosovës për një referendum të një shteti tjetër, pra Serbisë, e ky proces do të organizohej nga strukturat ilegale të Serbisë në Kosovë. Ashtu siç dëshmohet në letrën e dërguar OSBE-së nga ana e autoriteteve serbe, arsyeja pse Serbia insiston t`i hapë vendvotimet edhe në Kosovë është sepse e konsideron Kosovën pjesë të territorit të saj. Prandaj edhe dëshiron ta shfrytëzojë referendumin si mjet të shtrimit të sovranitetit të saj mbi Kosovën. Rrjedhimisht, qëndrimi i institucioneve të Kosovës nuk ka fare të bëjë me OSBE-në, por me kundërshtimin e kësaj tendence të vazhdueshme të Serbisë, e cila dëshmon pretendime të qarta territoriale ndaj Kosovës. Institucionet e Kosovës mbesin falënderuese ndaj shteteve të Quint-it dhe të gjitha shteteve të tjera demokratike që e kanë njohur pavarësinë e Kosovës dhe shprehin mirënjohjen që edhe sot në takim u rikonfirmua mbështetja e tyre ndaj integritetit territorial dhe sovranitetit të vendit tonë. Duke qenë kështu, institucionet e Kosovës i bëjnë thirrje të gjitha shteteve demokratike që ta mbështesin Kosovën në përpjekjet e saj për t`i ndalur veprimet e vazhdueshme të Serbisë që minojnë sovranitetin, integritetin territorial dhe shtetësinë e Kosovës. Për më tepër, kjo praktikë e Serbisë, që po e ndjekë modelin rus, ka mbështetjen e plotë të Federatës Ruse, duke dëshmuar kështu tendencat e tyre për destabilizim të shpejtë të rajonit tonë dhe zhbërjen e sukseseve që Kosova dhe rajoni i kanë arritur në partneritet me vendet mike demokratike. Mosmbajtja e referendumit serb në territorin sovran të Republikës së Kosovës është hap i duhur në betejën tonë të përbashkët kundër autokracive dhe avansim i praktikave demokratike, përkushtim të cilin Kosova e ka dhënë së fundi edhe në Samitin për Demokraci të organizuar nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

KOSOVA, ME MOSLEJIMIN E REFERENDUMIT SERB NË KOSOVË, MBRONË SOVRANITETIN SHTETËROR

January 14, 2022 by s p

Jusuf BUXHOVI/

Reagimi i krerëve të insitutcioneve më të larata të shtetit të Kosovës karshi ambasadorëve të vendeve të QUINT-it” që kërkuan mbajtjen e referendumit serb në Kosovë që lidhet me ndryshimet kushtetuese në Serbi, është i drejtë dhe në përputhje me sovranitetin shtetëror të Kosovës, shpesh herë të nëpërkëmbur gjatë këtyre viteve nga politikanët e Kosovës, në rapot me Serbinë. Me këtë rast , arsyetimi i krerëve të Kosovës se “qytetarët serb të Kosovës me dyshtetësi do ta kenë të drejtën të votojnë në përputhje me standardet dhe praktikat ndërkombëtare, pra nëpërmjet postës dhe në Zyrën ndërlidhëse”, është në përputhshmëri të plotë me standardet ndërkombëtare që praktikojnë në raste të tilla vendet europiane. Andaj, veprimi ndryshe, pra i hapjes së qendrave të votimit të Serbisë në territorin e Kosovës, siç u tha, përbën shkelje të qartë të Kushtetutës dhe ligjeve të Kosovës, si dhe praktikave ndërkombëtare. Për më tepër, një akt i tillë është shkelje e integritetit territorial nga ana e Serbisë në raport me shtetin e pavarur e sovran të Kosovës. Qendrimi i prerë i krerëve të institucioneve më të larta të Kosovës, që është kompatabil edhe me atë të opozitës, gjë që paraqet një sukses të skenës politike për të qenë bashkë te çështjet madhore të interesit të shtetit, është hap i drejtë dhe më se i duhur që Kosova, më në fund, përkundër dëmëve të pësuara nga politika e deritanishme, të demonstrojë gatishmërinë për mbrojtjen e sovranitetit shtetëror edhe në rrethanat kur faktori ndërkombëtar kërkon “kompromise”, siç thuhet në kërkesën e vendeve të QUINT-it “për të çuar përpara dialogun midis Kosovës dhe Serbisë”, paçka se në një pasus vazhdohet praktika e zëvendësimit të predikatëve shtetërore me ato të toponomistikës (dialogu Beograd-Prishtinë në vend të Kosovë-Serbi), diskurs ky duhet përjashtuar dhe refuzuar nga kushdo që vjen!

Sekretari Blinken i shkruan Kurtit: Marrëdhëniet SHBA-Kosovë i kanë rrënjët në vlerat e përbashkëta demokratike dhe zotimin për Kosovë sovrane e të pavarur

January 14, 2022 by s p

Prishtinë, 13 Janar 2022- Gazeta DIELLI/

Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti ka pranuar letër nga Sekretari i shtetit i Shteteve të Bashkuara të Amerikës,z. Antony J.Blinken.

Sekretari Blinken ka thënë se marrëdhënia ndërmjet Shteteve të Bashkuara dhe Kosovës është e rrënjosur në vlerat e përbashkëta demokratike dhe zotimin për Kosovë sovrane dhe të pavarur. Duke i strehuar me zemërgjerësi afganët që janë në pritje të rivendosjes, Kosova po tregon lidership në të cilin Shtetet e Bashkuara dhe të tjerët mund të mbështeten, ka shkruar z. Blinken. Ngjashëm, ka thënë ai, vendosja e përbashkët e Forcës së Sigurisë së Kosovës me ushtrinë e SHBA-së në Kuvajt, vë në pah kapacitetin në rritje të Kosovës për të kontribuuar në sigurinë globale.
“Si mik dhe partner i Kosovës, Shtetet e Bashkuara presin të bashkëpunojnë me ju për ta zbatuar plotësisht agjendën e Presidentit Biden të përcaktuar për marrëdhënien tonë, përfshirë fuqizimin e sundimit të ligjit, mbrojtjen e të drejtave të minoriteteve, nxitjen e rritjes ekonomike dhe sigurimin e marrëveshjes së vonuar prej kohësh ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, me fokus në njohjen e ndërsjellë”, ka shkruar në letër Sekretari Blinken.
Lidhur me raportet ndërmjet Kosovës e Serbisë, Sekretari Blinken ka thënë se natyra e pazgjidhur e marrëdhënieve mbetet një pengesë e madhe ndaj anëtarësimit dhe integrimit të plotë në institucionet evropiane dhe euro-atlantike, i cili është një qëllim i përbashkët i Shteteve të Bashkuara dhe Kosovës.
“Besojmë që dialogu i ndërmjetësuar nga BE-ja mbetet forumi më i mirë për normalizimin e negociatave ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës dhe ne koordinohemi nga afër me partnerët tanë në BE për këtë qëllim”, ka shkruar z. Blinken.
Në letrën drejtuar kryeministrit Kurti, Sekretari Blinken ka thënë se Shtetet e Bashkuara, shpresojnë në lidershipin tuaj personal për rikthimin e momentumit në procesin e dialogut duke i mbështetur zotimet paraprake të vendit tuaj, pastaj duke e nxitur transparencën, duke i shmangur veprimet apo retorikën që mund t’i rrisë tensionet dhe duke u angazhuar në negociata me fokusin, kreativitetin dhe urgjencën e kërkuar.“Ju inkurajoj që t’i kushtoni vëmendje arritjes së marrëveshjes për energji elektrike në veriun e Kosovës dhe për avancimin e qëllimeve të përbashkëta në lidhje me personat e pagjetur. Është në interes të Kosovës që këto çështje të zgjidhen dhe të çojnë drejt një zgjidhjeje kompromisi në planin afatshkurtër, e që të mund të shërbejnë si bazë për progresin e mëtejshëm drejt normalizimit gjithëpërfshirës”, ka shkruar z. Blinken.
Mbështetja e vendimeve gjyqësore, në veçanti vendimeve që ndërlidhen me të drejtat e minoriteteve, do të kishte efekt të ngjashëm pozitiv dhe është në harmoni me prioritetet e qeverisë tuaj për fuqizimin e sundimit të ligjit, ka shtuar ai.
“Ju lutemi të punoni ngushtë me Ambasadorin Hovenier dhe Përfaqësuesin Special të SHBA-së për Ballkanin Perëndimor, Gabriel Escobar, sepse të dy janë plotësisht të autorizuar për t’i adresuar këto çështje me ju. Të dy janë të përgatitur për t’i diskutuar specifikat me ju dhe ekipin tuaj. Jemi të gatshëm ta ndihmojmë Kosovën për t’i arritur qëllimet e përbashkëta”, ka përmbyllur letrën dërguar kryeministrit të Republikës së Kosoëvës, Albin Kurti, Sekretari i shtetit i SHBA-së, Antony S. Blinken.

“SHËNIME” NGA KUVENDI 319 VJEÇAR I DHEUT TË ARBËRIT (1703-14-15 JANAR-2022)

January 14, 2022 by s p

“Populli em u ba rob, se nuk pat dijen”-(Papa Klementi XI)

Nga NDUE BACAJ

Kisha në Mërqi-Lezhë, ku u zhvillua kuvendi i Arbënit…

HYRJE

Kishin kaluar 224 vite kur diellin e qiellit të Arbërisë “Skenderbegejane”e kishin mbuluar retë e zeza aziatiko- turko-osmane. Po kaq vite në këto troje mbizoteronte erresira . Rrezet e diellit ishin zevendesuar perdhunisht me ato të gjysemhënes të zbehtë, ndërsa mbi tokën arbënore shprazeshin pa pushim gjamë, vetimë , rrebeshe e stuhi të shoqëruara me acare të pafundme, që shqiptarëve po u “asfiksonin” jo vetem trupin, por edhe shpirtin… Shqiptarët në pergjisthsi e ata të Gegnisë në veçanti nuk ishin nënshtruar asnjëherë , por kishin luftuar me heroizëm të pashoq, ndonse prej më shumë se dy shekujsh u mungonte shpata toksore e hyjnore-Iliro-Arbenore, Gjergj Kastrioti Skenderbeu , “Mesia” që shpëtoi besimin e qytetrimin kristian edhe në Europen e shekullit XV… Në këtë Europë që tashma qendronte e strukur me zemer në dorë , e me sytë nga qielli… Në këto kushte “vetmie” mjaft nga shqiptaret kishin ndryshuar besimin, shumë kishin bashkepunuar me pushtuesin, por nuk mungonin edhe ata që kishin qëndruar besnik të besimit Kristian-katolik, që në keto vite identifikohej me atë shqiptarë… Gjatë këtyre shekujve pushtuesi turko-otoman perveç kërbaçit (dhunës) edhe kulaçit (joshjes me pasuri dhe ofiqe zyrtare), kishte arritur që në themelet e shoqërisë solide të ketyre trojeve (familjes dhe mënyres së jetesës) të fuste dinakerisht “helmin” e veseve, dhe menyren më të keqe të jetesës , që do të gerryenin nga brenda jetën e virtyteshme të shqiptarëve… Tashma grigja kristiane e Arberisë, por njekohesisht edhe “fara” Europerendimore e saj , gjindej në zgrip të mbijetesës. Në keto kushte kishte lindur nevoja e një kuvendi historik ,vendimet e të cilit per t’i venë në jetë në trojet arbënore kishin nevojen e njohjes dhe perkrkrahjes ndërkombëtare e veçanarisht të Selisë së Shenjte.. Kleri më i lartë shqiptare prej kohesh e kishte njoftuar Selinë e Shenjte për gjendjen e grigjes katolike shqiptare me anën e relacioneve, letrave e dokumenteve të ndryshme, si dhe i kishin kerkuar Selisë së Shenjte ndihmë per mbjatjen e një kuvendi historik…

PËRGATITJET DHE NJOFTIMI PËR KUVENDIN E DHEUT TË ARBËNIT.

Vetë Krijuesi kishte bërë emër që në krye të Selisë Shenjte në vitin 1700 të vinte Papa Klementi i XI , prej mishi e gjaku Arbënor , familja e të cilet nga fundi i shekullit XV, ishte detyruar të largohej në drejtim të trojeve italiane, per ti shpëtuar pikrisht mizorisë turko-osmane.. Ky Papë shqiptar ishte natyrisht mjaft i interesuar për rilindjen politike të atdheut tij të lashtë. Prandaj, tre vjet pas zgjidhjes së tij papë urdhëroi mbajtjen e një kuvendi historik…1. Për të realizuar kuvendin historik me emrin domethënës “Kuvendi i Dheut të Arbënit” u ngarkua figura e ndritur pastoriale e grigjes katolike shqiptare e më gjerë , Arqipeshkevi i Tivarit e Diokles , (1701-1712) At Vinçenc Zmajeviku , (i lindur në Perast të Kotorrit me 1670 ,dikur trevë etnike Ilire ). At Vinçenci mbasi mori bekimin nga kreu i Selisë së Shenjte filloi vizitat baritore për të njohur gjendjën e besimtarëve , famullive , kishave dhe shkollave pranë tyre… Kontaktet e Zmajevikut me shqiptaret “katolik” kishin qënë të përhershme e të aferta edhe më përpara , por tani ato thellohen më teper. Me daten 2 dhjetor At Vinçenc Zmajeviku (me miratimin e Papës ) lëshon leterqarkoren, me të cilen njofton të gjithë klerikët shqiptar për mbajtjen e kuvendit të dheut të Arbënit në katundin Merqi të Lezhes me datat 14 dhe 15 janar të vitit 1703.. Në ketë kuvend ftoheshin drejtuesit kishtar shqiptar si ; kryepeshkopët e Durresit e Shkupit , peshkopët e Shkodrës , Lezhës, Pultit , Sapës , 45 krerë e fumultarë dhe 200 besimtarë të shquar të Arbënisë e tjerë.. At Zmajeviku në letrën që u dergon Kryeipeshkvijve , Ipeshkvijve dhe mbarë meshtarisë të Arbënisë , por edhe Serbisë… ndër të tjera u shkruante :

”…. Gati është duke mbaruar muaji i tretë ,që unë duke e bartur barren e rendë, që më vuri në qafë Shenjti At Pape , pa pushuar jam duke kaluar qytetet, katundet, lagjet e gjithë mbarë kopshtin (bashtinen) e Tenzon. Duke kqyrur vreshtin e Tenzon… Oh ç’mjerim pashë .. E pashë këtë vreshtë të prishur, të shkaterruar, të lënë si një gjë e mbetur shkretë , mbuluar prej ferrmacash , prej ferrash , prej rrozgash , e pashë në vend që të qesin rrush duke qitur larushk. Ketë vreshtë e shkeli me ndihmen e njerzëve të keqij, ai armiku i moçëm i Tenzon (turku..N.B.)…. i cili nuk pushon prej zemëes së keqe për të prishur farën e mirë që është mbjellë në kopshtin e Tenzon…Ndër gjithë këto ngaterrime e peshtjellime çka do të bëjmë o vëllezër ? A do të shkojmë motin duke qarë hallin e zi , apo do të mundohemi ta sjellim mbarë vreshtin e Tenzon ?. Mos qoftë thënë, që puntoret e ketij vreshti të rrinë me duar kryq në brez ; por zelli që do të kenë për të madhin Zot , ti pushtojë zemrat e tyre për tju perveshur punës . Të hyjmë pra ta punojmë vreshtin, që e kemi para syvet, të hyjmë ta dlirim prej ferrave , e ferrat ti këpusim në rrenjë që të mos dalin perseri… Ju pra o vëllezerit e mi, kryeipeshkvij , jeni thirrë prej meje , e ju ipeshkvij që jeni nën mua , dhe meshtarë të tjerë , të paret e kishave , duke ju urdheruar po ju bejë të ditur që të vini e të mblidhemi në Kuvend të Arbënisë që në dashtë Zoti ynë , do ta bejmë të dielen e dytë mbas ujit të bekuar, në Kishë të Shenjtit Shën Gjon Pagzuesi në katund të Merqisë, në Dioqezë të Lezhes….. Vincenc Zmajeviku…Shkruar në të dhjeten ditë të dhjetorit 1702”.2. At Vincenc Zmajeviku njofton edhe Papa Klementin e XI , për permbushjen e urdherit të tij me perkushtim të thellë në viziten apostolike , ku me ketë rast ndër të tjera i shkruan : “…Ti më urdherove, o Shenjti At Pape , ti vizitoj e ti vë re , si vizitor apostolik kishat e Arbënisë, dheut tim. Unë iu permbajta urdherit , iu solla dheut rreth e rreth e gjithë mbarë e kërkova , dhe pashë nevojat e Arbënisë. Pashë vuajtje shumë. Qytetin , që më parë ishte i pari i të gjitha vilajeteve (Shkodren N.B.), venë në haraç , Zojen e njerëzve me futë në krye , kalanë e trimave të rrënuar , murin dhe meterizin e forcës sonë të çartur e prishur ; pashë të pafetë hyrë në vende të shuguruara, kishat përlyer , lteret ndyrë sa mezi pashë një vend ku mund të mblidhej populli në tubim. Pashë pleq duke vuajtur , meshtarë- sherbetoret e Zotit duke qarë e duke lotuar , barinjët e travajuar , dhëntë shperndarë e tretur nëpër pyll ; pashë murtajen që mbyste njerzë e bënte kerdi të madhe nëpër të gjitha vendet. Këto vuajtje i pashë dhe gjimova. Zemra e bashkuar me mjerimet e popullit tim donte të ndahej përgjysëm , kur i shihja bijët e mi në rrezik të bjerrin fenë… Nën hijen tende , o Shenjti Atë Papë , dheu i Arbënisë po gazmohet …që tash sa mot ka ndejtur i harruar , varfëruar e mbuluar prej mjegulle , por nën një Pape shqiptarë po del në dritë , e mezi pret të fitojë namin e lumninë së moçme…”. 3.

DISA NGA TË ZEZAT QË KISHIN PREKUR OBJEKTET E KULLTIT DHE MËNYREN E JETESËS NDË SHQIPTARËT KATOLIK.

Shqiptarët (katolik) të shquar ndër mote për pastertinë e figurës morale , dhe për shenjtënin e familjes e kunorës ishte mbytur në mëkate e vese të shemtuara, por i gjithë ky mjerim nuk kishte ardhur vetëm per faje të “grigjes” , por edhe per fajin e disa “barinjëve” shpirtërore (prifterinjeve) të cilet me veprimet apo mos veprimet e tyre e kishin lënë grigjën në meshirë të udhes plotë mjegull të perzier me tymin helmues që perhapte pushtuesi turko-osman. Disa nga mëkatet më “kryesore”që behen të ditur në matrialet shkresore të Kuvendit të Arbënit ishin : Marrja për grua e kunatës (motër e gruas , apo nusja e vëllait), grabitja e vajzave e grave të huaja , kurveria edhe brenda farefisit , fejesa e femijeve që në djep , si dhe blerja e vajzave me para për djem.. poligamia (martesa me më shumë se një grua), më të cilat kisha nuk duhej tu bekonte kunoren… Vlenë të cilësohet se deri në shekullin e XVII në Shqiperi ishte (bërë) zakon të vinin kunorë pasi gruaja të lindë djal , zakon që u hoq me 1703 nga koncili kishtar i Shqiperisë…4. Raste të tilla kishte jo pak ,madje kishte edhe prifterinjë që ishin martitirizuar kur kishin kerkuar të ndalonin poligamin. Një ngjarje e tillë tragjike kishte ndodhur edhe në Malesi të Madhe në shekullin XVII , e pikrisht me daten 14 dhjetor 1644, kur dy Etër misionarë Franceskan ; Paolo nga Mantova dhe Salvadore nga Offida (italian) , kishin refuzuar të flinin pranë një familje të njohur në Kelmend, pasi kryefamiljari mbante një grua me kunor dhe një pa kunor. Kelmendasi që kerkonte të strehohen dy meshtaret në shtepin e tij e ndau gruan pa kunorë , por gjinia e gruas së ndarë (nga kastrati) më vonë u zuni prit dhe i vrau dy misionaret..5. Gjithashtu ishte venë re edhe mungesa e regjistrave të kishes, ku priftërinjët nuk regjistronin të dhënat jetësore-fetare për çdo familje e famulltar të famullisë tyre…6. Mjerisht konstatohet se mjaftë priftërinjë ishin edhe të pa kompletuar me arsimimin perkatës , ku kjo padije i kishte çuar deri aty sa kishte priftërinjë që shkruanin edhe hajmalia , dhe në letrat trekëndëshe të cilave shkruanin thënie biblike ose lutje..7. Shpesh për pa-aftesi , por edhe kryeneçsi të priftërinjëve shumë katolik kishin lënë fenë e Krishtit dhe ishin bërë muhamedan. Një rast i till “interesant” tregohet per zonen e Anes Malit , ku një prift ditën e Pashkëve donte të mbante meshën në orën e zakonshme të ditës ,por besimtarët nuk kishin arritur të vinin të gjithë , ndaj i ishin lutur priftit të priste edhe pak , por ai me kokëfortësinë e tij nuk ju a vuni veshin dhe i kërcënoi se do ti shkishëronte nëse këmbëngulin të vonojnë meshën. Në ketë moment banorët e Anës së Malit të verbuar nga zemrimi dhe nga një krenari e rreme të drejtuar nga i pari i tyre, me flamur të shpalosur moren rrugën për te Pashai në Shkodër,dhe atje u shpallën të gjithë musliman..8. Por me e keqja kishte ndodhur kur prifti i Jubicës Dom Nikë Leka (në vitin 1674) kishte braktisur besimin Kristian dhe ishte bërë musliman , dhe turqit në formë përshëndetje u thonin besimtarëve katolik , behuni edhe ju turq (musliman..) si prifti juaj..9. Ndërsa në një relacion (të At Zmajevikut) i cilësuar edhe në dokumentet e Kuvendit të Arbënit, që tregonte për gjendjen e popullsisë së Shkodrës e Malësisë ndër të tjera gjejmë të shkruar :” Vërejmë me të madh hillërim të zemrës sonë si shqiptarë dhe si meshtarë, që ia duam të mirën këtij dheut tonë , që gati të gjithë turqit , (kështu i quanin edhe të krishteret që ishin konvertuar në fenë Islame ,N.B.), që sot kanë zënë vend në Shkodrën tonë , kanë dalë prej malësorve të krishterë , të cilët sidomos në kohë e Mahmud Pashës , që kanë mbetur në Mal të Zi , në kohën e Ibrahim Pashës e të Mahmut Pashës , shumë herë për asnjë send , po prej kryeneçësisë e ndërronin fenë e bëheshin turq. Turqit e Podgoricës , të Pejës , të Gucisë , të Gjakovës gati të gjithë janë bijtë e malësorve të krishterë , që kanë dalë ose prej Hotit , ose prej Grudet , ose prej Kelmendit , ose prej Pultit e sidomos prej Alsiçjet….10. Në këto kohë bënte kërdinë edhe SKIZMA (ortodoksia) ,e cila duke mashtruar me kristianizmin e “përbashkët” kishte arritur ti shkëpuste grigjës katolike jo pak shqiptarë katolik , por edhe i kishte shpallur luftë besimit katolik (që njesohej me kombësin shqiptare)… Në keto kushte të vështira shpesh perftërinjtë detyroheshin të strehoheshin edhe nëpër shpella ,siç mund te shënohet rasti i priftit të Grudes At Bartolomeut..11. Në këto kohë, “fara” katolike e shqiptarisë gjindej në zgrip të mbijetesës, edhe nën peshen e taksave dhe mohimit të të drejtave më elementare të këtij komuniteti , pasi identifikohej me pengesën kryesore për krijimin e një “ishulli” turko-aziatik në Europë.

KUVENDI I DHEUT TË ARBËNIT…

Kuvendi i Dheut të Arbënit siç ishte njoftuar u zhvillua në ditët e caktuara të 14 – 15 janarit 1703 në katundin Merqi të Lezhës dhe u hap me fjalen brilante të At Vinçenc Zmajevikut , ku një pjesë fare të vogel të kesaj fjale po e citoj : “…Fortuna e stuhia e detit, krisma e furia e ferrit janë perpjekur bashkë per t’i perpirë kishat tona , aq sa edhe njerzit e mirë duket se mashtrohen. Shumë janë ndarë prej fesë , mashtruar e tradhtuar prej thenieve të shtrëmbërta të njrëzve ; të rrahur shumë prej tallazeve të tillë…druajnë se mbyten dhe dalin feje. Gjithë duke parë veten në rrezik të birrën , duke qarë e duke dënesur shtrijnë duart prej nesh e kerkojnë ndihmen tonë. Ata që hiqen rrëshan per të vdekur , t’i nxjerrim ,e ata që nisen të mbyten , pa pushim tu shpetojmë barken (Kishen e Shqiperisë) të rrahur prej tallazeve, duke përtritur e duke e goditur , ta sjellim mbarë e ta vëmë në vend të shendoshë, që tallazet të mos kenë më çka ti bajnë…”.12. Gjatë dy diteve të kuvendit folen shumë nga pjesmarresit e kuvendit. Me fjalët e tyre ata treguan gjendjen e mjerueshme në të cilen gjindej kisha katolike dhe famulltarët e saj. Në kuvend u miratuan shumë dekrete , dhe u vendosën apo më sakt u rivendosen mjaft rregulla të detyrueshme per t’u zbatuar nga ipeshkvijtë , meshtarët dhe famulltarët. Ato janë të shumta të shkruara e ndara në kapituj , ku bie në sy detyrimi i zbatimit të shtatë sakramentve të vendosura prej Jezu Krishtit si ; Pagezimi, Krezmimi, Kungimi (Eukaristia) , Rrëfimi o Pendesa, Vojimi i Shenjtë , urdhëri i priftënisë dhe kunora (e bekuar) e martesës..Gjithashtu u vendosen rregulla të forta për të gjithë ata që nuk zbatojnë urdhenimet e Tenzon, deri në shkishërimin e tyre. Rregulla të forta u vendosen edhe per priftërinjët që i neglizhojnë detyrimet kishtare , ku perveç zhvillimit të meshëve dhe zbatimit të sakramenteve , ata duhet të mbajnë regjistrat e sakta të famullive të tyre , ku të shënohej data , dita e viti i çdo martese , çdo lindje , çdo vdekje , çdo pagezimi , çdo krezmimi , të shoqeruara keëo me gjeneralitet që kerkoheshin me emrat e famulltareve , të prindërve (babë , nënë), të kumarve , nunëve , dëshmitarëve e hollesira të tjera të nevojshme.. Vlenë të theksohet se gjithçka shkruhej e shenohej në regjistra e dokumente të tjera kishtare duhej të shkruhej në gjuhen shqipe… Me këtë rast kuvendi konfirmon edhe mirmbajtjen e mjaft shkollave që ishin ngritur pranë Kishave , kryesisht në zonat malore, ku mësohej edhe shqipja e “kohes”, së bashku me dashurinë për fenë e të parëve , atdheun , doket e zakonet me në krye besën ,bujarinë , trimerinë , urtinë dhe bashkejetesën…

DEKRETET E KUVENDIT:

Per të gjitha çfar u folë e vendos në Kuvendin e Dheut të Arbënit , u miratuan dekretet perkatëse , të cilat duhej të zbatoheshin nga meshtarët e famulltarët , si dhe hierarkia e lartë e kishes katolike në Arbëni. Për të mos “merzitur” lexuesit mendova që dekretet t’i rendisë vetëm me titujt e tyre , si vijon:

“-Përmbi besimin e fesë ,

-Përmbi atë që e bënë fenë e Krishtit ,

-Përmbi ata të krishterë , të cilet ndonse kanë mohuar fenë në faqe të dheut mbahen turq dhe tinzisht mbahet të krishter ,

-Për çka do të ndahen të krishterët prej të pafeve ,

-Përmbi detyren që kanë meshtarët per t’i mësuar të krishterët në punë të fesë , -Përmbi detyren që kanë meshtarët të predikojnë Ungjillin ,

-Përmbi të mbajturit e festave ,

-Përmbi agjërimet e urdhëruara e permbi detyrat që kanë të krishterët per t’i mbajtur ,

-Përmbi agjërimet e Kreshmeve perpara Pashkëve ,

-Përmbi be të rrejshme ose të shtrembër ,

-Përmbi sakramentet ,

-Përmbi Pagëzimin ,

-Përmbi Krezmimin ,

-Përmbi pendesën ose të rrëfyerit ,

-Përmbi eukaristinë ose kungimin ,

-Përmbi vojimin e shenjtë ,

-Përmbi sakramenin e urdhërit të priftërisë ,

-Përmbi sakramentin e martesës ,

-Përmbi zakone të mbrapshta të martesave të pakunorë , që janë per t’u hequr e për t’u ndaluar ,

-Përmbi ipeshkvijtë ,

-Përmbi borxhin që kanë ipeshkvijtë të dalin e ti vizitojnë kishat e dioqezat ,

-Përmbi mënyren që ipeshkvijtë do të zbatojnë duke i treguar Kuvendit të Propogandës punët e dioqezit të vet ,

-Përmbi kufijët e dioqezave të Zadrimës , të Lezhës e të Albanit që sot janë nën kryeipeshkvinë e Durrsit ,

-Përmbi kufijtë e dioqezës Pultit ,

-Përmbi dheun e Postribës ,

-Përmbi shtepitë e konaqet e të krishterëve , që prej një dioqezi shkojnë në dioqezin tjeter ,

-Përmbi kishat që do të mbahen me nderë e me devotshmeri ,

-Përmbi lterët që kanë mbetur pambuluar ,

-Përmbi meshët që meshtari ia thotë popullit në famullinë e vet ,

-Përmbi rrobat e shuguruara ,

-Përmbi vorret dhe vendet ku vorrosen të krishterët ,

-Permbi priftërinjët që kanë famulli ,

-Përmbi fitime të priftërinjve , që ketyre u dalin prej gjërave të kishës , dhe përmbi detyrimet që duhet të kryejnë mirë e si duhet ,

-Përmbi shkollarët e Kuvendit Shenjtë të Propogandës (De Alumnis) ,

-Përmbi fretrit misionarë ,

-Përmbi shkollën e Kurbinit e të Lezhës ,

-Si do t’i bëhët mbrapa nevojave që ka dheu ynë…”.13.

PERFUNDIMI I KUVENDIT…!

Në fund të Kuvendit të Dheut të Arbënit , protagonistët e tij paraqesin “perfundimin” me “fjalët” të cilat po i citoj: “Të gjitha ato punë që e kemi bërë , per arësye të detyres sonë e të kohëve të veshtira me sa ligje e dekrete , po i vëmë në gjyq të shenjtit Atë Papë të Romës , që është vikari i Krishtit në tokë , që është urdhëruesi i parë i të gjitha kishave , krijuesi e gjyqtari i pagabueshëm i të gjitha sendeve që i perkasin fesë e virtyteve ; e këtij për shenjë të ndergjegjës sonë , po i bienë me pervuajtëri të madhe në të dy gjunjtë , ne që jemi mbledhur me udhë (të drejtë) në këtë kuvend , ashtu me pervuajtni po ia paraqesim këto vendime Kishës së Shenjte të Romës , që është nëna dhe mjeshtra e të gjitha kishave , kështu edhe kardinalëve të kuvendit të shenjtë të propogandës ; këto punët tona t’i shikojnë , t’i gjykojnë e t’i pastrojnë dhe t’i forcojnë për nderë të Zotit të pushtetshëm dhe për të mirën dhe per të rriturit e fesë katolike:

-Unë Vinçenc Zmajeviku , kryeipeshkëv i Tivarit , i pari i Serbisë , vizitori apostolik i Shqiperisë, kështu urdhëruam e po vëmë dorën (nënshkrimin) këtu në fund.

-Unë , Pjetër Zumi , kryeipeshkëv i Durrsit , pajtohem e po vë doren në fund.

-Unë , Pjetër Karaxhiqi , kryeipshkëv i Shkupit (emruar) , pajtohem e po vë dorën time në fund.

-Unë , Gjergji , ipeshkëv i Zadrimës , pajtohem e po vë doren time në fund.

-Unë , Nikollë Vlladanji , ipeshkëv i Lezhës , pajtohem e po vë doren time në fund.

-Unë , Nue Babi , ipeshkëv i Shkodrës (emruar), pajtohem e po vë doren time në fund.

-Unë , Marin Gjini , ipeshkëv i Pultit (zgjedhur) , pajtohem dhe po vë doren time në fund.

-Unë , frat Exhidio , prefeti apostolik i Misioneve të Arbënisë , pajtohem prej anës sime e prej anës së misionarëve.

-Unë , frat Frano Maria a Lycio , prefet apostolik i Misioneve të Maqedonisë , pajtohem prej anës sime e të misionarëve.

-Unë , frat Mertini a Gionima , i pari i trojeve të fretnëve , pajtohem prej anës sime e të fretërve , që shkruhen de Observantia.

Frat Raimond Gallani Scrivani .14.

Vlenë të cilësohet se si fjala e hapjes së Zmajevikut, po ashtu edhe vendimet e marra në Kuvend u hartuan në gjuhën shqipe. Procesverbalet e takimit, të cilat kanë rëndësi historike , gjuhësore dhe klerikale u dërguan në Romë për t’u parë nga Papa, dhe me ndihmen e Françesko Maria Da Leçes u botuan në shqip dhe latinisht nga propaganda Fide më 1706. 15. Nga botimi i parë dhe botime të tjera “bie në sy” botimi special i vitit 2003 (me rastin e 300 vjetorit..). Kuvendi i dheut të Arbënit, është vepër e pavdekshme fetare e atdhetare e korifejëve të binomit FE dhe ATDHE… Kjo vepër me permasa toksore e hyjnore ka në “qiellin”e tij, yllin “polarë” Papa Klementin e XI dhe pas tij, të perndriturin At Vinçenc Zmajeviku , të rrethuar me yjet e ndritëshme , pjesmarresit në këtë Kuvend, (si ata që iu cilësuam emrat , dhe të tjeret , që nuk pata mundësi t’ua cilësoj emrat)… Vlen të theksohet se nga dhjetë nënshkruesit e vendimeve të kuvendit të Arberit , shtatë janë qartësisht shqiptarë , dhe vetem tre emra “tingellojnë” si emra misionaresh “italian”.. Vendimet e Kuvendit të Arberit pasi u miratuan nga Selia e Shenjte me në krye Papa Klementin e XI u bënë të detyrueshme per tu zbatuar në Dheun e Arbënit e më gjerë… Kleri i lartë katolik për venien në jetë të vendimeve të Kuvendit zhvilloi disa sinode të shenjta në Shkodër, Kasena , Obot , e veçanarisht dallohet sinodi i shenjte i Beltojës i zhvilluar në vitin 1704…16. Kuvendi i Arbënit në pamje të parë dukej se kishte rendesi të madhe vetëm per komunitetin Katolik të Arbënisë (Shqiperisë të asaj kohe), por koha tregoi se ky kuvend dhe vendimet e tij kishin vlera e rëndësi për të gjithë ata që e quanin vehtem me zemer e shpirtë shqiptarë të vertet me orientim nga Perendimi.. Kuvendi i Arberit ishte “balsami” hyjnore që ruajti të pa sterilizuar “FAREN” e shqiptarisë , që është e njejtë me atë Europerendimore , mbi themelet e të cilës është ndërtuar Europa e Bashkuar (BE-ja), që dje e kishim ënderr, ndersa sot shpresojmë…realitet…

REFERENCAT:

1.Edwin Jacques, SHQIPTARËT, Historia e popullit shqiptar nga lashtësia deri në ditët e sotme, fq.275, Tiranë 1995.

2.Kuvendi i Arbënit 1703 , botues Kryeipeshkvija e Tivarit , Kuvendi Salezian –Prishtinë 2003 , fq.30-33.

3.Franc Nopça , Fiset e Malësisë së Shqiperisë Veriore dhe e drejta zakonore e tyre , fq.386 , Tiranë 2013.

4.Kuvendi i Arbënit , po aty ..fq.12-14.

5.Fulvio Kordinjano ,Shqiperia permes vepres dhe shkrimeve të misionarit të madh italian At Domeniko Pazzi 1847-1914, vll.2. fq.91.Botime “Almeria” 2008.

6.Kuvendi i Arbënit …fq.69.

7.Fulvio Kordinjano ,Shqiperia….vll.I. fq.278.

8.Hyacinthe Hecquard , Historia dhe pershkrimi i Shqiperisë së Epërme ,ose i Gegenisë, fq.47.

9.Odette Marquet, Pjeter Bogdani, letra dhe dokumente, fq.142-143.

10.Kuvendi i Arbënit , po aty , fq46.

11.Fulvio Kardinjano..po aty ,vll.I. fq.102.

12.Kuvendi i Arbënit 1703, fq.35 , botim i Shpresa Prishtine 2003 .

13.Nëpër fletët e librit Kuvendi të Arbënit 1703..).

14.Kuvendi i Arbënit , po aty , fq.150-151.

15.Robert Elsie, Fjalori historik i Shqipërisë, fq.355, sh.b.Uegen, Tiranë 2011.

16.Nevila Nika ,Dioqeza e Shkodres gjatë shek.XIII ,sipas doreshkrimeve Arkivore, fq.33-34).

-N.B.-

Shqipëri, me 14 janar 2022.