Archives for October 2022

Shuhet ne SHBA, në moshën 74 vjeçare, legjenda e portës së Partizanit dhe ekipit përfaqësues Bashkim Myhedini

October 8, 2022 by s p

Saimir Z. Kadiu/

Portieri shtatlarte (1.86 m) i Partizanit lindi me 16 prill 1948 ne Koblare te Frasherit (Permet), (ne te njejtin fshat ku u rrit skulptori me i madh shqiptar Odhise Paskali).

Ylli i ardhshem i portes shqiptare premtonte te behej basketbollist…

Traineri i famshem Vangjel Koja kishte pikasur talentin dhe shtatlartesine e tij ne shkollen tetevjecare “11 Janari” ne Tirane…

Por Petrit Dume, ushtaraku i larte i kohes dhe “padrino” i Partizanit, e dergon ne Shkollen Skenderbeg duke vulosur edhe fatin e tij sportiv…

Ka luajtur me Partizanin gjate viteve 1969-1976 dhe me ekipin perfaqesues 7 ndeshje (1971-1973).

Me ekipin perfaqesues ka debutuar me 12 qershor 1971 ne Karlsruhe kunder RFGJ (0-2).

Ndeshjen e fundit (# 7) e ka luajtur ne Tirane, me 8 nentor 1973, ne nje ndeshje miqesore kunder Kines (1-1)

Me Partizanin ka fituar Kupen Ballkanike (1970), nje titull kampion (1971) dhe nje Kupe Republike (1973).

Per aresye politike ( ishte dhendrri i Beqir Ballukut) u detyrua te largohej brutalisht nga futbolli ne moshen 28 vjecare dhe emerohet mesues fiskulture ne fshatin Zall Bastar ne Tirane.

Pas viteve 90′ emigroi ne SHBA ku jetonte ne New York.

Kam nje kujtim te paharruar me Myhedinin. Kemi pare bashke (une asokohe vetem 8 vjec) finalen e Kupes se Kampioneve Ajaks -Panathinaikos me 2 qershor 1971.

ALBSMARTFOLK, IMPLEMENTIMI I TEKNOLOGJISË NË TRASHËGIMINË KULTURORE KOMBËTARE

October 8, 2022 by s p

Majlinda Laçaj, drejtuese dhe eksperte e trashëgimisë kulturore kombëtare, në një rrëfim për gazetën Dielli të Vatrës në New York, dhënë Editorit Sokol Paja, rrëfen për publikun përfshirjen e instrumenteve muzikore të Ciftelisë, Sharkisë, Lahutës dhe Llautës në një kërkim shkencor për teknologjinë dhe inovacionin në Universitetin e Rochesterit. Ajo flet edhe për “TEC Awards 2023” si mundësi për të ekspozuar instrumentet folklorike kombëtare krahas instrumenteve më të njohura muzikore në botë, për herë të parë në historinë e folklorit shqiptar.

ALBSMARTFOLK, IMPLEMENTIMI I TEKNOLOGJISË NË TRASHËGIMINË KULTURORE

Unë kam një eksperiencë shumëvjeçare me trashëgiminë kulturore kombëtare dhe projektet në këtë fushë duke shërbyer si drejtuese e lartë e kulturës kombëtare në administratën shtetërore për shtatë vite dhe po aq edhe në organizatat jo-qeveritare dhe projektet e ndryshme në këtë fushë të financuar nga partnerët tanë. Njëkohësisht jam eksperte e lartë (Senior Expert) në trashëgiminë kulturore kombëtare, në edukim, në fushën e teknologjisë dhe implementimit të saj në trashëgiminë kulturore.

Si drejtuese dhe eksperte e lartë e trashëgimisë kulturore shqiptare, kam marrë shumë e shumë kërkesa nga artistë dhe interpretues të folklorit muzikor shqiptar, të cilët më kanë kërkuar ndihmë për të shpëtuar këtë gjini shumë të rëndësishme të kulturës kombëtare. Thirrjet e tyre të vazhdueshme kishin të bënin kryesisht me gjendjen e mjerueshme të instrumenteve të folkut muzikor shqiptar, që për hir të së vërtetës, kurrë nuk është investuar në përmirësimin e tyre nga institucionet përgjegjëse të kulturës. Duke qënë se isha Drejtoreshë e Drejtorisë Rajonale të Kulturës Kombëtare për qarqet e Veriut Shqiptar, këto ankesa si dhe projektin për përmirësimin rrënjësor të këtij folku ia paraqita Ministrisë së Kulturës, kjo edhe për faktin se asnjëherë më parë nuk ishte ndërmarrë një projekt i tillë kombëtar në fushën e përmirësimit rrënjësor teknik dhe tekonolgjik por fatkeqësisht, deri më sot asnjë përgjigje. Duke parë nga njëra anë kërkesat e vazhdueshme të komunitetit të artistëve dhe instrumentistëve të këtij folku, gjithashtu duke parë edhe indiferencën e Ministrisë së Kulturës, bashkë me një grup artistësh, e nisa vetë këtë projekt duke u mbështetur në financat e familjes time si dhe njohjet që kishin familjarët e mi në Shtetet e Bashkuara dhe në Gjermani. Për të realizuar këtë projekt inovatit për përmirësimin rrënjësor të instrumenteve të folklorit muzikor shqiptar, na duhej patjetër që fillimisht, të realizonim një projekt research & development për këto instrumente dhe duke pasur parasysh se kishim fonde të limituara, iu drejtova fillimisht kompanive teknologjike Kineze, më e lira prej të cilave më kërkoi nga 250 mijë USD për secilin instrument, dmth 1 milion USD për të katërta instrumentet kryesore folklorike kombetare (Çifteli, Sharki, Lahutë dhe Llautë) të cilat së bashku mbulojnë të gjitha trojet shqiptare (Shqipëri, Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni, Çameri dhe deri tek Arbëreshët e Italisë). Nisur nga kjo situatë për të cilën duheshin të paktën 1 milion USD, para të cilat ne nuk i kishim, me ndihmën e familjarëve të mi, u lidha me kompaninë teknologjike SHADOW Electronic (Gjermani) dhe FISHMAN (Shtetet e Bashkuara) të cilët më asistuan shumë, por për ti hyrë me themel këtij projekti, ata më kërkuan projektin kërkimor-shkencor R&D si një bazë themelore për mënyrat më të mira të përmirësimit të këtyre instrumenteve. Center for Emerging and Innovative Sciences (CEIS) pranë University of Rochester dhe personalisht prof. Mark Bocko kanë realizuar falas për ne të gjithë projektin R&D mbi bazën e të cilit do realizoheshin përmirësimet tekniko-akustike dhe pastaj do implementohej edhe teknologjia më e përparuar muzikore e amplifikimit elektro-akustik, e dizenjuar posaçërisht për instrumentet e folkut tonë muzikor. Falë këtij projekti, instrumentet e para të dizenjuara dhe prodhuara nga implementimi i këtij projekti janë të cilësisë më të lartë në aspektin tekniko-akustik dhe të pajisura me teknologjinë më të përparuar muzikore që sot ekziston.

PROJEKTI ALBSMARTFOLK, VLERËSIME KOMBËTARE DHE NDËRKOMBËTARE

Projekti AlbSmartFolk ka marrë shumë vlerësime kombëtare dhe ndërkombëtare, duke filluar që nga Unioni Artistik i Popullit Shqiptar e deri tek Aleanca Botërore e Folklorit e cila e ka konsideruar këtë projekt si “Ri-Lindja e Folklorit Muzikor Shqiptar”.

Harrisburg University of Science and Technology e ka konsideruar si njërin prej projekteve më të arrirë në fushën e inovacionit, shkencës dhe teknologjisë, duke e përfshirë atë si një histori suksesi në samitin e grave të suksesshme në shkencë dhe teknologji per vitin 2022 (Success in STEM Women’s Leadership Summit 2022) ku isha edhe paneliste.

Center for Emerging and Innovative Science pranë Rochester University, i cili është edhe njeri prej partnerëve të mi zyrtar në këtë projekt dhe që ka realizuar gjithë punën kërkimore e shkencore falas për të gjitha instrumentet e këtij folku, më ka ftuar në muajin Nëntor për të marrë pjesë në ceremoninë përmbyllëse të këtij projekti dhe publikimit të rezultateve përfundimtare, për të ofruar gjithë përvojën dhe punën kërkimore shkencore të këtij projekti inovativ tre-vjeçar përpara studentëve të doktoraturës pranë këtij universiteti, gjithashtu edhe për të ligjëruar atje mbi folklorin shqiptar dhe trashëgiminë kulturore shqiptare.

Në lidhje me konkurimet dhe çmimet, AlbSmartFolk është projekt i ri i sapo realizuar dhe kemi konkuruar deri më tani në dy kompeticione, kompeticioni i parë në të cilin ne kemi marrë pjesë është ai që organizon rrjeti më i madh në botë i grave të përfshira në fushën e teknologjisë dhe inovacionit Women Tech Newtowrk dhe aty kemi kaluar fazën e parë ku edhe jemi shpallur finalistë për çmimin e projektit teknologjik e inovativ më të mire të vitit në rang global të udhëhequr nga gratë “Global Awards 2022”, gjithashtu edhe unë si drejtuese e këtij projekti jam shpallur njëra prej 10 finalisteve për çmimin Women Tech Global Award.

Kompeticioni i dytë ndërkombëtar ku ne sapo jemi regjistruar është “TEC Awards 2023” i cili është kompeticioni më i njohur në botë në fushën e teknologjisë muzikore, për më tepër që organizatorët na kanë ofruar mundësinë për të ekspozuar atje instrumentet tona folklorike kombëtare krahas instrumenteve më të njohura muzikore në botë, për herë të parë në historinë e folklorit shqiptar. Në fakt, këtë event kemi menduar që ta realizojmë në bashkëpunim me VATREN pasi kjo ndodh për herë të parë në historinë e folklorit muzikor shqiptar,duke bërë që instrumentet e tij të përmirësuara rrënjësisht në aspektin tekniko-akustik të ekspozohen në aktivitetin më të madh muzikor në të gjithë botën, krahas instrumenteve muzikore më të njohura që sot ekzistojnë.

FOLKU MUZIKOR SHQIPTAR, PASURI KOMBËTARE

Folku muzikor shqiptar është një pasuri e çmuar për kulturën shqiptare, për karakteristikën dhe llojshmërinë e tij. Ai përbëhet nga një sërë ngjyrimesh dhe elementësh që dallojnë nga një rajon në tjetrin dhe nga një fshat në tjetrin. Gjurmët e lashtësisë së muzikës folklorike shqiptare janë provuar që prej shekujve XIV-XIII p.e.s. Në objekte të ndryshme arkeologjike – skulptura, basoreliefe, terrakota, etj. – janë konfiguruar qartë vegla popullore, që përdoren deri në ditët tona, valltarë, këngëtarë, kostume karakteristike, etj. Folklori muzikor shqiptar është jashtëzakonisht i pasur, çka dhe shprehet në ekzistencën e muzikës vokale që nga forma njëzërëshe e deri tek shumëzërëshi, në muzikën me vegla popullore, muzikën me zë e vegla, muzikën për shoqërimin e valleve popullore, etj. Siç edhe jeni në dijeni, rreth tre vite më parë, Serbia regjistroi Lahutën në UNESCO si pjesë të trashëgimisë kulturore serbe. Pavarësisht të gjitha interpretimeve, kjo ngjarje e ka faktorizuar Serbinë në aspektin e trashëgimisë kulturore botërore duke prezantuar lahutën, botërisht, si instrument të vetin identitar, por në gjykimin tim, institucionet përgjegjëse të kulturës, duhej të ngrinin urgjent grup pune me ekspertët më të mirë të etnomuzikologjisë dhe njohësit më në zë të folklorit shqiptar, (të cilët në Shqipëri nuk mungojnë por janë lënë mënjanë nga paaftësia dhe makutëria e drejtuesve të institucioneve të kulturës) për të bërë mbrojtjen e këtij instrumenti dhe të vlerave tona kombëtare. Shpeshherë, atë që nuk e arrin diplomacia e arrin muzika folklorike(arti dhe trashëgimia) dhe rasti i mësipërm i Serbisë është shembulli më i mire. Vlerësimet dhe çmimet ndërkombëtare për projektin AlbSmartFolk janë njëkohësisht një vlerësim për trashëgiminë kulturore kombëtare në përgjithësi dhe për folklorin muzikor shqiptar në veçanti. Është nder për trashëgiminë kulturore shqiptare dhe sidomos për folklorin muzikor shqiptar që njëra prej qendrave kërkimore-shkencore më të njohura në botë, në fushën e kërkimit shkencor dhe teknologjik për inxhinierinë akustike si Center for Emerging and Innovative Sciences (CEIS) pranë University of Rochester, të testojë dhe përmirësojë shkencërisht instrumentet e folklorit tonë, është nder i madh për ne, që ai universitet, i cili është njëri prej më të njohurve në botë për kërkimin shkencor, të përfshijë në kurrikulat e tij, folklorin shqiptar. Është më se evidente që gjithçka që nuk evoluon (dmth që nuk përshtatet me kohën) është e destinuar që të vdesë dhe të mbyllet përjetësisht në muzeum. E njëjta gjë ka ndodhur edhe me instrumentet e folklorit muzikor shqiptar. Fatkeqësisht, çfarë kanë bërë qeveritë shqiptare gjatë 32 viteve demokraci për kulturën dhe folklorin në veçanti, asgjë. Së shpejti, instrumentet e reja folklorike kombëtare të përmirësuara nga AlbSmartFolk do të ri-lindin folklorin muzikor shqiptar, duke e transformuar këtë gjini tepër të veçantë të trashëgimisë kulturore shqiptare në një platformë të bashkimit kulturor mbarëkombëtar shqiptar nga të gjitha trojet shqiptare, një risi kjo për shqiptarinë.

VËMENDJA E MUNGUAR E INSTITUCIONEVE KULTURORE NDAJ PROJEKTEVE TË KULTURËS KOMBËTARE

Institucioneve shqiptare nuk u interesojnë aspak projektet të cilat sjellin zhvillim, sidomos në komunitetet e harruara të artistëve dhe instrumentistëve të folklorit shqiptar, ajo çfarë atyre iu intereson, për fatin e keq, janë vetëm përfitimet personale monetare që mund të iu vijnë nga nisma apo projekte të tilla dhe asgjë tjetër. Po të shikosh me vëmendje buxhetin e Ministrisë së Kulturës, nuk ka asnjë fond për përmirësimin (ri-jetëzimin) e folklorit muzikor shqiptar, asnjë qeveri në këto 32 vite demokraci nuk e ka bërë. Ministria përgjegjëse për kulturën shpenzon miliona Euro në projekte pa vlerë por jo për folklorin. Fatkeqësisht, që në vitin 2015 as Festivali Folklorik Kombëtar i Gjirokastrës i cili ka dekada në traditën e tij, nuk është organizuar. Institucione në varësi të Ministrisë së kulturës promovojnë folkun e vendeve fqinje,(publikimi i buzukut Grek) ndërkohë që folkun tonë e ka mbuluar harresa…..

KULTURA, MUZIKA, VULGU, BANALJA…

Tranzicioni i stërzgjatur shqiptar jo vetëm që po e shkombëtarizon por ka pasur pasoja të parikuperueshme për Shqipërinë. Njëra prej fushave më të godituara është edhe arti, kultura dhe veçanërisht folklori. Kur Serbia regjistroi Lahutën në UNESCO si pjesë e trashëgimisë kombëtare serbe, përveç kritikave të ashpra nga ana e komunitetit të artistëve dhe insterpretuesve të folklorit, askush nga institucionet kulturore të Shqipërisë nuk bëri asnjë hap përpara për këtë instrument shekullor shqiptar. Fatkeqësisht në Shqipëri po imponohet një muzikë tallava e cila nuk është në traditën tonë popullore e aq më pak folklorike. Instrumenti bazë në Shqipëri, duke filluar që nga gëzimet familjare si dasmat është bërë tastiera e cila në çdo vend të botës dhe në çdo traditë muzikore, ajo është një instrument që mban harmoninë në orkestër por kurrë instrument solistik. Përveç tastierës si instrument folklorik, po hyn fuqishëm edhe Sazi turk i cili po reklamohet si “Sharki elektrike”. Ne nuk kemi asnjë kundërshtim që instrumentet e reja të hyjnë në muzikën shqiptare, por kur një instrument folklorik i një vendi tjetër reklamohet si instrument folklorik kombëtar atëherë këtu kemi të bëjmë me asimilim të folklorit muzikor shqiptar dhe zëvëndësim të tij me atë të vendeve të tjera, një “pushtim” folklorik modern. Sipas mendimit të shumë artistëve të folklorit shqitar, por edhe timin si eksperte e trashëgimisë kulturore, kjo situatë ka ardhur si pasojë e faktit se instrumentet folklorike shqiptare janë totalisht të papërmirësuara dhe rrjedhimisht, konsiderohen demode nga komuniteti art-dashës. Normalisht që një instrument Buzuku grek apo një Saz turk të cilët janë të përmirësuara me kohë sipas standarteve më të mira akustike dhe të amplifikuar, do jetë shumë më konkurues se sa një Çifteli, Sharki, Lahutë apo Llautë e jona e cila nuk ka pësuar asnjë përmirësim që prej një shekulli. Është e trishtueshme të shohësh heshtjen e dhimbshme të instrumentistëve të folklorit shqiptar, të cilët i janë “nënshtruar” kësaj situate papërgjegjshmërie nga Ministria e Kulturës gjatë tre dekadave të fundit, dhe qasjen që kanë filluar të kenë me instrumentet dhe ata vetë,instrumentistët, brezi i ri i cili jo vetëm që nuk është i interesuar,(jo për fajin e tyre, por për shkak të politikave të munguara për kulturën dhe trashëgiminë) por e kanë edhe për turp ti shohin apo tu bien këtyre instrumenteve muzikore, ka përjashtime por janë të paktë në numër. Me instrumentet tona folklorike nuk mund të luash normalisht jashtë një dhome shtëpie e aq më pak në një sallë të madhe, sepse ashtu siç e parashtrova më lart nuk i janë nënshtruar asnjëherë një përmirësimi research and development, pavarësisht përpjekjeve sporadike, individuale dhe amatore.

SHTETI DHE PËRKRAHJA E MUNGUAR NDAJ ARTISTËVE E TALENTEVE TË ARTIT

“Pasuria kryesore e Shqipërisë është folklori muzikor, por ka edhe krom edhe naftë”, kjo ishte përshtypja e studiuesve të huaj që shkelën në Shqipëri gjatë shekullit të XVIII-XIX. Pra siç edhe shihet, folklori muzikor shqiptar vlerësohej gjatë asaj periudhe më shumë se edhe vetë pasuritë natyrore aq të mëdha që kishte Shqipëria.

Gjatë regjimit komunist 45-vjeçar, folklori shqiptar në tërësi dhe ai muzikor në veçanti u izolua nga përmirësimet e ndryshme të tij, gjithnjë në emër të “ruajtjes nga ndikimet e kulturës imperialiste dhe borgjezo-revizioniste”, madje edhe duke burgosur çdo zë në favor të përmirësimit cilësor. Duhet të theksohet fakti se me gjithë atë represion, artistët, instrumentistët dhe ekspertët e folklorit ishin të gjithë profesionistë dhe të punësuar në këtë fushë, të cilët ishin edhe baza e kësaj gjinie tepër të rëndësishme të trashëgimisë kulturore kombëtare. Por, si është gjëndja e foklorit muzikor shqiptar sot.

Përkundër vlerësimeve të jashtëzakonshme të studiuesve vendas dhe të huaj për folklorin muzikor shqiptar, sot ai gjendet në një situatë tejet të degraduar. Gjatë viteve të fundit kam marrë shumë ankesa dhe apele nga ana e komunitetit të instrumentistëve dhe ekspertëve të foklorit shpiptar për ndihmë dhe reflektim. Psh, njëri prej ekspertëve më të njohur në Shqipëri për Çiftelinë dhe Sharkinë më rrëfente se kur iki nga shtëpia për të kënduar me porosi, të cilat janë me pikatore sidomos tre dekadat e fundit, detyrohem që ti mbështjell dhe maskoj instrumentet sepse gjëndja ka degraduar deri në atë pikë sa më vjen turp të mi shikojë dikush në dorë. Instrumentisti i mirënjohur i Lahutës Pretash Nilaj, më rrëfen me shqetësim se situata e folklorit muzikor shqiptar ka degraduar deri në atë masë saqë popullsia ka nisur ta përdori emrin e Lahutës së Eposit të Kreshnikëve si formë tallëse si psh: “ik ore Lahutë” (dmth ik ore budalla) dhe të mendosh se Lahuta, instrumenti legjendar shqiptar me të cilin janë kënduar për breza me radhë që nga lashtësia cikli “Kangë Kreshnikësh” të degradojë në turp, kjo në të vërtetë është një humbje e pakrahasueshme e vlerave të trashëgimisë kombëtare.

Dy prej instrumentistëve më të njohur në botën shqiptare për Çiftelinë si vëllezërit Kodra, njëri prej tyre punon si hidraulik dhe tjetri marangoz në emigracion. Në qytetin e Lezhës, një tjetër instrumentist i folklorit muzikor i vlerësuar me çmime kombëtare, punon si roje në një institucion…. Shembuj të tillë ka sa të duash, të cilat pasqyrojnë degradimin e rëndë të folklorit muzikor, pasi për fatin e keq, pothuajse të gjithë instrumentistët e folklorit kanë përfunduar në situatë të tilla “dështimi” të cilët për të mbijetuar, u është dashur të braktisin folklorin dhe të marrin profesione të reja të cilat asnjëherë nuk i kanë eksperimentuar. Muzika folklorike shqiptare ka degraduar deri në atë pikë sa edhe Festivali Folklorik Kombëtar i cili është eventi më i madh mbarkombëtarë, i cili zhvillohet çdo katër vjet që prej vitit 1946, të paktën shtatë vitet e fundit është ndërprerë duke mos u zhvilluar fare vitin e kaluar. Me përjashtim të një grupi të vogël emigrantësh nga Shtetet e Bashkuara, të cilët organizuan një shfaqje të vogël me instrumentet folklorike në një shesh të fshatit Kelmend, nuk mbahet mend që të jenë organizuar aktivitete të mirëfillta foklorike. Në traditën tonë shekullore, Lahuta ka qënë instrumenti bazë i cili ka hapur çdo dasëm në Shqipërinë e Veriut, në Kosovë apo viset shqiptare në Mal të Zi, kjo traditë tashmë është zhdukur totalisht, sidomos tre dekadat e fundit. Po me lahutë janë realizuar edhe vajtimet për të vdekurit, fatkeqësisht traditë e vdekur. Është mëse e natyrshme që gjithçka që nuk evoluon (dmth që nuk përshtatet me kohën) është e destinuar që të vdesë. E njëjta gjë ka ndodhur edhe me instrumentet e folklorit muzikor shqiptar. Fatkeqësisht, çfarë kanë bërë qeveritë shqiptare gjatë 32 viteve demokraci për kulturën dhe folklorin në veçanti, asgjë. Eshtë e trishtueshme kur shikon se lahutari më i njohur i botës shqiptare, Jonuz Delaj, mgjs pensionit, mbijeton duke punuar si saldator, është turpi më i madh për institucionet përgjegjëse të kulturës. Është e trishtueshme të shikosh instrumentistin më të njohur shqiptar, i dekoruar me titullin Mjeshtër i Madh i cili është unikal në gjithë rajonin e Ballkanit, për stilin e tij të luajtjes në fyell, sot punon në ndërmarrjen e pastrimit të qytetit. Puna është gjithmonë nder, por këto shembuj i solla sepse fatkeqësisht, pothuajse të gjithë artistët e këtij folku janë në të tillë gjëndje, të braktisur e të lënë në mëshirë të fatit nga institucionet përgjegjëse të kulturës. Më ka prekur shumë një rast kur njërit prej instrumentistëve më të njohur në botën shqiptare i ofrova Lahutën e re AlbSmartFolk dhe kur e testoi me lotë në sy më tha: “bravo, ky është instrument folklorik i përsosur me të cilin mund të luash edhe në stadiume, salla të mëdha e kudo, me këtë që ke arritur të bësh me këto instrumente na ke bërë të lindim për së dyti ne dhe instrumentet tona muzikore.

The Nobel Goes to…

October 7, 2022 by s p

Rafaela Prifti/

Every October, Committees in Sweden and Norway name laureates in six categories including sciences, literature and economics, as well as peace work in recognition of an individual’s or organization’s contribution to humanity in a specific field. During the pandemic years the Nobel Committee made adjustments by holding some events digitally. The Oslo ceremony for the peace prize was smaller than in most years. In 2022, the organization said that the laureates will receive their Nobel Prize medals and diplomas at a Stockholm ceremony in December, where the winners from the previous two years will also be invited.

One prize is announced each day this week, beginning from the 3rd to 10th of October, in Stockholm and Oslo, and the event is streamed live on the official digital channels of the Nobel Prize.

These are the winners so far:

Physiology or Medicine – Dr. Svante Pääbo, a Swedish geneticist, was awarded this year’s prize for his discoveries concerning the genomes of extinct hominins and human evolution. The Committee recognized his work in retrieving genetic material from 40,000-year-old bones, thus producing a complete Neanderthal genome and initiating the field of ancient DNA studies.

Chemistry – Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal and K. Barry Sharpless shared the award for chemistry for the development of click chemistry and bio-orthogonal chemistry. The three chemists have been working independently since 2000 to create functional molecules that have “led to a revolution in how chemists think about linking molecules together,” the Nobel Committee said.

Physics – The 2022 prize for Physics is shared by three men, Alain Aspect, John F. Clauser and Anton Zeilinger, for their work in quantum technology. Their experiments have “shaken the very foundation of how we interpret measurements,” the Nobel Committee for Physics said.

Nobel Prize in Literature was Awarded to French novelist Annie Ernaux. Her body of work which chronicles her life experience is particularly meaningful to many. “I shall carry out an ethnological study of myself,” she wrote in her 1997 memoir Shame. The Swedish Academy lauded “the courage and clinical acuity with which she uncovers the roots, estrangements and collective restraints of personal memory.” Authors worldwide praised Annie Ernaux’s novels after ‘the exceptional writer” received the Nobel Prize in Literature, and even expressed admiration for her activism. Among them was Didier Eribon, the philosopher and sociologist, who said “I have such admiration for her, not just as a writer, but for her activism.” Ismail Kadare, nominated many times in the same category, and his wife, Helena, have reacted in the Albanian media to say that they do not know her and it is the first time they hear her name, but, add that “(Ernaux) has been waiting at the bottom of the (Nobel) list for 40 years.”

Peace Prize – The winners of the Nobel Peace Prize were Rights advocates in Ukraine, Russia and Belarus. The three laureates are Ales Bialiatski from Belarus, Memorial, a human rights group in Russia, and the Center for Civil Liberties in Ukraine, “who have become symbols of resistance and accountability at a time when Russia’s invasion of Ukraine has set off the largest ground war in Europe since World War II.” “The Peace Prize laureates represent civil society in their home countries,” Ms. Berit Reiss-Andersen, the chair of the Norwegian Nobel Committee, said in announcing the awards. “They have for many years promoted the right to criticize power and protect the fundamental rights of citizens.” The prize is an implicit rebuke to Putin’s violent crackdowns on dissidents and critics at home. Many observers noted the overlap of the announcement with Putin’s 70th birthday on Friday. Three laureates have emerged as some of the starkest challengers to the widespread misinformation and harmful myths disseminated by authoritarian leaders and fueled by globalization, digital connectedness and new methods of surveillance. There were 343 candidates for this year’s prize, including 251 people and 92 organizations. Last year, the Peace Prize was shared by two journalists, Maria Ressa and Dmitri A. Muratov, “for their efforts to safeguard freedom of expression, which is a precondition for democracy and lasting peace,” the Nobel committee said. The committee praised the Center for Civil Liberties for taking a stand to “strengthen Ukrainian civil society and pressure the authorities to make Ukraine a full-fledged democracy.” Since the invasion began, the organization is engaged in identifying and documenting human rights violations said the Committee chair, adding that the group was “playing a pioneering role with a view to holding the guilty parties accountable for their crimes.” At a time when reverence for Stalin as a “effective manager” was on the rise in Russia, the human rights group Memorial led the effort to keep the spotlight focused on his crimes and on the hundreds of thousands of Russians who disappeared into his labor camps, never to be seen again. As news of the Nobel Prize recipients spread, pro-democracy leaders expressed their support on Twitter. President Emmanuel Macron of France said the prize had been awarded to “unfailing defenders of human rights in Europe.” describing them as “artisans of peace”. Jens Stoltenberg, the NATO Secretary General, congratulated the winners with a Tweeter post “The right to speak truth to power is fundamental to free and open societies.” Other political figures seized the moment to call for the release of all political prisoners. They urged Belarus’s authoritarian leader, Aleksandr G. Lukashenko, to release Ales Bialiatski, the new Nobel laureate, so that he could collect his prize from Oslo.

The award for Economic Science will be announced on October 10th.

On 27 November 1895, Alfred Nobel signed his last will and testament, giving the largest share of his fortune to a series of prizes in physics, chemistry, physiology or medicine, literature and peace – the Nobel Prizes.

947 laureates and 28 organizations have been awarded the Nobel Prize between 1901 and 2021. Of them, 89 are economic sciences laureates.

At the Nobel Prize award ceremonies on December 10, the Nobel Prize laureates receive three things: a Nobel Prize diploma, a Nobel Prize medal and a document confirming the Nobel Prize amount. Each Nobel Prize diploma is a unique work of art, created by foremost Swedish and Norwegian artists and calligraphers. The Nobel Prize medals are handmade with careful precision and in 18 carat recycled gold.

The Nobel Prize amount for 2022 is set at Swedish kronor (SEK) 10.0 million per full Nobel Prize.

ALBANIA THROUGH TRAVELLERS’ EYES

October 7, 2022 by s p

Lida MIRAJ/

This book gives a general view of Albania during quite a long period from the varied impressions of several travellers. Throughout I have attempted to discuss both the journeys of the travellers and their works based mainly in chronological order. Travellers were not many during the age of Humanism, although the activity of cartographers and their maps shows that travel occurred throughout the rest of the world, and many maps, especially those focused on the Mediterranean, where Albania is included. There are no substantial traces of the Albanian language predating the 15th century when the first texts occur: the somewhat mysterious Bellifortis text from 1405, the well-known Baptismal Formula of Paulus Angelus of 1462, a curse from the year 1483 the so-called Easter Gospel or Pericope, which is generally thought to date from the end of the 15th century and the short vocabulary of Arnold von Harff, a German pilgrim on his way to the Holy Land who, during a stopover in Durrës in the spring of 1497, recorded twenty-six words, eight phrases and twelve numbers of Albanian. The first major period of foreign travellers in Albania occurred in connection with the Napoleonic Wars (1796-1815), and even more under the subsequent rule of Ali Pasha of Tepelena, the Albanian ruler from southern Albania, given the title by the Sultan as the Pasha of Trikalla and Ioannina (Janina). The next major period coincides with the establishment of the Albanian League of Prizren (1878- 1881) the stated purpose of which was for the Defense of the Rights of the Albanian Nation. The Declaration of Independence in Albania was on November 28, 1912, and six days later the first Government of Albania convened, led by Ismail Qemali. Less than a month later, Albania became officially independent, when the Conference of Ambassadors decided in favor of a new Albanian State on December 20, 1912, and this in turn happened after the National Congress assembled in Vlora proclaimed officially the independence of Albania on November 28 of the same year. The flag of Scanderbeg was live for the first time in 444-445 years. I would like to recall a list with names of political figures who have been the movers and shapers of the 20th century: In 1912 Vladimir Ilych Ulyanov (Lenin) (1870-1924) was forty-two years old, Joseph Vissarionovich Dzhugashvili (Stalin) (1878-1953) was thirty-four, Franklin Delano Roosevelt (1882-1945) was thirty, John Maynard Keynes (1883-1946) was twenty-nine, Adolf Hitler (1889-1945) was twentythree, Konrad Adenaur (1876-1967) (maker of the post-1945 German Federal Republic) was thirtysix, Winston Churchill (1874-1965) was thirty-eight, Mahatma Gandhi (1869-1948) was forty-three, Jawaharlal Nehhru (1889-1964) was twenty-three, Mao Tse-tung (1893-1976) was nineteen, Hô ChíMinh (1890-1969) and Charles de Gaulle (1890-1970) were twenty-two, Josip Broz (Tito) (1892-1980) was twenty, the same age as Francisco Franco Bahamonde, General Franco of Spain (1892-1975) and Benito Mussolini (1883-1943) was twenty-nine. William of Wied (1876-1945), Prince of Albania (1914, March 7-September 3) was thirty-six. Considering Albanian political figures I have to mention that Ismail Qemal bey Vlora (1844-1919), the Ist Head of Albanian State, was sixty-eight in 1912, Ahmet bey Zogu (1895-1961), the leader of Albania (1922-1939) was seventeen, Theofan (Fan) Stilian Noli (1882- 1965) was thirty. The First World War (1914-1918) and the continuing insurrections, however, created further attempts at direct intervention and partition by Greece, Austria, and Italy. The Great War had been extraordinarily destructive of state structures and of power relationship and this was especially true in central and Eastern Europe, where four great empires had disappeared-the German, the AustroHungarian, the Russian, and the Turkish. The war nominally ended in 1918 but hostilities continued to flare up sporadically throughout the European continent for other five years. Travellers were noticeably rare to the end of the World War I, but soon after it ended, requests were submitted for archaeological excavations from French, Swiss, Italian, and Serbo Croatian archaeological teams. In the end, only two missions were established: the French, who focused on excavations in Apollonia, and the Italian, who concentrated on excavations in the Saranda region. Albania suffered Italian conquest (1939), the Italo-Greek War (1940-1941), and German occupation (1943-1944). During World War II, foreign travellers were mostly diplomats, Italian and German soldiers, Italian architects, archaeologists, and engineers, as well as members of the archaeological missions and members of some other missions. Although it was unprovoked Axis aggression that had extinguished Albania as a nation-state, it was by no means certain that Allied victory in World War II would necessarily result in its restoration. In December 1944, Great Britain, the USA, and the USSR declared in favor of the independence of Albania. On November 29, 1944, it was declared that Albania was liberated by her own people entirely and with its complete seizure of power the Communist régime now became the undisputed master of Albania. Albania did recover its statehood at the end of the World War II, but, under an extremely secretive and isolationist régime, it remained for the next half-century much the least known nation in Europe. In this book I focused mainly to introduce a part of Albania’s long history, mostly based on the perspectives of the numerous foreign travellers, who passed through and published about Albania, this beautiful and interesting country. Travellers from several different countries came and stayed here for different reasons and desires. A list of those travellers and writers, whom I have cited, is included at the end of this work. I must mention that this work can not be considered as finished, because other materials could come to light in the future. Thomas Mann’s massive four-novel work titled Joseph and His Brothers (1933-1943) opens with a vivid metaphor of vast distance: ‘Very deep is the well of the past. Should we not call it bottomless?’ But because of the importance of the well and well-like structures in the narrative, it is also a figure of the tale itself. To enter into this novel is to descent into a well that the narrator warns us that the outset is ‘bottomless’. There may be a certain unintentional irony here, since Mann himself did not know when he wrote these lines that his novel would turn out to be so vast that many readers who start it never finish it. But he did know that the deeper one gets into this story, the further its conclusion seems to recede.

Even if the reader does manage to reach the conclusion, it is only to discover that this ending too is only provisional: there is more story beyond the narrative. Joseph reminds his brothers that ‘it is the future we are interested in’ at the close of his final speech, thus also reminding the reader of the importance of the untold continuation of the story. Mann puts to flight also the idea that ‘For the deeper we sound, the further down into the lower world of the past we probe and press, the more do we find that the earliest foundation of humanity, its history and culture, reveal themselves unfathomable. No matter to what hazardous lengths we let out our line, they still withdraw again, and further, into the depths. Again, and further are the right words, for the unresearchable plays a kind of maching ardours; it offers apparent holds and goals, behind which, when we have gained them, new reaches of the past still open out-as happens to the coastwise voyager, who finds no end to his journey, for behind each headland of clayey dune he conquers, fresh headlands and new distances lure him on’. Gustave Flaubert that influenced with his ‘Salammbô’ on Mann’s ‘Joseph und seine Brüder’, makes a remarkable assertion in two of his letters: ‘1. The historical sense is completely new in this work and 2. The historical sense was born yesterday, and it is perhaps one of the nineteenth century’s finest accomplishments’. The sense of history (however understood) is one of the central elements of our culture, and if it appeared, or even radically changed, only as recentes as the nineteenth century, it is surely worth investigating just what happened and why. The laws of memory are subject to the more general laws of habit. Habit is a compromise effected between the individual and his environment, or between the individual and his own organic eccentricities, the guarantee of a dull inviolability, the lightning-conductor of his existence. Breathing is habit. Life is habit. Or rather life is a succession of habits, since the individual is a succession of individuals; the world being a projection of the individual’s consciousness (an objectivation of the individual’s will, Schopenhauer would say), the pact must be continually renewed, the letter of safeconduct brought up to date. The creation of the world did not take place once and for all time but takes place every day. Habit then in the generic term for the countless treaties concluded between the countless subjects that constitute the individual and their countless correlative objects. Inspired by the philosophical concepts of the past, memory, and habit, with this research I bring to light the stories of Albania from the Age of Humanism to the end of World War II, in the view of many foreign travellers.

GURI I QOSHES

October 7, 2022 by s p

Pranë rrugës automobilistike është një shtëpi, që prej vitesh nuk është parë të dalë, apo të hyjë njeri. E vendosur në fushën e gjerë përrallore të fshatit Bulgarec, rreth saj gjithnjë kullosin lopë. Të patrazuara. Kur afrohesh, i shtyrë nga kureshtja, ndjen një energji, forcë, si të jesh përshkuar nga rrymë elektrike e ulët dhe veshët të gumëzhijnë. Zhurmë. Tinguj. Udhëtojnë nëpër hapësirë. Muret e njollosur me ankth, trishtim, fshehin biseda, lot…

– Vëllavrasja nisi me tradhti. Luftëtarët e lirisë nën komandën e Bexhet Agollit kishin thyer njëra pas tjetrës, në luftime të përgjakshme, hordhitë sllavo-komuniste të drejtuara nga agjenti serb, Agush Gjergjevica.

Demir Pojani, ka vuajtur një çerek shekulli në Gulagun shqiptar – burgjet dhe kampet e shfarosjes komuniste, si antikomunist i vendosur. Të njëjtin fat patën edhe dy vëllezërit e tjerë, Meti dhe Edi. Të gatuar me gjak të pastër shqiptari, tre heronjtë i qëndruan torturave pa u thyer. Jemi mbledhur te lokali modern i Metit. Biseda merr zjarr, sapo përmendet përkrahja perëndimore, kriminale: si të jemi kthyer në kohën, kur mbështesnin pushtuesit komunistë. Demiri ka oratori të lindur. Natyrë ekspresive. Tregon fakte që historiografia zyrtare i ka lënë me qëllim në harresë.

– Forcat e Bexhetit dhe Safet Butkës ishin vendosur në Melçan, Teqen e Melçanit, ku kishin gjetur edhe mbështetjen e babait të teqesë, Baba Zylfit. Patriot e trim i vërtetë. Përkrahja në popull ishte e madhe. Vendi ishte i pasur. Komunizmi nuk kishte mundur të zinte rrënjë në ato anë. Por, me forma të sofistikuara, kishin bërë për vete Xhevat Starovën. Ky, i urdhëruar, kishte dislokuar forcat e ballit.

Demiri ndërpret tregimin dhe porosit kafe. Të fortë. Ashtu bëjmë edhe ne. Menjëherë më zë ankthi.

– Bexheti, Xhevdeti dhe Qani Panariti shkojnë të marrin bukë. Në teqe, u kërkojnë parrullën. Bexheti e kupton se ishin të tradhtuar dhe menjëherë hap zjarr. Të rrethuar nga forca të shumta, mbeten të vrarë, mes tyre edhe Baba Zylfo, që e kishin tradhtuar nipërit.

Demiri merr frymë thellë. Kuptohet se do të tregojë diçka që e kalon njerëzoren.

– Edhe pse Bexhet Agollin e kishin vrarë, shtazët nuk ishin ngopur. Kushërira ime, Vera Pojani, kishte marrë pjesë vetë në gjymtim.

– “Gjymtim”: mos do të thuash heqjen… tredhjen, heqjen e organeve të brendshme, heqjen e lëkurës…

Fjalët më dalin të gjakosura.

– Jo, më keq akoma. Copëtim. I prenë kokën, krahët, duart, këmbët… Ashtu e gjeti vëllai i tij Veri. E mblodhi me çarçaf dhe në pikëllim të thellë e varrosi. Në fshehtësi.

Kënaqësia e të qenit e dhunshme, “evolucionare”, “revolucionare” – një mbetje parahistorike e luftës për mbijetesë në një të kaluar të egër, them me vete. Apo, gjaku e sillte në kontakt me një botë të mbinatyrshme që komunistët e përdorën për ta çuar shoqërinë njerëzore drejt çmendurisë.

– Demir, shtëpia e vetmuar buzë xhadesë është e lidhur me këtë tmerr.

– Je i vëmendshëm. Po. Ver Agolli, duke parë se lufta civili e ktheu vendin në ferr, mori udhën drejt kufirit. Të arratisej. Fati s’ishte me të. E zunë dhe e burgosën. Ndërsa e torturonin në qeli, nënës sime, Safetes, motrës së Verit, i kërkonin para për ta liruar. Dorëzoi çdo gjë që kishim, kërkoi motra ku mundi para. Derë më derë te të njohurit tanë. Hienat nuk nginjeshin.

Demiri tregon me sy të lagur. Ndërsa mua më vjen ndërmend thënia:

“A e dini se çfarë është miqësia, sakrifica… është të jesh vëlla dhe motër; dy shpirtra që prekin pa u përzier, dy gishta në njërën dorë”. -Victor Hugo

– Mësuan se e kishin pushkatuar. 1946. Natë dimërore me shi. Buzë lumit Dunavec. Ashtu mes llucës kishin lënë pa mbuluar një copë pizhame. E njohu motra. E nxorri nga balta. Sytë i kishte të mbushur me akull. E vajtoi vëllanë. Pikëllimi si lumi i rrëmbyer; me valë. Dërrmues.

Demiri fshin lotët e nxehtë. Palos shaminë me kujdes. T’i ruaj. Dhimbjen.

– U mblodhën burrat. E vunë në kopësht. Pritën të mos i shihte kush. Dhe, kur errësira mbuloi vendin, e futën në shtëpi, kuzhinë. Në qoshe. Hapën vendin. Të përjetshëm. Pranë kokës motra i vendosi gur…

Demir Pojani