Archives for February 2022

IN NFL HISTORY – LIRIM HAJRULLAHU, KRISTJAN SOKOLI

February 10, 2022 by s p

Dallas Cowboys kicker Lirim Hajrullahu warms up before a preseason NFL football game against the Dallas Cowboys in Arlington, Texas, Saturday, Aug. 21, 2021. (AP Photo/Ron Jenkins)

by Rafaela Prifti/

Super Bowl LVI will be underway on Sunday evening. At the end of a sensational season, two teams won their respective conference championships, the Los Angeles Rams and the Cincinnati Bengal. The 2022 Super Bowl marks the first time these teams meet in a championship game. This year the LA Rams are playing a “home” game at the Rams’ home stadium in Inglewood, California..

Whether you follow your favorite NFL team, appreciate the strategic thinking that goes into running the ball down the field, are curious about the pervasive football references or you just like to tune in the Super Bowl for the entertainment and the commercials, there is no denying that the experience is an integral part of the American culture. I took the opportunity to read up on the story of the Los Angeles Rams and it did not disappoint. I came across the Kosovo/Canadian kicker Lirim Hajrullahu, who has great stats and a career-long kick of 56 yards. The AFI noted that throughout his Canadian Football League career which included playing for the Winnipeg Blue Bombers, Toronto Argonauts and Hamilton Tiger-Cats,Hajrullahu has proven his leg strength. He was hitting three-pointers on Canadian soil from nearly 80 yards. Following the 2019 CFL season, Hajrullahu was released by the team to allow him to become a free agent to pursue NFL opportunities. In 2017 he signed a three-year contract with the Los Angeles Rams. In 2020 the Dallas Cowboys added Kosovo-born, former Grey Cup winning CFL kicker to their roster. “In The Spring League, Hajrullahu set a new league record for longest field goal, tied the single-game record for fields goals, and was named the South Division Player of the Week,” writes AFI. Last December, Panthers Wire reported Carolina Panthers signing the Kosovo native kicker to the team.

The honor of being the first Albanian to play in the NFL goes to Kristjan Sokoli. He was picked up by the Seattle Seahawks with the 214th overall pick in the 2015 NFL Draft after an impressive collegiate career at the University of Buffalo (NCAA D1). It has been reported that his father Gjon Sokoli fled Albania in the late 1990s to seek political asylum as civil unrest destabilized the country. Two years later his wife, Gjyste joined him and Kristjan arrived with his younger brother two years after that. In the US, his father worked in maintenance and the family spoke very little English.He said to Advanced Media that from his new home in Bloomfield, NJ, he became a Giants fan and wore a Jeremy Shockey jersey to school. At 26, Sokoli signed with “the depleted Giants two days before the 2017 season finale and stuck around on a non-guaranteed Futures contract…” The Giants were his fourth team since appearing in one game as a rookie in 2015. For four years, Sokoliplayed both sides of the ball. He signed with the XFL team DC Defenders in 2020. In the 2021 Spring League he played for the Alphas and ranked as a top NFL prospect. Last August Potsdam Royals of the German Football League announced the signing of the former NFL defensive end and offensive lineman Kristjan Sokoli from Shkoder, Albania. A Rolling Stone profile on him, describes the journey of the first Albanian-born player to ever make the National Football League. The piece explains how the odds of making the NFL are so astronomically small, that “just about any player who signs a pro contract has a tale to tell. But that doesn’t mean some of those stories aren’t slightly more fantastic than others.”

Super Bowl isthe biggest sporting event in the country. For football fans, it is Christmas and Easter rolled in one. Its origin doesn’t go very far back. Although much younger than Kentucky Derby or the World Series, football has overtaken baseball as the nation’s most popular sport, according to historians. Now part of its history are two Albanians, the newly signed Carolina Panthers kicker Lirim Hajrullahu and former Seattle Seahawks defensive end and offensive lineman Kristjan Sokoli.They have journeyed to their dreams through extreme determination, discipline and hard work. They also honor their place as the firsts of their countries to play in the NFL.
Photo: AP

MUSINE KOKALARI, PARADIGMAT E NJE AUTOREJE SA TE VLERESUAR, AQ TE PERNDJEKUR

February 10, 2022 by s p

Mirseda Daci/

Jeta është një kolazh i diellit me shiun, i buzëqeshjes me lotin,i kënaqësisë me dhimbjen. “Dua të shkruaj, të shkruaj,e vetëm të shkruaj letërsi artistike dhe të mos kem të bëj fare me politikë”(1). Nga këto fjalë duket qartë zelli i shkrimtares së re për të kontribuar në letërsi,në mënyrën e saj.Ishin pikërisht pasioni nga njëra anë,e peripecitë më tronditëse të jetës nga ana tjetër,ato që do ta shoqëronin Musinenë në rrugëtimin e saj. Një grua e vrarë shpirtërisht,një femër që kishte “mike” të vetme vetminë,e që duroi torturat nga më çnjerëzoret vetëm sepse zgjodhi të shkruajë me fjalët e zemrës.Vetëm sepse preferoi më mirë të ishte një kritike e realitetit sesa të aprovonte elementët korruptivë të tij.Ishte një individe e mbyllur në botën e saj të mjerueshme,e vetmuar,sepse kështu ishte paravendosur për të.Një fajtore pa faj,kështu do ta cilësoja unë.Në fund të fundit a është faj lufta morale kushtuar popullit?A mund të quhet faj dëshira për ta parë vendin tënd të “lulëzuar”psikologjikisht? Ja se si do ta vlerësonte prozatori i talentuar Mitrush Kuteli:”Musine Kokalari afirmohet në rangun e mirë të letërsisë shqipe,jo si relativitet femëror,siç mund ta shohë dikush,por si vlerë absolute.”(2) Për të do të jepte mendim edhe Lasgush Poradeci:“Musine Kokalari ka një talent që duhet vënë në dukje dhe një origjinalitet letrar”(3). Kështu pra ajo do të vinte si një vokacion krejt i veçantë në prozën shqipe përmes një gjuhe dhe ligjërimi të pasur gjirokastrit,me ngarkesa emocionale dhe sentimentale,çka e bëjnë atë një prozë folklorike dhe etnografike.Kjo ishte Musine Kokalari,një erudite,”një individe që se lanë të jetojë e vetme kundër forcave të njeriut”(4). Musine Kokalari,bija shqiptare që kaloi vitet e fëmijërisë në qytetin e Gjirokastrës,studentja që ëndërroi dhe gëzoi statusin e kulturimit europian në vitet e rinisë,intelektualja që përjetoi trajektoren ngjitëse të temperaturës politike,e lartësoi identitetin e saj falë guximit për të thënë të vërtetën,falë durimit shpirtëror,falë peshës magjike të fjalës. Do të shfaqej si një fenomen letrar në gjininë e prozës,ku do të shpaloste talentin e saj të jashtëzakonshëm.Do të ishte femra e parë që do të bëhej autore e njohur e letrave shqipe.Ajo ishte porsi një lule,e brishtë për nga natyra,ashtu si të gjitha femrat.E nga ana tjetër ishte një lule rebele,e veçantë në llojin e saj,që për shkak të pikëpamjeve që kishte u dënua me një fat tragjik. “T’isha një lule vjollcë në mes të ferrave/Të qëndroja fshehur,e pa dukur/Dhe një ditë të zbulohesha prej duarve të dy të rinjve”.(5) Kështu ishte dhe Musineja,një lule e vetmuar,mes njerëzve që nuk e kuptonin dhe që e linin në hije.Gjithsesi asgjë nuk mund ta ndalonte “vajzën uragan”në rrugëtimin e saj drejt lirisë së mendimit.Pavarësisht dallgëve të egra që jeta lëshonte mbi të,ajo kishte shpresën se një ditë brezat në vijim do t’ia dinin rëndësinë veprave të saj. Muza shqiptare në sajë të artit,arriti të ketë një vend të rëndësishëm në letërsinë shqiptare. Arriti të jetë frymëzuese e mijëra të rinjve e mijëra shkrimtarëve e studiuesëve.Sepse në fund të fundit kështu i ka hije një Muze.
VEÇORI TE KRIJIMTARISE ARTISTIKE TE MUSINE KOKALARIT
Deri tani folëm mbi figurën e Musinesë dhe me të drejtë lind pyetja se çfarë e bën të veçantë prozën e saj.Normalisht që duhet të shfaqim disa karakteristika të stilit e në këtë mënyrë le të hapim një portë të re. Krijimtaria artistike e Kokalaritpërbën një pasuri të veçantë për artin, kulturën, etnografinë, folklorin,letërsinë, ”toskërishten”e qytetit të Gjirokastrës.Ajo është njëkohësisht autoritete e zëshme e letërsisë feministe shqiptare,si shkrimtarja e parë me krijimtari thuajse të njejtë me atë të prozatorëve të tjerë të shquar të kohës si Kuteli,Koliqi etj. Si askush tjetër,Muza shqiptare shpalosi në vepër botën e saj shpirtërore,zakonet,traditat,mjedisin dhe mbi të gjitha përmes gjuhës artistike,e mjeteve të shumta gjuhësore të shfrytëzuara,shenjoi të folurën e qytetit të Gjirokastrës.Ajo gjurmoi dhe mblodhi me kujdes e vullnet të jashtëzakonshëm nektarin e krijimtarisë popullore të Jugut,duke i bërë këto vepra të pavdekshme,e duke i transmetuar në të gjitha brezat. Përmes studimit të veprave mund të përcaktojmë veçoritë dalluese apo rolin që ka luajtur ajo në rrjedhën e kohës. Shfaqet përpara nesh panorama e qytetit legjendar të Gjirokastrës.Teatri ku lëvizin ëndrrat, zakonet, lojrat,çuditë që sjellin studentët nga perëndimi.Në fakt nga përshkrimi të duket sikur e bën qytetin personazhin kryesor.”Unë e kam njohur këtë ambient që në vogëli.Jam rritur me gjithçka që po rritej dhe zhvillohej…”(6)Nga këto fjalë kuptohet përkushtimi që i kushtoi popullit. Në krijimtarinë e saj paraqiten plakat dhe nuset e reja,paragjykimet dhe zilija,ndërgjegjia dhe nënndërgjegjia,pra e gjithë bota. Lasgush Poradeci do të shkruante.”Gruaja e lagjes,e dyerve dhe e poratve,vizitonjësa e vatrës dhe e oborrit,fjalamania tradicionale që përfaqëson tipin e përbashkët dhe të përditshëm të intrigonjëses,të intrigantes,të asaj që bën intriga,që fut fitila,që shtien spica,që shan,që heth në sherr dhe shtyn në ndarje-kjo mëhallaxhesha shqiptare e pavdekur për të gjithë herën dhe për të gjithë kohën përbën fondin e inspirimit të librës “Siç më thotë nënua plakë”(7). Me sa vërejtje të përpiktë-entuziazmohej Poradeci-plot gjallësi dhe plot freski,janë zënë këto miniatura të Musine Kokalarit.”Të thuash,si të kesh këputur një copë të gjallë të jetës,një pjesë që rron në vetvete gjithë jetën e organizimit shoqëror.”(8) Stilin e veçantë e autentik do ta përmendë edhe Kuteli tek fliste për vëllimin “Rreth vatrës”.Ai e gjente me vend të dallonte se :”libra është shkruar në gjuhë të vërtetë-që flitet-dhe me ngjarje të vërteta.”(9) Krijimtaria e Musine Kokalarit u vlerësua edhe nga poeti dhe prozatori Petro Marko:”Muza shqiptare,siç u paraqit në fillim me pseudonim,krijon një tip tregimi të veçantë,ku zotëron rrëfimi popullor dhe një ndjeshmëri për ambientin e një emocioni,i krahasueshëm me emocionin poetik”(10). Kështu duke alternuar mendimet që kolegët dhanë për Musinenë,por njëkohësisht duke u bazuar edhe në leximin dhe analizën e dy veprave që kam përzgjedhur,arrij më të nxjerrim në pah disa detaje të krijimtarisë letrare.Nga të gjitha këto vlen të përmendet fakti se ajo shkruan një tip tregimi të veçantë,që e bën atë shkrimtare të prozës së shkurtër.Shkruan në gjuhën e popullit dhe për popullin. Vemë re se gjuha që ajo përdor është e thjeshtë dhe mendimet që ajo përcjell janë të drejtpërdrejta.Prozatorja i ndërton tregimet e saj mbi një ngjarje të rëndomtë,që nuk ishte veçse një shkas për dialogun dhe më rallë për monologun,ngjarje që shpesh plotësoheshin me përshkrime të shkurtra të mjedisit. Një vend të veçantë zë figura e femrës.Musineja e trajton këtë personazh në të gjitha etapat e jetës,që nga lindja,periudha e rinisë,e deri në moshën e pleqërisë.Eshtë interesant fakti se meshkujt përmenden vetëm përciptazi.Figura e tyre trajtohet vetëm përmes bisedave të grave.Për shembull në tregimin “Burri shoku i qenit”,tregohet historia e një familjeje dikur të lumtur,por vdekja e merr Mukadesin,nusen e kësaj familjeje,duke lënë pas fëmijën dhe burrin.”Ku i vanë ato lotë,ato fjalë që s’martohem,do ta rrit fëmilën vetë,se e di ç’kanë hequr na njerkat,dhe ai u martua më shpejt nga të gjithë.”(11). Nga këto rreshta kuptohet qartë ajo që Musineja ka dashur të tregojë dhe në fakt ka vend fjala që gratë përdorin shpesh se “buri sa është i afërt, është dhe i huaj”.”Sa i zihet besë gjarprit aqë i zihet edhe atij”,kështu thonte teto Nexhmija.Sikurse shikohet edhe nga këto shembuj,figura e mashkullit trajtohet sipas mendimeve të femrave. Diçka tjetër interesante në këtë krijimtari është ngjitja e formuar shkallë-shkallë.Them kështu sepse tregimet ndjekin një linjë logjike dhe janë lidhur kuptimisht me njëri-tjetrin,si njëzinxhir.Kështu te vëllimi”…Sa u tunt jeta”tregohet vijimësia ciklit jetësor.Fillon me tregimin “E gjeta”,ku Haxho pikas vajzën e teto Qibruas dhe kërkon të bëhet shkuese për të.Edhe titulli i këtij tregimi jepet në formën e zgjidhjes së një misteri.Më pas vëllimi nis me rrjedhën e njëpasnjëshme të ngjarjeve,ku Haxho kërkon realizimin e qëllimit të saj,e së fundmi përshkruhet me imtësi dasma gjirokastrite si dhe zakonet e traditat që do të ndiqen në këtë dasëm.E njejta gjë ndodh edhe me vëllimin “Siç më thotë nënua plakë”,por ndryshe nga i pari ky shfaqet në formën e nostalgjisë së nënave për kohën e shkuar.Në tregimin me të njejtin titull tregohet mjaft qartë diçka e tillë. Në fakt kur lexojmë këtë tregim na krijohet një ngjashmëri me poemën “Hanko Halla”të Ali Asllanit. ”Erdhi koh’ e keqe,koha e flamosur,/na u prish dynjaja/bota ësht’marrosur…/nuse e kësaj kohe tjetër zona s’paske/a do marrë kalemin që të bëjë laraska/a do zërë të shkruajë ose do dëgjojë/një kuti të vogël që na flet me gojë…/është një freng i marrë që çirret e bërtet/frengu e ngre zërin edhe sëkëllin/nusja e lë perin edhe vërsëllin/ai flet me vete,flet e flet përqark/nusja s’është në vete bëhet më e zjarrtë…”. Le të shohim tashmë se si do të shprehet nënua plakë në tregimin “Siç më thotë nënua plakë. ”Oh kjo kohë e shkretë,se si u kthie një botë përmbys…gjithë ditën e ditës se ç’bën,s’mar vesh,shkruan,këndon bën xivo-gavo…Eja biro në vehte,shtroju punës,hir në udhë të Perendisë,se nga këndimet nuk nxjerr gjë.Nis nga qindizma…Ç’janë ato rroba që më bëjnë pas trupit sikur do t’u çahen veshur.”(12). Pavarësisht këtyre ngjashmërive ku mbizotëron e njejta ide dhe nostalgji për të shkuarën,duhet theksuar se Musineja kishte një stil të vetin origjinal,të ndryshëm nga ai i Ali Asllanit.Ajo na paraqet një paradë të vërtetë,duke pasqyruar ato anë që njihte më mirë dhe për të cilat kishte nevojë letërsia shqipe.Ajo kishte arritur të kuptonte se arti i vërtetë buron te populli.Të gjitha këto i paraqet si pasqyrë të jetës së trazuar të një qyteti.Përshkruan çastet dramatike që kalon ky qytet,kujtojmë për shembull tregimet për “Mustaqet e Çelos”,”Mos qofshin vjerat e zeza”etj. Kjo shkrimtare e trajtoi ciklin jetësor në disa rrafshe,duke mpleksur problemet e kohës,shoqërisë,familjes me shqetësimet dhe problemet që mbartin me vete pjestarët e kësaj shoqërie,të cilët ishin kaq shumë të lidhur me njëri-tjetrin sa gëzimet dhe hidhërimet i ndanin së bashku. Nga njëra anë një një jetë e trazuar me plot pakënaqësi nga nënua që s’mund të pajtohet dot me të renë,me vajzat që dalin rrugëve,me nuset e reja që nuk rrinë në këmbë. Ulërimat e një qeni që lajmëronte që dikush mund të vdesë:”Gjithë natën e dëgjova të përmbisurin qen.Ulërinte e ulërinte,e pastaj gërmonte baltën me thonj.E zeza unë,ah moj Perëndi,na ruaj shëndenë e së gjithëve!”“Diku tjetër qanin djalin e vdekur me kaq lotë e botë,sa dukej sikur muret kullonin nga lotët.” Nga njëra anë tregon se si njerëzit nuk i ngjajnë njëri-tjetrit,ashtu si edhe familjet s’janë njësoj.Një nuse ka dalë e mirë,diku tjetër nusja s’shkon me vjehrrën:”Nuk durohet edhe kjo,s’kam parë një ditë të bardhë që kur kam kallur këmbët në këtë të zezë gërmallë.”(13). Nga ana tjetër na shfaqet një vjehërr xheloze për nusen:”Nuset e sotme u bëjnë magji burave,i bëjnë për vete.Të tërbuarat,s’kanë mend për punë.”Kështu plas një grindje e madhe me zhurmë e mallkime. Kokalari paraqet të gjitha aktet e dramave shoqërore dhe familjare e për këtë ka preferuar frazeologjizmat e Gjirokastrës: ”Iu bë mendja dhallë,ik shiko punën tënde dhe mos hidh kripë në gjellë të botës,na njëherë trëndafili bën gjemb dhe gjembi bën trëndafilë,etj.”. Këtë gjë Musineja e ka përdorur qëllimisht sepse ka dashur ta bëjë lexuesin shprehës të drejtpërdrejtë të qëndrimeve të tij.Në gjithë prozën e saj letrare kemi parë mjedisin e saj kanonik etik dhe lokal. Vemë re se si e ndërton këtë prozë gjithmonë në mjedise të brendshme, në odë, shtëpi, oborr, pranë zjarrit. Nënua del tipi kryesor, organizuese e pjesës më të madhe të subjekteve. Shpesh herë stili i saj ngjan me Migjenin, por s’mund të themi se është ndikim i tij. I njejtë për këto dy uraganë ishte realiteti që i rrethon. Realitetin që duan ta ndryshojnë me forcën,mençurinë dhe shprehësinë magjike të fjalës. Po a është i mundur një ndryshim i tillë?A është e mundur arritja e emancipimit të mentalitetit të hekurt që shpesh ndrydh dhe prangos figurat ndoshta më të brishta të jetës sonë. A është e mundur nxjerrja e femrës nga “burgu”i mjerimit?VIJON NE NUMRIN TJETER…

Fjalori i Madh i Gjuhës Shqipe me mbi 100 mijë fjalë

February 10, 2022 by s p

Shkruan: Eneida Jaçaj

Fjalori i Madh i Gjuhës Shqipe me mbi 100 mijë fjalë, pasurohet me gegërishten dhe njësi frazeologjike, krijohet kartoteka dixhitale

Ngrihen 11 grupe pune për fjalorin normativ, futen edhe huazimet e përligjura

Zhvillimeve dinamike dhe të vrullshme të shekullit të XXI, që kanë prekur të gjithë spektrin e fushave jetësore, nuk mund të mos u shpëtonte as gjuha e folur apo e shkruar. Gjuha shqipe ka qenë nën trysninë e zhvillimeve të reja dhe, si pasojë, sistemi leksikor i saj është pasuruar ndjeshëm. Ashtu siç është paralajmëruar, Akademia e Shkencave të Shqipërisë ka nisur projektin për hartimin e Fjalorit të Madh të Gjuhës Shqipe, i cili është parashikuar të përfundojë në fund të vitit 2023, dhe do të publikohet në vitin 2024. Pas fjalorit të parë latinisht-shqip të Frang Bardhit të vitit 1635, i pasuar nga disa fjalorë të tjerë, njëgjuhësh apo dygjuhësh, shpjegues apo tematikë, për herë të parë, gjuha shqipe do të ketë një vepër madhore, ku do të përfshihen rreth 100.000 njësi leksikore (90.000 fjalë dhe 10-12.000 njësi frazeologjike). Fjalori të jetë një vepër normative dhe informuese, pasi në të do të përfshihet e gjithë pasuria leksikore, ku për herë të parë do të futen fjalë edhe nga dialekti gegë, shprehje frazeologjike; vepra do të ketë dyfishin e pasurisë leksikore të fjalorit shpjegues të shqipes. Në krye të punës përgatitore për veprën e madhe gjuhësore qëndrojnë dy profesorë të nderuar: Valter Memishaj dhe Jani Thomai. Janë ngritur 11 grupe pune që po bashkëpunojnë për të konkretizuar veprën e madhe të gjuhës shqipe; po punojnë specialistë të shqipes nga Shqipëria, nga Kosova e Maqedonia e Veriut, nga Presheva, nga Universiteti i Kozencës, i Palermos, i Munihut, i Selanikut, gjithashtu edhe gjuhëtarë shqiptarë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Pra, puna për fjalorin ka marrë karakter më të gjerë, jashtë kufijve të Shqipërisë.

Pasuria leksikore dhe gegërishtja

Ashtu siç e theksova edhe më sipër, në fjalor do të përfshihet pasuria leksikore e frazeologjike nga gegërishtja, toskërishtja, nga të folmet arbëreshe, arvanitase e nga të folmet e ngulimeve shqiptare në vende të tjera në Evropë dhe më gjerë. Gjithashtu do të futen kuptime, njësi frazeologjike, që janë mbledhur në Kosovë, Maqedoninë e Veriut, në Mal të Zi. Sipas specialistëve mendohet se nga dialektet dhe të folmet krahinore në fjalor do të zërë

vend një pasuri me rreth 10-12.000 fjalë. Pra, i jepet përparësi dialekteve, por pa hequr dorë nga leksiku i shqipes standarde. Ajo që vlen për t’u theksuar është se futen për herë të parë fjalë nga gegërishtja, duke pasur parasysh se Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe në 1972 është shoqëruar me reagime, edhe pas viteve ’90, sa i takon përjashtimit të përdorimit të dialektit të veriut në letërsi, fjalor dhe drejtshkrim. Pra, gjuha letrare kombëtare shihej si “mbidialektore”, ku si bazë e gjuhës letrare ishte marrë toskërishtja. Kjo thuhej edhe në veprën e Xhenet Bajron (1976): “Toskërishtja ka qenë bërthama fillestare e shqipes standard”. Asokohe pati reagime nga klerikët e Shkodrës, pasi me gegërishten, ishte shkruar gjysma e letërsisë shqipe e që vazhdonte të shkruhej në diasporë nga kollozë të kulturës shqiptare, si Martin Camaj, etj. Fjalori i Madh i Shqipes do të ketë fjalë të përzgjedhura nga të dyja dialektet, por duke mos u shkëputur nga bazat e shqipes standarde.

Kartoteka dixhitale

Si do të procedohet për përzgjedhjen e fjalëve dhe shprehjeve frazeologjike?

Grupi i punës po punon për ngritjen e një kartoteke (data base-i ad hoc), që do të

shkojë deri te 150.000-160.000 fjalë e njësi frazeologjike. Prej tyre do të bëhet përzgjedhja e

njësive që do të zënë vend në fjalor rreth 90.000 fjalë e rreth 10-12.000 njësi

frazeologjike. Përzgjedhja leksikore dhe frazeologjike do të bëhet edhe duke u ndalur te veprat e Gj. Fishtës, e M. Camaj, e E. Koliqit, e F. Arapit, e I. Kadaresë, e D. Agollit, e B.

Xhaferit, e P. Arbnorit, e A. Podrimjes, e A. Shkrelit, e D. Mehmetit, e R. Qosjes, e A. Demaçit,

e M. Isakut. Ndërsa nga letërsia artistike do të zërë vend në fjalor një pasuri me rreth 15.000 fjalë të reja.

Termat profesionale

Zhvillimet dinamike në të gjitha fushat kanë shtuar ndjeshëm edhe numrin e termave.

Janë përcaktuar 26 fusha të dijes, të shkencës, të teknikës, të artit, medies, gazetarisë etj., nga të cilat do të meren fjalët terminologjike. Sipas specialistëve, do të përdoren dhjetëra fjalorë terminologjikë, tekstet shkollore (parauniversitare e universitare), botimet shkencore të studiuesve, revista shkencore etj. Parashikohet që numri i termave të rinj do të jetë rreth 10.000 njësi, duke e ruajtur natyrën e fjalorit si një fjalor i përgjithshëm e duke mos e kthyer atë në fjalor të mirëfilltë terminologjik.

Huazimet

Zhvillimi i teknologjisë si përdorimi i rrjeteve sociale dhe televizioni, kanë bërë që shumë fjalë të huaja të panevojshme të zëvendësojnë fjalë të shqipes. Të rinjtë e sotëm, në mënyrë të pavetëdijshme, përdorin fjalë të huaja pasi qëndrojnë gjithë kohën e tyre para televizorit dhe i-phonëve, duke lundruar në botën informatike. Gjithashtu, shumë figura mediatike përdorin fjalë të huaja, për snobizëm linguistik, por kjo përdhos gjuhën shqipe, gjuhën më të lashtë pellazge. Pra, fjalë që shumë mirë mund të përdoren në shqip, nuk ka kuptim që të zëvendësohen padrejtësisht me fjalë të huaja. Kërkohet një ndërgjegjje kombëtare dhe ndërkombëtare, nga shqiptarë që jetojnë jashtë kufijve të Shqipërisë, që të ndërmarrin nisma dhe veprime me fëmijët për të mos harruar shqipen. Por, duhet theksuar, se ka disa fjalë ndërkombëtare që duhen huazuar, që nuk mund të shqipërohen, të cilat do të quhen huazime të përligjura, do të përfshihen në fjalorin e ri të shqipes. Mendohet se numri i huazimeve mund të shkojë edhe te 2-3.000

njësi të reja. Vepra e madhe e gjuhës shqipe do të publikohet në 2024, dhe shpresojmë që grupi i punës të bëjë një punë sa më të vyer dhe të suksesshme. Rroftë Gjuha Shqipe!

Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, “Moisiu arbëror”

February 10, 2022 by s p

Don Lush GJERGJI

Kush është për ne Shqiptarët Gjergj Kastrioti – Skënderbeu?

Kaluan 554 vite pas vdekjes së tij. Shumçka ka shkruar historiografia botërore, diçka më pak ajo arbërore dhe shqiptare. Megjithatë kemi mjaft elemente për ta portretizuar dhe paraqitur atë në dimensione historike dhe aktuale. Figura e tij zgjon gjithnjë shumë mendime, vlerësime, shqyrtime, këndvështrime, deri te kundërshtimi, urrejtja, keqinterpretimi, frika nga e vërteta dhe jeta e tij. Kjo dëshmon bindshëm që aktualiteti i tij, “ballafaqimi” me të, siç duket, jo vetëm që nuk zbehet kurrë, por gjithnjë është personalitet, përmbajtje, porosi për të tashmen dhe të ardhmen tonëAi popullit tonë Ilir dhe Arbëror ia gjeti rrënjët, ia gjeti damarin, ia ktheu besimin dhe dinjitetin, lirinë dhe pavarësinë, duke i përmirësuar gabimet e shumta të dinastive apo princave tanë, që të ndarë dhe përçarë, luftonin njëri – tjetrin duke u bërë “pre” e të huajve, në vend që të bashkoheshin për t’i luftuar armiqtë tanë të përbashkët dhe të përbetuar..Besëlidhja e Lezhës (1444), akti kulmor i urtisë dhe strategjisë vizionare të tij, ku u vunë themelet për shtetin arbëror, me kohezion dhe bashkim në çdo kuptim dhe drejtim për formimin e binomit Shtet dhe Komb.Hapi tjetër i strategjisë dhe urtisë së tij ishte bashkëpunimi me aleatet perëndimor, ndër të cilët duhet përmendur Mbretërinë e Napolit, atë të Venedikun, Raguzës, Papatin, Hungarinë, sidomos trimin Janos Hunyadi, por edhe shumë të tjerë. Këtu erdhi në shprehje aftësia e tij në diplomacinë e mirëfilltë dhe komunikim i vazhdueshëm me qendrat e rëndësishme evropiane.Në këtë punë tejet të madhe dhe vendimtare Gjergj Kastrioti i ndriçoi dhe vlerësoi rrënjët tona ilire, pra, lashtësinë, traditën, kulturën, qytetërimin, krishterimin tonë që nga kohët apostolike, duke u frymëzuar nga këto vlera dhe virtyte ai dhe populli ynë, si pasardhës të Aleksandrit të Madh, të Ilirikut antik, të një historie dhe tradite të gjatë dhe të lavdishme shekullore, që qëllimisht ishte mbuluar me harresë dhe mospërfillje. Nëpërmjet Jeroni De Radës, më vonë rilindësve tanë, Gjergj Kastrioti – Skënderbeu ishte “ngjallur” edhe një herë në popullin tonë, në histori, traditë, kulturë, qytetërim, si model dhe ideal për çdo shqiptar, si mundësi për rekuperimin e historisë, ndërgjegjes, vlerave dhe virtyteve tashmë të harruara dhe tjetërsuara.Nga ajo që dimë dhe mund të theksojmë:• Gjergj Kastrioti – Skënderbeu pati forcën, vizionin, guximin, trimërinë t’i kthehet vetvetes, rrënjëve ilire dhe arbërore, fesë së krishterë dhe të vërtetës historike. Kthimi te burimi është porosi dhe testament shpirtëror i tij edhe sot për ne, kaq të ndarë dhe të përçarë, të shkapërderdhur anekënd, pa ndonjë identitet dhe personalitet bazik, pa vetëdije dhe përcaktim në këto tri pika: kush jemi, çka duam dhe si duam të realizojmë atë çka vërtet duam.• Ai nuk e kishte humbur kujtesën historike personale, familjare, fetare dhe kombëtare. Edhe pse babai i tij Gjon Kastrioti qe i detyruar t’ua dorëzonte Gjergjin në moshën e brishtë 9 vjeçare, diku në fillim të vitit 1415, Gjergji ynë i mbeti besnik historisë familjare, kombëtare dhe fetare.• Ai është shembëll i shkëlqyer i përfaqësuesit të “diasporës”, i cili nuk mendonte me “bark”, por me krye, vlerësonte me mendje dhe me zemër, dhe thënë me gjuhën e Shën Nënës Tereze, e “jep pjesën më të mirë të vetvetes”, por për të tjerët, për të mirën e përbashkët për të gjithë, si model flijimi dhe dhurimi, altruizmi dhe atdhedashurie shembullore. Shtyllë jete dhe veprimi pati BESËN, dhe me Besëlidhjen Shqiptare më 2 mars 1444, vuri themelet e reja dhe të vjetra tona kombformuese dhe shtetformuese, duke nderuar traditat e përbashkëta, simbolet, mbi të gjitha synimet, idetë dhe idealet tona, nën flamurin e përbashkët drejt histories dhe ardhmerisë.• Ai është dhe mbetet model i intelektualit, filozofit, dijetarit, vizionarit, burrështetasit, luftetarit të pashembull për popullin ilir dhe arbëror, për ta gjetur edhe një herë vendin dhe dinjitetin e humbur, bashkimin dhe vëllazërinë tonë gjithëkombëtare me popujt dhe vendet e qytetërimit të krishterë dhe evropian.Gjergj Kastriotin – Skënderbeun është figura më madhore në historinë sonë, së bashku me Shën Nënën Tereze, përfaqësuesi më i mirë i lashtësisë, autoktonisë, krishterimit, traditës, kulturës dhe qytetërimit tonë shekullor ilir, arbëror dhe shqiptar, Njeri i Provanisë së Zotit dhe historisë sonë, personalitet për nderim, admirim, mbi të gjitha imitim dhe vijim për çdo shqiptar. Historia, si Mësuesja e jetës, edhe një herë na fton dhe na mëson për atdhedashuri dhe vëllazëri gjithëshqiptare, si parakusht për zhvillim dhe përparim të gjithanshëm personal, familjar dhe kombëtar.Prishtinë, 8 shkurt 2022 Galeria Kombëtare e Kosovës Hapja e ekspozitës “Portrete të Skënderbeut gjatë shekujve” Prof. Luan TASHI-t

E para ishte gruaja

February 10, 2022 by s p

Vlora Konushevci/

Dikush mund të më konsideroj seksiste sepse për këtë antologji kam përzgjedhur t`i prezantoj dhe përkthej vetëm poetet gra. Dikush se jam grua dhe dua t`i mbështesë gratë. E dikush se jam dhe i mbështesë, porse në secilin rast ka një arsye. Dihet mirë që historikisht gratë kanë qenë dhe janë më pak të përfaqësuara në të gjitha sferat e shoqërisë, përfshirë këtu edhe në fushën e krijimtarisë letrare, prandaj nuk dua të ofroj leksione historie. Këtu dua të paraqes një hyrje mbi këtë antologji si dhe motivin që më ka shtyer ta marr përsipër përpilimin dhe botimin e kësaj antologjie, e cila është promovim jo vetëm i poeteve shqiptare, por i hapësirës letrare shqipe në botën anglishtfolëse. Duke e pasur për motiv promovimin e krijimtarisë së grave tona e kam krijuar edhe platformen online të poeteve shqiptare, në të cilën janë prezantuar afër 100 poete gra nga e gjithë hapësira shqiptare.

Në antologjinë “Magma”, poezia merr frymë, zë hapësirë dhe kërkon vëmendje, jo vetëm për gratë, por për të gjithë ata që bien në kategorinë e të tjerëve brenda mbretërisë së patriarkatit. Zëri i krijueseve letrare në hapësirën shqiptare i ka dhënë poezisë frymën njerëzore dhe ka luajtur në vazhdimësi rol emancipues. Vargjet e poeteve shqiptare janë thirrje e fuqishme për ndryshime shoqërore, në gjitha dimensionet. Aty mishërohet guximi dhe dëshira për ndryshim në funksion të ndryshimit pozitiv të shoqërisë. Kjo antologji nuk e ka një subjekt të vetëm apo një qëllim të vetëm. Subjektet që trajtohen këtu, përmes poezisë, i ofrojnë lexuesit botën e tmerrshme dhe të lavdishme të gruas njëkohësisht, e cila shpresoj se do t’i nxis ata të lexojnë më shumë poezi dhe paralelisht, falë poeteve frymëzuese të hapet debati kompleks në shoqërinë tonë.

Poetet e prezantuara këtu vijnë nga e gjithë hapësira shqiptare dhe janë dëshmitare të peridhave sfiduese sic është kapërcimi nga një sistem politik në tjetrin, nga një sistem shtypës në atë të të qenit të lira, nga periudha e luftës në atë të mbijetesës. Pastaj nga periudha e sfidës në atë të konsolidimit e faktorizmit, të shndërrimit në subjekt, jo të karakterit formal, por përmbajtësor.

Sot, gruaja nuk është njëra nga ato, porse është vetë esenca. Në shoqërinë shqiptare është kjo grua që sfidoi regjimet totalitare, persekutuese e barbare për të arritur në stadin e të domosdoshmes, katalizatores për ndryshime dhe për bartjen e fatit të shoqërisë sonë mbi supe.

Sot, krahas shteteve, gratë shqiptare meritojnë himn, sepse ato dëshmuan se kauza për barazi është e mundshme. Ajo asnjherë nuk është e mjaftueshme, porse në shoqëri ku mbretëron qasja patriarkale, secila levizje në këtë drejtim përbën heroizëm të njëmendtë për botën e barabartë, ku gjinia nuk është plagë, porse vetëm dallim biologjik.

Gratë shqiptare janë shtatore, të latuara me mund, sepse të tilla i bëri koha, i bëri procesi historik nëpër të cilin kaluan. Janë këto gra, të cilat nëpërmjet vargjeve, shpërfaqin një histori të tërë. Ato janë vetë rrëfimi, ku secili varg përbën një fat dhe një fakt. Janë këto gra, të cilat me botën e tyre poetike e sjellin afër lexuesit, i cilitdo komb qoftë ai, fatin e grave shqiptare, tiparet e saj, madhështinë dhe kurajon për një botë më të mirë.

Ta kuptosh një grua është fare e lehtë, anipse stereotipet e thonë të kundërtën. Ta përkthesh një grua është jo zor, porse jo e lehtë. Bota e pasur poetike e këtyre grave, motivet e larmishme, guximi për t`i thyer tabutë për ta testuar lirinë poetike, firguracionet e pasura poetike e bëjnë poezinë e tyre provokuese, sfilitëse, tunduese, por edhe trimëruese dhe kurajuese për ato që luftojnë shtypjen, ato që duan lirinë dhe ato që barazinë e kanë synim të çdoditshëm.

Në vargun e secilës nga 30 poetet, lexuesi gjen një copë historie të Kosovës, Shqipërisë e Maqedonisë së Veriut. Janë fate të grave nga këto anë gjeografike, të konteksteve të afërta, por të dallueshme kulturore e historike.

Në historinë letrare të poezisë shqipe, të zakonshme kanë qenë antologjitë me poezi burrash/poetësh, porse asnjëherë të grave poete.

Kjo përpjekje imja synon të shpërfaqë para lexuesit kombëtar e ndërkombëtarë shkathtësinë krijuese të grave tona, botën e pasur krijuse të tyre, është në fakt përmbledhje e fateve të 30 krijueseve është potreti i secilës i ngërthyer në një tablo të përgjithshme që përmbledhet në botën e gruas shqiptare.

Këto gra poete jemi ne. Është shoqëria shqiptare në vargun poetik. Është bota jonë e vogël karshi botës sonë të madhe. Është poezia e grave. Janë gratë.

Një përkthim letrar konsiderohet akt besimi, ndaj përkthimi poetik e vë atë besim në sprovat më të rënda të të gjithave.

Sido që të jetë, ndoshta është fat kur përkthyesi letrar është vetë poet, ndaj kësisoj zbërthehen të pathënat. Jam përpjekur maksimalisht t`i ofroj lexuesit atë që gjermanët e quajnë zeitgeist (fryma). Ky përkthim tenton t`i kapërcej boshllëqet gjuhësore dhe kulturore, sepse jam e vetëdijshme që shpirti i poezisë qëndron në përdorimin e gjuhës në mënyrë figurative e metaforike dhe që kapërcen kufizimet tradicionale të gjuhës.

Sikurse në cdo mësymje, edhe ky projekt nuk do të ishte i mundshëm pa mbështetje jo vetëm të karakterit material për të cilin ka kontribuar Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Republikës së Kosovës.

Dua të falënderoj në veçanti komisionin e përbërë nga poetët: Dije Demiri Fragnu, Primo Shllaku e Halil Matoshi për kontributin e tyre në përzgjedhjen e poeteve, shkrimtarin britanik Robert Wilton për redaktimin e antologjise si dhe Donika Dabishevcin për përkrahjen e vazhdueshme dhe botimin e kësaj antologjie.