Archives for April 2023

VATRA DHE DIELLI PROMOVOJNË VEPRËN E DALIP GRECËS MË 30 PRILL 2023

April 17, 2023 by s p

Federata Pan-Shqiptare e Amerikës VATRA dhe gazeta Dielli do të promovojnë më 30 prill 2023 veprën e lënë në dorëshkrim nga Dalip Greca, Editori i Diellit (2009-2021). Veprat: “Editorët e Diellit në 110 vite histori” dhe “Editorial” janë botim ekskluziv i Federatës Vatra dhe do të promovohen ditën e Diel më 30 Prill 2023 ora 11 Am në Sallën Iliria pranë Jacobi Hospital në Adresë: 1400 Pelham Pkwy S, Bronx, NY 10461 (Salla e Amfiteatrit).

Ftohet mbarë komuniteti shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, mediat, miqtë, bashkëpunëtorë dhe të njohur të Dalip Grecës që të marrin pjesë.

Në promovim do të flasin rreth veprës publicistike dhe atdhetare të Dalip Grecës: Sokol Paja, Elmi Berisha, Alfons Grishaj, Dr.Paulin Marku, Agim Rexhaj, Idriz Lamaj, Nazo Veliu dhe Dorjan Greca.

LE TË SHPËTOJMË POEZITË…VISAR ZHITI NË UNIVERSITETIN E MICHIGAN-IT, SHBA

April 17, 2023 by s p

Në Universitetin e Michigan-it, i pari universitet publik dhe ndër më të mëdhenjtë në SHBA, Fakulteti i Gjuheve Moderne dhe letërsive të tyre ftoi poetin dhe shkrimtarin Visar Zhiti për të mbajtur një ligjëratë dhe një bisede me studentët amerikanë, që ndjekin, në Katedrën e Sllavistikës, lëndën “Letërsia shqipe në Egzil”, të krijuar dhe drejtuar nga Dr. Lisandri Kola.

Në auditor, përveç studentëve të shumtë, të kombësive të ndryshme, indianë, aziatikë, europianë, rumunë, etj, shqiptarë patjetër, kishin ardhur dhe qytetarë amerikanë si dhe një grup nga etërit e Kishës katolikë shqiptare të Miçiganit.

“Le t’i shpëtojmë poezitë”. Kjo ishte tema e takimit dhe mbishkrimi i vendosur mbi pllakatin me portretin e të ftuarit, i vendosur në mjedisin e Departmanetit.

Në qendër të leksionit të Visar Zhitit do të ishte dëshmia e tij e gjallë, poezia në burg, e përmbledhur në librin :”Dorëshkrimet e fshehta…”, botim anastatik i “Onufrit”, Tiranë, që kishte mbërritur dhe në SHBA, shoqëruar kjo dhe me një libër tjetër e ri, I porsadalë po nga “Onufri”, “Pyetja nr. 19”, një bisedë mes autorëve Visar Zhiti dhe Lisandri Kola për çeshtjet e letërsisë në realitetin e tanishëm, polemikë dhe sfida si dukuri të letrave sot në Europën Qendrore dhe Lindore, të vendeve të dala nga perandoria komuniste.

Auditori universitar, i mbushur plot, jo vetëm që dëgjoi me vemendje te madhe, por dhe shfaqi interesim të mëtejshëm për Shqipërinë dhe artet e saj.

“T’i shpëtojmë poezitë” u ndje si një apel jete.

Fjala e të ftuarit..

C:\Users\User\Downloads\d41c4e42-f913-4bcc-a21e-367f9eaab718.JPG

Visar Zhiti dhe Lisandri Kola.

C:\Users\User\Downloads\IMG_4990 (1).jpg

Visar Zhiti

POESIA ËSHTË LIRI,

AJO MË FUTI MUA NË BURG,

POR DHE MË SHPËTOI SHPIRTIN NGA BURGU…

– Triptik nga Visar Zhiti –

Të dashur studentë, të pranishëm e qytetarë të mbledhur për këtë takim.

Është kënaqësi e madhe që jam sot këtu me ju për të ndarë diçka nga përvoja ime, për poezinë në burg, mendimet në lidhje me censurën e letërsisë gjatë komunizmit dhe pasojat e saj të rënda.

I jam shumë mirënjohës Fakultetit të Gjuhëve Moderne dhe Letërsive të tyre, Departmanetit të Sllavistikës për mbështetjen e vizitës time në Universitetin e Ann Arbor në Michigan. .

I jam shumë mirënjohës Dr. Lisandri Kola për ftesën dhe më mirëpritjen, mbi të gjitha për lëndën që ai zhvillon këtu me ju, “Letërsdia shqipe ne egzil”.

Jam i emocionuar, nuk e fsheh, sepse jam në departamentin, ku ka qenë poeti i famshëm, nobelisti Josiph Brodsky, ish i burgosur politik si dhe unë, i ikur nga Rusia sovjetike……

Po më lejoni të filloj me rrëfimin tim për poezinë në një diktaturë, të mbyllur si një burg.

* * *

Unë jam dënuar me 10 vjet burg për poezitë e mia në Atdheun tim, shumë larg nga këtu, në Europë, më saktë në Ballkan, në gadishullin aq shumë poetik të botës, në një vend të vogël midis Greqisë, që ka nxjerrë Homerin dhe Italisë, që ka nxjerrë Danten, dy poetët e parë dhe ndër më të mëdhenjtë e njerëzimit.

Dhe mua më vjen shumë keq, se më duket se nga trashëgimia e mrekullueshme e Homerit arritën të mbajnë dhe të mësojnë nga më mizorja, atë se si Akili zvarriti trupin e Hektorit, pasi e vrau, se dhe sundimtarët e vendit tim ashtu do t’i trajtonim kundërshtarët, t’u përdhunonin dhe kufomat. Ndërsa nga Dante gjenial u pëlqye më shumë “Ferri” i tij dhe u ndërtua një më i keq dhe më i tmerrshëm mbi tokën shqiptare… burgjet e diktaturës, ku janë dënuar dhe poetë, madje janë pushkatuar…

Unë kam një poezi ka formën e hartës së atdheut tim, Shqipërisë, e shkruar në burg. Dua të them se vendi im aq është, sa një poezi e dënueshme.

Në fakt kam ardhur të them se unë kam shkruar poezi në burg, pavarësisht se si e nisa fjalën time, por do të tregoj shkurt, që ishte e ndaluar poezia e lirë, unë shkruajta fshehurazi, e ruajta poezinë dhe ajo më ruajti, shpirtin tim…

Mua më arrestuan kur isha 26 vjeç, punoja mësues në një fshat mes maleve të Veriut të venditi tim dhe më dënuan me 10 vjet burg për poezitë e mia, që i kisha dërguar për botim në t;e vetmen shtëpi botuese që kishte vendi im dhe që ishte shtetërore, e kuntrolluar. Më akuzuan që poezitë e mia jo vetëm që ishin të trishtuara dhe hermetike, por që ishin dhe kundër metodës letrare që lejohej atëhere, Realizmit Socialist, madje që ishin dhe kundër vetë sistemit socialist, kundër diktatorit komunist Enver Hoxha.

Këtë konkluzion, akt-ekspertizën e poezive të mia nuk e bënë policët apo prokurorët a gjykatësit, as avokati mbrojtës, se të tillë nuk kishte në vendin tim por më parë redaktorët letrarë të shtëpisë botuese, poetë dhe shkrimtarë të regjimit. Informacioni u dërgua lart, kështu thuhej për udhëhqjen e vendit, për sundimtarët, në Komitetin Qendror të Partisë së Punës, që e vetme ishte dhe shtet dhe diktaturë mizore.

Poezitë e mia nuk i kisha menduar si trakte politike dhe as i kisha shpërndarë si të tilla, ishin thjeshtë poezi, që do të tregonin për mua e botën time përreth, ndjesitë e mia.

Ja njëra nga poezitë, e kisha shkruar që student. Po e lexoj së pari në shqip:

DIELLI I DYTË

Shumë gjak

është derdhur mbi këtë botë,

por akoma s’e kemi krijuar diellin e gjakut.

Dëgjo, miku im, këto fjalë që dridhen:

një diell i dytë do të lindë

nga gjaku ynë

në formën e zemrës

Përkthyesi i poezive të mia në anglisht, në librin tim “The condemned apple”, të botuar në vitin 2005 në SHBA nga botuesi “Green Integer” poshtë kësaj poezie ka vendosur këtë shënim: This poem was written in the 1970s and used, among others, by the State as evidence to condemn the poet to ten years in prison. As the communist system in Albania at the time prided itself on being the ‘socialist sun,’ the poet’s appeal for a second sun was interpreted as a call for an anti-communist uprising.

Kur më arrestuan dhe më hodhën prangat në duar, më lanë vetëm në një qeli të zbrazët dhe natën më merrnin në pyetje: që pse isha bërë armik i Partisë dhe popullit, kush të ka nxitur që do të përmbysësh sistemin tone socialist, mos je i lidhur me shërbimet e fshehta agjenturore të imperializmit amerikan dhe revizionizmit sovjetik?

Që t’i mbijetoja tmerrit dhe çmendjes, frikës dhe urisë dhe vetmisë torturuese, nisa të bëj poezi me mend, se nuk lejoheshin as letra dhe as lapsi dhe as libri. Vazhdoja të krijoja çdo ditë, poezi për murin, për derën dhe dritën që hynte nga dritarja me hekura, poezi për minjtë, të vetmit që më vinin dhe më vizitonin, poezi për larine, për mallin, poi ndja në poezitë e të hënës, të së martës, të mërkurës e kështu me radhë, të dielën i përsërisja të gjitha dhe endesha si një tiger në kafaz. U bënë 97 poezi me mend. Nuk i bëra dot 100, sepse, pasi më nxorën në gjyq, që u bë i hapur me plot njerëz në sallë si në një teatër absurd, me pranga në duar më çuan në burgun e tmerrshëm të Spaçit. Rrugës i dëshpëruar dhe pa shpresë thosha me vete se poezia kishte qenë prostituta që më dënoi mua…

Por poezia do të bëhej dhe shenjtorja mbrojtëse e shpirtit tim.

Në burgun politik, mes shumë të dënuarve, qytetarë nga e gjithë Shqipëria, profesorë, mjekë, inxhinierë, fermerë, por dhe artiste, gazetarë e shkrimtarë, etj, të dënuar për agjitacion dhe propaganda kundër shtetit apo për tentative për arratisje nga Shqipëria, të akuzuar për sabotim apo atentate udhëheqjes, për agjenturë të vendeve të huaja, aty gjeta dhe një shok timin, kishim qenë bashkë studentë, ai u bë dhe mecenati i poezisë time, dua t’ja them emrin, Hasan Bajo, tani është në New York dhe ka botuar dhe një roman, ai më nxiti t’i shkruaja poezitë që kisha në kokë, se mund të vritesha në minierë e ato duheshin shpëtuar, kështu më tha, thjesht, sikur po më jepte një cigare, por me seriozitetin sikur po flisnim për testamentin.

Dhe ashtu bëra. Në burg lejohej fletorja, mund të bëje vetëm dy letra në muaj, vetëm dy faqe familjes, por denoncime për komandën e burgut mund të shkruaje sa të doje. Këtë mundësi shfrytëzova unë, i shkruajta poezitë e mia në ato dhomat me plot të burgosur, me shtretërit ngjitur njëri pas tjetrit, me tre kate, më ruante miku im.

Ai i fshehu fletoret, s’di ku i çoi, kujt ia dha. Dhe unë vazhdova të shkruaja të tjera fshehurazi.

U shtuan fletoret, miqtë besnikë që i fshihnin, lexuesit e pakët, që nuk janë aq shumë për aq vite burg sa bëra. Po ata nuk na denoncuan, na mbrojtën dhe ne mbetem gjallë. Dhe shkruaja:

…në këtë llogore burgu

plot baltë vuajtjesh

rri dhe pres.

Sa keq të jesh luftëtar pa lufëra!

Edhe vetë u specializova në fshehjen e poezive në thasët e rrobave tona të grisura, i mbështillnim me pece të pista, që të mos i kontrollonin dot, në kashtën e dyshekut, në opinga, etj, u bëra kontrabandist i poezisë.

Aty nga viti i pestë a i gjashtë i burgut, guxova t’i marr me vete në takimet me nënën, me vëllezërit, Shpëtimin dhe Ilirjanin dhe me motrën, Arbëreshën. Vinin herë pas here, në çdo 3-4 muaj, jo të gjithë bashkë. Edhe fletoret, të fshehura në trup, te këpucët e burgut apo në astarin e çantës së ushqimeve, gjeja rastin, kur kisha siguri dhe ua jepja atyre. Më ka shpëtuar Zoti!

Pse shkruaja, kur mund të humbja dhe jetën?

Duke shkruar, edhe në kushte tmerri, edhe pse për burgun, për punën e rëndë, për minierën, ku punonim si skllevër, për të vrarët, policët, spiunat, telat me gjëmba dhe hënën sipër tyre, për borën e burgosur, këpucët e burgut, qentë, ylberin, etj, etj, unë s’isha më aty, por në një si skrivani të padukshme, njëlloj me këdo që shkruante, në Tiranë, ku kam lënë shtëpinë time a po në Romë, në Paris, në New York, këtu në Michigan, arrija kështu përhumbjen time, delirin tim, i vidhesha burgut dhe kjo ishte liria ime e munguar, e rishpikja, e krijoja.

Pastaj zbulova mrekullinë: kur shkruaja, s’kishte rëndësi çfarë, e mirë ose jo, a do të duhej, a do të kishte lexues, etj., në ato çaste unë nuk jetoja si i burgosur, gjë për të cilën shteti kujdesej si përbindësh, pra sfidoja vendin dhe kohën, pavetëdijshëm rishpikja dhe emocionin e gjallë të krijimit, pra bëja poetin duke e zhvleftësuar krejt dënimin.

Dhe kuptova se po kryenim dy akte të mëdha dhe me rëndësi, sipas meje:

– Një nga një dhe së bashku po krijonim një “letërsi tjetër”…

– Po kështu ne krijuam lexuesin e burgosur dhe të fshehtë të kësaj letërie.

Poezitë tona, pra, si asnjë poezi tjetër në botë, kanë dhe “biografi”, aventurën dhe rrezikun dhe ishin pa asnjë mundësi botimi.

Siç tregova, poezitë e mia arritën të dalin para meje nga burgu, por unë nuk e dija ç’bënin familjarët e mi me to, ku i çonin? Sigurisht në shtëpi, në Lushnjë, në apartamentin tonë të vogël murehollë, me dysheme çimentoje. Me fëmijët e vegjël, që mund t’i gjenin… Po fqinjët, që s’dihej se si… Motra ime kishin shtëpi përdhese dhe me kopsht. Bashkëshorti i saj, Thomai, sajoi një arkë metalike, mbylli fletoret e poezive të mia atje dhe i futën nën dhé. Dhe nga nën(ë)dheu kishin ardhur… Ç’t’ju them, ky është një poemë tjetër…

Kur u lirova nga burgu, me të mbërritur në shtëpi, m’i dorëzuan, të ruajtura me dhëmbshuri mitike, Po unë çfarë t’u bëja? Unë s’kisha më të drejtën e botimit, punoja si punëtor në një fabrikë tullash dhe po i rezistoja Sigurimit të Shtetit për të mos u bërë bashkëpunëtor i tyre, spiun. Dhe vazhdoja të shkruaja. Mbarova dhe tre drama

Duhej të shëmbej Muri i Berlinit, të binte perandoria komuniste dhe në vendin tim të fillonin ndryshimet, që edhe unë të mund të botoja…

Ndërkaq nga burgjet dolën ashtu si gjithë të burgosurit poezi, tregime, memuaristikë, romane, studime, përkthime…

Erdhi një “letërsi tjetër” jo që të zëvendësonte letërsinë shqipe siç u trembën shkrimtarët e Realizmit Socialist, por për të sjellë vetveten, të vërtetën dhe moralin, që edhe Franc Kafka e thotë se pa ato nuk ka letërsi të madhe. Albert Kamy definon: E vërteta është urdhër.

Letërsia jonë e burgjeve dhe internimeve, që nuk e dinin se ekzistonte, e pasuroi letërsinë e re shqipe dhe tani ajo ka lexuesit më të shumtë, zotëron si frymë.

Edhe unë nisa të botoj poezi, tregime, ese, romane, së fundmi të gjitha ato fletoret e nëndheshme në një botim të ri anastatik, faksimile, “Dorëshkrimet e fshehta të burgut”, madje iu dha çmimi i parë kombëtar për poezinë nga juria e vitit 2022, por para se të shpallej ky çmim, studiuesi dhe shkrimtari Lisandri Kola, pedagog në universitetin tuaj, më bëri disa pyetje dhe konstatime me rëndësi për problemet e letërsisë shqipe sot. Bashkë me përgjigjet e mia ato dolën në një botim më vete, pra kemi kështu një libër për një libër, por që i ngjan një guide për mendimin e ri kritik.

Ne jemi letërsia që ka brenda vetes burgun, jo vetëm metaforik, por dhe atë realin dhe ndoshta jemi letërsia e vetme në botë që ka dhe një varrezë monumentale të shkrimtarëve dhe poetëve të vrarë, ca vdiqën në burg dhe ca i pushkatuan, të cilët ende nuk ka një varr ku të vendosim një lule. Në nderim të gjakut të poezisë dhe gjakut të tyre, që janë të përzier tani midis tyre, lejomë të përmend disa emra këtu:

Dom Lazër Shantoja, poet, esperantisti i parë shqiptar, i pushkatuari i parë nga kleri katolik, në vitin 1945, sapo kishte mbaruar Lufta e Dytë Botërore. Në vitet më pas do të pushkatonin të tjerë.

Beqir Çela në vitin 1947, në moshën e Krishtit, kishte shkruar dhe një nga Himnet Kombëtare.

Në vitin 1948 pushkatojnë poetin Ali Skëndi – Baba Tomorri, klerik bektashian.

Vdes në burg në moshën 86 vjeçare, në vitin 1951 Dom Ndoc Nikaj, romancieri i parë shqiptar.

Në vitin 1961 pushkatojnë poetin 31 vjeçar Trifon Xhagjika.

Në vitin 1965, një javë para lirimit, helmojnë në burg tragjedianin e parë shqiptar Et’hem Haxhiademi, kurse në vitin 1967 pushkatojnë dy poetë të rinj, kushërinj, Vilson Blloshmi dhe Genc Leka.

Në vitin 1983 vdes në internim, pasi kishte dalë nga burgu, shkrimtarja Musine Kokalari, ndër të parat, në mos e para grua shkrimtare.

Në vitin 1988 varin poetin Havzi Nelaj, kjo është dhe varja e fundit në të gjithë perandorinë komuniste, se pas një viti rrëzohet Muri i Berlinit bashkë me gjithë perandorin:e komuniste.

Ne na vranë me plumba ata që bënë diktaturën, kurse ne edhe pas vdekjes i vrasim me poezi, që të ndërtojm;e ëndrrën.

Po e mbyll fjalën time ashtu siç e nisa, dua të them se pas disa mijëvjeçarëve nga Homeri kemi mësuar se duhet të bëjmë një luftë të përditëshme ashtu si në “Iliadë” për një grua të bukur, Helenën e Trojës, ne të luftojmë që të fitojmë bukurinë shpirtërore, ndërsa nga Dantja t’i japim më rëndësi në jetë asaj që është në Komedinë e tij hyjnore, “Parajsa” dhe të kujtohemi se poema më e bukur në botë është ajo e dashurisë.

Ann Arbor, 14 prill 2023

Fjala e mbajtur në Universitetin e Miçiganit.

C:\Users\User\Downloads\IMG_4986 (1).jpg

Pllakati…

…në auditor.

https://b3c4r2f7.stackpathcdn.com/21864-thickbox_default/doreshkrimet-e-fshehta-te-burgut.jpg

OPOZITA HAPI FUSHATËN, MITING MADHËSHTOR NË TIRANË

April 15, 2023 by s p

Sokol Paja/

Koalicioni opozitar “Bashkë Fitojmë” hapi fushatën elektorale për Zgjedhjet Vendore të 14 majit 2023. Një festë spektakolare e demokracisë e qytetarisë kundër monizmit partiak institucional që keqqeveris brutalisht Shqipërinë prej 10 vitesh. Me një pjesëmarrje masive të demokratëve shqiptarë në Air Albania, në fjalimet e kandidatëve të opozitës u dhanë mesazhe të fitores, shpresës e bashkimit të shqiptarëve kundër të keqes në pushtet që po varfëron e shkatërron çdo ditë Shqipërinë. Lideri i demokratëve të Shqipërisë Doktor Berisha në fjalën e tij ndër të tjera deklaroi se: “Ky start i madh, i paparë në 32 vite, ka tmerruar Edi Ramën dhe lolon e tij, Erion Veliaj dhe lolot e tjera…Ne do fitojmë! Edi Rama, siç konstatoni, ndjehet tmerrësisht i tmerruar. Është i tmerruar nga ju sepse ai e di se jeni misionarët e ndryshimit. Është i tmerruar se ai e di që do humbasë në mënyrë të turpshme më 14 maj. Atë e pret në mënyrë të pashmangshme, fati i mikut të tij, tradhtarit të kombit amerikan, Charles McGonigal. Ai e di se nuk ka gjykatës në botë që të dënojë ryshfetmarrësit dhe të mos dënojë ryshfetdhënësin. Nuk shpëton as se i vodhe vulën PD-së, nuk të shpëton as Soros, ky armik i egër i demokracisë shqiptare. Je krejtësisht i pashpresë. Edi Ramës dhe rilindjes i themi këtu: jemi shqiptarë, ne o budallenj. Besën e prerë dhe votën e vjedhur nuk ta falim kurrë. Ndryshimi është në duart tuaja. Bashkë do fitojmë! Thirrjen që ndjeva unë e keni ndjeri edhe ju. Sot jeni pishtarë shprese që ndriçoni të ardhmen e Shqipërisë. Zoti e bekoftë opozitën shqiptare, Zoti i bekoftë shqiptarët kudo që janë…Ne nuk jemi njëlloj, por të ndalemi te këto zgjedhje lokale. Kandidatët tanë janë shëmbëlltyra e moralit, virtyti i qytetarëve. Nuk ka si të jetë ndryshe se i zgjodhët ju me votën e lirë, i zgjodhët me primare. Ata janë kandidatët e lirisë, kandidatët e vullnetit tuaj, dinjitetit tuaj. Po kandidatët e bodrumeve të Edi Ramës, që përzuri votën nga partia e tij, çfarë janë? Thuhet se djalli ka shumë emra, po ashtu janë edhe kandidatët e Edi Ramës. Njerëz me shumë emra, sepse fshehin krime, mbulojnë të shkuarën e zezë. Shqiptarët nga 14 maji do përfaqësohen nga njerëz të ndershëm, punëtorë. Nga specialistë dhe ekspertë. Familjarë të ndershëm dhe patriotë të devotshëm që i zgjodhën vetë ata. Ne nuk jemi njëlloj, dallojmë shumë nga njëri-tjetri. Për ne, familja është themeli i shoqërisë. Kurse për këta, familja është prindi me numra dhe asgjësimi i saj. Ne besojmë te qytetari ndaj vendosim të parin qytetarin, barazinë para ligjit, dinjitetin e tij. Kurse për këta sot, vota, dinjiteti i qytetarëve nuk kanë asnjë vlerë. Ne besojmë te taksat e ulëta dhe iniciativa e lirë. Këta bazohen te taksat e larta, klientelizmi. Ne nuk jemi njëlloj, interesi kombëtar është i pari. Kurse këta me zbrazjen e Shqipërisë dhe Ballkanin e Hapur kanë të parë interesin serbo-rus” tha ndër të tjera lideri i demokratëve të Shqipërisë Doktor Berisha. Në fjalën e tij kryetari i Partisë së Lirisë Ilir Meta ndër të tjera deklaroi në çeljen e fushatës se: “Është koha të vrapojmë! Edhe 29 ditë për t’i dhënë fund monizmit absolut në pushtetit vendor. Pyes veten, pas 4 vitesh do shkallmojmë atë që askush nuk e mendonte ndonjëherë në Shqipëri, që ky vend anëtar i NATO, 100 përqind pro evropian, të jetë një vend ku në mënyrë të paligjshme një klikë kontrollon në mënyrë absolute të gjithë pushtetin vendor. Asnjë këshilltar opozitar në 4 vite në Shqipëri. Ne e dimë shumë mirë se pushtet absolut do të thotë korrupsion absolut siç është e gjithë Rilindja. Koha e ndryshimit ka kaluar me kohë, është koha për revolucion. Për revolucionin me votë që do sjellë përmbysjen e korrupsionit absolut, dhe do të sjellë njëherë e përgjithmonë transparencë absolute, llogaridhënie absolute, për çdo kryebashkiak që do të zgjidhet dhe për këshillat bashkiake që do të mbrojnë interesin e qytetarëve” citoi ndër të tjera z.Meta.

TEK BIJTE E SHQIPES NE FILADELFIA, HYN EDHE HAVZI NELA

April 15, 2023 by s p

Nga: Tajar Domi/

Në sallën e veprimtarive të Shoqatës Atdhetare – Kulturore “Bijtë e Shqipes“ në Filadelfia, nga sot nuk do të mungojë edhe portreti i martirit të fjalës së lirë, poetit HAVZI NELA i vlerësuar “Martir I Demokracisë“ (pas vdekjes ). Ai do të jetë aty krahas poetëve, shkrimtarëve e atdhetarëve të tjerë, me të cilët I bashkon dashuria e kontributi për kombin, për ta parë atë të fortë, të lirë e të bashkuar. Aty, do të jetë së bashku me vëllezërit Frashëri e me Ndre Mjedën, me Pashko Vasën por edhe me Ali Podrimjen, me Fan Nolin por edhe me Faik Konicën, me Gjergj Fishtën, Migjenin dhe Esad Mekulin, me Ismail Kadarenë e Mitrush Kutelin, me Musine Kokalarin, Ali Asllanin, Dritëro Agollin dhe shumë e shumë të tjerë. Sigurisht aty do të gjejë edhe figurat më të mëdhaja kombëtare, që e ndërtuan shtetin shqiptar apo i dhane emër si askush tjetër kombit, GJ. K. Skenderbeu, Ismail Qemali e Nënë Tereza.

Ceremonia e këtij veprimi e planifikuar të zhvillohej pak ditë më vonë, u realizua me datën 9 prill 2023, meqenëse atë ditë erdhi për një vizitë të shkurtër pranë nesh edhe kryetari i këshillit të Qarkut Kukes, z. Abdulla Domi prania e të cilit në këtë veprimtari u mendua se do te ishte një vlerësim i shtuar për veprën e poetit kuksian Havzi Nela. Ishin pjesëmarrës anëtar të këshillit drejtues të shoqatës “Bijte e Shqipes”, intelektualë e anëtar të komunitetit shqiptar e veçmas të atij kuksian . Krejt rastësisht u gjetën të pranishëm në këtë ngjarje të rëndësishme mysafirët nga Shqipëria, çifti intelektual Sanie e Arian Korini, drejtues të shkollës jo publike Arkos në Tiranë, të cilët kishin planifikuar një vizitë pranë shkollës shqipe “Gjuha Jonë”, dhe me këtë rast u antarsuan në shoqatë. Këte veprimtari e hapi kryetari i kësaj shoqate, z. Bujar Gjoka i cili pasi uroj mirëseardhjen për të gjithë pjesëmarrësit, theksoi se kjo veprimtari është e vecantë për shoqatën “Bijtë e Shqipes”, pasi i kushtohet një emri që është vlerësuar vetëm pas vdekjes. Dhe ne qoftë edhe simbolikisht duam ta sjellim afër komunitetit, me qëllim që ne të ardhmen poetin martir Havzi Nelen, ta njohim më mirë nëpërmjet organizimeve të tilla kushtuar atij. Ai ja dha fjalën kryetarit të nderit të shoqatës “Bijte e Shqipes” z. Tajar Domi (që është edhe autori i këtij shkrimi), i cili shkurt evidentoi jetën, veprimtarinë poetike e vlerësimin e figurës të Havzi Neles, mbështetur edhe në publikimet e shkrimtarëve lumjan Rexhep Shahu, Izet Duraku e Petrit Palushi:

Mësuesi e poeti shqiptar Havzi Nela, lindi në fshatin Kollovoz të Kukësit në vitin 1934 dhe vdiq i ekzekutuar me varje në litar me 10 gusht 1988, nga sistemi diktatorial i kohes. Ndoshta është poeti i fundit në botë i ekzekutuar në këtë mënyrë.

Kur ishte ende fëmije, babai i tij vdiq. Dhe pikërisht për arësye të varfërise, në moshën 9 vjecare del nga shtëpia prindërore për të nxjerrë bukën e gojës në Tiranë , ku falë dashamirësisë të mësuesve e zellit të tij për dije , filloi menjëherë shkollën , që e vazhdoi edhe pas luftës.

Në vitet 1947-1949 jetoi me xhaxhain e tij në Prizren, ku vazhdoi arsimimin e tij në shkollën normale të atij qyteti. U kthye në Shqipëri në 1950-tën, ku vazhdoi

shkollimin e tij ne Kukës e Shkodër përgjate viteve 1950-1952. Më pas fillon punën si mësues duke shërbyer në Burrel, Krume e Kukës, në fshatrat Lojme, Shishtavec e Topojan, ndërsa vazhdonte studimet e larta pa shkëputje nga puna.

Në vitin 1967, në nje takim publik në Topojan, bëhet kritik i reformave që po aplikoheshin nga qeveria për ndalimin e besimit fetar, kolektivizimin ekstrem të bujqësisë si dhe afirmimit të së resë në ndryshimin e traditës së jetesës, riteve e zakoneve si dhe të veshjes. Shprehja e tij aty ishte: “Tre inxheksione të menjëhershme e vdesin njeriun dhe nuk e shërojne atë“, e cila sigurisht do ta vinte nën vezhgimin e strukturave të pushtetit. Për ti shpëtuar ndeshkimit, Havziu së bashku me bashkëshorten e tij, Lavdijen, kapërcejne kufirin shtetëror në prill 1967, duke lënë një copë letër aty:

“Lamtumirë, atdhe i dashur,

Po të la, por zemër plasur “.

Fati tragjik nuk e deshi të qendronte gjatë në Prizren, në qytetin që e deshte aq shumë. Në Prizren e mbajtën të burgosur në qeli , e keq trajtuan dhe e kërcënuan, por nuk e thyen. Prandaj e kthyen në Shqipëri me datën 6 maj 1967, ku u denua me 15 vjet burg, ndërsa në vitin 1975 u ridënua me 8 vjet të tjera shtesë burgimi.

Filloi kështu kalvari i gjatë i vuajtjeve për mësuesin e poetin e ardhshëm, Havzi Nela. Ai do te provonte dimrin e terrin e natës në birucat e kampet e burgjeve të egra në Shqipëri. Kryengritjen e tij poetike, Havziu e nisi ne birucat e Rreshenit, sic shkruan vete, “kur unë isha në vuejtje dhe në mërzi të randë …”.

Dhe në kushte të pa përfytyrueshme, në terr të plotë, pa laps e fletore, sic shkruan ai në shënimet e tij të pakta, “ia nisa hartimit vetëm me mendje dhe ato që nxirrja, i përsëritesha shpesh vetëm me mend, me qëllim që ti ngulja në kujtesë për të mos i harrue. Duke i përserit herë pas herë për 8 vjet, munda ti ruej të pa shlyeshme nga kujtesa. Ai portretizon shqiponjat sypatrembura që dhanë jetën për liri, thur vargje për shokët e tij të Spacit si përmendore të flamurit, fton vendlindjen e tij Lumën historike, por edhe Vloren e Krujen, Shkodren e Korçen, Dibren e Tiranen etj, të bëhen mburojë e atdheut, ngre në kembë të vdekurit që janë bërë të pavdekshëm si Skenderbeu, Ismail Qemali, Isa Boletini, Bajram Curri, Selam Musaj; ata që ndezin zemrēn e kombit si Gjergj Fishten, Mjeden e Vaso Pashen…

Kosovën, poeti Havzi Nela e kishte në zemer, si të gjithë banorët e Lumës, e cila fatet e saj i kishte të lidhura me të si pjesë e vilajetit të Kosoves. Ndërsa Prizrenin e donte si qytetin ku Luma merrte bukën e nxirrte në treg prodhimet e saj. Në Prizren ishte dija, drita, qytetërimi.

Prandaj, por edhe për shume faktorë të tjerë, atë që pak nga krijuesit letrar guxuan ta realizonin për lirinë e Kosoves, Havziu arriti ta nxirrte në dritë.

Ky kontribut prej mijëra vargjesh, në të cilart rrezellin Kosova me qëndresën e përpjekjet e saj të pa epura për liri, mbetet dëshmia më e fortë e autorit si kundërshtar i regjimit.

Poezitë e poemat e tij janë të mbajtura në 7 fletore, dhe janë botuar në një libër të vetëm nën kujdesin e studiuesit Rexhep Shahu. Libri përmban një volum prej 5,546 vargjesh. Poezitë e Havzi Neles, janë bërë objekt studimi e vlerësimi prej shumë shkrimtarëvë e studiuesve tanë , dhe lexuesit do të dinë ta vlerësojnë veprën e tij.

“Kur të mësoni se unë kam vdeke,

Kur të thoni “Ndjesë Pastë”,

A e dini se cfarë kam hjeke,

Unë poeti zemërzjarrtë.

Mësuesi dhe poeti desident Havzi Nela, një simbol i fjalës së lirë e i dinjitetit njerëzor, tashmë është një emër i njohur e i vlerësuar me shumë të drejtë nga institucionet vendore e qendrore të shtetit shqiptar, në periudhën e demokracisë. Shkolla e mesme e përgjithshme në qytetin e Kukësit, mban emrin e këtij martiri, ndërsa portret i tij është përjetësuar me bustin e vendosur përballë saj. Është nderuar me shumë institucione, ku me i larti është ai “Martir i Democracisë“, akorduar nga presidenti i vendit.

Duke vendos portretin e poetit martir Havzi Nela, në ambjentet e qendrës tonë social – kulturore “Bijte e Shqipes”, krahas portreteve të tjerë kombëtar të cilët sigurisht janë me kontribute të ndryshme në përmasa por edhe në kohë, në hapim një dritare të re të afishimit e njohjes të këtyre figurave. Pas Musine Kokalarit, po vendosim sot Havzi Nelen, por pas tij ndoshta do të duhet të vendosen edhe Vilson Blloshmi e Gjergj Leka e të tjerë. E rëndësishme për ne e vecanërisht për brezat që vijnë, është që historia e emrave të tillë, me vlerat letrare e atdhetare që mbartin dhe përfundimin tragjik të jetës së tyre për fjalën e lire, jo vetëm të njihet por edhe të lartësohet në veprimtari e shkolla, këtu në diaspore.

Pas këtij prezantimi të shkurtër të jetës e veprës të Havzi Neles, fjala ju dha kryetarit të këshillit të qarkut Kukës, z. Abdulla Domi, i cili mes të tjerave falenderoi shoqatën Bijte e Shqipes dhe u shpreh krenar që një figurë kuksiane si Havzi Nela, behët i pa harruar edhe këtu në Filadelfia, megjithëse fatkeqësisht pas vdekjes. Pas tij intelektualët, zotërinjte Llazar Vero, Ahmet Shabani, Hys Hasa Eqerem Murataj, Vlashi Fili, Enver Parllaku, drejtore e shkollës ERKO në Tiranë znj. Sanie Korini , Haki Collaku, Dritan Matraku, Shkelzen Gjakova etj, si dhe bisnesmenët kuksian Besim Fana, Mexhit Koboci etj, duke i bërë jehonë veprës e qëndrimit të pa pajtueshëm të Havzi Neles ndaj regjimit, u pajtuan me mendimin për të organizuar një veprimtari me të gjerë për të , gjatë muajve shtator-tetor.

Kështu pra Havzi Nela, hyri te “Bijte e Shqipes“, për të mos u harruar kurrë.

Filadelfia, me 12 Prill 2023

EMIGRACIONI NJË PLAGË E PASHERUESHME PËR POPULLIN TONË

April 15, 2023 by s p

Prof.Asc.Dr. Gëzim MUSTAFAJ/

Emigrimi ndërkombëtar, lëvizjet e njerëzve nga një territor në një tjetër kanë luajtur një rol thelbësor në historinë e njerëzimit. Kështu, popullsi fare të papërfillshme morën përmasa madhore, ndërkohë që shtete të fuqishëm janë dobësuar, apo forcuar, falë lëvizjeve ndërkombëtare të njerëzve. Bota do të kish qenë krejt ndryshe pa modelet historikë të emigrimit ndërkombëtar.

Fenomeni i emigracionit, ka qënë i pranishëm edhe në Shqipëri, ashtu si në të gjitha vendet e tjera të botës, duke luajtur një rol të rëndësishëm në zhvillimin ekonomiko-shoqëror. Pas vdekjes së Skënderbeu, shumë shqiptarë të detyruar nga pushtimi osman, emigruan kryesisht në Italinë Jugore dhe në Greqi.

Gjatë shekujve XVI-XIX, për motive tregtare, kulturore por edhe patriotike, janë krijuar koloni të emigrantëve shqiptarë, kryesisht në qytete të Gadishullit Ballkanik si në Stamboll, Athinë, Selanik, Bukuresht, Sofie, të cilat kanë luajtur një rol të rëndësishëm në Rilindjen Kombëtare Shqiptare.

Nga fundi i shekullit të XIX dhe fillimi i shekullit të XX emigrantët shqiptarë janë drejtuar në vendet kapitaliste të zhvilluara si në Sh.B.A, Itali, Francë, Kanada, Australi, Argjentinë. Në të gjitha vëndet apo shtetet ku kanë shkuar, emigrantët shqiptarë kanë bashkëjetuar në mirëkuptim me popullsinë e këtyre vendeve. Fakti që Shqipëria e Jugut dhe e Mesme janë përgjithësisht më të zhvilluara se pjesa tjetër e vendit i dedikohet edhe fenomenit të emigracionit i cili ka qënë më i dendur në këto pjesë të vendit. Duhet thekësuar se këtë e favorizonte edhe qënja afër detit, pasi lëvizja e njerëzvë në këto perjudha ishte shumë e vështirë. Krahas luftrave dhe vdekshmëris së lartë, duke i shtuar edhe emigracionin gjatë gjithë këtyre perjudhave, kemi një rënje të numrit të popullsisë, duke arritur në 800 mijë në vitin 1920 dhe me shumë pak ndryshim në vitin 1944.

Popullsia e Shqipërisë pas Luftës së Dytë Botërore u karakterizua nga ritme të shpejta të rritjes së saj. Gjatë kësaj periudhe afro gjysmëshekullore, vendi ynë pati një rritje të madhe të popullsisë si rezultat i lindshmërisë shumë të lartë dhe i moslejimit të emigracionit. Nga 800 mijë banorë që ishte në vitin 1920, arriti në 1.003.000 në 1940 dhe në vitin 1990 arriti në 3.256.000. Në periudhen 50 vjeçare të regjimit komunist popullsia e vendit u trefishua, duke zënë vendin e parë në kontinentin europian përsa i përket ritmeve të rritjes së popullsisë.

Pas viteve 90-të, emigrimi u kthye në një nga sfidat më të mëdha socio-ekonomike për shoqërinë shqiptare. Megjithatë, ky problem ka ngjallur pak vëmendje tek vendimmarrësit. Emigracioni masiv, largimi i trurit dhe qëndrimet e përkohshme jashtë vendit për qëllime arsimimi jo vetëm kanë vështirësuar, por po shkohet drejt një mungese të theksuar të fuqisë punëtore brenda vendit.

Emigracioni është një shqetësim i madh për Shqipërinë për shkak se aktualisht me shqetësim, por duhet të pranojmë se afërsisht 60 – 65% e popullsisë është larguar nga vendi gjatë 32-të viteve të fundit, duke e bërë Shqipërinë një nga vendet me nivelin më të lartë të flukseve të emigracionit në botë.

Duke qenë se Shqipëria është një vend, i cili është prekur masivisht nga emigracioni, mund të kuptohet qartë edhe dobësimi ynë në drejtim të burimeve njerëzore. Deri tani shqiptarët kanë zvogëluar një prej elementeve përbërës të sigurisë kombëtare, popullsinë.

Po ti referohemi histories së emigracionit shqipëtarë, do të verenim se; Pas emigrimit masiv të popullsisë shqiptare të shekujve 15-17, kryesisht drejt, Itali dhe Greqi si rezultat i pushtimit të Shqipërisë nga Turqia, gjatë gjysmës së parë të shekullit 20, kemi emigrimin e popullësië gjatë viteve 1912 – 1923, kur ekonomia bujqësore ishte rrënuar si pasojë e Luftës së Parë Botërore dhe mungesa e industrisë solli si pasojë faktin që në këtë periudhë, 21 000 familje shqiptare të lënë atdheun e tyre. Nga viti 1923 – 1939, prapambetja ekonomike dhe lëvizja e lire solli largimin e 110 000 personave. Gjatë periudhës 1940-1945, afërsisht 19 000 persona kanë emigruar, shumë nga të cilët ishin kundërshtarë politikë të regjimit komunist. Pas luftës së dytë botërore, emigracioni nga Shqipëria ishte i ndaluar.

Shkalla e emigrimit pas vitit 1990, në raport me popullsinë shqiptare, ka qënë më e larta në Europë dhe një nga më të lartat në botë. Sipas të dhënave të INSTAT në 32 vitet e fundit, emigrantët jashtë vendit kanë arritur në 1.6 milionë persona, ose 59% e popullsisë banuese në vend.

Do tu referohem disa statistikave në një raport për migracionin neto të Ballkanit Perëndimor, Instituti për Studime Ekonomike Ndërkombëtare i Vjenës, përllogariti se gjatë 2011-2020 ikën nga Shqipëria 499 mijë persona. Po kështu vlerësohet se 42 mijë përsona emigrojne çdo vit.

Të dhënat u morën nga Eurostat për vendet e BE-së dhe nga vende jo anëtare të BE-së. Numri i emigrantëve për Shqipërinë u përllogarit nëpërmjet autorizimeve për lejet e qëndrimit të lëshuara për herë të parë nga këto vende.

Shqipëria rezultoi me numrin më të lartë të emigrantëve në krahasim me Serbinë, Malin e Zi, Bosnjën, Maqedoninë e Veriut dhe Kosovën. Si faktor themelor, ekspertët e Vjenës evidentojnë nivelin e lartë të varfërisë, fenomen që shpjegon flukset e larta të emigracionit, sidomos në Shqipëri dhe Kosovë. Shqipëria dhe Kosova janë dy vendet me nivelin më të ulët të të ardhurave për frymë në rajon dhe me nivelet më të larta të varfërisë, sipas Bankës Botërore. Për rrjedhojë, kanë edhe flukset më të larta emigratore.

Në 2020-n në vend kishte rreth 769 mijë familje, ose 2,637 familje më pak se një vit më parë, sipas Anketës së Buxhetit të Familjeve. Edhe në 2019-n, numri i familjeve ra me rreth një mijë, ndaj një viti më parë. Në 10-vjeçarin e fundit janë larguar nga vendi 6,6% e familjeve, gjithsej 49,500 të tilla, ndërsa në vitet 2001-2011 ishin larguar 4.4% e njësive familjare. Në totalin e familjeve të larguara jashtë, numrin më të madh e ka Tirana, ku raportohet se janë larguar 10,3% e totalit të qarkut, ndërsa qarqet me humbjet më të mëdha të popullsisë janë Kukësi dhe Tropoja në Veri, Durrësi dhe Elbasani në qendër dhe Fieri në Jug. Anketa ka zbuluar se kushtet ekonomike, duke përfshirë varfërinë, papunësinë dhe nënpunësimin, të ardhurat e ulëta nga punësimi, kushtet e vështira të jetesës, mbrojtja e kufizuar sociale dhe borxhet janë faktorët kryesorë për emigrantët shqiptarë.

Pas përfundimit të Covid-19, vala e ikjeve nga Shqipëria është rritur ndjeshëm, sidomos në vitin 2022, ku një kanal i ri emigracioni në Britanin e Madhe, me gomone nga Franca po zbraz me shpejtësi vëndin.

Fenomeni i emigracionit të shqiptarëve drejt vendeve të tjera të botës, me të cilin po përballet gjithnjë e më shumë shoqëria, duhet të shikohet si një rrezik për kombin shqiptar, zhvillimin ekonomiko-social të Shqipërisë, si dhe për sigurinë e saj në të ardhmen. Ky emigracion masiv, ka krijuar dhe shumë probleme sociale. Duke qenë se pjesa më e madhe e emigrantëve janë meshkuj, ka ndryshuar struktura e popullsisë sipas seksit.

Emigracioni në vendin tonë ka ndodhur kryesisht për arsye ekonomike. Kjo shpjegohet me faktin se tek ne varfëria ishte shumë e madhe dhe se diktatura komuniste ishte më e ashpër se në vende të tjera të Europës Lindore. Nëse deri dje emigrimi ishte kryesisht nga shtresa e varfër e popullsisë, sot këmbanë alarmi duhet të jetë, sepse po largohet truri i kombit shtresa e mesme e popullsisë dhe kjo ka një ndikim jo vetëm në numrin absolut të popullsisë dhe të shpërndarjes së saj gjeografike, por gjithashtu edhe në strukturën e brendshme të popullsisë sepse po ndryshon raporti sipas seksit dhe moshës, sipas grupeve social ekonomike, etj.

New York Prill 2023